Klinisch geneesmiddelenonderzoek. in Nederland. Ontwikkelingen, doorlooptijden en vertragingen Aanbevelingen voor verbeteringen

Transcriptie

1 vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Klinisch geneesmiddelenonderzoek in Nederland Ontwikkelingen, doorlooptijden en vertragingen Aanbevelingen voor verbeteringen Nefarma Clinical Trial Databank 2012

2 NCTD-project Behoudens de in of krachtens de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit de NCTD Monitor in welke vorm en op welke wijze dan ook, worden verveelvoudigd en/of aan derden openbaargemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Nefarma. Nefarma heeft haar uiterste best gedaan om ervoor te zorgen dat de gepresenteerde informatie actueel, correct en zorgvuldig is. Desondanks accepteren wij geen aansprakelijkheid voor eventuele onjuistheden in de gepresenteerde informatie, noch voor schade, overlast of ongemak die voortvloeit uit of samenhangt met het gebruik van de in deze publicatie opgenomen informatie. Projectleider: Nellie Kraaijeveld senior beleidsadviseur medisch-wetenschappelijke zaken Secretariaat: Cora van der Meij ,

3 NCTD Monitor 2012 Klinisch geneesmiddelenonderzoek in Nederland

4

5 Inhoud Conclusies Nederland goed in onderzoek Belang van onderzoek Professionalisering klinisch geneesmiddelenonderzoek Grote uitdagingen bij doorlooptijden Gevolgen van overschrijdingen Ontwikkelingen in de tijd Aanbevelingen Gezamenlijke inzet Verantwoording

6

7 NCTD Monitor 2012 / 7 Conclusies Het klinisch geneesmiddelenonderzoek in Nederland heeft in potentie meer in zich dan we tot nu waarnemen. Goedkeuringsprocedures die de termijnen die ervoor staan ver overschrijden, vormen een belangrijke oorzaak voor de huidige situatie. Nederland is in internationaal perspectief minder aantrekkelijk geworden als onderzoeksland. Dat is niet goed voor de wetenschap, de gezondheidszorg, artsen en niet in de laatste plaats patiënten. De werkgroep Verbetering R&D-klimaat van Nefarma heeft een aantal expertmeetings georganiseerd om in kaart te brengen

8 8 / NCTD Monitor 2012 waar grote verbeteringen kunnen worden gerealiseerd. Met betrokken partijen zijn belangrijke stappen gezet ter verbetering van het proces van de lokale uitvoerbaarheid voor multicentertrials. Dit nieuwe proces, de Richtlijn Externe Toetsing, is per 1 maart 2012 ingegaan. De resultaten hiervan kunnen we in de NCTD van 2013 presenteren. De editie van 2012 vormt een nulmeting voor de verbeteringen die we met alle betrokken partijen gaan doorvoeren. Nefarma wil zo bijdragen aan het zichtbaar maken van de verbeterpunten en gerealiseerde verbeteringen en versnellingen onder de aandacht brengen. Nederland goed in onderzoek Van oudsher heeft Nederland een goede naam op het gebied van klinisch geneesmiddelenonderzoek. Wetenschappelijke

9 NCTD Monitor 2012 / 9 kennis, betrokken artsen en wetenschappers en de medewerking van de onderzoekspopulatie zijn van hoog niveau. Ons fijnmazig netwerk van onderzoeksinstituten en huisartsen zorgt voor goede patiëntenregistratie. Het is belangrijk deze verworvenheden te behouden en verder uit te bouwen. Belang van onderzoek Klinisch onderzoek is belangrijk voor ons land. Het bevordert de ontwikkelingen in de gezondheidszorg, stimuleert innovatie, bevordert de wetenschap, laat patiënten in een vroeg stadium kennismaken met de nieuwste ontwikkelingen en is niet in de laatste plaats goed voor de werkgelegenheid. Een goed onderzoeksklimaat is voorwaarde om dergelijk onderzoek ook in de toekomst te laten plaatsvinden. Nederland krijgt concurrentie van andere landen. Vertragingen bij doorlooptijden is één van de factoren die het onderzoeksklimaat in ons land aantasten.

