VREEMDELINGEN ZONDER WETTIG VERBLIJF

Transcriptie

1 STAD EN GEMEENTEN VAN BRUSSEL-HOOFDSTAD AFDELING MAATSCHAP- PELIJK WELZIJN VILLE ET COMMUNES DE BRUXELLES-CAPITALE SECTION CPAS AFDELING OCMW'S VREEMDELINGEN ZONDER WETTIG VERBLIJF Inleiding: Illegaal verblijvende vreemdelingen, een groeiend probleem Het aantal asielzoekers is de laatste jaren sterk gedaald. De belangrijkste oorzaak daarvan is ongetwijfeld dat asielzoekers sinds 2001 geen recht meer hebben op financiële steun van het OCMW tijdens de eerste onderzoeksfase van hun asielaanvraag. Zij kunnen dan enkel nog een recht op materiële opvang laten gelden. Het is veel minder duidelijk of de totale instroom vreemdelingen ook gedaald is. Steeds meer OCMW s worden steeds vaker geconfronteerd met illegaal verblijvende vreemdelingen die om steun komen vragen. Hoeveel illegalen er nu precies in België zijn, weet niemand. Maar iedereen gaat ervan uit dat ze in aantal toenemen. Minister Dewael plant een aantal maatregelen om het tij te keren. De Raad van State wordt hervormd om de behandeling van elk beroep tegen de afwijzing van de asielaanvraag binnen een redelijke termijn te kunnen beantwoorden. Mensenhandel en smokkel, schijnhuwelijken en fraude bij gezinshereniging worden aangepakt. De meest ingrijpende maatregel is ongetwijfeld de geplande hervorming van de Raad van State. Indien deze hervorming slaagt, zullen asielzoekers heel wat vlugger dan vandaag definitief uitgeprocedeerd zijn en de groep illegaal verblijvende vreemdelingen vervoegen. M.a.w. de kans is groot dat deze maatregelen, eens gerealiseerd, de problematiek van de illegaal verblijvende vreemdelingen nog zullen versterken. Wij gaan in deze tekst eerst in op de vraag welke overheid verantwoordelijk is voor het uitwerken van een oplossing voor de problematiek van de illegaal verblijvende vreemdelingen. De onenigheid daarover is mee verantwoordelijk voor het lang uitblijven van een gerichte aanpak. Daarna schuiven wij een aantal (deel)oplossingen naar voor vertrekkend van de ervaringen van de lokale besturen. I. Geen lokale verantwoordelijkheid! Nationale maatregelen kunnen de migratiestromen sturen van het éne land naar het andere en vice versa. Maar de stromen op zichzelf indijken, vraagt een gecoördineerde Europese aanpak waarbij er vooral in de landen van herkomst wordt gewerkt aan het verbeteren van de levensomstandigheden (versterken van de democratie, vrije meningsuiting, economische verbeteringen, enz.). Meer dan afremmen is op korte en middellange termijn niet haalbaar. De noodzakelijke hervormingen in de herkomstlanden zijn niet één, twee, drie door te voeren en moeten bestendigd worden om een duurzaam effect te kunnen hebben. Zonder afbreuk te willen doen aan het belang van een Europese aanpak, kunnen we stellen dat zonder meer wachten op Europa geen optie is. De Europese lidstaten moeten het probleem ondertussen toch op nationaal niveau aanpakken. België zou België niet zijn zonder probleem met de bevoegdheidsverdeling over de verschillende beleidsniveaus. De federale overheid geeft aan de OCMW s het signaal dat ze beter geen steun (behalve medische zorgen) verlenen aan illegaal verblijvende vreemdelingen. Als een OCMW toch steun verleent, worden de kosten niet ten laste genomen door de Staat. Op die manier hoopt de UNION DES VILLES ET COMMUNES DE WALLONIE (UVCW) Rue de l Etoile, NAMUR Tél.: Fax: VERENIGING VAN DE STAD EN DE GEMEENTEN VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST (VSGB-AVCB) Aarlenstraat 53 bus BRUSSEL Tel.: Fax: VERENIGING VAN VLAAMSE STEDEN EN GEMEENTEN (VVSG) Paviljoenstraat BRUSSEL Tel.: Fax:

