Veldwerkverslag SIM 2015

Transcriptie

1 TNS Nipo Grote Bickersstraat KS Amsterdam t e info@tns-nipo.com Rapport Veldwerkverslag SIM 2015 TNS NIPO/Veldkamp: Lisanne van Thiel, Sabine Hooijmans en Yolanda Schothorst Labyrinth: Nathan Rozema G9104 oktober 2015

2 Inhoud Inleiding 1 1 Onderzoeksopzet 2 2 Voorbereiding en uitvoering veldwerk Doelgroepen Steekproef Vragenlijst Pilot Nederlandstalige vragenlijst Vertalingen vragenlijsten Pilot anderstalige vragenlijsten Voorbereiding face-to-face veldwerk Werving interviewers Instructie interviewers Beloning respondenten Planning werkzaamheden 9 3 Benaderingswijze van de steekproefpersonen Online Introductiebrief Reminderbrief Face-to-face veldwerkfase 12 4 Respons Respons per doelgroep Verdeling respons online en CAPI Non-respons Responsverloop totaal Responssamenstelling per doelgroep Responsverhogende maatregelen Gespreksduur Respons uitgesplitst naar herkomst interviewer 23 5 Kwaliteitscontrole Controle steekproefpersoon Controle veldwerk Afkeuringen 25 6 Dataverwerking en -levering 26 7 Beschouwing 27 Bijlagen Bijlage 1 Gespreksleidraad pilotgesprekken Bijlage 2 Introductiebrief Bijlage 3 Reminderbrief Bijlage 4 Responsoverzicht en -verloop naar herkomst Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

3 Inleiding Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid volgt met het langlopende onderzoek Survey Integratie Migranten (SIM) de (structurele en sociaal-culturele) positie van allochtone groepen in Nederland. Het Sociaal- en Cultureel Planbureau (SCP) voert dit onderzoek uit. TNS NIPO/Veldkamp heeft samen met Labyrinth in 2015 het veldwerk voor dit onderzoek uitgevoerd. Voor deze meting zijn personen van 15 jaar en ouder uit zeven verschillende doelgroepen ondervraagd. Het veldwerk voor SIM 2015 liep in de periode van 29 januari t/m 15 juli In dit veldwerkverslag beschrijven we de gang van zaken voor, tijdens en na het veldwerk. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

4 1 Onderzoeksopzet De data van SIM 2015 zijn verzameld via een mixed mode design: eerst een benadering via web, aangevuld met een face-to-face benadering door (tweetalige) interviewers. Voor het bepalen van de in te zetten CAPI-capaciteit per etnische groep was het van belang om in kaart te brengen hoeveel adressen per groep face to face benaderd dienden te worden. Hiervoor hebben wij de volgende variabelen gebruikt: de gewenste netto n; de responsverwachting per groep; de te verwachten oneigenlijke non-respons per groep; de hoeveelheid interviews die wij online verwachtten te realiseren. In de volgende tabellen staan deze uitgangspunten uitgewerkt. In de berekening van deze aantallen hebben wij rekening gehouden met de te verwachten oneigenlijke en eigenlijke non-respons (deels gebaseerd op SIM , deels op een eigen inschatting). 1 Inschatting netto/bruto steekproef en online/capi per etnische groep (afgeronde aantallen) Groep Netto n Overall respons Oneigenlijke non-respons Benodigde bruto n Autochtonen % 3% Turken % 3% Marokkanen % 4% Surinamers % 5% Antillianen/Arubanen % 7% Polen % 5% Somaliërs % 5% TOTAAL % 5% Groep Benodigde bruto n Online respons Bruto n na online CAPI respons Totale netto respons (online + CAPI) Autochtonen % % =900 Turken % % =900 Marokkanen % % =900 Surinamers % % =900 Antillianen/Arubanen % % =900 Polen % % =900 Somaliërs % % =500 TOTAAL =5.900 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

5 Uit de vorige tabellen blijkt dat wij verwachtten met ruim tienduizend adressen (steekproefpersonen) het CAPI-veldwerk in te gaan. Deze aantallen vormden de basis voor de inzet (capaciteit) van ons interviewerkorps. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

6 2 Voorbereiding en uitvoering veldwerk 2.1 Doelgroepen De doelgroep van SIM 2015 bestaat uit personen van 15 jaar en ouder. Binnen de doelgroep maken we onderscheid tussen autochtonen en allochtonen. In SIM 2015 is de volgende definitie voor allochtoon gebruikt: alle personen van wie tenminste één ouder (vader en/of moeder) in het buitenland geboren is. Binnen de groep allochtonen maakten we onderscheid tussen 1e generatie allochtoon (zelf in buitenland) geboren en 2e generatie allochtoon(zelf in Nederland geboren). De volgende groepen zijn voor SIM 2015 geïnterviewd: Autochtonen; vier grootste niet-westerse migrantengroepen: personen (1 e en 2 e generatie) afkomstig uit: o Turkije o Marokko o Suriname o de voormalig Nederlandse Antillen, inclusief Aruba; personen van Somalische (1 e en 2 e generatie) en Poolse origine (1 e generatie: de groep die zich in 2004 of later in de GBA heeft ingeschreven). 2.2 Steekproef De steekproef is geleverd door het Centraal Bureau van de Statistiek (CBS) en bevatte de volgende gegevens: uniek ID, NAW-gegevens, gemeentecode, geslacht, geboortedatum, herkomst, generatie, inschrijfdatum BRP. De bruto steekproef is opgehoogd met een reserve steekproef, omdat we rekening hebben gehouden met een lagere responsverwachting: de gegarandeerde respons. In de volgende tabel is de samenstelling van de bruto steekproef te zien. 2 Samenstelling bruto steekproef ontvangen door CBS Herkomst respondent Aantal in bruto steekproef CBS Autochtoon Turks Marokkaans Surinaams Antilliaans/Arubaans Pools Somalisch Totaal TNS NIPO/Veldkamp heeft aan de steekproef een inlogcode toegevoegd. Met deze code konden de steekproefpersonen de online vragenlijst openen. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

7 In de volgende tabel staat de bruto steekproef uitgesplitst naar gemeentegrootte. 3 Samenstelling bruto steekproef uitgesplitst naar gemeentegrootte Herkomst respondent Amsterdam Rotterdam Den Haag Middelgrote gemeente (>50.000) Kleine gemeente (<50.000) Autochtoon Turks Marokkaans Surinaams Antilliaans/Arubaans Pools Somalisch Totaal Vragenlijst De vragenlijst voor SIM 2015 is door het SCP aangeleverd. Een groot deel van de vragenlijst kwam overeen met de vragenlijst van SIM De vragenlijst is door TNS NIPO/Veldkamp geprogrammeerd en uitgebreid getest. Vervolgens heeft het SCP de vragenlijst getest en waar nodig aanpassingen aangegeven die zijn doorgevoerd Pilot Nederlandstalige vragenlijst Op 8 en 9 december 2014 heeft de pilot van de Nederlandstalige vragenlijst plaatsgevonden. In totaal zijn er acht respondenten geïnterviewd. Er hebben vier autochtone respondenten deelgenomen aan de pilot, twee Surinaamse respondenten (1 e en 2 e generatie) en twee Antilliaanse respondenten (1 e en 2 e generatie). In totaal zijn er vier mannen en vier vrouwen ondervraagd, waarvan er vier werkend en vier niet werkend zijn. De gesprekken De gesprekken zijn gevoerd aan de hand van een gespreksleidraad (zie bijlage 1). De respondent heeft de vragenlijst op de computer ingevuld, waarbij is gevraagd om hardop na te denken. Na elk blok werd de respondent door een medewerker van TNS NIPO/Veldkamp gevraagd wat men van de vragen vond en welke vragen lastig waren. In een andere kamer konden de opdrachtgever en andere medewerkers van TNS NIPO/Veldkamp via een gesloten videocircuit meekijken. Ook stond in deze meekijkruimte een computerscherm, zodat de meekijkers realtime konden zien wat de respondent invulde. De gesprekken namen gemiddeld een uur in beslag. Naar aanleiding van de acht gesprekken heeft TNS NIPO/Veldkamp een lijst opgesteld met opmerkingen. SCP heeft aan de hand van deze lijst en de eigen opmerkingen de vragenlijst op een aantal punten aangepast. Dit betrof wijzigingen in vraagstellingen, antwoordcategorieën en instructieteksten. Deze wijzigingen zijn doorgevoerd en nogmaals uitgebreid getest. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