10 10 / NCTD Monitor 2012 Professionalisering klinisch geneesmiddelenonderzoek Toetsing en uitvoering van klinisch onderzoek is geen solistisch proces. Er zijn meerdere partijen actief betrokken in verschillende fases van het proces. Zij zijn afhankelijk van elkaar voor het realiseren van deze processen. Voor het verbeteren van processen en het oplossen van knelpunten is allereerst begrip nodig voor elkaars rol zoals deze in het speelveld met elkaar is afgesproken. Als aanzet tot verbetering, heeft Nefarma een aantal experts bijeengebracht om naar oplossingen te zoeken. Het eerste resultaat is het voorstel van de CCMO (Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek) om de lokale uitvoerbaarheidsverklaring bij multicenter klinisch onderzoek efficiënter te laten verlopen. Dit voorstel is op 1 maart 2012 ingegaan. In de nieuwe multicenterrichtlijn geven onderzoekers of zorg-

11 NCTD Monitor 2012 / 11 managers aan of het centrum geschikt is voor deelname aan onderzoek. Het dossier gaat pas naar de Raad van Bestuur als alle processen zijn afgerond. De Raad van Bestuur neemt dan het definitieve besluit of onderzoek kan plaatsvinden in haar instelling. Het tweede resultaat is de bijeenkomst van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) in september 2011 waar de speerpunten voor verbetering zijn gedefinieerd. Als derde resultaat heeft DCTF (Dutch Clinical Trial Foundation) de regierol over de professionaliseringsslag op zich genomen. Het ministerie van VWS heeft hiervoor een procesmanager ter beschikking gesteld, die onder auspiciën van DCTF het proces uitrolt. Alle drie de initiatieven komen tot vergelijkbare speerpunten: verkorting van toetsingsprocedures en bijbehorende infrastructuur (meer samenwerking perifere ziekenhuizen, huisartsen en academische centra);

12 12 / NCTD Monitor 2012 opleiding en certificering van de onderzoeksteams; uniforme onderzoeksdocumenten (patiënteninformatieformulieren); andere invulling van de proefpersonenverzekering zodat deelnemers aan onderzoek zeker zijn van goede dekking van het risico. De eerste stappen zijn gezet: NFU (Nederlandse Federatie van Universitaire Medische Centra) en STZ (Samenwerkende Topklinische opleidingsziekenhuizen) hebben aangegeven de nieuwe richtlijn voor lokale onderzoeksverklaring te implementeren. De volgende stappen die nu aandacht behoeven, zijn het proces van financiële onderhandeling voor het betreffende onderzoek en de goedkeuring van de Raden van Bestuur van de individuele onderzoeksinstituten.

13 NCTD Monitor 2012 / 13 Grote uitdagingen bij doorlooptijden Het toetsen en uitvoeren van klinisch onderzoek is ingewikkeld en tijdrovend. Het vraagt veel samenwerking van verschillende partijen. Daarom is het des te belangrijker dat het proces efficiënt verloopt. De toetsingstijden waren in 2011 aanmerkelijk langer dan in ons omringende landen. Er was tot op heden geen prikkel tot snelheid. Er zijn twee oorzaken voor de langere doorlooptijden: 1. De geadviseerde toetsingstijd is langer dan die door Europa wordt gehanteerd. 2. Deze tijden worden ernstig overschreden. Aanbevolen toetsingstijd De European Clinical Directive adviseert een termijn van 60 dagen. Deze Europese richtlijn heeft in Nederland, door het