2 overheid meer illegaal verblijvende vreemdelingen ertoe aan te zetten op eigen initiatief het land te verlaten (uithongerbeleid). Maar de federale overheid dwingt haar uithongerbeleid niet werkelijk af. Illegaal verblijvende vreemdelingen helpen is niet verboden, ook niet voor lokale besturen. Zo wordt de hete aardappel naar het lokale niveau doorgeschoven. Voor de lokale besturen staat één ding voorop. Gezien de huidige situatie in België m.b.t. de verdeling van bevoegdheden tussen de verschillende beleidsniveaus en m.b.t. de inkomsten die een overheid kan verwerven, moet de hogere overheid duidelijk de beleidslijnen m.b.t. illegaal verblijvende vreemdelingen bepalen en realiseren. Dit beleid kan niet van het lokale niveau afhangen zoals dat vandaag het geval is. Vreemdelingenbeleid is in de eerste plaats een federale bevoegdheid. De kost verbonden aan het gekozen beleid, kan geen kost zijn die aan de lokale belastingbetaler wordt opgelegd. De nationale en niet de lokale solidariteit moet hier spelen. Zoniet zullen gemeenten waar veel illegalen wonen, vaak armere gemeenten, de prijs moeten betalen. Zo wordt de nagestreefde eerlijke verdeling van de kost niet bereikt. II. Verblijfsrecht: Oplossingen op maat vereist Vreemdelingen die onmogelijk kunnen terugkeren Heel wat illegaal verblijvende vreemdelingen kunnen niet terugkeren naar hun land van herkomst. Ofwel omdat hun land van herkomst weigert de nodige documenten af te leveren. Ofwel omdat het te gevaarlijk of materieel onmogelijk is om terug te keren. Ofwel omdat ze te ziek zijn om terug te keren en in het herkomstland geen aangepaste medische zorgen kunnen genieten. Zowel het Arbitragehof als het Hof van Cassatie heeft beslist dat vreemdelingen die omwille van (medische) redenen onafhankelijk van hun wil niet kunnen terugkeren, recht hebben op maatschappelijke dienstverlening door het OCMW. Naast deze rechtspraak is er nu ook een Europese richtlijn 1 die België moet omzetten in nationaal recht. Volgens die richtlijn moet er subsidiaire bescherming worden toegekend aan een vreemdeling die geen asielzoeker is maar voor wie er zwaarwegende gronden bestaan om aan te nemen dat er bij terugkeer een reëel risico op ernstige schade is. Ernstige schade is dan doodstraf of executie, foltering, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing, ernstige en individuele bedreiging van het leven of de persoon van een burger als gevolg van willekeurig geweld in het kader van een internationaal of binnenlands gewapend conflict. Personen die om (medische) redenen onafhankelijk van hun wil niet kunnen terugkeren, worden niet uitdrukkelijk vermeld. Toch kunnen bepaalde nietrepatrieerbaren onder deze richtlijn vallen, onder meer de ernstig zieken. Een verblijfsrecht weigeren aan ernstig zieken kan volgens nationale en internationale rechtspraak een onmenselijke en vernederende behandeling zijn. Andere niet-repatrieerbaren kunnen niet onder richtlijn worden gebracht. Bijvoorbeeld diegenen waarvoor de herkomstlanden geen papieren willen afleveren. Er wordt gewerkt aan een wettekst om deze richtlijn om te zetten in Belgisch recht. De minister zou denken aan het invoeren van een eenheidsprocedure waarbij een asielaanvraag ook geldt als aanvraag tot subsidiaire bescherming. De asielinstanties zouden dan beide aspecten van een aanvraag behandelen. De omschrijving van de situaties waarbij er een recht op subsidiaire bescherming is, zou uit de richtlijn worden overgenomen en dus niet verder gespecifieerd worden. Dat laat beoordelingsruimte aan de asielinstanties. Daarnaast zou er een specifieke procedure komen voor ernstig zieken. 1 Europese richtlijn 2004/83/EG van 29 april 2004 inzake minimumnormen voor de erkenning van onderdanen van derde landen en staatlozen als vluchteling of als persoon die anderszins internationale bescherming behoeft en de inhoud van de verleende bescherming.