8 2.3.2 Vertalingen vragenlijsten Vervolgens is de vragenlijst door een professioneel vertaalbureau in vier verschillende talen vertaald; Turks, Marokkaans-Arabisch, Pools en Somalisch. De vragen die al in SIM 2010 zijn gesteld, zijn niet opnieuw vertaald maar hiervoor is de vertaling van SIM 2010 overgenomen. Dit gold alleen voor de Turkse en Marokkaans-Arabische versie Pilot anderstalige vragenlijsten Op 6 en 7 januari 2015 heeft de pilot van de anderstalige vragenlijsten plaatsgevonden. Het doel van deze pilot was om te achterhalen of de vertaling goed was en of de vragen werden begrepen. In totaal zijn er acht respondenten geïnterviewd door interviewers met dezelfde etniciteit. Respondenten Er is gesproken met twee Turkse, twee Marokkaanse, twee Poolse en twee Somalische respondenten. De Marokkaanse gesprekken vonden plaats in het Nederlands. De Turkse en Poolse gesprekken vonden plaats in de eigen taal. Bij de Somalische gesprekken is zowel de Nederlandse als de Somalische vragenlijst gebruikt. De gesprekken De gesprekken zijn gevoerd aan de hand van een gespreksleidraad (zie bijlage 1). Bij de gesprekken was een interviewer van dezelfde herkomst als de respondent aanwezig. De Marokkaans-Arabische vertaling was nog niet gereed op het moment van de pilot, vandaar dat deze gesprekken in het Nederlands zijn gevoerd. Dit gaf geen problemen voor de respondenten. De gesprekken vonden op twee manieren plaats: 1. De interviewer heeft het gesprek gevoerd met behulp van de geprogrammeerde vragenlijst. Wanneer de respondent de vraag niet goed begreep maakte de interviewer daar een aantekening van. 2. De respondent heeft de vragenlijst zelf op de computer ingevuld, waarbij is gevraagd om hardop na te denken. In een andere kamer keken de opdrachtgever en andere medewerkers van TNS NIPO/Veldkamp weer via een gesloten videocircuit mee. Ook deze gesprekken namen gemiddeld een uur in beslag. Na de pilot zijn de gesprekken besproken met de interviewers. De Turkse vertaling was over het algemeen goed, er kwamen enkele suggesties wat er beter of anders kon. Uit de Poolse gesprekken bleek dat er nog enkele grammaticale problemen in de vragenlijst zaten. Dit had vooral te maken met de vervoegingen van de woorden. Dit is in de definitieve vragenlijst aangepast. De aard van de vertaling was correct. Op de Somalische vertaling kwam veel kritiek. Deze bleek te ouderwets, grammaticaal moeilijk en te formeel. Dit is aan het vertaalbureau doorgegeven en de vragenlijst is opnieuw vertaald. Om de nieuwe Somalische vertaling te controleren, hebben twee Somalische interviewers de vragenlijst afgenomen. Een ander algemeen punt wat uit de pilot kwam, was dat sommige vragen te gevoelig en negatief werden ervaren. Naar aanleiding van dit punt zijn er twee open vragen toegevoegd: Kunt u voor Nederland en het land van herkomst aangeven waar u trots op bent? Naar aanleiding van deze tweede pilot is de vragenlijst opnieuw op enkele punten aangepast. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

9 Omdat de Marokkaanse vertaling niet is getest tijdens de pilot is ook deze versie door een Marokkaanse interviewer bij twee respondenten afgenomen. Daarnaast is de vertaling van de nieuwe vragen door twee Marokkaanse vertalers gecontroleerd (onafhankelijk van elkaar). Zij hebben hun verbeteringen en/of suggesties aangegeven in een Excelbestand. Deze zijn beoordeeld door de vertaler die de originele vertaling heeft gedaan. Sommige suggesties zijn overgenomen, anderen niet. De vertaler heeft de motivatie om verbeteringen wel of niet door te voeren in het Excelbestand genoteerd. 2.4 Voorbereiding face-to-face veldwerk De voorbereidingen voor het face-to-face veldwerk zijn direct na de startbijeenkomst (14 november 2014) begonnen. Labyrinth is meteen gestart met de werving van meertalige interviewers. Daarnaast zijn de verschillende instructies ingepland en is er materiaal voor de instructies ontwikkeld Werving interviewers TNS NIPO/Veldkamp De interviewers van TNS NIPO/Veldkamp die zijn ingezet voor SIM zijn allemaal onderdeel van het huidige korps van TNS NIPO/Veldkamp (311 interviewers), waarvan 90% langer dan één jaar actief is als interviewer. Voor de inzet van autochtone interviewers was geen bijwerving nodig; TNS NIPO/Veldkamp putte uit haar huidige interviewerbestand. Labyrinth Meteen nadat de voorlopige gunning had plaatsgevonden, is Labyrinth gestart met de uitbreiding van haar landelijke interviewteam dat toen bestond uit 85 meertalige interviewers. Vlak voor aanvang van het veldwerk bestond het meertalige interviewteam uit 117 meertalige interviewers. Gedurende het project zijn 58 interviewers gestopt ofwel niet meer ingezet omdat targets werden gehaald. Tijdens het veldwerk zijn er nog 68 interviewers bijgeworven. Deze interviewers hebben de instructie op het kantoor van Labyrint ontvangen. De medewerkers van Labyrinth hebben deze instructies gegeven. De opnames van de instructiebijeenkomsten zijn ook gebruikt. Uiteindelijk zijn er in totaal 188 meertalige interviewers geïnstrueerd voor SIM De interviewers zijn op verschillende manieren geworven. Labyrinth heeft een groot netwerk binnen de verschillende migranten doelgroepen en heeft allereerst via haar eigen netwerk geworven. Dit gaat via-via en via haar eigen Etnoteam-netwerkboom. Labyrinth heeft haar netwerk via een mailinglist en diverse sociale media (Facebook, LinkedIn) een bericht gestuurd met de vraag of zij nog ervaren meertalige interviewers uit de benodigde doelgroepen kennen. Mensen die geschikte kandidaten aanleverden konden daar een incentive voor terugkrijgen als deze interviewer een afgesproken aantal geslaagde interviews had afgenomen. Verreweg de meeste interviewers zijn via het eigen netwerk van Labyrinth geworven. Daarnaast zijn er advertenties geplaatst in de sociale media. Voor de belangrijke gebieden en steden zijn door de vormgever van Labyrinth speciaal op maat gemaakte wervingsteksten en plaatjes gemaakt. Vanuit het netwerk van Labyrinth zijn landelijke en regionale netwerkorganisaties en sleutelfiguren benaderd. Dit betrof zowel landelijke koepelorganisaties als hun regionale en lokale afdelingen en tal van hoger onderwijsinstellingen en alumniverenigingen etc. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

10 Alle geïnteresseerde kandidaten werden doorgelinkt naar een website waar men een aantal vragen voor de intake moest invullen. Zo kon op voorhand al een selectie plaatsvinden. Bij deze selectie werd vooral gelet op ervaring, herkomst en woonplaats Instructie interviewers Alle interviewers van TNS NIPO/Veldkamp en Labyrinth die voor SIM 2015 hebben gewerkt, hebben een uitgebreide instructie ontvangen. Tijdens deze instructie zijn het doel van het onderzoek, de steekproef, de contactstrategie en de materialen besproken. Vervolgens zijn de vragen uit de vragenlijst besproken die extra aandacht verdienden. Er is uitgelegd dat de interviewer toonkaarten diende te gebruiken bij vragen met meerdere antwoordcategorieën, zodat ze deze niet telkens hoefden voor te lezen en het interview soepeler verliep. TNS NIPO/Veldkamp De instructies voor de interviewers van TNS NIPO/Veldkamp vonden plaats op 6, 9 en 13 februari 2015 in Eindhoven, Amsterdam en Meppel en duurden circa twee uur. Het overgrote deel van deze interviewers werkt al vele jaren voor TNS NIPO/Veldkamp en heeft dan ook veel ervaring met het afnemen van face-to-face interviews. Een deel van het interviewerkorps heeft al geënquêteerd voor eerdere SIM onderzoeken. Labyrinth De interviewers van Labyrinth zijn in drie groepen ingedeeld en hebben de instructie op 3, 5 of 7 februari 2015 gevolgd. Hierbij is rekening gehouden met de verschillende herkomstgroepen. Surinaamse en Antilliaanse interviewers hebben samen een instructie gehad (locatie Amsterdam), de tweede groep bestond uit Marokkaanse, Turkse en Somalische interviewers (locatie Amsterdam) en de laatste groep uit Poolse interviewers (locatie Rotterdam). Voor deze laatste groep is de instructie in het Pools gegeven, omdat niet iedereen de Nederlandse taal sprak. De instructies duurden gemiddeld drie uur. Bij elke groep is er ingegaan op specifieke culturele aspecten waar rekening mee gehouden moest worden tijdens de afname van de vragenlijst. Er is bijvoorbeeld gediscussieerd over vragen die gevoelig liggen in de Marokkaanse cultuur en hoe hier het beste mee omgegaan diende te worden. Bij de interviewers van Labyrinth is ook extra aandacht besteed aan de veldwerkapplicatie op de smartphone met GPS en het interviewprogramma. Begrippenlijst Voorafgaand aan de instructie is er door de supervisors en het projectteam van Labyrinth goed nagedacht over de eenduidigheid van de vragen in de verschillende talen. In het bijzonder voor het Tamazight is dit van belang. Omdat bepaalde Arabische en Nederlandse woorden soms op verschillende manieren worden uitgelegd, is voor het Tamazight een interpretatielijst opgesteld met de belangrijkste begrippen, gevoeligheden en steekwoorden. Deze interpretatielijst is aan alle Marokkaanse interviewers gegeven tijdens de instructie met de mededeling om zich aan deze lijst te houden. De lijst is tijdens het veldwerk nog uitgebreid en aangepast op basis van de input van de interviewers. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