14 14 / NCTD Monitor 2012 accepteren van het Leidse model, een vertaling gekregen die in de praktijk uitkomt op 90 dagen, dus anderhalf keer zo lang. METC s (Medisch Ethische Toetsingcommissie) hebben 60 dagen om de medisch-ethische toets uit te voeren. Daarnaast staat voor de lokale uitvoerbaarheidsverklaring een termijn van 30 dagen. In theorie zouden beide toetsen tegelijkertijd uitgevoerd moeten worden en dus passen binnen de Europese limiet, maar tot op heden gebeurt dit veelal niet. Vaak volgen ze na elkaar (het zogeheten Leids model). Ernstige overschrijdingen De termijnen in Nederland zijn op papier al langer dan elders, de werkelijkheid laat een nog veel ernstiger beeld zien. Er is sprake van vele overschrijdingen van de termijnen. De NCTD laat zien dat in 2011 de gemiddelde toetsingstijd voor METC-beoordeling en lokale uitvoerbaarheidsverklaring

15 NCTD Monitor 2012 / dagen is, ongeveer vergelijkbaar met die van Dit is op basis van 86 protocollen. Voor veel studies is deze beoordelingstijd echt te lang en kunnen potentiële onderzoekscentra niet meer participeren in de studie. Vanwege deze lange toetsingstijden bieden bedrijven bepaalde studies al niet meer aan in Nederland, maar wijken zij hiervoor uit naar de ons omringende landen.

16 16 / NCTD Monitor 2012 Tabel 1. De overall toetsingstijden (doorlooptijden) inclusief en exclusief klokstops in de periode 1 januari 2011 tot en met 31 december Gemiddelde bruto doorlooptijden (in dagen) Steekproef (n) Standaarddeviatie (sd) (in dagen) Bruto doorlooptijd: Gemiddelde netto doorlooptijden (in dagen) Steekproef (n) Standaarddeviatie (sd) (in dagen) Netto doorlooptijd:

17 NCTD Monitor 2012 / 17 METC-toetsing in de praktijk De toetsingstijd van de oordelende commissies (METC) is gemiddeld 71 dagen en vergelijkbaar met die van Echter slechts bij 26 procent van de protocollen werd binnen de Europese richtlijntermijn van 60 dagen een oordeel gegeven. Een veel lagere score dan in Bij 22 van de 66 protocollen liggen de toetsingstijden zelfs boven de 100 dagen. Tabel 2. Toetsingstijden (doorlooptijd) van METC-beoordeling inclusief klokstops in de periode 1 januari 2011 tot en met 31 december Gemiddelde bruto doorlooptijden (in dagen) 60 dagen of minder Steekproef (n) Doorlooptijd METC-beoordeling: 71 26% 66

18 18 / NCTD Monitor 2012 Figuur 1. Gemiddelde toetsingstijden oordelende commissie METC s per jaar. Aantal dagen

19 NCTD Monitor 2012 / 19 Figuur 2. Spreiding van de toetsingstijden van de oordelende commissie in intervallen van 10 dagen. Aantal protocollen >100 METC toetsingstijd in interval van 10 dagen

20 20 / NCTD Monitor 2012 Lokale uitvoerbaarheidsverklaring in de praktijk Het beeld bij de lokale uitvoerbaarheid is nog dramatischer. Deze toetsing is de belangrijkste bron van vertragingen. In 2011 is gemiddeld 70 dagen nodig voor deze verklaring: dat is toch weer langer dan in 2010 (63 dagen). Slechts 63 van de 258 verklaringen (24 procent) vallen binnen de termijn van 30 dagen: 57 verklaringen namen zelfs meer dan 100 dagen (ruim 3 maanden) in beslag. Deze vertraging wordt onder andere veroorzaakt doordat in veel gevallen de toetsing van het goedgekeurde protocol nogmaals wordt herhaald door de METC in het betreffende ziekenhuis. Er wordt onder meer discussie gevoerd over patiënteninformatie. Men wil hierin graag de eigen bewoordingen zien, terwijl de inhoud al door de centrale METC is goedgekeurd. Daarnaast blijkt dat documenten en informatie onnodig lang bij afdelingen blijft liggen door inefficiënte procedures.