3 Het invoeren van een eenheidsprocedure heeft het voordeel dat de asielinstanties ook deze aanvragen behandelen. De asielinstanties hebben heel wat ervaring opgebouwd en passen vandaag al de facto een systeem van subsidiaire bescherming toe via de niet-terugleidingsclausules. Het nadeel is dat de asielinstanties geplaagd worden door achterstanden bij het behandelen van dossiers. Er moet vermeden worden dat de eenheidsprocedure alle vooruitgang die geboekt werd m.b.t. het wegwerken van de achterstand en het versnellen van de asielprocedure ongedaan maakt. Voldoende investeren in middelen en personeel is dan ook een absolute voorafgaandelijke voorwaarde. Daarnaast kan ook de vraag gesteld worden of het zinvol is om een aanvraag tot subsidiaire bescherming aan een vrij zware tweeledige procedure (ontvankelijkheid-gegrondheid) te onderwerpen. Zou een afhandeling in één fase niet sneller zijn? In ieder geval moet elke aanvraag binnen een redelijke termijn worden behandeld. Het invoeren van de subsidiaire bescherming en de aparte procedure voor ernstig zieken kan een stevig aanzuigeffect hebben. Met alle gevolgen vandien voor de druk op de sociale zekerheid en stijgende kosten in de gezondheidszorg. De OCMW s vrezen vooral de effecten van de aparte procedure voor ernstig zieken. Hoe ver kunnen en moeten we gaan? Het invullen van het begrip ernstig ziek is geen sinecure. En zal elke ernstig zieke die erin slaagt België te bereiken een verblijfsrecht krijgen en dus ook alle medische zorgen en financiële steun van het OCMW? Of alleen diegenen die ziek worden of waarvan de ziekte ernstig verslechterd tijdens het verblijf in België? De OCMW s vragen dat bij de beoordeling van de aanvragen rekening wordt gehouden met het intentionele karakter van de komst naar België. Wie ernstig ziek wordt in België, moet een (tijdelijk) verblijfsrecht en alle mogelijke medische en niet-medische hulp krijgen. Wie naar België komt met het oog op het verwerven van een verblijfsrecht en het kunnen genieten van medische zorgen niet. Vanzelfsprekend zullen deze laatsten via de regeling dringende medische hulp ook verzorgd worden maar zij krijgen geen verblijfsrecht voor de periode na hun behandeling. Het verblijfsrecht dat wordt toegekend in het kader van subsidiaire bescherming of aan ernstig zieken moet tewerkstelling mogelijk maken, al dan niet met een vooraf aan te vragen arbeidskaart. Ook de familieleden moeten kunnen werken. Ondertussen kunnen de OCMW s niet anders dan het merendeel van de steunaanvragen van deze nietrepatrieerbaren weigeren en een geding voor de arbeidsrechtbank uitlokken. Een rechterlijke veroordeling is immers noodzakelijk om de verleende steun van de Staat te kunnen terugvorderen. Ook deze beroepen kosten geld want het OCMW betaalt steeds de gerechtskosten. Dat is een verspilling van schaarse middelen en komt ook de gerechtelijke achterstand niet ten goede. Bovendien duurt het al snel 6 maanden vooraleer er een vonnis is. Dat de problemen van deze mensen ondertussen vaak toenemen met alle gevolgen vandien voor het veroordeelde OCMW, behoeft geen verdere uitleg. Daarom vragen de OCMW s een alternatief voor de gevraagde rechterlijke veroordeling, een volledige terugbetaling van alle kosten, ook alle medische kosten, door de federale Staat en een doorzichtige en hanteerbare terugvorderingsprocedure. Regularisatie (Art. 9, derde lid VW van 15 december 1980) Uitgeprocedeerde asielzoekers dienen vaak een regularisatieaanvraag in. Wachtend op een antwoord van de DVZ, verblijven zij hier illegaal. Het is onaanvaardbaar dat deze mensen langer dan een jaar op een antwoord moeten wachten. Hoe kan er verwacht worden dat deze mensen vrijwillig terugkeren nadat zij hier jaren hebben verbleven? Bovendien worden maar bitter weinig aanvragen ingewilligd. Deze uitzichtloze verlengingen van het verblijf in België moeten aangepakt worden.