11 2.5 Beloning respondenten Voor hun deelname aan SIM 2015, hebben de respondenten een incentive ter waarde van 15 euro ontvangen. Aan het einde van de vragenlijst kon de respondent kiezen uit: cadeaubon (VVV, Blokker, Bol.com en Wehkamp); donatie aan goed doel (KWF Kankerbestrijding, Rode Kruis, Hartstichting, Aids Fonds en een islamitische stichting voor weeskinderen). 2.6 Planning werkzaamheden Wat Uitgevoerd Inplannen werkzaamheden en interne organisatie 15 t/m 31 okt 2014 Startbijeenkomst SCP, TNS NIPO/Veldkamp en Labyrinth 14 nov 2014 Aanleveren 1 e conceptversie vragenlijst door SCP 6 nov 2014 Aanleveren deel 1 steekproef (gemeenten en aantallen) door CBS 13 nov 2014 Aanleveren definitief concept vragenlijst door SCP 25 nov 2014 Vragenlijstontwikkeling en werving/voorbereiding pilotfase 17 nov t/m 5 dec 2014 Uitvoering pilot deel 1 (4 gesprekken per dag, uur) dec 2014 Vertaalwerkzaamheden 18 dec 2014 t/m 2 feb 2015 Werving en indeling interviewers nov en dec 2014 Aanleveren deel 2 steekproef (personen) door CBS 5 jan 2015 Uitvoering pilot deel 2 (4 gesprekken per dag, uur) jan 2015 Evaluatie pilotfase jan 2015 Gereedmaken scripts en steekproefbehandeling 12 t/m 16 jan 2015 CAWI veldwerk (incl. versturen introbrief en reminder) 26 jan t/m 15 feb 2015 Instructiebijeenkomsten CAPI 3 t/m 13 feb 2015 CAPI veldwerk 23 feb t/m 15 jul 2015 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

12 3 Benaderingswijze van de steekproefpersonen In onderstaand schema staat de benaderingsstrategie zoals vooraf afgesproken. Introductiebrief met weblink Geslaagd (15 euro) Non-respons Reminderbrief met weblink Geslaagd (15 euro) Non-respons 4 face-to-face pogingen (fase 1) Geslaagd (15 euro) Weigering Geen contact (na 4x) Zacht Autochtoon, wel telefoonnummer Autochtoon, geen telefoonnummer Allochtoon Speciale kaart, interviewer belt voor afspraak Speciale kaart, interviewer gaat langs Speciale kaart, interviewer gaat langs 4 face-to-face pogingen (fase 2) Geslaagd (15/25 euro) Weigering Geen contact (na 8x) Speciale antwoordkaart, doorgeven bereidwilligheid face-to-face interview op afspraak Geslaagd (25 euro) Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

13 3.1 Online Introductiebrief Alle steekproefpersonen uit de bruto steekproef zijn op 29 januari 2015 per brief benaderd. De inhoud van de brief is in overleg met het SCP opgesteld. In deze brief zijn de volgende punten aan bod gekomen: achtergrond, belang, opdrachtgever van het onderzoek, beloning, uitleg deelname en contactgegevens helpdesk (zie bijlage 2). De Marokkaanse steekproefpersonen hebben de brief iets later ontvangen (3 februari 2015), omdat de vertaalde vragenlijst nog niet gereed was. Op de achterkant van de brief voor de Turkse, Marokkaanse, Somalische en Poolse groep is een korte samenvatting van de brief in de eigen taal gedrukt Reminderbrief Alle steekproefpersonen die op 9 februari 2015 de online vragenlijst nog niet hadden ingevuld, hebben op 14 februari 2015 een reminderbrief ontvangen. In deze reminderbrief staat het doel van het onderzoek genoemd en de mogelijkheid om online deel te nemen (zie bijlage 3). In de brief wordt aangekondigd dat wanneer men niet in staat is om de vragenlijst via internet in te vullen, de vragenlijst samen met een interviewer die binnenkort langskomt ingevuld kan worden. Ook aan de reminderbrief is een korte samenvatting in de eigen taal toegevoegd. Om draagvlak onder steekproefpersonen te creëren en om extra informatie te geven over het onderzoek is er een speciale website ontwikkeld voor SIM 2015: Samenleven in Nederland. Deze is vanaf het versturen van de reminderbrief beschikbaar geweest. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

14 3.2 Face-to-face veldwerkfase Vier weken na de start van het online veldwerk zijn de steekproefpersonen die nog niet hadden deelgenomen, benaderd door interviewers van TNS NIPO/Veldkamp en Labyrinth. Deze steekproefpersonen hebben exact dezelfde vragenlijst voorgelegd gekregen als de online versie, alleen werden de vragen door een interviewer voorgelezen. Ook hier had men weer de keuze om de vragenlijst in het Nederlands af te nemen of in de taal van herkomst (voor Turken, Marokkanen, Polen en Somaliërs). De steekproefpersonen die face-to-face benaderd moesten worden, zijn verdeeld over de interviewers van TNS NIPO/Veldkamp en Labyrinth. In eerste instantie is de volgende verdeling aangehouden: 4 Verdeling interviewers TNS NIPO/Veldkamp en Labyrinth Herkomst respondent 1 e generatie 2 e generatie Autochtoon TNS NIPO/Veldkamp Turks Labyrinth en TNS NIPO/Veldkamp* Labyrinth en TNS NIPO/Veldkamp* Marokkaans Labyrinth en TNS NIPO/Veldkamp* Labyrinth en TNS NIPO/Veldkamp* Surinaams Labyrinth Labyrinth en TNS NIPO/Veldkamp Antillianen/Arubanen Labyrinth Labyrinth en TNS NIPO/Veldkamp Pools Labyrinth n.v.t Somalisch Labyrinth Labyrinth en TNS NIPO/Veldkamp * Interviewers van TNS NIPO/Veldkamp zouden alleen Turken en Marokkanen woonachtig in kleine gemeenten benaderen. In totaal zijn er 100 interviewers van TNS NIPO/Veldkamp en 151 interviewers van Labyrinth ingezet voor SIM Herkomst interviewers Aantal Autochtonen 100 Turken 32 Marokkanen 43 Surinamers 21 Antillianen/Arubanen 14 Polen 26 Somaliërs 15 Totaal 251 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

