COLLECTIEVE SCHULDENREGELING. Tools met het oog op een optimaal verloop van de procedure

Transcriptie

1 COLLECTIEVE SCHULDENREGELING Tools met het oog op een optimaal verloop van de procedure

2 Voorwoord Onder impuls van Minister Vandeurzen werken de CAW s, de OCMW s en de Verenigingen waar Armen het Woord Nemen sinds 2012 samen binnen 11 regionale samenwerkingsverbanden BudgetInZicht. Elke BIZ-regio maakt jaarlijks een beleidsplan en een concreet programma op samen met zijn partners. Op vraag van de partners binnen BIZ Noord-, Centraal- en Zuid-West-Vlaanderen namen wij de collectieve schuldenregeling, als onderdeel in het hulpaanbod voor mensen die kampen met overmatige schuldenlast, onder de loep. Wij zijn in de 3 regio s gestart met een traject van open dialoog tussen de verschillende partijen die (kunnen) betrokken zijn in een procedure collectieve schuldenregeling: OCMW s, Centra voor Algemeen Welzijnswerk, advocaten, deurwaarders, juristen, arbeidsrechters en mensen die zelf vervat zitten in een collectieve schuldenregeling. Elke partij heeft een eigen positie en specifieke opdracht in het verhaal van de collectieve schuldenregeling. Een goede samenwerking en vlotte communicatie tussen alle actoren kan alleen maar positief zijn voor het verloop en de resultaten van deze complexe en ingrijpende regeling. Een procedure met resultaat maakt het voor de persoon of het gezin in kwestie mogelijk om opnieuw een schuldenvrij leven te starten. En net dat is het uiteindelijke doel! We organiseerden in 2015 (Noord-West-Vlaanderen) en 2016 (Centraal- en Zuid-West- Vlaanderen) boeiende en goed gevulde dialoogsessies rond het thema collectieve schuldenregeling met regionale werkgroepen. Zowel welzijnswerkers, advocaatschuldbemiddelaars, gerechtsdeurwaarders, juristen als mensen met eigen ervaringen binnen de procedure namen hierbij een engagement om aan de slag te gaan. WE WERKTEN IN 3 STAPPEN 1. Brainstormen en in dialoog gaan Hoe de kwaliteit in de procedure collectieve schuldenregeling verhogen? Hoe de samenwerking tussen de actoren te stimuleren? 2. Prioriteiten kiezen uit een goed gevulde lijst met mogelijkheden en wenselijkheden 3. Acties uitzetten om op de gekozen prioriteiten effectief resultaat te halen AAN 2 ACTIES 1. Concrete tools ontwikkelen als basis om in de regio s het maximum te halen uit afspraken en samenwerking 2. Wat we uitgewerkt hebben zo breed mogelijk verspreiden en ervoor zorgen dat goede praktijken effectief toegepast en ingebed worden binnen de huidige werkingen en systemen MET ALS RESULTAAT 1. Een draaiboek met tools en instrumenten om gezamenlijk met welzijn, justitie en mensen vervat in collectieve schuldenregeling in te zetten op een procedure met positief resultaat 2. Een provinciaal trefmoment om velen te inspireren met goede praktijken en te dialogeren over hoe we met de verschillende tools in samenwerking aan de slag kunnen binnen de collectieve schuldenregeling Wat nu voorligt is het resultaat van velen. We hebben in de werkgroepen ervaren dat we via dialoog mooie resultaten kunnen boeken. Samenwerking en de bundeling van kennis en ervaring gaf een sterke inhoudelijke input aan dit resultaat. Stof genoeg op onze (dialoog)tafel! 1