4 Indien de aanvullende beschermingen die in het Belgisch verblijfsrecht worden ingevoerd, voldoen aan de hogervermelde Europese richtlijn betreffende de subsidiaire bescherming, kan en moet de mogelijkheid om een verblijf te regulariseren strikt beperkt worden tot de zgn. technische regularisaties. Dit betekent dat de indiener van de aanvraag in principe legaal moet verblijven op het moment van de aanvraag en over reisdocumenten moet beschikken. Verlenging van het uitwijzingsbevel Heel wat illegaal verblijvende vreemdelingen vragen een verlenging van hun bevel om het grondgebied te verlaten. Soms samen met een regularisatieaanvraag. Soms niet. Ze doen dit om toch te kunnen blijven om een medische behandeling te kunnen afmaken, een schooljaar te kunnen beëindigen, enz. In afwachting van het antwoord van de DVZ verblijft de aanvrager verder illegaal. Indien de verlenging wordt toegekend, zit de aanvrager in wat de OCMW s een nepstatuut noemen. Hij verblijft niet legaal maar heeft wel recht op financiële steun van het OCMW die de Staat ook ten laste neemt. De laatste jaren is het aanvragen van die verlengingen enorm toegenomen. De OCMW s vragen dat de DVZ het uitwijzingsbevel voortaan enkel verlengt in uitzonderlijke situaties waarbij bepaalde omstandigheden de verlenging verantwoorden. Daarbij aansluitend vragen de OCMW s dat de voorwaarden voor het bekomen van een verlenging duidelijk bepaald worden zodat iedereen weet wanneer een verlenging kan worden toegekend en wanneer niet. Een duidelijke wetgeving zonder grijze zones en onduidelijke uitzonderingen, biedt rechtszekerheid en zal een ontradend effect hebben t.a.v. het meermaals en/of achtereenvolgens aanwenden van procedures. Het verder materieel opvangen van uitgeprocedeerde asielzoekers die een verlenging van hun uitwijzingsbevel hebben gevraagd, moet ook beperkt worden tot uitzonderlijke situaties waarbij bepaalde omstandigheden de verlenging en dus de verdere opvang verantwoorden. Indien de voorwaarden voor het bekomen van een verlenging duidelijk bepaald zouden zijn, zou dit probleem trouwens voor een stuk opgelost zijn. Het aantal opvangplaatsen is beperkt. De bezettingsgraad is hoog. Indien er bijkomend middelen beschikbaar worden voor de materiële opvang, dan moeten deze middelen in de eerste plaats gebruikt worden voor het verbeteren van de kwaliteit van de opvang van asielzoekers zoals voorzien in het regeerakkoord. Voor de OCMW s kan en mag het opvangen van uitgeprocedeerde asielzoekers geen prioriteit zijn. Vooral de noden van specifieke groepen zoals de niet-begeleide minderjarige vreemdelingen en asielzoekers met psychische problemen moeten in rekening worden gebracht. III. Vrijwillige terugkeer en gedwongen uitwijzing Het uitwijzing- en terugkeerbeleid kan maar succesvol zijn als eindpunt van een efficiënt vreemdelingenbeleid. Tegelijkertijd is een succesvol uitwijzing- en terugkeerbeleid een absolute voorwaarde voor een efficiënt vreemdelingenbeleid. Vrijwillige terugkeer Vrijwillige terugkeer moet realistisch zijn. Een premie is vaak onvoldoende om mensen over de streep te trekken. Ook belangrijk is de toegang van de betrokkenen tot informatie over hun herkomstland, hun regio, hun dorp, hun persoonlijke bezittingen en familie enz. Het moet ook mogelijk zijn om naar een andere stad/regio terug te keren. Vaak is de mislukking van de terugkerende vreemdeling sociaal onaanvaardbaar. Ter plaatse verdere opvolging kunnen bieden, heeft ook een sterk positief effect.