15 De interviewers van Labyrinth zijn vanaf 17 februari 2015 gestart met het face-to-face veldwerk. De interviewers van TNS NIPO/Veldkamp één week later, om zo de steekproefpersonen nog iets langer de mogelijkheid te geven om online deel te nemen. Tijdens het face-to-face veldwerk is gecontroleerd of een steekproefpersoon al online had deelgenomen. Indien dat het geval was, verdween het adres van deze steekpersoon automatisch uit de adressenlijst van de interviewer. De interviewer heeft in eerste instantie maximaal vier contactpogingen gedaan. Indien de steekproefpersoon op dat moment nog niet was gesproken, is het adres uit het veld gehaald. Vervolgens is de steekproefpersoon een tijd later opnieuw benaderd door een andere interviewer. Elke contactpoging die door de interviewer is gedaan, is vastgelegd (datum, tijdstip). Als er geen gesprek mogelijk was of als de steekproefpersoon weigerde om deel te nemen, is de reden hiervan genoteerd. De interviewers van TNS NIPO/Veldkamp hebben de contactpogingen eerst op een papieren benaderingsverslag genoteerd en daarna op de laptop ingevuld. De interviewers van Labyrinth gebruikten een applicatie op hun telefoon om alle contactpogingen te registreren. Na vijf weken face-to-face veldwerk bleek dat de respons in bepaalde groepen erg hard ging. Onze inschatting was dat de respons een stuk hoger uit zou komen dan het gegarandeerde aantal. Naar aanleiding hiervan heeft TNS NIPO/Veldkamp een prognose gedaan over het aantal gesprekken (en daarmee respons) dat gehaald zou worden als alle adressen volgens de afgesproken strategie benaderd zouden worden. Uit deze prognose bleek dat we vooral in de groep autochtonen, Surinamers, Antillianen, Polen en Somaliërs aanzienlijk meer gesprekken dan begroot zouden realiseren. Om budgettaire redenen is besloten de benaderingsstrategie aan te passen: Autochtonen en Surinamers Niet meer mogelijk om via internet deel te nemen. Alle adressen uit de steekproef worden maximaal vier keer (in plaats van acht keer) benaderd. Antillianen/Arubanen, Polen en Somaliërs Niet meer mogelijk om via internet deel te nemen. Van de adressen die nog niet CAPI zijn benaderd (d.d. 1 mei), zetten we (aselect) een derde uit. Deze adressen worden maximaal vier (in plaats van acht keer) keer benaderd. De rest van de adressen die nog niet CAPI zijn benaderd, worden niet meer uitgezet. Door de aangepaste strategie te volgen, zijn er adressen (243 Antillianen, 882 Polen en 682 Somaliërs) niet meer uitgezet bij een interviewer. Deze adressen zijn wel twee keer per brief benaderd met de vraag of ze online wilden deelnemen aan SIM Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

16 4 Respons 4.1 Respons per doelgroep Voor alle doelgroepen is de gegarandeerde respons gehaald. Vooral de Polen hebben beter gerespondeerd dan van tevoren was ingeschat. De responspercentages in de volgende tabel zijn gecorrigeerd voor oneigenlijke non-respons (zie paragraaf 4.3). Bij de berekening van het responspercentage wordt de initiële steekproef minus de oneigenlijke non-respons als percenteerbasis genomen. 6 Respons per doelgroep 1 Respons Garantie Autochtonen % 50% Turken % 50% Marokkanen % 45% Surinamers % 40% Antillianen/Arubanen % 40% Polen % 35% Somaliërs % 30% Totaal Bij het interpreteren van de respons in de groepen Antillianen/Arubanen, Polen en Somaliërs moet rekening worden gehouden met het feit dat de adressen die niet meer uitgezet zijn via CAPI, tot de eigenlijke non-respons zijn gerekend. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

17 4.2 Verdeling respons online en CAPI Van de totale respons is 52% via web (CAWI) gerealiseerd. In onderstaande tabel is te zien dat autochtonen het vaakst online hebben deelgenomen (75%). Ook in de groepen Surinamers, Antillianen/Arubanen en Polen heeft meer dan de helft van de respondenten online meegedaan. 7 Verdeling respons naar instrument Totaal CAWI CAPI Autochtonen % % Turken % % Marokkanen % % Surinamers % % Antillianen/Arubanen % % Polen % % Somaliërs % % Totaal % % 4.3 Non-respons Oneigenlijke non-respons De responspercentages in de vorige tabel zijn gecorrigeerd voor oneigenlijke non-respons. Het gaat om personen die een adres hebben dat geen woonadres is of waarvan de adresgegevens onjuist zijn. Het kan ook gaan om overleden personen of personen die verhuisd zijn. Voor het berekenen van de gecorrigeerde of eigenlijke respons, wordt de oneigenlijke non-respons buiten beschouwing gelaten. In de volgende tabel is te zien hoe de oneigenlijke non-respons is verdeeld over de groepen en welk percentage het is van de bruto steekproef. 8 Omvang oneigenlijke non-respons Oneigenlijke non-respons (abs) % van bruto steekproef Autochtonen 51 3% Turken 65 3% Marokkanen 85 4% Surinamers 87 4% Antillianen/Arubanen 125 5% Polen 178 7% Somaliërs 54 3% Totaal 645 4% Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

18 Eigenlijke non-respons De steekproef bestond uit personen. Hiervan hebben er deelgenomen aan het onderzoek en vallen 645 personen onder oneigenlijke non-respons (zie vorige tabel) personen vallen onder de eigenlijke non-respons. In de volgende tabel is de verdeling naar de verschillende responscodes te zien. 9 Eigenlijke non-respons (totaal) Reden non-respons aantal % van non-respons weigering % niet thuis % zegt de vragenlijst via internet te gaan invullen 406 5% afgekeurd (vanwege mismatch) 304 4% zegt al via internet te hebben meegedaan 224 3% ziek/psychisch niet in staat 136 2% spreekt geen Nederlands/eigen taal 96 1% is onbereikbaar in veldwerkperiode 105 1% weigering n.a.v. brief of via helpdesk 40 1% gesprek niet mogelijk (zonder opgave van reden) 33 0% afgekeurd (vanwege fraude) 15 0% woont niet zelfstandig 12 0% niet uitgezet volgens afspraak met SCP % niet uit kunnen zetten in veldwerkperiode 215 3% adres toegewezen, maar niet benaderd 14 0% Totaal % De verdeling van de non-respons per doelgroep is opgenomen in de volgende tabellen: Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

19 10 Eigenlijke non-respons (per groep) Reden non-respons Autochtonen Turken Marokkanen Surinamers weigering % % % % niet thuis % % % % zegt de vragenlijst via internet te gaan invullen % 29 3% 49 5% 92 7% afgekeurd (vanwege mismatch) 22 3% 48 5% 67 6% 53 4% zegt al via internet te hebben meegedaan 1 0% 28 3% 63 6% 40 3% ziek/psychisch niet in staat 33 4% 20 2% 28 3% 29 2% spreekt geen Nederlands/eigen taal 0 0% 18 2% 24 2% 1 0% is onbereikbaar in veldwerkperiode 10 1% 17 2% 12 1% 24 2% weigering n.a.v. brief of via helpdesk 8 1% 4 0% 5 0% 8 1% gesprek niet mogelijk (zonder opgave van reden) 0 0% 6 1% 6 1% 10 1% afgekeurd (vanwege fraude) 0 0% 15 2% 0 0% 0 0% woont niet zelfstandig 1 0% 0 0% 1 0% 3 0% niet uitgezet volgens afspraak met SCP 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% niet uit kunnen zetten in veldwerkperiode 26 3% 34 4% 59 6% 96 8% adres toegewezen, maar niet benaderd 0 0% 1 0% 1 0% 8 1% Totaal Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

20 11 Eigenlijke non-respons (per groep) Reden non-respons Antillianen/Arubanen Polen Somaliërs weigering % % % niet thuis % % % zegt de vragenlijst via internet te gaan invullen 92 8% 15 1% 27 3% afgekeurd (vanwege mismatch) 44 4% 28 2% 42 4% zegt al via internet te hebben meegedaan 40 3% 35 3% 17 2% ziek/psychisch niet in staat 7 1% 6 0% 13 1% spreekt geen Nederlands/eigen taal 1 0% 27 2% 25 2% is onbereikbaar in veldwerkperiode 18 2% 15 1% 9 1% weigering n.a.v. brief of via helpdesk 8 1% 2 0% 5 0% gesprek niet mogelijk (zonder opgave van reden) 8 1% 2 0% 1 0% afgekeurd (vanwege fraude) 0 0% 0 0% 0 0% woont niet zelfstandig 3 0% 3 0% 1 0% niet uitgezet volgens afspraak met SCP % % % niet uit kunnen zetten in veldwerkperiode 0 0% 0 0% 0 0% adres toegewezen, maar niet benaderd 1 0% 2 0% 1 0% Totaal Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

21 4.4 Responsverloop totaal Het veldwerk is gestart 29 januari De online respons (CAWI) is voornamelijk in de eerste vier weken van het veldwerk behaald en is uiteindelijk ver boven de verwachte target uitgekomen. Vanaf de start van het face-to-face veldwerk zijn er zelfs nog zo n 400 online vragenlijsten ingevuld. Halverwege februari 2015 is het face-to-face veldwerk (CAPI) gestart en is de respons geleidelijk binnengekomen. Vanaf begin juni 2015 is de respons licht afgezwakt. Het veldwerk is geëindigd op 15 juli De verwachte target voor het face-to-face gedeelte is zo goed als gehaald. In bijlage 4 is het responsverloop per doelgroep opgenomen. 12 Responsverloop * Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