21 NCTD Monitor 2012 / 21 Tabel 3. Toetsingstijden voor de lokale uitvoerbaarheidstoets in de periode 1 januari 2011 tot en met 31 december Gemiddelde doorlooptijd (in dagen) Minder dan 30 dagen Meer dan 30 dagen Steekproef (n) Doorlooptijd lokale uitvoerbaarheidstoets:

22 22 / NCTD Monitor 2012 Figuur 3. Gemiddelde toetsingstijden voor het afgeven van een lokale uitvoerbaarheidsverklaring in de periode Aantal dagen

23 NCTD Monitor 2012 / 23 Figuur 4. Spreiding toetsingstijden voor lokale uitvoerbaarheidsverklaringen in de periode van 1 januari 2011 tot en met 31 december Aantal dagen >100 Toetsingstijd lokale uitvoerbaarheidstoets in interval van 10 dagen

24 24 / NCTD Monitor 2012 Gevolgen van overschrijdingen De gevolgen van de lange beoordelingstermijnen kunnen zijn: Vertraging van de start van klinisch onderzoek; Patiënten nemen later deel aan onderzoek; Stopzetten van onderzoek in Nederland omdat er elders al voldoende patiënten zijn gevonden. Ontwikkelingen in de tijd De gemiddelde toetsingstijden in Nederland variëren van jaar tot jaar. De 196 dagen van 2011 zijn vergelijkbaar met die van 2010, maar zijn langer dan de gemiddelde tijd van 181 dagen in Aangezien de gemiddelde toetsingstijden al enkele jaren zo lang zijn en er geen echte verbetering optreedt, heeft Nederland een negatieve aantekening bij verschillende farmaceutische bedrijven.

25 NCTD Monitor 2012 / 25 We verspelen de kwaliteit die Nederland heeft als onderzoeksland door het inefficiënt regelen van toetsingsprocedures. Op dit moment wordt de nieuwe procedure voor multicenter onderzoek door de verschillende onderzoeksinstituten ingevoerd. Dit is hard nodig: de druk binnen farmaceutische bedrijven neemt verder toe en lange toetsingstijden zijn één van de criteria die van invloed zijn op de besluitvorming waar onderzoek plaatsvindt. Urgentie is geboden. Naast het opnieuw inrichten van multicenter onderzoek is harmonisatie van infrastructuur en versnelling van processen nodig. Dit is de verantwoordelijkheid van de individuele onderzoeksinstituten. Op het moment dat alle processen binnen de 60 dagen van de door de Europees opgestelde richtlijn plaatsvinden, zijn we als land weer in competitie met de ons omringende landen.

26 26 / NCTD Monitor 2012 Aanbevelingen De doorlooptijden van klinisch geneesmiddelenonderzoek in Nederland lopen internationaal uit de pas. Enkele maatregelen kunnen resulteren in verkorting van de toetsingsprocedure: Implementeer de multicenter richtlijn van de CCMO waarbij de verklaring wordt afgegeven door de onderzoeker of een zorgmanager en waarbij de Raad van Bestuur pas aan het eind van het proces alle documenten krijgt aangeleverd. Laat medisch-ethische toets en lokale uitvoerbaarheid niet op elkaar volgen, maar laat ze tegelijkertijd plaatsvinden. Voorkom dat op lokaal niveau eerdere centrale toetsingen worden overgedaan. Gebruik gestandaardiseerde onderzoeksdocumenten, zoals contracten en patiënteninformatie. Neem initiatieven over zoals een aantal ziekenhuizen heeft gedaan om de processen goed en efficiënt in de praktijk toe te passen.

27 NCTD Monitor 2012 / 27 Gezamenlijke inzet Het terrein van klinisch onderzoek is zeer complex en is niet de verantwoordelijkheid van één partij. We zien vooral het laatste jaar dat betrokkenen elkaar opzoeken met de intentie gezamenlijk het klinisch onderzoek in Nederland te verbeteren. Voor verbeteringen is de afstemming en inzet van alle partijen hard nodig. We juichen het initiatief van de CCMO toe om de procedure voor lokale uitvoerbaarheidsverklaring aan te passen en in 2012 in te voeren. Het afgelopen jaar zijn veel initiatieven door individuele partijen genomen. We zijn dan ook verheugd dat DCTF het initiatief heeft genomen om de regietaak over dit terrein op zich te nemen: immers elke partij initieert verbeteringen vanuit haar eigen perspectief. Afstemming, ondersteuning en terugkoppeling van andere partijen maken het proces beter. Dankzij de bijdrage van het ministerie van VWS, in de vorm van een projectleider die vrij van last en ruggenspraak onder begeleiding van DCTF kan werken, worden deze initiatieven

28 28 / NCTD Monitor 2012 in kaart gebracht. Hiermee spelen de partijen ook de rol in het proces die onderling is afgesproken en komt helderheid in de rol van de partners. Nefarma vindt dit een hele goede ontwikkeling. Het blijkt dat partijen veel van elkaar kunnen leren om (delen van) processen beter in te richten. Dat stemt tot optimisme en draagt bij aan de verbetering van het onderzoeksklimaat.

29 NCTD Monitor 2012 / 29 Verantwoording De conclusies in deze brochure zijn gebaseerd op gegevens in de Nefarma Clinical Trial Database (NCTD). Hierin zijn opgenomen de termijnen voor de beoordelingen van onderzoeksprotocollen van mono- en multicenter klinisch geneesmiddelenonderzoek in Nederland. Daarbij gaat het om de medisch ethische toetsingsprocedures van erkende instanties (METC s en CCMO * ) en de lokale uitvoerbaarheidsverklaringen. Deze laatste worden afgegeven door instellingen die klinische onderzoeken uitvoeren. De gegevens in de NCTD zijn gebaseerd op informatie vanuit betrokken farmaceutische bedrijven en de ACRON, de Association of Clinical Research Organisations in the Netherlands. * METC s zijn de medisch-ethische toetsingscommissies; CCMO is de centrale commissie mensgebonden onderzoek.

30 30 / NCTD Monitor 2012 Representativiteit De NCTD is niet volledig, maar signaleert trends. Doel daarvan is de procedures te verbeteren en te versnellen. Circa 28% van de bij de CCMO aangemelde onderzoeken maakt onderdeel uit van de NCTD. De editie 2012 bevat de gegevens van 81 gesponsorde clinical trials in Dit is voldoende om trends voor Nederland als geheel te kunnen aangeven. Voor het bepalen van de intrinsieke waarde van de NCTD-monitor is de totale omzet van de leden van Nefarma afgezet tegenover de totale omzet van de gehele farmaceutische industrie. In 2011 was de omzet van Nefarma-leden 61% van het geheel. Ingevoerde gegevens In de - beveiligde - NCTD-database worden stappen geregistreerd van de verschillende processen in het goedkeuringstraject. Zo wordt de doorlooptijd van het hele traject zichtbaar.

31 NCTD Monitor 2012 / 31 Sinds 2007 is het mogelijk klokstops te registeren. Als een oordelende commissie aanvullende gegevens vraagt, is het mogelijk deze periode niet mee te rekenen met de gehele toetsingsperiode. Hierdoor ontstaat inzicht in de mate waarin de verschillende actoren betrokken zijn bij de toetsingstijden. De individuele leden van Nefarma en ACRON voeren de data in van zowel mono- als multicenteronderzoek. Dankzegging De NCTD kan slechts bestaan door de vrijwillige melding door bedrijven en de ACRON. De medewerking aan vervolmaking van de databank wordt elk jaar groter. Alle betrokkenen worden daar hartelijk voor bedankt. Hun bijdrage en inzet is onmisbaar om dit beeld van klinisch geneesmiddelenonderzoek in Nederland te kunnen geven en om jaarlijks de ontwikkelingen te kunnen volgen.

32 Nefarma vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland Nefarma, juni 2012 Postbus AP Den Haag +31 (0)