ONDERZOEKSVERANTWOORDING VAN HET ONDERZOEK OBSERVEREN BUREN VAN PRIJSWINNAARS IN DE POSTCODELOTERIJ

Transcriptie

1 VERTROUWELIJK ALLE RECHTEN VOORBEHOUDEN ONDERZOEKSVERANTWOORDING VAN HET ONDERZOEK OBSERVEREN BUREN VAN PRIJSWINNAARS IN DE POSTCODELOTERIJ In opdracht van: Rijksuniversiteit van Groningen Dongen, november 2006 Ond.nr.: 6288.kp/pw/kvdn

2 INHOUDSOPGAVE 1. Doelstelling Methode Steekproef Materiaal Veldwerk Responsoverzicht Controles en bestandsopbouw...8 Bijlagen: a. Vragenlijst b. Vragenlijst 2 e versie c. Begeleidende brief d. Eerste schriftelijke reminder e. Tweede schriftelijke reminder 1/9 ( )

3 ONDERZOEKSVERANTWOORDING 1. Doelstelling GfK Panel Services Benelux (GfK PS) heeft in opdracht van de Rijksuniversiteit van Groningen het onderzoek Observeren buren van prijswinnaars in de Postcodeloterij uitgevoerd. Het doel van het onderzoek is: Het verkrijgen van inzicht in het uitgavenpatroon van mensen die in een postcodegebied wonen waar de winnaar(s) van de Postcodeloterij woonachtig is (zijn) en van mensen in een aangrenzend postcodegebied. GfK PS heeft hiertoe in de periode 2003 tot en met 2006 gegevens verzameld bij mensen die in een postcodegebied wonen waar een half jaar eerder een prijs is gevallen in de Postcodeloterij en bij mensen die in een postcodegebied wonen dat grenst aan een postcodegebied waar een half jaar eerder een prijs is gevallen in de Postcodeloterij. 2. Methode Bij dit onderzoek is gekozen voor schriftelijke (postale) ondervraging in combinatie met telefonische ondervraging. Voor deze combinatie van methoden is gekozen vanwege een aantal redenen. Het versturen van hardcopy self-completion vragenlijsten heeft de volgende voordelen: De totale doelgroep kan worden meegenomen in de bruto steekproef en derhalve worden op voorhand geen mensen uitgesloten van deelname (men hoeft bijvoorbeeld niet te beschikken over een telefoonnummer of een toegang tot internet); Qua steekproeftrekking is het onderzoek methodisch zuiverder; Respondenten zijn in de gelegenheid om tijdens het invullen van de vragenlijst zaken na te zoeken of na te vragen bij een andere persoon uit het huishouden. Op deze manier kan men een beter antwoord geven op de vragen. De respondenten die niet hebben gereageerd op de schriftelijke vragenlijst, zijn telefonisch benaderd. Door deze combinatie van methoden is het mogelijk een hogere respons te realiseren. De volgende procedure is gehanteerd: Aan alle huishoudens (met en zonder bekend telefoonnummer) in de betreffende postcodegebieden is de vragenlijst in een envelop van de RUG opgestuurd. De vragenlijst is begeleid met een motiverende brief van de RUG met het verzoek de vragenlijst in te vullen en te retourneren aan GfK PS. In de brief is een gratis helpdesknummer van GfK PS vermeld, waarnaar mensen konden bellen met vragen en/of opmerkingen. Naast de beantwoording van vragen had deze helpdesk als taak om mensen die belden met de intentie te weigeren, alsnog over te halen aan het onderzoek mee te doen. 2/9 ( )

4 Na twee weken werden mensen met telefoonnummer die de vragenlijst niet hadden ingevuld telefonisch benaderd om de vragenlijst af te nemen. Indien men de moeilijke vragen nog niet had opgezocht, maakte de interviewer een afspraak met de respondent om later terug te bellen. De mensen zonder telefoonnummer die na twee weken niet hadden gereageerd, kregen een schriftelijke reminder in de vorm van een brief. Indien men twee weken daarna nog niet had gereageerd, ontving men weer een brief met nogmaals de vragenlijst bijgevoegd. Ook de mensen met een telefoonnummer die in de 2 voorgaande weken niet waren bereikt, ontvingen een brief met de vragenlijst. De doorlooptijd van het veldwerk was dus per trekking ongeveer 5 à 6 weken. Er is een kwaliteitsbeheersprogramma opgesteld om de kwaliteit van het veldwerk en een maximale respons te kunnen garanderen. Dit programma omvatte de volgende onderdelen: Het verzenden van de vragenlijsten naar de respondenten in enveloppen van de RuG; Een begeleidende brief die is afgedrukt op briefpapier van de RuG en is ondertekend door de hoogleraar; Een maximale verrijking van de steekproef met namen en telefoonnummers, waardoor zoveel mogelijk huishoudens op naam konden worden aangeschreven en telefonisch gerappelleerd; Het instellen van een helpdesk met een gratis telefoonnummer voor de respondenten; Een incentive programma waarbij men op voorhand een kleine incentive ontving en na het retourneren van de ingevulde vragenlijst een grotere incentive kreeg overgemaakt. 3. Steekproef De doelgroep voor het onderzoek bestaat uit 2 groepen: Mensen die in een postcodegebied wonen waar een half jaar eerder een prijs is gevallen in de Postcodeloterij; Mensen die wonen in een postcodegebied dat grenst aan een postcodegebied waar een half jaar eerder een prijs is gevallen in de Postcodeloterij. Dit kan ook bijvoorbeeld een postcodegebied zijn aan de overkant van de straat waar de winnaars wonen. Een postcodegebied van 6 digits lang bevat gemiddeld 16 huishoudens. Eén keer per week vindt de trekking van de Postcodeloterij plaats en valt er een prijs op een bepaalde postcode. Elk lot dat in het bezit is van een huishouden binnen die postcode is goed voor ,-. Eén huishouden kan meer loten bezitten. Naast de geldprijs wordt er een BMW verloot ter waarde van ongeveer ,-. Niet elk winnend postcodegebied is in het onderzoek betrokken. De RuG heeft bepaald welke postcodegebieden in het veldwerk werden meegenomen. GfK PS liet deze postcodes vervolgens verrijken met naam- en adresgegevens en indien mogelijk een telefoonnummer. Tevens was het mogelijk dat bij een trekking meer dan één aangrenzend gebied in het veldwerk werd meegenomen. De selectie van de te benaderen postcodegebieden gebeurde door de RuG. GfK kreeg de juiste postcodegebieden digitaal aangeleverd. Nadat GfK de postcodes had laten verrijken met NAW-gegevens, gaf GfK de aantallen adressen per postcode door aan de RuG. Op basis van dit overzicht gaf de RuG aan welke postcodes moesten worden uitgesloten van het onderzoek. 3/9 ( )

5 Van de adressen is in totaal 82% verrijkt met een naam, waardoor deze huishoudens persoonlijk konden worden aangeschreven. De overige 18% van de adressen werden aangeschreven met Aan de bewoners van. Van 65% van de adressen was een telefoonnummer beschikbaar. 4. Materiaal De vragenlijst is samengesteld door de Rijksuniversiteit Groningen. De vragenlijst (bijlage A) kende de volgende onderwerpen: Achtergrondkenmerken; Auto s; Woning; Grote uitgaven; Uitgaven aan wonen; Uitgaven aan eten en drinken; Uitgaven aan vervoer; Loterijen; Inkomen. Vooraan in de vragenlijst is een toelichting opgenomen waarin instructies werden gegeven voor het invullen van de vragenlijst. Gedurende de veldwerkperiode van het onderzoek is er op verzoek van de RuG één keer een aanpassing gedaan in de vragenlijst. Dit is gedaan vanaf de vragenlijst van januari 2006 (over december 2005). Het betrof een kleine wijziging in vraag 31a. Vraag 31a: Wat is ongeveer het totale netto inkomen van uw huishouden? Netto is het bedrag dat u schoon in handen krijgt. Neem uw eigen netto inkomen en tel daarbij op het netto inkomen van de eventuele andere leden van uw huishouden. Reken ook inkomen mee dat u niet maandelijks ontvangt, bijvoorbeeld: vakantiegeld of kinderbijslag. Indien u een voorlopige teruggave ontvangt van de belastingdienst, reken die dan ook mee. U kunt het netto gezinsinkomen opgeven per maand of per jaar, wat voor u het handigst is. Het onderstreepte deel van de vraag is als volgt aangepast: "Reken ook inkomen mee dat u niet maandelijks ontvangt (bijvoorbeeld vakantiegeld of kinderbijslag), maar reken een eventuele Straatprijs in de Postcodeloterij niet mee." Analyse van de tot dan toe verzamelde data door de RuG liet namelijk zien dat sommige winnaars (die inkomensinformatie verstrekken) de prijzen wel meerekenen en andere winnaars (die inkomensinformatie verstrekken) niet. Uit regressieanalyse bleek dat prijzen gemiddeld voor iets minder dan de helft werden meegenomen bij het beantwoorden van de inkomensvraag. Het was echter niet bekend welke respondenten dat wel en niet doen. De nieuwe vraagstelling zou dit probleem gedeeltelijk op moeten lossen. Zonder de wijziging zou een aantal van de door de RuG beoogde analyses niet mogelijk zijn. Deze aangepaste vragenlijst is opgenomen in bijlage B. 4/9 ( )

6 Om de respons te bevorderen, is een kleine incentive (een pen) meegestuurd met de vragenlijst. In de brief werd aangekondigd dat men een vergoeding zou ontvangen nadat GfK PS de ingevulde vragenlijst had ontvangen. Aan het einde van de vragenlijst kon de respondent aangeven of hij of zij deze vergoeding op zijn of haar eigen rekening wilde ontvangen of het geld aan een goed doel wilde schenken. 57% van de respondenten heeft aangegeven de vergoeding op de eigen rekening te willen ontvangen, 43% heeft de vergoeding laten overmaken aan een goed doel. Aan het einde van de vragenlijst werd er gevraagd of de RuG / GfK PS de respondent voor toekomstig onderzoek omtrent dit onderwerp zou mogen benaderen. Van de respondenten die de vragenlijst hebben ingevuld, hebben er 1.499, ofwel 75%, aangegeven dat wij hen in de toekomst nogmaals zouden mogen benaderen voor een vervolgonderzoek. Bij de vragenlijst ontving men, zoals aangegeven een begeleidende brief van de RuG (bijlage C). De eerste reminderbrief die na 2 weken werd verzonden, is opgenomen in bijlage D, de tweede reminderbrief is opgenomen in bijlage E. 5. Veldwerk Op woensdag 1 oktober 2003 is het veldwerk gestart. Op deze dag is aan de eerste adressen een vragenlijst verzonden (N =216). De eerste zending betrof wat meer adressen omdat de postcodes van meerdere trekkingen van de Postcodeloterij hierin zijn meegenomen. De adressen van de trekkingen vanaf maart 2003 (9 maart 2003) zijn meegenomen in het onderzoek. Begin september 2003 heeft de RuG de eerste geselecteerde postcodes vanaf maart 2003 tot begin september 2003 aan GfK gestuurd. Dit betrof de winnende en aangrenzende postcodes van de trekkingen die zijn gedaan van maart 2003 tot en met 7 september Vervolgens heeft de RuG elk half jaar de nieuwe winnende en aangrenzende postcodes van het afgelopen half jaar naar GfK PS gestuurd. GfK PS benaderde steeds 26 weken na de datum van trekking de bijbehorende winnende en aangrenzende postcodes. Dit houdt in dat GfK PS in de periode van 1 oktober 2003 tot en met 5 juli 2006 in principe wekelijks vragenlijsten heeft verzonden, tenzij er 26 weken voor een bepaalde week geen trekking van de Postcodeloterij was geweest of juist de postcode van die trekking door de RuG niet was geselecteerd voor het onderzoek. In april 2006 heeft GfK het laatste postcodebestand van de RuG ontvangen. Dit betrof de winnende en aangrenzende postcodes van november 2005 tot half april De afspraak met de RuG was dat het veldwerk zou stoppen wanneer er ingevulde vragenlijsten binnen waren. Op woensdag 5 juli 2006 heeft GfK PS de laatste verzending van vragenlijsten uitgestuurd. Dit betekent dat de adressen behorende bij de trekking van week de laatste zijn die in het onderzoek zijn opgenomen. In overleg met de RuG is besloten de overige adressen van de laatste steekproef niet meer te benaderen. In totaal zijn er gedurende de veldwerkperiode adressen benaderd om deel te nemen aan het onderzoek. 5/9 ( )

7 Gedurende de veldwerkperiode is wekelijks de reminderprocedure uitgevoerd. Dit hield het volgende in: Mensen met een bekend telefoonnummer die na 2 weken niet gerespondeerd hadden, werden gebeld door GfK PS om de vragenlijst telefonisch af te nemen; Mensen waarvan geen telefoonnummer bekend is die na 2 weken niet gereageerd hadden, ontvingen een reminderbrief. Alle mensen die twee weken daarna nog niet hadden gereageerd, ontvingen een brief met nogmaals de vragenlijst bijgevoegd. De reminders hadden in het algemeen een redelijk goede impuls op de respons. Een aantal dagen achter elkaar kwamen er dan weer wat meer vragenlijsten binnen. Bovendien zijn er met de telefonische reminder nog een aanzienlijk aantal geslaagden gerealiseerd. Gedurende het veldwerk heeft GfK PS regelmatig de respons geanalyseerd en de RuG hiervan op de hoogte gebracht. Toen het veldwerk enkele maanden was gevorderd, werd al duidelijk dat de respons achterbleef bij de prognoses. In overleg met de RuG is toen besloten de incentive tijdelijk te verhogen van 7,50 naar 10,00. Dit is enkele weken gedaan, maar bleek geen effect te hebben op de respons. Na enige tijd is daarom besloten de incentive weer terug te brengen naar 7,50. Om de respons zoveel mogelijk te verhogen, zijn er meer respondenten telefonisch benaderd dan oorspronkelijk gepland was. Ook is naar een groter aantal adressen een eerste en tweede reminderbrief verzonden. Daarnaast heeft GfK PS vanwege de lagere respons een grotere bruto-steekproef benaderd om in een periode van 3 jaar toch geslaagden te realiseren. In totaal zijn er mensen gebeld voor de telefonische reminder. In tabel 1 is het resultaat van de telefonische reminder weergegeven. Respons telefonische reminder Abs. % Bruto-steekproef % Nummer niet in gebruik % Fout telefoonnummer / adres % Bruto benaderbare steekproef =100% Niet bereikt / bereikbaar gedurende veldwerkperiode % Juiste persoon afwezig of niet in staat % Weigering % Nieuw materiaal opsturen % Respondent stuurt vragenlijst op % Vragenlijst is onderweg % Vragenlijst telefonisch afgenomen % Tabel 1: Resultaat telefonische reminder 6/9 ( )

8 Omdat de initiële respons lager was dan verwacht, zijn er meer remindertelefoontjes uitgevoerd dan was gepland. Bij de telefonische reminder hebben veel respondenten hun medewerking toegezegd. Uiteindelijk hebben 510 respondenten de vragenlijst telefonisch beantwoord. Daarnaast heeft een aantal respondenten aangegeven de vragenlijst alsnog op te zullen sturen naar GfK PS. Ook is er een aantal dat heeft gevraagd hen de vragenlijst opnieuw toe te sturen. Op 8 augustus 2006 is het veldwerk afgesloten. Er waren toen volledig ingevulde vragenlijsten binnen. 6. Responsoverzicht Bij de RuG en bij GfK PS zijn in de loop van de veldwerkperiode 129 foutief geadresseerde vragenlijsten teruggekomen. De bruto-steekproef van dit onderzoek bestaat uit het aantal benaderde adressen min het aantal foute adressen en bedraagt; = adressen. In totaal hebben mensen meegewerkt aan het onderzoek. Dit komt neer op een respons van 27,9%. In tabel 2 is het responsverloop van de totale steekproef weergeven, uitgesplitst naar winnende en aangrenzende postcodes. Hierin is te zien dat er nauwelijks verschil in respons is tussen de adressen van de winnende en van de aangrenzende postcodes. Bij de aangrenzende potcodes is de respons iets hoger dan bij de winnende postcodes. Om na te kunnen gaan of er een verschil is in de respons gedurende de veldwerkperiode is in tabel 3 de respons per jaar weergegeven. In deze tabel is te zien dat de respons over de jaren redelijk stabiel is, zij het dat de respons gedurende de jaren enigszins is gedaald (niet significant). Winnende of aangrenzende postcode x Totaal Winnend Aangrenzend Respons Abs. % Abs. % Abs. % Bruto-steekproef Fout adres Bruto benaderbare steekproef = = =100 Weigering Niet goed ingevuld Niet gereageerd Geslaagd schriftelijk Geslaagd telefonisch Totaal geslaagd Tabel 2: Respons naar winnende en aangrenzende postcodes 7/9 ( )

9 Jaar waarin veldwerk heeft plaatsgevonden x Respons Totaal Abs. %. Abs. % Abs. % Abs. % Abs. % Bruto-steekproef Fout adres Bruto benaderbare steekproef = = = = =100 Weigering Niet goed ingevuld Niet gereageerd Geslaagd schriftelijk Geslaagd telefonisch Totaal geslaagd Tabel 3: Respons gedurende de veldwerkperiode 7. Controles en bestandsopbouw Bij binnenkomst is gecontroleerd of vragenlijsten volledig waren ingevuld. Indien een vragenlijst volledig was ingevuld, zijn de antwoorden met behulp van het invoerprogramma Q-input in de computer ingevoerd. Ook de vragenlijsten die telefonisch zijn afgenomen, zijn in dit programma ingevoerd. In dit invoerprogramma zijn controles ingebouwd in verband met consistentie en validatie van gegevens. Aan het einde van de veldwerkperiode heeft GfK een uitbijterscontrole uitgevoerd op het totale bestand. Bij extreme waarden is in de vragenlijst nagekeken of het antwoord er daadwerkelijk stond of dat er een typefout is gemaakt. Hierbij is de regel gehanteerd dat er is ingevoerd wat er in de vragenlijst is genoteerd, ook al zijn bepaalde waarden onwaarschijnlijk hoog of laag. De resultaten zijn vastgelegd in een SPSS-bestand. GfK heeft elk half jaar een tussentijds bestand opgeleverd aan de RuG. Aan het einde van de veldwerkperiode heeft GfK een totaalbestand opgeleverd. De tussentijdse rapportages en de eindrapportage bestaan uit 2 deelbestanden: Een bestand met alle vragenlijstvariabelen met daaraan toegevoegd de volgende kenmerken; respondentnummer, winnende of aangrenzende postcode, week en jaar waarin de prijs is gevallen en de week en jaar waarin het veldwerk heeft plaatsgevonden (week waarin de uitnodiging en de vragenlijst zijn verstuurd). Een bestand met respondentnummer, postcode en huisnummer van de respondenten. De gegevens zijn te koppelen aan het vragenlijstbestand op basis van het respondentnummer. Deze gegevens zijn noodzakelijk voor de analyses die worden uitgevoerd door de RuG. Voor de ontvangst van de postcodes en huisnummers heeft de RuG een verklaring getekend waarin zij aangeeft deze gegevens strikt vertrouwelijk te hanteren en slechts voor één doel aan te wenden, namelijk wetenschappelijke analyses. 8/9 ( )

10 Indien een antwoord onbekend is, is de code 9, 99, als standaardcodering gebruikt. Wanneer een vraag niet van toepassing is door de routing in de vragenlijst staat deze op missing. De antwoorden op de open vragen zijn opgenomen in het SPSS-bestand. GfK heeft een spellingscontrole uitgevoerd op de open antwoorden. 9/9 ( )