22 Op 14 februari is de reminderbrief verstuurd (in de grafiek op de vorige pagina aangegeven met *). In onderstaande tabel is de online respons per week te zien voor de eerste vier weken van het veldwerk. In de tabel is duidelijk te zien dat er een opleving is in de online respons na het versturen van de reminder. Het aantal ingevulde vragenlijsten is in de week na het sturen van de reminder in bijna alle groepen verdubbeld ten opzichte van de week ervoor. In de Somalische groep is de respons na de reminder zelfs hoger dan de respons na de introductiebrief. 13 Online respons per week in de eerste vier weken van het veldwerk (reminder 14 februari verstuurd) Groep 3-feb 10-feb 17-feb 24-feb Autochtonen R Turken E Marokkanen 0* 173 M Surinamers I Antillianen/Arubanen N Polen D E Somaliërs R TOTAAL * De Marokkaanse steekproefpersonen hebben de introductiebrief later ontvangen dan de andere groepen (3 februari 2015), omdat de vertaalde vragenlijst nog niet gereed was. 4.5 Responssamenstelling per doelgroep In deze paragraaf beschrijven we de samenstelling van de respons per doelgroep. Als de samenstelling van de respons meer dan 2% afwijkt van de samenstelling van de steekproef, benoemen we dit. In bijlage 4 zijn de overzichten per doelgroep te zien. In het algemeen is de respons op de online vragenlijst het hoogst in de groep 15 t/m 24-jarigen. Daarmee samenhangend zien we binnen de allochtone doelgroepen dat de respons op de online vragenlijst onder de 2 e generatie een stuk hoger is dan onder de 1 e generatie. De Polen zijn hierop een uitzondering: als we naar de verschillende leeftijdsgroepen kijken, zien we hier geen grote verschillen in de respons op de online vragenlijst. Vrouwen hebben ook beter gerespondeerd op de online vragenlijst. Bij de autochtonen en Polen is het verschil in respons tussen mannen en vrouwen het grootst, onder Somaliërs het kleinst. Autochtonen De overall respons (CAWI + CAPI) is het hoogst in de groep 15 t/m 24-jarigen, 55 t/m 64- jarigen, vrouwen en inwoners van kleine gemeenten. Vergeleken met de samenstelling van de steekproef, hebben er iets meer vrouwen dan mannen aan het onderzoek deelgenomen. Verder zien we geen grote afwijkingen. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

23 Turken De overall respons (CAWI + CAPI) is het hoogst in de groep 15 t/m 24-jarigen (dit komt vooral door de hoge respons op de online vragenlijst) en inwoners van Den Haag en kleine gemeenten. Vergeleken met de samenstelling van de steekproef, zijn de inwoners van middelgrote gemeenten iets oververtegenwoordigd en de inwoners van kleine gemeenten iets ondervertegenwoordigd. Marokkanen De overall respons (CAWI + CAPI) is het hoogst onder inwoners van Amsterdam. Vergeleken met de samenstelling van de steekproef, zijn Marokkaanse Nederlanders van de 2 e generatie en inwoners van Amsterdam iets oververtegenwoordigd. 65-plussers, mannen en inwoners van middelgrote gemeenten zijn iets ondervertegenwoordigd. Surinamers In de Surinaamse groep zien we geen grote verschillen in de overall respons (CAWI + CAPI). De respons onder inwoners van kleine gemeenten is daar in positieve zin een uitzondering op. Qua leeftijd, geslacht en generatie zien we geen grote verschillen tussen de steekproef en respons. Qua gemeentegrootte is er een kleine afwijking: Surinaamse Nederlanders uit middelgrote gemeenten zijn iets oververtegenwoordigd en inwoners van Amsterdam zijn iets ondervertegenwoordigd. Antillianen/Arubanen Ook in de Antilliaanse groep zien we geen grote verschillen in de overall respons (CAWI + CAPI). De respons onder inwoners van kleine gemeenten is hier een uitzondering op: deze is gemiddeld hoger. Vergeleken met de samenstelling van de steekproef zijn Antilliaanse vrouwen en inwoners van middelgrote gemeenten iets oververtegenwoordigd in de respons en Antilliaanse mannen iets ondervertegenwoordigd. Polen In Poolse groep is de overall respons (CAWI + CAPI) hoger naarmate de leeftijd van de respondent hoger is. Poolse vrouwen en inwoners van Rotterdam hebben ook bovengemiddeld gerespondeerd. Vergeleken met de samenstelling van de steekproef, hebben er meer vrouwen dan mannen aan het onderzoek deelgenomen. Inwoners van kleine gemeenten zijn iets ondervertegenwoordigd in de respons. Somaliërs In de Somalische groep zien we vooral een hoge overall respons (CAWI + CAPI) onder inwoners van Rotterdam en Den Haag. Vergeleken met de samenstelling van de steekproef, zijn de 15 t/m 24-jarigen, vrouwen en inwoners van Den Haag iets oververtegenwoordigd in de respons en zijn de mannen en inwoners van middelgrote gemeenten iets ondervertegenwoordigd. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

24 4.6 Responsverhogende maatregelen In de meeste groepen is het veldwerk vlot en volgens planning verlopen. Een maand voor het einde van de veldwerkperiode is een aantal responsverhogende maatregelen ingezet. De respons liep iets achter bij een aantal groepen (vooral Turken en Marokkanen). Zo liep in de Surinaamse groep de respons in Amsterdam achter. Daarnaast startte de Ramadan op 18 juni Wij verwachtten dat dit effect zou hebben op de productie van de interviewers en de respons in de islamitische groepen. Hieronder benoemen we de ingezette acties puntsgewijs: Interviewers die zeer gemotiveerd waren, hebben adressen overgenomen van interviewers met minder motivatie. Extra werving van Turkse en Marokkaanse interviewers. Er zijn huurauto s geregeld voor interviewers zonder eigen vervoer (eventueel met chauffeur), zodat ze verder konden reizen naar minder centraal gelegen adressen. TNS NIPO/Veldkamp heeft enkele adressen van Labyrinth overgenomen. Andersom was dit ok het geval. Het betrof vooral adressen in gebieden waar het korps van TNS NIPO/Veldkamp of Labyrinth beter vertegenwoordigd was. 14 Uitwisseling adressen tussen TNS NIPO en Labyrinth Groep Labyrinth TNS NIPO TNS NIPO Labyrinth Autochtonen 0 0 Turken Marokkanen 49 0 Surinamers Antillianen/Arubanen Polen 0 0 Somaliërs 0 0 TOTAAL Invoer maatwerkbonussen: o bonus op basis van contactpogingen. o bonus op maat: afhankelijk van hoeveel adressen een interviewer heeft. o ver weg bonus: indien men verder moest reizen, werd een extra vergoeding gegeven. Er is een kaart gestuurd naar de Turkse en Marokkaanse steekproefpersonen om hen een gezegende Ramadan te wensen en te vragen of zij alsnog willen deelnemen aan het onderzoek. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

25 4.7 Gespreksduur Gemiddeld duurden de gesprekken via CAPI langer dan via CAWI. Alleen de Somaliërs hebben langer gedaan over de CAWI dan over de CAPI vragenlijst. Over het algemeen duurde de vragenlijst langer als men deze in de eigen taal heeft ingevuld. In alle doelgroepen, behalve de Polen, is de vragenlijst vaker in het Nederlands ingevuld/afgenomen dan in de eigen taal. De Marokkaanse versie van de vragenlijst is slechts door 35 respondenten gebruikt (CAWI + CAPI). 15 Gespreksduur CAWI CAPI Nederlands Eigen taal Nederlands Eigen taal aantal min. aantal min. aantal min. aantal min. Autochtonen , ,0 - - Turken , , , ,6 Marokkanen , , , ,6 Surinamers , ,1 - - Antillianen/Arubanen , ,5 - - Polen , , , ,4 Somaliërs , , , ,1 4.8 Respons uitgesplitst naar herkomst interviewer In onderstaande tabel is te zien hoe de respons per groep verdeeld is over de interviewers. Autochtone interviewers hebben in alle groepen interviews gedaan. De allochtone interviewers hebben vooral in hun eigen groep geïnterviewd, maar ook in andere allochtone groepen. 16 Aantal CAPI gesprekken per groep uitgesplitst naar herkomst interviewer Groep: Herkomst interviewer: Autochtonen Turken Marokkanen Surinamers Antillianen/ Arubanen Polen Somaliërs Autochtoon Turks Marokkaans Surinaams Antilliaans Pools Somalisch TOTAAL Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

26 5 Kwaliteitscontrole 5.1 Controle steekproefpersoon Voor alle geslaagde gesprekken, CAWI en CAPI, is gecontroleerd of de juiste steekproefpersoon is ondervraagd. Deze controle is gedaan op de kenmerken geslacht, leeftijd en herkomst. De leeftijd is gecheckt aan de hand van de leeftijd die is ingevuld in de vragenlijst en het geboortejaar uit het steekproefbestand. De herkomst van de steekproefpersoon is gecontroleerd aan de hand van het geboorteland dat is ingevuld in de vragenlijst. Bij de controle zijn de volgende regels gehanteerd: Leeftijdsverschil van twee jaar of meer afkeuren Als alleen bij leeftijdsverschil het getal omgekeerd is (67 i.p.v. 76) goedkeuren Als alleen geslacht verkeerd (een jaar leeftijdsverschil mag) goedkeuren Als herkomst anders, maar uit open antwoord blijkt toch dat het juiste land is goedkeuren 5.2 Controle veldwerk Het onderzoek is volgens de ESOMAR richtlijnen gecontroleerd: de manier van werken van de interviewer en de ervaringen van de respondent. Bij het gebruik van geprogrammeerde vragenlijsten legt het sturingssysteem een aantal kenmerken (zoals tijdstip van gesprek, lengte van het gesprek e.d.) vast waardoor het voor interviewers bijna onmogelijk is om over te gaan tot onregelmatigheden. In alle gevallen gold dat tijdens het veldwerk is gemonitord wat de snelheid van werken van een interviewer was en welke resultaten de interviewer behaalde. Daarnaast werd het optreden van de interviewer gecontroleerd door middel van een aan de respondenten toegestuurd controleformulier. In afwijking van de gehanteerde norm in de branche (10% daadwerkelijk gecontroleerd) hebben wij 100% van de respondenten benaderd. Bij eventuele onregelmatigheden werd nader onderzoek uitgevoerd. Interviewers waren er van op de hoogte dat geconstateerde onregelmatigheden hun totale uitbetaling in gevaar konden brengen. De kwaliteitsbewaking van Labyrinth was geënt op de volgende hoofdzaken: GPS tracking gekoppeld aan de veldwerkapplicatie van Labyrinth (registratie contactpogingen) en alle resultaten van het bezoek aan de respondenten; Controles aan huis: bij interviewers waar onregelmatigheden werden gevonden zonder goede verklaring, werden controles aan huis uitgevoerd (door medewerkers van Labyrinth); evaluatieformulieren per post: alle respondenten kregen een brief thuis met de vraag wat zij van het onderzoek vonden, of zij een incentive hebben gehad etc. Bij negatieve respons, werd overgegaan tot een standaard controle aan het huis van de respondent. Naar aanleiding van de fysieke controles (n=172) is bij 2 interviewers fraude geconstateerd. De gesprekken van deze interviewers zijn allemaal afgekeurd (n=15). Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

27 5.3 Afkeuringen Op basis van de controle op de steekproefpersoon hebben we 305 gesprekken moeten afkeuren. Vanwege fraude zijn er nog 15 gesprekken afgekeurd. In totaal zijn er dus 320 gesprekken afgekeurd, verdeeld over de volgende groepen: 17 Afgekeurde gesprekken Aantal afgekeurd Methode CAWI 169 CAPI 151 Herkomst Autochtonen 22 Turken 63 Marokkanen 67 Surinamers 53 Antillianen/Arubanen 44 Polen 28 Somaliërs 43 Totaal 320 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

28 6 Dataverwerking en -levering Om zeker te weten dat de resultaten van het onderzoek goed en volledig werden opgeslagen, hebben we de vragenlijst nog een keer via de automatische methode gecontroleerd. Er zijn dummy data gedraaid. Daarbij werd een honderdtal interviews gefingeerd en keken we of de data correct werden weggeschreven, of de routing klopte en of alle vragen op de juiste manier werden gevuld. Door het gebruik van dummy data in de testfase kan de n (aantal respondenten) per vraag worden gesimuleerd. Pas nadat de dataset was gecontroleerd, is gestart met het online veldwerk. Na de eerste dag is de output uit de vragenlijst nogmaals gecontroleerd. Gedurende het veldwerk zijn de resultaten wekelijks gemonitord en gecontroleerd. De antwoorden op de open vragen naar beroep en bedrijf, zijn achteraf gecodeerd. Voor beroepen is de codelijst ISCO08 (vier digits) gebruikt en voor bedrijven zijn de SBI codes (twee digits) gebruikt. De antwoorden in een andere taal zijn eerst vertaald en daarna gecodeerd. Na het veldwerk zijn de verschillende databestanden (output CAWI en CAPI systeem, export veldwerkapplicatie Labyrinth, export benaderingsverslagen van de interviewers van TNS NIPO/Veldkamp) samengevoegd. Tijdens dit proces is gecontroleerd op dubbele records, inconsistenties tussen steekproef en vragenlijst en minimale en maximale waarden van variabelen. Vervolgens zijn er twee bestanden gegenereerd: SPSS-bestand met gelabelde variabelen en values volgens de standaard codering van SCP. Dit bestand bestaat uit records (alle geslaagde interviews) en bevat de resultaten van het interview, enkele achtergrondkenmerken uit de steekproef, en informatie over het instrument, aantal contactpogingen en de interviewer. Veldwerkbestand waarin de details van de benadering zijn vastgelegd. Het veldwerkbestand bevat voor de totale bruto-steekproef van het onderzoek (n=15.028) de gegevens uit de GBA, postcode, informatie interviewer en gegevens over de afhandeling van het veldwerk, met daarbij de uitkomst per contactpoging (thuis/niet thuis, interview, afspraak, weigering) en bij weigeringen de reden voor weigering. De twee databestanden zijn vrijdag 21 augustus 2015 opgeleverd aan SCP. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

29 7 Beschouwing Wat viel op tijdens SIM 2015 en wat kunnen we daarvan leren? 1. In onderling overleg is besloten om de nadruk te leggen op de manier waarop iedereen met elkaar samenleeft. Als motto is gekozen: Samenleven in Nederland. Op basis van de hoge respons en het geringe aantal negatieve reacties concluderen we dat deze toon van de introductiebrief juist is geweest. Bij een volgend onderzoek kan de huidige introductiebrief als uitgangspunt worden genomen. 2. Uitvoering van het veldwerk vanaf februari blijkt een goede keuze te zijn; we hadden daardoor minder last van verstorende weersomstandigheden en de interviewers konden gebruikmaken van de langere daglicht periode. Ons advies is om indien mogelijk geen face-to-face gesprekken in de maanden november, december en januari uit te voeren. 3. Wat vooral opviel is dat de respons op de uitnodiging om via internet deel te nemen hoger is dan we hadden aangenomen. Vooral bij de Poolse en Somalische steekproefpersonen bleek de bereidheid om deel te nemen hoger te zijn dan aangenomen. Op basis van de gecombineerde responsaannamen hebben we de omvang van de bruto steekproef vastgesteld. De mensen die niet gereageerd hebben op de eerste uitnodiging, moesten volgens het design op dezelfde wijze faceto-face worden benaderd. Responsprognoses gebaseerd op de werkelijke respons gaven aan dat het aantal waarnemingen in een aantal bevolkingsgroepen daarmee ver overschreden zou gaan worden. In overleg met het SCP is daarom besloten een aselect deel van de steekproefpersonen niet meer te benaderen. Met als gevolg een lagere respons, want de respons is berekend op de bruto steekproef. Bij een volgend onderzoek adviseren wij niet alles in een keer uit te zetten, maar met twee batches te werken. Op basis van de resultaten van de eerste batch kan worden bepaald hoe groot de steekproef van de tweede batch moet zijn om de gewenste respons te realiseren. 4. Net zoals bij de vorige metingen is gewerkt met een vertaalde vragenlijst. In de praktijk blijkt dat de Marokkaanse groep amper de vertaalde webversie en de vertaalde face-to-face variant heeft gebruikt (namelijk 5% en 3%). Wij nemen aan dat degenen die een webversie kunnen en willen invullen de Nederlandse taal prefereren boven het Marokkaans-Arabisch; de interviewers geven aan dat ze liever van de Nederlandstalige versie uitgaan omdat een deel van hun gesprekken in een ander Marokkaans-Arabisch dialect of het Berber moet worden gevoerd. De interviewers gebruikten daarbij een door Labyrinth opgestelde vertaalde woorden- en begrippenlijst. Ook in de Turkse groep is weinig gebruik gemaakt van de Turkse webversie (12%), maar bij de face-to-face interviews is de vertaalde vragenlijst wel vaak gebruikt (41%). In de Poolse en Somalische groep is de vertaalde vragenlijst zowel in de webversie als de face-to-face versie vaak gebruikt. Wij adviseren daarom om bij een volgend onderzoek af te zien van de Marokkaans-Arabische vertaling en voor die bevolkingsgroep te volstaan met een vertaalde woorden- en begrippenlijst. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

30 5. Bij de begeleiding van de face to face interviewers heeft Labyrinth per taalgroep regionale coördinatoren ingezet. In de praktijk is gebleken dat er daardoor meer zicht was op de stand van zaken in het veld en dit heeft een positieve invloed gehad op de kwaliteit van het veldwerk en het behalen van de planning. In de toekomst wordt het veldwerk daarom bij voorkeur regionaal gecoördineerd. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober

31 Bijlagen Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

32 Bijlage 1 Gespreksleidraad pilotgesprekken Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

33 PILOTGESPREKKEN SCP, 8 EN 9 DECEMBER 2014 Deel A. Introductie en kennismaking (5 minuten) Opdrachtgever: Sociaal en Cultureel Planbureau Doel: uittesten van materiaal dat we gaan gebruiken bij onderzoek Verzoek: eerlijk zeggen wat u er van vindt, daar leren we het meeste van Voorstellen: leeftijd, dagelijks bezigheden, gezinssituatie Deel B. De vragenlijst (50 minuten) We willen graag weten wat u van de vragenlijst vindt. We willen u vragen om de vragenlijst in te vullen en daarbij hardop te denken. U kunt bijvoorbeeld aangeven dat een vraag onduidelijk is, of dat u een woord ziet wat onduidelijk is, of dat u een vraag heel goed of juist heel slecht vindt. INT: leg eventueel uit hoe de geprogrammeerde vragenlijst werkt. Ik kijk met u mee en zal tussendoor ook af en toe vragen stellen. INT: let op hoe het invullen gaat, als respondent aarzelt of lang over een vraag doet, vraag dan wat er aan de hand is. INT: Na elk blok: wat vindt u er tot zover van? Hoe vond u deze vragen? Was alles duidelijk? Vond u het lastig om deze vragen te beantwoorden? Waarom was dat lastig voor u? Welke vragen waren lastig voor u? Deel C. Afronding (5 minuten) Wat vond u van deze vragenlijst? Wat voor een rapportcijfer krijgt de vragenlijst? Waarom? Wat vond u van de lengte van de vragenlijst? Goed, te kort, te lang? Zou u deze vragenlijst in het echt ook helemaal invullen? Waarom wel, niet? INT: Indien niet: Onder welke voorwaarden zou u wel meedoen? Zou u andere mensen adviseren om de vragenlijst in te vullen? Voor het invullen van de vragenlijst ontvangt u een cadeaubon. Wat voor een cadeaubon vindt u interessant? INT: VVV, bol.com, Blokker etc. U kunt de waarde van de cadeaubon ook aan een goed doel geven. Aan welk goed doel zou u het dan willen geven? INT: Unicef, Rode Kruis, Hartstichting, etc. Heeft u nog een advies voor het SCP? Dank voor de medewerking. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

34 PILOTGESPREKKEN SCP, 6 EN 7 JANUARI 2015 Deel A. Introductie en kennismaking (5 minuten) Opdrachtgever: Sociaal en Cultureel Planbureau Doel: uittesten van een vragenlijst die we gaan gebruiken bij onderzoek Verzoek: eerlijk zeggen wat u er van vindt, daar leren we het meeste van Voorstellen: leeftijd, dagelijks bezigheden, woonplaats Deel B. De vragenlijst (50 minuten) Variant 1: de respondent vult de vragenlijst zelf in We willen u vragen om de vragenlijst in te vullen en daarbij hardop te denken. U kunt bijvoorbeeld aangeven dat een vraag onduidelijk is, of dat u een woord ziet wat onduidelijk is, of dat u een vraag heel goed of juist heel slecht vindt. INT: leg eventueel uit hoe de geprogrammeerde vragenlijst werkt. Ik kijk met u mee en zal tussendoor ook af en toe vragen stellen. INT: let op hoe het invullen gaat, als respondent aarzelt of lang over een vraag doet, vraag dan wat er aan de hand is. In welke taal wilt u de vragenlijst het liefste invullen: in uw eigen taal of in het Nederlands? Waarom in deze taal? Variant 2: de interviewer stelt de vragen Ik ga u telkens een vraag stellen en ik noteer uw antwoord in de vragenlijst. Als de vraag niet duidelijk is, dan kunt u dat gewoon zeggen. In welke taal wilt u het gesprek het liefste voeren; in uw eigen taal of in het Nederlands? Waarom deze taal? INT: start de juiste versie van de vragenlijst op!!! Beoordeling vragenlijst per blok Hoe vond u deze vragen? Waren alle vragen duidelijk? Vond u het lastig om deze vragen te beantwoorden? Waarom was dat lastig voor u? Welke vragen waren lastig voor u? Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

35 Deel C. Afronding (5 minuten) Wat voor een rapportcijfer (1 10) krijgt de vragenlijst van u? Waarom? Wat vond u van de lengte van de vragenlijst? Goed, te kort, te lang? Stel: u krijgt een uitnodigingsbrief voor dit onderzoek: zou u dan aan dit onderzoek mee doen? INT: indien wel meedoen: Op welke manier zou u dan mee willen doen: via een webvragenlijst, via een gesprek met een interviewer? INT: Indien niet meedoen: Onder welke voorwaarden zou u wel meedoen? Voor het invullen van de vragenlijst ontvangt u een cadeaubon. Wat voor een cadeaubon vindt u interessant? INT: VVV, bol.com, Blokker etc. U kunt de waarde van de cadeaubon ook aan een goed doel geven. Aan welk goed doel zou u het dan willen geven? INT: Unicef, Rode Kruis, Hartstichting, etc. Heeft u tot slot nog adviezen voor ons? Dank voor de medewerking. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

36 Bijlage 2 Introductiebrief Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

37 Den Haag, januari 2015 Geachte Samen leven in Nederland De Nederlandse samenleving verandert voortdurend. Om een beter beeld van de samenleving te krijgen, doet het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) regelmatig onderzoek. Dit keer willen we weten hoe mensen in Nederland wonen en werken, en hoe het gaat met hun gezondheid. Ook is het belangrijk te weten hoe Nederlanders over bepaalde ontwikkelingen denken en hoe verschillende groepen met elkaar samenleven. Natuurlijk kunnen we niet alle inwoners van Nederland ondervragen. In dit onderzoek werkt het SCP samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), dat een willekeurige steekproef uit het bevolkingsregister getrokken heeft. Uw naam is daarbij te voorschijn gekomen. Uw deelname is dus heel belangrijk: u vertegenwoordigt veel andere inwoners van Nederland. Uw deelname is 15 euro waard! Graag nodig ik u uit om mee te doen aan dit onderzoek. Het onderzoek wordt uitgevoerd door TNS NIPO en Labyrinth. U kunt meedoen aan het onderzoek door een vragenlijst in te vullen op: Webadres: Inlogcode: Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 30 minuten. Als dank voor uw tijd en moeite sturen wij u na uw deelname een cadeaubon van 15 euro toe. Waarom meedoen? Het SCP rapporteert de uitkomsten van het onderzoek aan de Tweede Kamer en aan de Ministerraad. Met die kennis kan beleid beter aansluiten op de zorgen en behoeften van de Nederlandse bevolking. Bij al onze onderzoeken is uw privacy volledig gewaarborgd. De gegevens worden vertrouwelijk behandeld en alleen voor onderzoeksdoeleinden gebruikt. Meer informatie? Heeft u vragen? Neem dan contact op met de helpdesk van TNS NIPO via het gratis telefoonnummer (of via sim2015@tns-nipo.com) Ik hoop dat ik op uw medewerking mag rekenen. Bij voorbaat mijn welgemeende dank daarvoor. Met vriendelijke groeten, Prof. dr. K. Putters Directeur SCP Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

38 In dit onderzoek werkt het SCP samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het CBS levert de adresgegevens voor het onderzoek. Het CBS krijgt veel bestanden van andere instellingen. In dit onderzoek zullen de antwoorden die u geeft automatisch worden gecombineerd met huishoudkenmerken en inkomensgegevens die het CBS al heeft. Door het combineren van deze informatie krijgt u minder vragen voorgelegd en kunnen statistieken zo efficiënt mogelijk worden samengesteld. Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

39 Bijlage 3 Reminderbrief Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

40 Amsterdam, februari 2015 Geachte Onlangs heeft het Sociaal en Cultureel Planbureau u uitgenodigd om mee te doen aan het onderzoek Samen leven in Nederland. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door TNS NIPO en Labyrinth. Als u de vragenlijst al heeft ingevuld, dan willen wij u daarvoor hartelijk bedanken. Als u de vragenlijst nog niet heeft ingevuld, dan willen wij het onderzoek graag nog een keer onder uw aandacht brengen. U kunt meedoen aan het onderzoek door een vragenlijst in te vullen op: Webadres: Inlogcode: Uw deelname is 15 euro waard! Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 30 minuten. Als dank voor uw tijd en moeite sturen wij u na uw deelname een cadeaubon van 15 euro toe. Aan het einde van de vragenlijst kunt u kiezen uit een cadeaubon voor bijvoorbeeld bol.com, Wehkamp of Blokker. Mocht u niet in staat zijn om de vragenlijst via internet in te vullen, dan kunt u de vragenlijst ook samen met een interviewer invullen. Onze interviewers gaan binnenkort op pad en willen graag een afspraak met u maken. Uw medewerking aan het onderzoek is vrijwillig en wij behandelen alle gegevens strikt vertrouwelijk. Samen leven in Nederland Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) wil met het onderzoek een beter beeld krijgen van hoe verschillende groepen met elkaar samenleven, hoe mensen in Nederland wonen en werken, en hoe het gaat met hun gezondheid. Ook wordt in kaart gebracht hoe Nederlanders over bepaalde ontwikkelingen denken. Het SCP rapporteert de uitkomsten van het onderzoek aan de Tweede Kamer en aan de Ministerraad. Met die kennis kan beleid beter aansluiten op de zorgen en behoeften van de Nederlandse bevolking. Meer informatie? Heeft u vragen? Kijk dan op U kunt ook contact opnemen met de helpdesk van TNS NIPO via het gratis telefoonnummer of via sim2015@tns-nipo.com. We hopen dat we op uw medewerking mogen rekenen. Bij voorbaat onze welgemeende dank daarvoor. Met vriendelijke groeten, Projectteam van TNS NIPO Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

41 Bijlage 4 Responsoverzicht en -verloop naar herkomst Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

42 AUTOCHTONEN Aantal Percentages (Rij) Verdeling (kolom %) CAWI CAPI Totaal Uitgezet CAWI CAPI Totaal Respons Steekproef LEEFTIJD % 10% 61% 15% 14% % 11% 58% 14% 14% % 11% 52% 14% 15% % 14% 55% 17% 18% % 15% 63% 17% 15% % 19% 53% 23% 25% GESLACHT man % 15% 53% 45% 48% vrouw % 13% 60% 55% 52% GEMEENTE Amsterdam % 4% 57% 4% 4% Rotterdam % 5% 45% 3% 4% Den Haag % 10% 42% 3% 4% middelgrote gemeente (>50.000) % 14% 56% 39% 40% kleine gemeente (<50.000) % 16% 59% 52% 50% Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

43 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

44 TURKEN Aantal Percentages (Rij) Verdeling (kolom %) CAWI CAPI Totaal Uitgezet CAWI CAPI Totaal Respons Steekproef LEEFTIJD % 26% 55% 25% 23% % 29% 49% 22% 22% % 29% 48% 22% 22% % 34% 50% 18% 18% % 32% 49% 7% 7% % 29% 41% 7% 8% GESLACHT man % 29% 48% 50% 52% vrouw % 30% 51% 50% 48% GENERATIE 1e % 32% 48% 58% 60% 2e % 26% 52% 42% 40% GEMEENTE Amsterdam % 22% 40% 9% 11% Rotterdam % 29% 44% 14% 15% Den Haag % 29% 53% 10% 9% middelgrote gemeente (>50.000) % 34% 56% 53% 47% kleine gemeente (<50.000) % 22% 42% 15% 18% Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

45 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

46 MAROKKANEN Aantal Percentages (Rij) Verdeling (kolom %) CAWI CAPI Totaal Uitgezet CAWI CAPI Totaal Respons Steekproef LEEFTIJD % 24% 49% 26% 25% % 23% 46% 22% 22% % 28% 48% 24% 22% % 28% 46% 15% 14% % 29% 46% 8% 8% % 22% 30% 6% 9% GESLACHT man % 24% 43% 47% 50% vrouw % 27% 48% 53% 50% GENERATIE 1e % 28% 46% 61% 61% 2e % 22% 46% 39% 39% GEMEENTE Amsterdam % 29% 52% 24% 21% Rotterdam % 29% 46% 13% 13% Den Haag % 28% 47% 9% 9% middelgrote gemeente (>50.000) % 24% 43% 40% 43% kleine gemeente (<50.000) % 19% 44% 14% 14% Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

47 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

48 SURINAMERS Aantal Percentages (Rij) Verdeling (kolom %) CAWI CAPI Totaal Uitgezet CAWI CAPI Totaal Respons Steekproef LEEFTIJD % 18% 47% 17% 16% % 18% 41% 19% 20% % 19% 43% 18% 19% % 23% 44% 21% 21% % 26% 47% 14% 13% % 25% 45% 10% 10% GESLACHT man % 21% 42% 44% 46% vrouw % 21% 46% 56% 54% GENERATIE 1e % 24% 45% 63% 62% 2e % 15% 43% 37% 38% GEMEENTE Amsterdam % 19% 38% 18% 21% Rotterdam % 26% 44% 19% 19% Den Haag % 16% 38% 13% 15% middelgrote gemeente (>50.000) % 22% 48% 37% 34% kleine gemeente (<50.000) % 22% 54% 13% 10% Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

49 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

50 ANTILLIANEN/ARUBANEN Aantal Percentages (Rij) Verdeling (kolom %) CAWI CAPI Totaal Uitgezet CAWI CAPI Totaal Respons Steekproef LEEFTIJD % 19% 48% 24% 24% % 20% 44% 24% 25% % 23% 45% 18% 18% % 22% 48% 16% 15% % 22% 47% 12% 11% % 24% 46% 7% 7% GESLACHT man % 20% 43% 46% 49% vrouw % 22% 49% 54% 51% GENERATIE 1e % 23% 45% 67% 69% 2e % 16% 49% 33% 31% GEMEENTE Amsterdam % 13% 35% 8% 10% Rotterdam % 28% 43% 18% 20% Den Haag % 18% 40% 8% 10% middelgrote gemeente (>50.000) % 22% 49% 48% 45% kleine gemeente (<50.000) % 19% 52% 17% 15% Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

51 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

52 POLEN Aantal Percentages (Rij) Verdeling (kolom %) CAWI CAPI Totaal Uitgezet CAWI CAPI Totaal Respons Steekproef LEEFTIJD % 17% 38% 13% 14% % 18% 42% 46% 46% % 20% 42% 25% 25% % 25% 43% 11% 11% % 25% 50% 5% 4% % 29% 57% 0% 0% GESLACHT man % 18% 35% 38% 46% vrouw % 21% 48% 62% 54% GENERATIE 1e % 20% 42% 100% 100% GEMEENTE Amsterdam % 7% 35% 3% 4% Rotterdam % 30% 53% 9% 7% Den Haag % 28% 46% 16% 14% middelgrote gemeente (>50.000) % 21% 44% 36% 34% kleine gemeente (<50.000) % 14% 37% 36% 40% Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

53 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

54 SOMALIËRS Aantal Percentages (Rij) Verdeling (kolom %) CAWI CAPI Totaal Uitgezet CAWI CAPI Totaal Respons Steekproef LEEFTIJD % 21% 39% 29% 26% % 22% 33% 31% 33% % 25% 38% 22% 21% % 27% 38% 12% 11% % 18% 32% 4% 5% % 17% 23% 2% 4% GESLACHT man % 20% 33% 47% 52% vrouw % 25% 39% 53% 48% GENERATIE 1e % 24% 37% 91% 92% 2e % 17% 40% 9% 8% GEMEENTE Amsterdam % 21% 30% 4% 5% Rotterdam % 31% 46% 11% 9% Den Haag % 46% 56% 10% 7% middelgrote gemeente (>50.000) % 20% 33% 44% 49% kleine gemeente (<50.000) % 23% 38% 31% 31% Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015

55 Veldwerkverslag SIM 2015 G9104 TNS NIPO/Veldkamp oktober 2015