5 Al bij het eerste contact met de vreemdeling moet gewezen worden op de mogelijke slechte afloop en de mogelijkheid om vrijwillig terug te keren. Hoe vlugger er over vrijwillige terugkeer gesproken wordt, hoe meer kans op slagen. Het OCMW kan een belangrijke rol vervullen bij het verspreiden van informatie over vrijwillige terugkeer. Het OCMW is immers vaak de enige overheidsinstantie waarmee de betrokken vreemdelingen nog contact hebben. Dat veronderstelt dat de OCMW s door de andere overheden (DVZ, Fedasil, buitenlandse zaken enz.) ondersteund worden bij het vervullen van deze opdracht. Duidelijke communicatiestromen naar de OCMW s, goed materiaal, opleiding en begeleiding enz. zijn noodzakelijke randvoorwaarden voor succes. Uitwijzingen Gedwongen uitwijzingen zijn onvermijdelijk wanneer niet gekozen wordt voor een systeem van open grenzen. Die keuze houdt in dat diegenen die geen recht krijgen om te blijven, moeten terugkeren. Dat betekent niet alleen diegenen verwijderen die gelaten reageren, maar ook diegenen die zich verzetten. Er anders over oordelen is absoluut onrechtvaardig. Omdat het moeilijk blijft om mensen weg te sturen, moet er voortdurend en in alle openheid gewerkt worden aan het verbeteren van de uitwijzingsprocedures. De opdracht moet draaglijk zijn voor de concrete uitvoerders. De mensenrechten van de betrokkene vreemdelingen moeten gevrijwaard worden. De taak van de lokale besturen in het verwijderingsbeleid is complex. Er is ten eerste de taak van de lokale politie. De politie moet illegaal verblijvende vreemdelingen oppakken en naar de gesloten centra brengen met het oog op de uitwijzing. Die centra zitten vaak vol. Er komen meer plaatsen in de gesloten centra maar vooral de doorstroming moet verzekerd worden. Anders slibben de centra gewoon opnieuw dicht. Ten tweede is er de taak van het OCMW. Deze taak is extra moeilijk in te vullen. Het OCMW is immers enerzijds vertrouwensfiguur en hulpverlener en anderzijds, als openbaar bestuur, medewerker in het vreemdelingenbeleid. Het juiste evenwicht tussen deze twee rollen moet worden gevonden. Dit wordt nog bemoeilijkt doordat deze twee rollen vaak door één en dezelfde persoon worden opgenomen. Binnen het kader van een LOI is het verdedigbaar dat de maatschappelijk werker die verantwoordelijk is voor het LOI een rol heeft bij de uitwijzing voor zover dat deze rol in overeenstemming is met zijn deontologie. Er kan van de maatschappelijk werker verwacht worden dat hij alle mogelijke inspanningen levert om de betrokkenen ertoe over te halen om het LOI te verlaten en in te gaan op een vrijwillige terugkeer of mee te werken aan de uitwijzing. Indien hij daarin niet slaagt, moeten alle wettelijke middelen worden aangewend om de betrokkenen uit het LOI te verwijderen. In het kader van de financiële steun vinden de OCMW s dat zij geen actieve rol bij de uitwijzing kunnen spelen. De eindverantwoordelijkheid ligt bij de politie. Deze kan het OCMW vragen om ondersteuning te bieden. Elk OCMW beslist autonoom of er op dergelijke vragen tot bijstand bij een uitwijzing wordt ingegaan. De geleverde bijstand moet steeds van ondergeschikte orde zijn t.o.v. het optreden van de politie. M.a.w. de tussenkomst van het OCMW mag de uitwijzing niet de facto mogelijk maken. Het is ook niet de taak van het OCMW om een uitwijzing uit te lokken.