3 Situering van dit draaiboek Goede informatie-uitwisseling, een positieve werkrelatie en wederzijdse communicatie tussen de schuldbemiddelaar en de verzoeker komen de kwaliteit en effectiviteit van de collectieve schuldenregeling ten goede! In dit draaiboek presenteren we verschillende instrumenten om in te zetten op informatie-uitwisseling en communicatie tussen collectief schuldbemiddelaars, welzijnswerkers en cliënten. Dit van bij de start van de collectieve schuldenregeling tot op het einde. Goed begonnen is immers half gewonnen en goed gereedschap is het halve werk. Deze instrumenten zijn tot stand gekomen in de werkgroepen CSR met advocaat schuldbemiddelaars, juristen, deurwaarders, cliënten en welzijnswerkers. We werkten ook samen met deskundigen uit het werkveld. De tool rechtenverkenning is meer bepaald ontworpen door Ria Vandaele, auteur van het boek Wegwijzer in een integrale hulpverlening een gids doorheen de sociale rechten. Daarnaast kregen we van tal van collega s en werkgroepleden ter inspiratie bestaande documenten en instrumenten door. Maar niet in het minst kregen we heel wat insteken en feedback van mensen die zelf ervaring hebben met collectieve schuldenregeling. Wie ooit in een procedure collectieve schuldenregeling vervat was, weet precies wat (beter) werkt en wat niet. De Verenigingen Waar Armen het Woord Nemen hebben ons gevolgd, geïnspireerd en verbeterd waar nodig. Dit draaiboek omvat 5 thema s met tools: 1. Informatie en communicatie 2. Een goede voorbereiding en grondig onderzoek 3. Werkafspraken 4. Leefbaarheid van het leefgeld en rechtenverkenning 5. Samenwerking justitie - welzijn Dit draaiboek is niet af. We hebben de instrumenten opgebouwd van onderuit, gestoeld op de concrete praktijk. Doel is ze nu ook effectief te gebruiken! Vandaag ligt op het trefmoment de vraag En werkt het? voor. Feedback is dus meer dan welkom. Met de input van deze dag finaliseren wij dit draaiboek zodat het klaar is voor gebruik. Met deze tools willen wij ook niet pretenderen dat dit dé manier van werken is. Wie hoopt dat dit de doorbraak is om elke collectieve schuldenregeling tot een positief eindresultaat te brengen, moeten we temperen in de verwachtingen. Wel geloven we in de sterkte en meerwaarde ervan. We bieden concrete handvaten om met de mogelijkheden, sterktes en verantwoordelijkheden die bij alle betrokken partijen aanwezig zijn; gerichter aan de slag te gaan. Met meerwaarde en effect voor de collectieve schuldenregeling. Laat deze praktijk u inspireren en motiveren om ermee aan de slag te gaan! 2

4 1. INFORMATIE & COMMUNICATIE Brochure over het hoe en wat van de collectieve schuldenregeling Brochure met eenvoudige en correcte informatie over de procedure CSR: inhoud, verloop, verwachtingen, gevolgen, wie en wat. In klare taal en met visuele ondersteuning via een tijdslijn. Algemene informatieve vragen over collectieve schuldenregeling op een uniforme en eenvoudige manier beantwoorden. Mensen die een CSR overwegen grondig informeren vooraleer zij beslissen om in te stappen in een procedure. Communicatiemiddel bij de opstart van de collectieve schuldenregeling. De advocaatschuldbemiddelaar informeert aan de hand van de brochure de verzoeker over de procedure in een eerste gesprek. Hoeveel mensen starten een collectieve schuldenregeling met voldoende kennis over de procedure en het verloop van de CSR? Goede informatie op mensenmaat komt de kwaliteit en effectiviteit van de procedure ten goede: Wie een CSR overweegt weet beter waar hij/zij instapt Meer inzicht en motivatie bij de verzoeker van bij de opstart van de procedure Meer kans op een verder positief verloop van de procedure Bij de opstart van de collectieve schuldenregeling kan in een eerste gesprek tussen de schuldbemiddelaar en de verzoeker een toelichting van de procedure interessant zijn: De schuldbemiddelaar informeert de verzoeker over het verder verloop van de procedure. Onduidelijkheden en vragen kunnen een antwoord krijgen. Er is communicatie over de wederzijdse verwachtingen en in dialoog krijgt de samenwerking inhoud. Van bij de start van de samenwerking wordt een positieve werkrelatie en vertrouwen opgebouwd. ERS Welzijnsdiensten Diensten waar verzoekers aankloppen met informatieve vragen over collectieve schuldenregeling 3

5 Folder SOS schulden Eenvoudige informatieve flyer in 2 talen over verschillende vormen van hulp bij financiële problemen of schulden. Optie om te vertalen in verschillende andere talen Informeren over de verschillende vormen van budget- en schuldhulpverlening. Verwijzen naar informatieve website en contactgegevens van betrokken diensten. Doorverwijzen naar andere relevante hulp Een CSR is niet het enige antwoord op financiële problemen of schulden. Dit is zelfs een zeer ingrijpende vorm van schuldhulp. Sommige probleemsituaties kunnen via andere vormen van hulp een oplossing vinden. Deze folder toont de verschillende mogelijkheden in een notendop. Tijdens de collectieve schuldenregeling of na afloop van de procedure kan andere (schuld)hulpverlening aan de orde zijn. De folder informeert op een eenvoudige manier over de verschillende mogelijkheden. ERS Welzijnsdiensten Diensten waar verzoekers aankloppen met informatieve vragen over collectieve schuldenregeling 4

6 2. EEN GOEDE VOORBEREIDING & GRONDIG ONDERZOEK Checklist opmaak verzoekschrift tot collectieve schuldenregeling Checklist van documenten en stukken die nodig zijn voor de opmaak van het verzoekschrift. Overzichtslijst om alle documenten die moeten verzameld worden af te punten. De aanvrager kan, mits de nodige ondersteuning aan de slag met het verzamelen van documenten. Via de afpuntlijst blijft het overzicht behouden van wat reeds verzameld is en wat ontbreekt. Met diensten en/of derden kan gericht afgesproken worden wie welke documenten aanlevert. Via de rubriek Waar vind ik het? kan de aanvrager steun krijgen bij het verzamelen van de documenten. Een goede voorbereiding en grondig onderzoek bepaalt veel! De aanvrager kan zelf aan de slag. Diensten kunnen ondersteunen. Het voorbereidend werk kan gerichter gebeuren en grondig. Een checklist kan de werklast verlichten. ERS De aanvrager Welzijnsdiensten Pro-deo kantoren 5

7 3. WERKAFSPRAKEN Afsprakennota collectieve schuldenregeling De afsprakennota omvat een overzicht van alle punten die van belang zijn voor een goed verloop van de collectieve schuldenregeling. Belangrijke info en afspraken met betrekking tot het dossier kunnen in wederzijds overleg uitgeklaard, afgesproken en geformaliseerd worden. De schuldbemiddelaar en verzoeker kunnen met dit document bij de opstart van de CSR de verschillende items gezamenlijk overlopen en bespreken. Dit document laat toe om informatie uit te wisselen, verwachtingen af te toetsen en afspraken te maken in wederzijds overleg. De afspraken kunnen geformaliseerd worden en zijn duidelijk. Beide partijen beschikken over een ingevuld exemplaar. Deze afsprakennota laat ook toe om tijdens het verder verloop van de procedure gemaakte afspraken bij te stellen of nieuwe afspraken te maken wanneer de context wijzigt. De afsprakennota laat toe om meningsverschillen, verschillen in verwachtingen of conflicten uit te klaren en te objectiveren. Duidelijke en goed doorgesproken werkafspraken zijn welkom bij alle betrokkenen! De afsprakennota laat toe om bij de opstart te investeren in wederzijdse communicatie. Vanuit dialoog en wederzijds begrip kunnen beide partijen tot goede afspraken komen. De praktijk wijst immers uit dat meningsverschillen, verschillen in verwachtingen, conflicten en verstoorde werkrelaties kunnen ontstaan. Een duidelijke afsprakennota kan hierin preventief werken en een leidraad zijn om die storingen opnieuw in goede banen te leiden (conflicthantering). Het item over de inkomsten, het leefgeld en de uitgaven is in deze afsprakennota uitgebreid uitgewerkt. De bepaling van het leefgeld is veelal een factor die het positief verloop van de procedure beïnvloedt: Is het bedrag leefbaar en menswaardig voor de situatie van de aanvrager? Is het duidelijk voor welke kosten en betalingen dit bedrag moet dienen? Wat gebeurt er bij uitzonderlijke kosten waarvoor het leefgeld niet toereikend is? Kunnen extra s aangevraagd worden? Waarvoor en hoe? De verzoeker zelf heeft via de afsprakennota een overzicht van de afspraken, verwachtingen en spelregels tijdens het verloop van de collectieve. Dit kan in de loop van de rit een belangrijke geheugensteun zijn. Begeleidende diensten of betrokken derden in het dossier zijn via de afsprakennota eveneens op de hoogte van de gemaakte afspraken. ERS Verzoeker Advocaat- schuldbemiddelaar en arbeidsrechtbank Derden of diensten 6

8 4. LEEFBAARHEID VAN HET LEEFGELD & RECHTENVERKENNING Tool bepalen leefgeld (in ontwikkeling door Thomas More CEBUD) Schuldbemiddeling 2.0, tools bij het bepalen van het leefgeld in de CSR Tool in ontwikkeling door Thomas More CEBUD Inhoudelijke bepaling van het begrip leefgeld en het bedrag van het leefgeld objectiveren op maat van de situatie en context van de verzoeker De leefbaarheid en menswaardigheid van het beschikbare leefgeld bepaalt veel! Een objectieve tool om het leefgeld te bepalen is interessant : Leefgeld bepalen op basis van de specifieke context van de verzoeker (maatwerk) Objectiveren van het bedrag Tool om het leefgeld te bespreken in wederzijds overleg Wat is leefbaar en menswaardig? Maatstaven? Criteria? Consensus over ondergrenzen? ERS 7

9 Tool rechtenverkenning (ontwikkeld door Ria Vandaele) Schematisch overzicht van de meest voorkomende rechten, tussenkomsten en premies waarop de verzoeker aanspraak kan maken. Tool ter ondersteuning van de screening en gerichte doorverwijzing om bepaalde rechten te activeren. Deze tool wil de kennis bij advocaatschuldbemiddelaars en hulpverleners vergroten over de mogelijkheden (klein en groot, éénmalig en structureel) om het inkomen te verhogen en zo het leefgeld aan te vullen. Bij de start van de CSR kan een screening gebeuren van de meest voorkomende rechten, tussenkomsten of premies die relevant kunnen zijn in de situatie van de verzoeker. Aan de hand van de tool kan de advocaatschuldbemiddelaar de meest voorkomende rechten bekijken om bij vermoeden van recht gericht door te verwijzen naar de juiste diensten. Deze kunnen dit recht dan verder uitzoeken en activeren. De tool biedt de mogelijkheid om een dossier te screenen. De tool biedt geen wetgevende of regelgevende informatie over de respectievelijke rechten die erin vervat zijn. De tool is dan ook eerder een doorverwijstool dan een naslagwerk. Rechten uitzoeken en de nodige stappen zetten om die rechten dan ook effectief te bekomen, is geen sinecure. Niet in het minst voor de verzoeker zelf. Dit veronderstelt soms specialistische kennis, een aantal mogelijkheden zijn weinig bekend en veelal zijn verschillende diensten betrokken. Wie vindt de weg? In de praktijk stellen we vast dat de rechten, premies of tussenkomsten bij mensen met een laag inkomen vaak onderbenut zijn. Met deze tool willen we de bestaande mogelijkheden om het inkomen/leefgeld leefbaar te verhogen, in beeld brengen. De meest voorkomende rechten voor mensen met een laag inkomen of een leefloon zijn hierin opgenomen. Via de tool willen we bovendien stimuleren dat de rechtenverkenning systematischer en gerichter gebeurt. kunnen dossiers screenen op mogelijke rechten en samenwerken met OCMW s en andere diensten om de rechten effectief uit te zoeken en te bekomen. We willen zo de systematiek van rechtenonderzoek inburgeren en stimuleren dat de doorverwijzing naar diensten die ze kunnen activeren, effectief plaatsvindt. ERS OCMW s, CAW Diensten en voorzieningen 8

10 5. SAMENWERKING JUSTITIE-WELZIJN BIZ Noord- West-Vlaanderen: Bundeling van de financiële hulpverlening van OCMW en CAW binnen regio Noord-West-Vlaanderen BIZ Centraal- en Zuid-West-Vlaanderen: Overzicht van begeleiding en ondersteuningsmogelijkheden bij OCMW en CAW: VOOR, TIJDENS en NA de collectieve schuldenregeling Noord-West-Vlaanderen: Overzichtslijst van financiële hulpverlening bij OCMW en CAW in de regio te raadplegen op de website van BIZ Noord-West-Vlaanderen Centraal en Zuid-West-Vlaanderen: Overzicht van de begeleidingsmogelijkheden VOOR, TIJDENS en NA de collectieve schuldenregeling. Inventarisatie en omschrijving van het aanbod, de werkwijze en contactgegevens. Overzicht van het aanbod van groepsmodules (financiële educatie) van BIZ. Samenwerkingsafspraken tussen advocaat-schuldbemiddelaars en OCMW s voor de toeleiding en deelname van cliënten. Naslagwerk voor gerichte doorverwijzing van de verzoeker naar begeleiding en ondersteuning binnen OCMW en CAW. In ontwikkeling voor Centraal en Zuid-West- Vlaanderen De inventarisatie van het beschikbare aanbod van begeleiding en ondersteuning bij de OCMW, CAW en BIZ kan bijdragen tot: Het vergroten van de kennis bij schuldbemiddelaars over het beschikbare aanbod bij de verschillende diensten en OCMW s; weliswaar rekening houdend met lokale verschillen. Gerichte doorverwijzingen voor en tijdens de procedure als verdere hulpverlening aangewezen is. Gerichte doorverwijzingen in een fase van afbouw van de collectieve schuldenregeling (ondersteuning bij opnieuw zelfstandig de financiën beheren) of op het einde van de collectieve schuldenregeling (hervalpreventie) Het bekendmaken bij advocaat-schuldbemiddelaars van de groepsmodules voor financiële educatie van BIZ en het openstellen van deze groepsmodules voor cliënten in CSR Het faciliteren van samenwerking ( Ongekend is onbemind ) Het vergroten van de kennis bij cliënten over het beschikbare aanbod. ERS OCMW, CAW en BIZ Cliënten 9

11 Met dank aan de leden van de werkgroep CSR uit BIZ Centraal en Zuid-West-Vlaanderen: Karina Ossieur Maatschappelijk werker CAW Centraal-WVL Evelyn Catteceur VWAHWN t Schoederkloptje Mr. Foulon Schuldbemiddelaar & Kandidaat Gerechtsdeurwaarder Nationale kamer v. Gerechtsdeurwaarders Tessa Allewaert Jurist Welzijnshuis Roeselare Pascaline Lievens Jurist OCMW Izegem Caroline Vanraes Maatschappelijk werker Sociaal Huis Koksijde Sara Van Exem Maatschappelijk werker OCMW Ieper Mr. Leenknecht Schuldbemiddelaar Balie Veurne Mr. Vanryckegem Schuldbemiddelaar Balie Ieper Marianne Hollez Jurist vzw Schuldbemiddeling Jonathan Vandervale Diensthoofd sociale dienst OCMW Kortrijk Annemie De Bosscher Diensthoofd sociale dienst OCMW Menen Petra Vandorpe Maatschappelijk werker CAW Zuid-WVL Liesbet Tyvaert VWAHWN A Kzie Mr. Soetaert Schuldbemiddelaar Balie Kortrijk Celestine Wielfaert Jurist OCMW Waregem Met dank aan de volledige werkgroep CSR van 2015 uit BIZ Noord-West-Vlaanderen: de advocaatschuldbemiddelaars, de juristen de maatschappelijk werkers van OCMW en CAW, de welzijnsschakels en de VWAHWN. Met dank aan Ria Vandaele voor het ontwerpen van de tool rechtenverkenning. BIZ Noord-West-Vlaanderen - info@budgetinzicht-noordwestvlaanderen.be BIZ Centraal-West-Vlaanderen - eveline.bohez@cawcentraalwestvlaanderen.be BIZ Zuid-West-Vlaanderen - annemie.vanhooren@welzijn13.be 10