6 Illegaal verblijvende gezinnen Minderjarigen die hier samen met hun ouders illegaal verblijven, hebben recht op materiële opvang in een federaal opvangcentrum. Dit recht op opvang wordt niet beperkt in de tijd of gekoppeld aan (het zoeken naar) een duurzame oplossing. Theoretisch kan een gezin met een baby gedurende 18 jaar in het opvangcentrum blijven! Voor deze groep moet volgens de OCMW s een specifiek terugkeerbeleid ontwikkeld worden. De gezinnen moeten voldoende informatie krijgen over de situatie in het herkomstland. D.w.z. informatie over de politieke situatie, de veiligheid, enz. maar ook over hun huis en goederen, hun familie, hun dorp enz. Er wordt nagegaan op welke manier een toekomst in het herkomstland kan worden uitgebouwd en de betrokkenen moeten in de mate van het mogelijke opleidingen kunnen volgen met het oog op dat toekomstperspectief. De begeleiding stopt niet op de luchthaven in Zaventem maar wordt ter plaatse zo goed als mogelijk voortgezet door samen te werken met lokale organisaties. Het meewerken aan dit terugkeerbeleid mag geen toelatingsvoorwaarde zijn voor de opvang in de federale centra. Zodra het gezin in het opvangcentrum verblijft, kan er wel gericht gewerkt worden aan hun vrijwillige terugkeer. Deze gezinnen in de federale centra parkeren is immers onmenselijk en onaanvaardbaar. Deze nieuwe regeling is duidelijk geen oplossing op lange termijn voor dit probleem. IV. Besluit Het lokale bestuur is een belangrijke partner in het vreemdelingenbeleid maar dit beleid is in de eerste plaats een federale bevoegdheid. De federale overheid bepaalt het beleid en is er bijgevolg verantwoordelijk voor. Dat betekent dat de OCMW s integraal terugbetaald moeten worden voor de verstrekte dienstverlening aan vreemdelingen via een doorzichtige en hanteerbare terugvorderingsprocedure. Het verblijfsrecht moet dringend aangepast worden. Van cruciaal belang is dat elke aanvraag binnen een redelijke termijn wordt afgehandeld. Voldoende investeren in middelen en personeel is bijgevolg een absolute must. De verblijfswetgeving moet ook duidelijk zijn. Per verblijfsstatuut moeten duidelijke criteria worden bepaald. Rechtszekerheid komt alle betrokkenen ten goede. Verblijfsrecht en OCMW-wet moeten op elkaar afgestemd zijn. De federale ministers van Binnenlandse Zaken en Maatschappelijke Integratie moeten bijgevolg absoluut hun beleid op elkaar afstemmen. Ook belangrijk is dat wie mag blijven, ook mag werken. Wie geen verblijfsrecht krijgt, moet terugkeren of uitgewezen worden. Illegaal verblijf gedogen is onaanvaardbaar en geeft verkeerde signalen. Bij elke terugkeer of uitwijzing moeten de mensenrechten gewaarborgd worden. De betrokken vreemdeling moet in zijn waarde gelaten worden en mag niet als een misdadiger behandeld worden. Hij is een bekwaam individu dat zelf verantwoordelijkheid voor zijn daden en toekomst kan opnemen. Dat betekent dat wij als maatschappij aanvaarden dat dwang nodig kan zijn.

7 Aansluitend willen de OCMW s nogmaals een lans breken voor een systeem van materiële opvang tijdens de asielaanvraag (en eventueel de aanvraag tot subsidiaire bescherming). Zodra de aanvraag positief beantwoord wordt, moeten alle inspanningen voor de integratie van de betrokkene in onze maatschappij geleverd worden. Indien het antwoord negatief is, moet de betrokkene het land verlaten. Wanneer elke asielaanvraag binnen een redelijke termijn wordt beantwoord, is materiële opvang geen onaanvaardbare inbreuk op de rechten van de betrokkene. Tijdens de materiële opvang nemen de betrokkenen nog niet op zelfstandige basis deel aan het maatschappelijk leven wat een vrijwillige terugkeer of uitwijzing realistischer maakt. Claude EMONTS, Suzanne COOPMANS, Monica DE CONINCK, Président de la Fédération des CPAS de l'union des Villes et Communes de Wallonie Voorzitter a.i. van de Afdeling Maatschappelijk Welzijn van de Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Voorzitter van de Afdeling OCMW's van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten