Bomenplan. Bomenbeleid- en beheer in Stad Antwerpen

Transcriptie

1 Bomenplan Bomenbeleid- en beheer in Stad Antwerpen Bomenplan Stad Antwerpen 1/34 17 december 2010

2 Inhoud Deel I Visie en Beleid 1 Inleiding Wat is het doel van dit bomenplan? Belang van bomen op het openbare domein Harmonisch Park- en Groenbeheer Voor wie is dit bomenplan bedoeld? Begrippenkader Beheervorm De vrij uitgroeiende boom of Natuurboom De niet vrij uitgroeiende boom of Cultuurboom De snoeivorm of Architectuurboom grootteklassen Eindbeeld, beheervorm en grootteklassen Inventarisatie Algemene opzet Resultaten Visie van de Stad Antwerpen Visie in kernbegrippen Kwaliteit Duurzaamheid Optimaal onderhoud Groot aandeel inheemse soorten Meer bomen en een maximaal aantal bomen van de 1 e grootte Samenhang tussen de kernbegrippen Randvoorwaarden Bestaand beleid en juridische context Vertaling van de visie naar beleidsdoelstellingen Doelstellingen voor het bestaande openbare bomenbestand Doelstellingen voor uitbreiding of vervanging van het openbare bomenbestand 19 6 Bomenbeleid Beschikbare boven- en ondergrondse ruimte Leeftijdsopbouw Boomsoortenkeuze Boomgrootte Variatie en uniformiteit Beheer, onderhoud en bescherming Uitgangspunten voor beheer, onderhoud en bescherming Beheervorm Groeiplaats Oude, zeldzame en merkwaardige bomen Dreven en promenades...27 Bomenplan Stad Antwerpen 2/34 17 december 2010

3 6.4.6 Wortelopdruk Geen juiste randvoorwaarden, goed nadenken! Kappen en compenseren Vergunningsplicht Compensatieverbintenis Bomenteller Vervangen en omvormen van het bomenbestand De ontwerpopgave Vlakken Lijnen Punten Samenvatting...33 Bomenplan Stad Antwerpen 3/34 17 december 2010

4 Visie en Beleid Bomenplan Stad Antwerpen 4/34 17 december 2010

5 1 Inleiding Om bomen hun rechtmatige plaats te geven in het openbare groenbeleid van de Stad Antwerpen besliste het stadsbestuur om een bomenplan op te stellen. De stad Antwerpen heeft ervoor gekozen om een bomenplan op te maken voor haar straat-, plein- en laanbomen. De bomen die in de stedelijke parken voorkomen worden via de opmaak van specifieke parkbeheerplannen beheerd. Ze worden dus niet in dit plan behandeld. De stad Antwerpen beheert ongeveer bomen in straten, op pleinen, langs wegen en in plantsoenen. Bomen in parken zijn daar niet bij gerekend. Vooral in het dichte weefsel van stadskern en 19 de eeuwse gordel zijn bomen vaak de enige dominante groenelementen die het straatbeeld kleuren. Vaak laat de kwaliteit en de verwachte levensduur van de bomen te wensen over omwille van beperkende omgevingsfactoren of foutieve boomkeuze. Hierdoor dreigt op termijn een tekort te ontstaan van grote gezonde bomen en wordt het bomenbestand stelselmatig jonger en met een kortere levensduur. De oude boom als beeldbepalend element dreigt zo stilaan uit het straatbeeld te verdwijnen. Het bomenplan legt de basis voor een gezond en duurzaam beheerd bomenbestand. Het eerste deel Visie en Beleid verwoordt de belangrijke uitgangspunten van het bestuur: wat wil de stad realiseren en op welke manier wil ze dat doen. Visie en Beleid krijgt een vervolg in een Protocol, dat een handleiding is voor beheerders en ontwerpers met betrekking tot aanleg en beheer van bomen, en in een Bomenbeheerplan waarin de inventaris van alle straat- en laanbomen is opgenomen met alle bijhorende beheersmaatregelen die nodig zijn om de bomen in optimale conditie te brengen en te houden. 1.1 Wat is het doel van dit bomenplan? Dit bomenplan wil de cruciale plaats van bomen in de stad duidelijk maken en daar ook naar doen handelen, zowel in het ontwerp, de aanleg en het beheer van het openbare domein. Binnen dat kader beoogt het Bomenplan de volgende doelstellingen: Het koesteren van het bestaande bomenbestand: het bestaande bomenbestand wordt op een planmatige en coherente manier beheerd. Standplaatsverbetering voor bestaande waardevolle bomen moet een volwaardige optie worden en boomverzorging, als invulling van de zorgplicht voor onze bomen, een vanzelfsprekendheid. Een betere systematische opvolging en verzorging van straat- en laanbomen vanaf het moment van de aanplant tot aan de aftakelingsfase en de uiteindelijke kap is absoluut nodig. Elke boom wordt daarbij als een individueel beheerde boom beschouwd waaraan een beheertraject wordt gekoppeld. Hier speelt uiteraard ook het aspect van de aansprakelijkheid. Indien een openbaar bestuur haar bomen niet als een goede huisvader beheert, kan zij aansprakelijk worden gesteld bij problemen en ongevallen die een rechtstreeks gevolg zijn van het gebrek aan goed beheer; Het duurzaam vervangen van bomen: het bomenplan maakt duidelijk wanneer en op basis van welke criteria keuzes moeten worden gemaakt voor het vervangen van bomen. Dit geeft ondersteuning aan zowel beleid als administratie (ontwerpers) om de juiste keuzes te maken. De richtlijnen van het bomenplan zijn ook richtinggevend voor externe partners; Zoeken naar nieuwe ruimte voor bomen: het bomenplan biedt perspectief op de uitbreiding van het bomenbestand: waar liggen er nog mogelijkheden om het Bomenplan Stad Antwerpen 5/34 17 december 2010

6 bomenbestand uit te breiden en welke randvoorwaarden zijn er om dit op een goede en toekomstgerichte manier te doen; Ruimte creëren voor bomen in straten en pleinen: het bomenplan bepaalt de ontwerpcriteria bij het inrichten van het openbare domein om een maximale inbreng van individuele bomen te voorzien. De ontwerpcriteria zijn opgemaakt in functie van de opbouw van een gezond en hoogwaardig bomenbestand tot in de historische stad. Bij nieuwe ontwerpen en heraanleg van het openbare domein moet gestreefd worden naar het duurzaam inplannen van zoveel mogelijk en zoveel mogelijk grote bomen. Beschermen van bomen op werven: Het bomenplan bepaalt de minimale voorzorgsmaatregelen waaraan de boombescherming moet voldoen (zie ook de nieuwe bouwcode) op openbare werven waar bomen aanwezig zijn. Een aangepaste organisatie om de doelstelling te realiseren: Het bomenplan vormt de onderbouwing voor de berekening van de personeelsbehoeften en de benodigde budgetten om een duurzaam en toekomstgericht stedelijk bomenbeheer te realiseren. Elke individuele boom die op openbaar domein staat of op het openbare domein zal worden aangeplant, bereikt niet vanzelf zijn eindbeeld maar vertegenwoordigt een werkpakket.het bomenplan zorgt voor een betere afstemming tussen kweek (bomenbank) en gebruik (aanplant). 1.2 Belang van bomen op het openbare domein Bomen in de stedelijke omgeving zijn sterke beeldbepalende groenelementen. Zij dragen in belangrijke mate bij aan het karakter en de uitstraling van de stad en de districten: Bomen vormen een massa aan bladoppervlak/volume daar waar in de versteende stad weinig oppervlaktegroen (plantsoenen, parkjes) aanwezig is; Bomen zijn verantwoordelijk voor het absorberen van fijn stof, het produceren van zuurstof en het opnemen van CO 2 ; Bomen verkoelen de atmosfeer tijdens hete zomers en bieden schaduw; Visueel worden bomen als bijzonder aangenaam ervaren in de verdichte stad en ze werken duidelijk positief in op de menselijke psyche. Het is van essentieel belang dat er in de kernstad wordt gezorgd voor een voldoende oud bomenbestand dat voor een belangrijk deel bestaat uit grote bomen waarvoor een lange levensduur wordt gegarandeerd. Vooral belangrijk is dat er een evenwicht ontstaat tussen jonge, volwassen en oude bomen, zoals dat in een natuurlijk systeem ook aanwezig is. 1.3 Harmonisch Park- en Groenbeheer Met het oog op het belang van de bomen in de stedelijke omgeving, is een gedegen boombeleid en beheer onmisbaar voor een toonaangevende stad als Antwerpen. Bomen nemen in het groenbeheer een specifieke plaats in en vragen een eigen en aangepast beheer. De stad onderschrijft als openbaar bestuur de principes van het Harmonisch Park- en Groenbeheer (HPG). De principes van HPG kunnen worden uitgelegd aan de hand van de volgende kernbegrippen: Duurzaam Dynamisch Divers Mensgericht Natuurgericht Milieugericht Bomenplan Stad Antwerpen 6/34 17 december 2010

7 Organisatiegericht In bijlage 1 (toelichting kernbegrippen Harmonisch Park- en Groenbeheer) van dit rapport worden deze kernbegrippen nader belicht. De principes van het Harmonisch Park- en Groenbeheer zijn geen dogma s. Zij zijn een leidraad. 1.4 Voor wie is dit bomenplan bedoeld? Dit bomenplan is bedoeld voor iedereen die zich op één of andere manier beroepshalve met bomen op het openbare domein van de stad Antwerpen bezig houdt. In concreto zijn dit de stedelijke diensten Stadsontwikkeling, het autonome gemeentebedrijf AG STAN en Stads- en Buurtonderhoud. Zij werken samen aan het ontwerp, de aanleg en het beheer van het openbare domein en dus ook aan het openbare bomenbestand. Niet alleen stadsdiensten zijn betrokken partij. De diensten van het Vlaamse Gewest, de huisvestingsmaatschappijen en het OCMW, de nutsbedrijven, projectontwikkelaars, de Lijn, externe ontwerpers: allemaal zijn zij in min of meerdere mate betrokken partij. Bomenplan Stad Antwerpen 7/34 17 december 2010

8 2 Begrippenkader In het Bomenplan worden verschillende begrippen gehanteerd met betrekking tot bomen en hun kenmerken in relatie tot de beleidskeuzes. Om de betekenis van deze begrippen te verduidelijken en eenduidigheid te verkrijgen in het gebruik ervan, worden deze in onderstaande paragrafen toegelicht. 2.1 Beheervorm Individueel beheerde bomen zijn beeldbepalend in de openbare ruimte. Elke boom wordt als aparte eenheid van beheer beschouwd. Voor elke boom afzonderlijk geldt een specifieke aanpak en kunnen andere onderhoudsingrepen nodig zijn. Wel blijven algemene richtlijnen van toepassing. De basis voor de individuele aanpak is het beoogde eindbeeld. Het eindbeeld is het beeld dat men wil wanneer de boom volwassen is. Dit is voor een groot deel afhankelijk van de groeiplaats. Afhankelijk daarvan wordt ook een beheervorm gekozen. We spreken van 3 typen beheervormen: De vrij uitgroeiende boom of Natuurboom De vrij uitgroeiende boom ondervindt geen beperkingen en kan zich tot aan zijn levenseinde (aftakelingsfase) vrij ontwikkelen. Vrij uitgroeiende bomen staan doorgaans op plaatsen waar volop ruimte is en waar tijdens de ontwikkeling van de boom geen conflict optreedt met bijvoorbeeld verkeer of bebouwing (zie afbeelding 1). Om het begrip vrij uitgroeiende boom bevattelijk te maken spreken wij hier over de Natuurboom omdat er geen significant menselijk ingrijpen is geweest tijdens de groei. De natuurboom is in principe onderhoudsvrij. Afbeelding 1, Voorbeeld van een vrij uitgroeiende boom of Natuurboom. Bomenplan Stad Antwerpen 8/34 17 december 2010

9 2.1.2 De niet vrij uitgroeiende boom of Cultuurboom Niet vrij uitgroeiende bomen (zie afbeelding 2) kenmerken zich door beperkte of periodieke bemoeienis van de mens met de groeiwijze van de boom. Dit hangt doorgaans samen met de randvoorwaarden (meestal beperkingen) die de standplaats stelt aan de ontwikkeling en het behoud van de boom. Het beheer is vooral gericht op het realiseren van een takvrije stamlengte en het onderhoud van de kroon. Een voorbeeld van niet vrij uitgroeiende bomen zijn straatbomen. Zij worden doorgaans opgesnoeid om een vrije doorgang- of doorrijhoogte te bekomen. De snoei in de kroon beperkt zich tot het gezond houden van de kroon, wegnemen van dode takken, zieke takken en eventueel een minimale terugsnoei ten behoeve van nutsleidingen, nutsvoorzieningen, verkeer of gebouwen. Om het begrip niet vrij uitgroeiende boom bevattelijk te maken spreken wij hier over de CULTUURBOOM omdat er een menselijke begeleiding is geweest tijdens de ontwikkeling van de boom. De cultuurboom vraagt in de meeste gevallen relatief weinig onderhoudsinspanningen, maar wel een goede begeleiding. Afbeelding 2, Voorbeeld van een niet vrij uitgroeiende boom of Cultuurboom De snoeivorm of Architectuurboom Hier is sprake van een boom met een specifieke vorm die doormiddel van regelmatig snoeien wordt gerealiseerd en in stand gehouden. Bijzondere vormen die vanwege hun specifieke kenmerken worden gebruikt zijn bijvoorbeeld: De gekandelaarde/gekandelaberde boom; De leiboom; De knotboom; De geschoren boom. Bomenplan Stad Antwerpen 9/34 17 december 2010

10 De keuze voor snoeivormen is doorgaans gebaseerd op hun specifieke vorm en eigenschappen. Om het begrip snoeivorm meer bevattelijk te maken spreken wij hier over de ARCHITECTUURBOOM omdat de boom duidelijk vorm is gegeven via menselijke ingrepen (zie afbeelding 3). Architectuurbomen vragen een erg intensief onderhoud. Dit moet bij aanvang al duidelijk in beeld worden gebracht wanneer gekozen wordt voor dit type eindbeeld. A B Bomen in de stedelijke omgeving zijn hoofdzakelijk straat- laan- en pleinbomen. Ze komen voor als solitairen, boomgroepen, rijbeplantingen en als dreef- en laanbeplantingen. Het merendeel van de individueel beheerde bomen behoort tot het type cultuurboom. Afbeelding 3, dakplatanen Bolivarplaats C D Afbeelding 3, dakplatanen Franklin Rooseveltplaats Bomenplan Stad Antwerpen 10/34 17 december 2010

11 2.2 grootteklassen Een andere belangrijke factor om het eindbeeld van bomen te bepalen is de boomgrootte. De boomgrootte is immers een doorslaggevende eigenschap bij de keuze voor een specifieke boom, vooral op locaties waar de bomen niet zonder meer vrij kunnen uitgroeien. Bomen zijn in het bomenplan daarom verdeeld in drie grootteklassen, te weten bomen van de 1 e, 2 e en 3 e grootte, ook wel LARGE-, MEDIUM- en SMALL-bomen genoemd. Aan elke klasse kunnen vervolgens kenmerken worden gekoppeld als de haalbare takvrije stamlengte ofwel takvrije doorrijhoogte (obstakelvrij zone onder de boom) en de noodzakelijke bovengrondse én ondergrondse ruimte. Aan de hand van deze klassen kan op elke specifieke locatie bepaald worden welke boomsoorten hier aangeplant kunnen worden. Bomen die langs straten, pleinen en paden staan waar voetgangers en fietsers ongehinderd doorgang moeten kunnen hebben, moeten een vrije doorrijhoogte van ten minste 2,5 meter garanderen. Dit komt in realiteit neer op een takvrije stamlengte van circa 3,0 meter of meer omdat takken, zeker bij regen of sneeuwval, door kunnen hangen. Indien er vlotte, ongehinderde doorgang moet worden gegarandeerd voor gemotoriseerd verkeer is een vrije doorrijhoogte van 4,0 meter gebruikelijk. Dit komt doorgaans overeen met een takvrije stamlengte van circa 4,5 meter. Voor bovengrondse tramleidingen geldt principieel een vrije doorrijhoogte van 6,0 meter (type straat zoals bv de Jan Van Rijswijcklaan). Tabel 2.1, kenmerken van de drie grootteklassen van bomen Grootteklasse Boomhoogte Mogelijke takvrije stamlengte - obstakelvrije zone onder de kroon 1 1 e grootte (LARGE-boom) >12-35 m 4,5-7 m 2 e grootte (MEDIUM-boom) 6-12 m 3-5 m 3 e grootte (SMALL-boom) 6 m 2,5-3 m Hoewel bomen op basis van soort worden ingedeeld in één van de drie grootteklassen, is het voor de begripvorming van belang te beseffen dat ingrijpen in de groeivorm van een boom invloed heeft op de grootteklasse waar de boom werkelijk in valt. Bomen waarvan de kroon ingrijpend wordt gesnoeid en de omvang op regelmatige basis terug wordt beperkt, worden ingeschaald op basis van hun effectieve omvang en niet op basis van soorteigenschappen 2.3 Eindbeeld, beheervorm en grootteklassen Het spreekt voor zich dat de boomsoort, de bijhorende grootteklasse en de beheervorm afgestemd moeten worden op het gewenste eindbeeld. Het eindbeeld is het beeld dat zich vormt als de boom zijn volgroeide toestand heeft aangenomen. Dit vraagt een gedegen afweging, waarbij zeer zeker ook de bijkomende kosten voor aanleg en beheer moeten worden betrokken. 1 Onder takvrije stamlengte/obstakelvrije zone onder de kroon wordt uitsluitend bedoeld hoe hoog de stam minstens moet kunnen worden opgesnoeid zodat er geen zijtakken meer op de stam staan. Het zegt niets over de obstakelvrije zone in de breedte langs de stam maar enkel in de hoogte onder de kruin. Bomenplan Stad Antwerpen 11/34 17 december 2010

12 3 Inventarisatie 3.1 Algemene opzet De stad Antwerpen beschikt over een gedateerde inventaris van haar straat- en laanbomen. Volgens deze inventaris staan er op het gezamenlijke grondgebied van de negen districten, met een totale oppervlakte van ongeveer ha (peildatum 1 januari 2010) individueel te beheren bomen. Hierin zijn bomen in parken niet meegerekend. Dit aantal kan als volgt worden verdeeld: Tabel 3.1, verdeling aantal bomen en standplaats Locatie Aantal Bomen langs wegen en in verharding st Bomen in plantsoen st Totaal te beheren bomen st De doelstelling is om alle individueel beheerde straat-, laan- en pleinbomen op het openbare domein in kaart te brengen en te inventariseren, zowel kwalitatief (middels VTA ofwel Visual Tree Assessment) als kwantitatief (aantallen). In het voorjaar 2010 start het inventarisatieproject, gericht op het in kaart brengen van alle individueel beheerde bomen. Het inventarisproject gaat van start met een testfase in district Deurne. Hier zijn alle typen bomen en groeiomstandigheden aanwezig waardoor de werkwijze degelijk getest en aangescherpt kan worden. Vervolgens wordt het project uitgebreid naar alle overige districten. In principe is een periode van 3 jaar voorzien om heel het grondgebied te inventariseren: van medio 2010 tot medio Tabel 3.2, planning te inventariseren districten districten jaar Deurne 2010 Antwerpen-Berchem-Borgerhout 2011 Hoboken-Wilrijk-Merksem 2012 Ekeren-Berendrecht-Zandvliet-Lillo Resultaten De inventarisatie geeft uiteindelijk inzicht in het aantal bomen, de locatie van de bomen, de soort, grootteklasse en beheervorm van de bomen en de staat waarin de bomen verkeren. Om een volledig beeld te kunnen krijgen wordt een databank gecreëerd waarin de volgende gegevens worden opgenomen: Boomsoort Standplaats Leeftijd Grootteklasse Beheersvorm Eindbeeld Eventuele aanduiding als monumentale boom Conditie/onderhoudstoestand Type verharding en eventuele worteldruk Bomenplan Stad Antwerpen 12/34 17 december 2010

13 Aanwezigheid van kabels en leidingen (bureaustudie) Gebreken Hieruit kunnen vervolgens ondermeer de volgende gegevens worden gegenereerd: Boombezetting per straat Boomsoortenverdeling Boomklassenverdeling Leeftijdsverdeling of dikteklassen in stamomtrek Bomenplan Stad Antwerpen 13/34 17 december 2010

14 4 Visie van de Stad Antwerpen 4.1 Visie in kernbegrippen De visie van Stad Antwerpen op haar bomenbestand vormt de kern van het bomenbeleid. De visie kan in essentie in vijf kernbegrippen worden samengevat, te weten: Kwaliteit Duurzaamheid optimaal onderhoud Groot aandeel inheemse 2 soorten Meer bomen en een maximaal aantal bomen 1 e grootte Deze vijf kernbegrippen en hun onderlinge samenhang worden in de volgende paragrafen nader toegelicht. 4.2 Kwaliteit Indien wij het groene karakter van de stad enkel zouden meten aan de hand van het stamtal (lees: het aantal stammen of bomen dat in de stad staat), dan zegt dat erg weinig. Betere criteria zijn - hoewel moeilijker te meten - het totale groenvolume of bladoppervlak, duurzaamheid en beeldkwaliteit. Kwantiteit versus Kwaliteit De kwaliteit van het bomenbestand is niet per definitie gelijk aan het aantal bomen. Zo vertegenwoordigen 100 Italiaanse populieren op 1,5 meter van elkaar geplant immers veel stammen, maar scoren zij kwalitatief laag. Echter vertegenwoordigt een rij van 15 vrij uitgroeiende zomereiken op 12 meter plantafstand weliswaar een lager stamtal, maar zowel op het gebied van het totale groenvolume/bladoppervlak als de beeldkwaliteit en de duurzaamheid scoren veel zij hoger. Stad Antwerpen streeft naar een hoge kwaliteit in haar bomenbestand. Bij vervanging, aanpassing of uitbreiding van het bomenbestand moet gekozen worden voor die vorm van aanplant die ook op de langere termijn de grootste bijdrage levert aan de kwaliteit van het bomenbestand en het groene karakter van de stad. Wij kunnen de kwaliteit verhogen door: De juiste boomkeuze (bomenlijst) Kwalitatief goed plantmateriaal (inzet bomenbank) Het inrichten van een geschikte standplaats Een planmatig en boomvriendelijk beheer & onderhoud Bij deze keuze dienen overigens te allen tijd ook de overige kernbegrippen voldoende in overweging genomen te worden. 2 Inheemse soorten in Vlaanderen zijn soorten die zich al minstens sinds de laatste ijstijd zonder menselijke tussenkomst in Vlaanderen hebben weten te handhaven of spontaan hebben gevestigd. In dit bomenplan beschouwen wij als referentiewerk: Maes, B., onder redactie van, Inheemse bomen en struiken in Nederland en Vlaanderen, herkenning, verspreiding, geschiedenis en gebruik, Amsterdam, Bomenplan Stad Antwerpen 14/34 17 december 2010

15 Samengevat streeft Stad Antwerpen op haar gehele grondgebied, in straten en op pleinen, naar een maximaal aantal grote bomen en een bestand met een kwalitatief hoogwaardig karakter 4.3 Duurzaamheid Bij het ontwerp en de inrichting van de openbare ruimte, met inbegrip van groen en bomen moet er een afstemming gebeuren tussen wensen van de ontwerper, de wensen van de klant en de mogelijkheden op het terrein. Wanneer bomen in een ontwerp worden opgenomen streven wij naar gezonde bomen, met een lange levensduur, een beperkt onderhoud en een minimum aan omgevingsproblemen. Op Europees niveau is berekend dat de gemiddelde levensverwachting van een straatboom in onze steden ongeveer 30 jaar is. Dat is ook vaak de omloop voor de heraanleg van straten. Dit terwijl vooral bomen van de 1 e grootte vaak veel langer nodig hebben om zich te ontwikkelen tot de vorm waarin ze hun functie optimaal kunnen vervullen 3. Dit moet beter kunnen. Bomen zijn immers meer dan straatmeubilair. In afwijking op het bovenstaande zijn er in een stad omstandigheden waarin het aanplanten en beheren van bomen wellicht mogelijk is, maar waarbij van in het begin al duidelijk is dat hier geen bomen kunnen aangeplant worden voor de volle leeftijd die normaal aan het aangeplante type boom kan toegewezen worden. In dergelijke gevallen kan dan bewust gekozen worden voor de inbreng van bomen voor een beperkte periode, bv. maximaal 20 of 30 jaar (korte omloop-bomen). De toepassing van korte termijnaanplant moet een uitzondering blijven en mag niet tot een regel worden verheven. Er wordt al bij de ontwerpfase rekening gehouden met de bomen en alle mogelijke maatregelen worden genomen om de bomen maximale groei- en ontwikkelingskansen te geven. 4.4 Optimaal onderhoud Elke boom moet het onderhoud kunnen krijgen dat hij nodig heeft om uit te groeien tot een volwaardig en gezond exemplaar. Bomen of boomgroepen groeien doorgaans optimaal uit wanneer zij niet of nauwelijks worden beïnvloed door beperkende omgevingsfactoren of door menselijk ingrijpen. Een boom wordt daarom in beginsel geplant met het vooruitzicht dat gedurende de omloop van de boom een beperkt aantal ingrepen nodig is. Het beperken van de ingrepen tot echte verzorgings- en begeleidingssnoei komt overeen met het doel duurzaam te streven naar zo mooi en gezond mogelijke bomen. Niettegenstaande zijn begeleidingssnoei en kruinverzorging wel noodzakelijke ingrepen in de stedelijke omgeving. De zogenaamde architectuurbomen, die vanuit esthetisch en historisch perspectief worden gewaardeerd vanwege hun specifieke snoeivorm, vormen hierop een uitzondering. Voor deze beheervorm wordt echter alleen gekozen wanneer deze een duidelijke meerwaarde hebben voor de totale omgeving waarvan zij deel uitmaken. Het te verwachten onderhoud moet worden meegenomen van bij de ontwerpfase of de boomkeuze en ook de te verwachten onderhoudskost wordt dan mee in rekening gebracht. 3 Een boomsoort wordt doorgaans gekozen op basis van specifieke eigenschappen. Na aanplant heeft een boom veelal tijd nodig om deze eigenschappen te ontwikkelen. In de regel heeft een boom van de 1 e grootte daarvoor meer tijd nodig dan een boom van de 2 e of 3 e grootte. Bomenplan Stad Antwerpen 15/34 17 december 2010

16 Er wordt gestreefd naar een optimaal te beheren bomenbestand. Het belangrijkste moment waarop de haalbaarheid van dit doel kan worden beïnvloed is de ontwerpfase, waarin voldoende kwalitatieve ruimte moet voorzien worden voor bomen en waarin de keuze voor de boomsoort wordt gemaakt in relatie tot de standplaats. 4.5 Groot aandeel inheemse soorten De principes van het Harmonisch Park- en Groenbeheer stellen ten aanzien van de boomsoortenkeuze dat het aandeel inheemse soorten zo groot mogelijk dient te zijn. Op dit ogenblik is ongeveer 20% van het Antwerpse straatbomenbestand inheems en soortecht. Dit percentage kan nog verhoogd worden. Daarom krijgen, daar waar de omgevingsfactoren en de randvoorwaarden het toelaten, inheemse, soortechte boomsoorten voorrang op uitheemse soorten. De stad wenst op die manier rekening te houden met de principes van het HPG en een extra bijdrage te leveren aan de verhoging van de biodiversiteit in het stedelijke milieu. De stad is zich er echter van bewust dat inheemse bomen bepaalde eisen stellen aan hun groeiplaats en hun omgeving die niet altijd ingevuld kunnen worden. Ook kan het zijn dat in bijzondere gevallen inheemse soorten onvoldoende bijdragen aan de beeldkwaliteit die op een specifieke locatie wordt nagestreefd. In die situaties kunnen gecultiveerde vormen (cultivars) van inheemse soorten of (cultivars van) uitheemse soorten worden toegevoegd. Ook is het belangrijk om de kans op ziekten en plagen bij bomen te voorkomen. Omdat op de meeste locaties het aantal toepasbare inheemse soorten relatief beperkt is, kan ook omwille van risicospreiding het toepassen van een zeker aandeel uitheemse soorten wenselijk zijn. De definitie van een inheemse soort in deze context is een boomsoort die is opgenomen in de lijst met inheems materiaal in bijlage 3. Bij aanplant van nieuwe bomen wordt in eerste instantie gekozen voor een op die locatie passende inheemse, soortechte boomsoort. Met het oog op beeldkwaliteit, beperkingen van de groeiplaats en beperken van het risico van ziekten en plagen kan worden uitgeweken naar cultivars of uitheemse boomsoorten. 4.6 Meer bomen en een maximaal aantal bomen van de 1 e grootte Gezien het belang van bomen voor het straatbeeld wordt er gestreefd naar een toename van het aantal bomen. Bij de heraanleg van straten en pleinen moet elke mogelijkheid worden benut om bomen toe te voegen, mits de kwaliteits- en duurzaamheidscriteria daarbij voldoende in acht worden genomen en de ontwerpvisie steeds maximaal afgetoetst wordt aan de gewenste uitgangspunten voor bomen. Wij verwijzen hierbij ook naar het Groenplan (in opmaak). De lokale groenplannen zullen aanduiden/inventariseren op welke plaatsen extra aanplantingen van straat- en laanbomen gewenst en mogelijk zijn. Zo kan er mogelijk een norm worden ingebouwd om per aantal parkeerplaatsen in een straat een boom te voorzien. Die wensen moeten dan getoetst worden aan de reële mogelijkheden op het terrein en de eigenschappen van de beoogde boomsoort. Grotere bomen dragen op termijn meestal meer bij aan de beeldkwaliteit en duurzaamheid die Stad Antwerpen nastreeft, dan kleinere bomen. Om die reden wordt er Bomenplan Stad Antwerpen 16/34 17 december 2010

17 bij nieuwe aanleg en aanplant in beginsel gekozen voor een boomsoort van een, voor de betreffende groeiplaats, zo groot mogelijke klasse en bij nieuwe aanleg/heraanleg wordt ernaar gestreefd om zo veel mogelijk en zo groot mogelijke ruimte voorzien voor de bomen. De voorkeur gaat vanzelfsprekend uit naar bomen van de 1 e grootte. Op basis van de andere kernbegrippen van deze visie kan het echter wenselijk of zelfs noodzakelijk zijn om te kiezen voor bomen van de 2 e of 3 e grootte. Indien ook deze bomen niet kunnen voldoen aan de kernbegrippen van het boombeleid, wordt afgezien van aanplant van bomen of, mits zeer goed gemotiveerd, gekozen voor korte omloopbomen. Het plaatsen van bomen in bovengrondse bakken en kuipen wordt in deze context niet beschouwd al aanplanten van straatbomen en is dus geen volwaardig alternatief. Stad Antwerpen streeft naar een maximaal aandeel bomen van de 1 e haar bomenbestand. grootte in 4.7 Samenhang tussen de kernbegrippen Zoals uit voorgaande paragrafen is gebleken, staan de kernbegrippen en hun gevolgtrekkingen niet op zichzelf. Er is sprake van zowel overlap als conflicten tussen de begrippen. Aangezien wij meer bomen van 1 ste grootte wensen aan te planten, moeten in de ontwerpfase en bij de heraanleg de nodige ruimte voorzien worden om zoveel mogelijk duurzame en bij voorkeur inheemse soorten aan te planten die middels een optimaal onderhoud en beheer kunnen uitgroeien tot volwaardige en gezonde bomen met een zo lang mogelijke omlooptijd en levensduur. Het mag duidelijk zijn dat de vijf kernbegrippen stevig in elkaar grijpen en dat zij nimmer los van elkaar gezien kunnen worden. Bij elke afweging die effect heeft op in stand houding, vernieuwing, aanpassing, omvorming of uitbreiding van het bomenbestand dienen daarom alle vijf de kernbegrippen in de juiste mate en in onderlinge samenhang in overweging genomen te worden. 4.8 Randvoorwaarden Bestaand beleid en juridische context Bij het formuleren van het beleid ten aanzien van bomen in stad Antwerpen is in beginsel rekening te houden met bestaande decreten en beleidsdocumenten die over dit onderwerp handelen. Op regionaal niveau zijn de volgende decreten en documenten van toepassing: Veldwetboek (18 oktober 1886). Het Vlaamse Bosdecreet (13 juni 1990). Decreet betreffende het Natuurbehoud en het natuurlijke milieu (21 oktober 1997). Decreet houdende de organisatie van de Ruimtelijke Ordening (18 mei 1999). Decreet tot bescherming van Monumenten en stads- en dorpsgezichten (21 november 2003). Decreet houdende de reductie van bestrijdingsmiddelen (december 2003). Decreet houdende maatregelen tot behoud van erfgoedlandschappen (13 februari 2004). Specifiek voor Antwerpen gelden aanvullend ook onderstaande documenten: Het s-rsa of strategisch Ruimtelijk Structuurplan voor Antwerpen. Bomenplan Stad Antwerpen 17/34 17 december 2010

18 De (vernieuwde) gemeentelijke bouwcode (van kracht begin 2011). Samenwerkingsovereenkomst met de Vlaamse gemeenschap, deel natuurlijke entiteiten. Draaiboek openbaar domein (in ontwikkeling). Bestuursakkoord Het planten van bomen op het openbare domein wordt in bepaalde gevallen geregeld door een aantal, verordeningen, regels en richtlijnen zoals: Het burgerlijk wetboek dat garanties met betrekking tot de openbare veiligheid formuleert. Verordeningen en voorschriften van infrastructuur- en netbeheerders leggen randvoorwaarden op met betrekking tot de inname van ondergrond en bovengrond. Zo moeten leidingzones worden vrijgehouden, een strook van 30 meter langs autosnelwegen bomenvrij te blijven, moeten er langs gewestwegen hoogstammen van minstens 1,5 meter hoogte geplant worden op minstens 2 meter van de grens of de rooilijn van het openbare domein, moeten tunneldaken vrij blijven van hoogstammige bomen met een bufferstrook aan beide zijden, geldt er een plantverbod op de oevers van bevaarbare waterlopen en moet er langs onbevaarbare waterlopen een zone van 5,0 meter obstakelvrij blijven. Als een weg voor voetgangersverkeer breder is dan 2,0 meter dient steeds een maximale obstakelvrije loopweg van 1,5 meter breedte gegarandeerd te worden (decreet trottoirs)en tot slot heeft elke voetgangersweg een geheel obstakelvrije loopweg van minstens 1 meter breed en een vrije hoogte van 2,1 m (besluit Vlaamse Regering houdende de vaststelling van een algemene bouwverordening inzake wegen voor voetgangers van 29 april 1997). Koninklijke besluiten, decreten en overige randvoorwaarden, waaronder vallen KB Spoorwegen: NMBS (KB 21 augustus 1891 gewijzigd op 21 maart 1991), Hoogspanningsleidingen (wet van 10 maart 1925), Fluxys: geen bomen op minder dan 5 meter van de vervoersinstallaties en hun toebehoren en Navo-pijpleiding: omdat de ligging van de pijpleiding geheim is wordt projectmatig getoetst of bomen kunnen aangeplant worden. Een toekomstgericht bomenbeleid houdt rekening met de wensen, de ontwikkelingen en de ideeën die bestaan in de organisatie, daarmee wordt naast de ontwerpende en de uitvoerende diensten ook het bestuur en de burger als klant bedoeld. De beleidsopties vullen dus de wettelijke verplichtingen en de bestaande beleidsplannen aan (beiden zijn absolute randvoorwaarden). Zij zijn de zogenaamde vrije invulbare ruimte van het beleidsplan. Bomenplan Stad Antwerpen 18/34 17 december 2010

19 5 Vertaling van de visie naar beleidsdoelstellingen De in het voorgaande hoofdstuk beschreven visie is relatief abstract. Om de kernbegrippen te vertalen naar meer concrete doelstellingen en handvatten, zijn de begrippen in deze paragraaf vertaald in hanteerbare doelstellingen. In de navolgende paragrafen zijn ondergenoemde doelstellingen en de gevolgtrekkingen daarvan verder uitgewerkt. 5.1 Doelstellingen voor het bestaande openbare bomenbestand Onderstaande doelstellingen zijn van toepassing op het bomenbestand zoals dat op dit moment in stad Antwerpen aanwezig is: Er wordt gestreefd naar maximaal behoud van hoogwaardig groen. Voor de bescherming van bomen op openbare werven worden strenge normen toegepast; Historisch belangrijke dreven en promenades worden zo lang mogelijk behouden en gefaseerd vervangen; Zeer oude, zeldzame en merkwaardige bomen krijgen een bijzondere beschermingsstatus; De onderhoudsstaat van bomen is in overeenstemming met de randvoorwaarden van de omgeving; Aangeplante bomen hebben een levensduur die hun natuurlijke levensduur maximaal benadert; De gebruikte snoeivormen bij bestaande bomen worden in stand gehouden zolang de bomen zelf behouden blijven. Bij vervanging wordt gestreefd naar zoveel mogelijk cultuurbomen of natuurlijker groeivormen; Plantplaatsen en -stroken zijn maximaal doorlaatbaar, onderhoudsvriendelijk, begroeid en waar nodig van een boomspiegel voorzien; Het bomenbestand op het openbare domein is technisch veilig; 5.2 Doelstellingen voor uitbreiding of vervanging van het openbare bomenbestand Wanneer het bomenbestand wordt uitgebreid of delen van het bestaande bomenbestand vervangen of gewijzigd worden, gelden aanvullend de volgende doelstellingen: Waar de omgevingsrandvoorwaarden het toelaten wordt het aanplanten van bomen als regel aangenomen; Bij de aanplant van bomen in een stedelijke omgeving moeten de groeiomstandigheden zodanig worden gecreëerd dat de boom; een optimale groei en leeftijd kan bereiken; Er worden zo veel mogelijk bomen van 1 e grootte aangeplant; Bij de aanplant van bomen wordt de gebruikte boomsoort zorgvuldig afgestemd op de betreffende groeiplaats en de daarbij te verwachten ontwikkelingen; Bij de aanplant van bomen wordt gekozen voor voldoende diversiteit aan soorten; Bij de aanplant van bomen wordt steeds overwogen of soortechte inheemse bomen in aanmerking komen; Snoeivormen worden enkel uitzonderlijk en op basis van een specifiek ontwerp en uit cultuurhistorisch standpunt toegepast; Bomenplan Stad Antwerpen 19/34 17 december 2010

20 Bomen worden in principe aangeplant op de definitief gewenste plantafstand; Het planten van duurzame bomen op private terreinen wordt gestimuleerd; Een eigen bomenbank in synergie met het aanplantbeleid; Er wordt een groenplan opgemaakt waarin een ruimtelijke bomenstructuur wordt uitgewerkt. Bomenplan Stad Antwerpen 20/34 17 december 2010

21 6 Bomenbeleid 6.1 Beschikbare boven- en ondergrondse ruimte Voortvloeiend uit de doelstellingen die in de voorgaande paragraaf uiteen zijn gezet, kan worden gesteld dat de boomsoortenkeuze één van de essentiële schakels is in het nastreven van de vooropgestelde doelstellingen. De boomsoortenkeuze is primair afhankelijk van de groeiplaats en de beschikbare ruimte ter plaatse. Voorwaarde voor een boom om uit te kunnen groeien tot een fraai, beeldbepalend element is dat de boom kan beschikken over voldoende bovengrondse en ondergrondse (doorwortelbare) ruimte 4. Hoeveel ruimte hier voor nodig is, verschilt sterk per boomsoort. Door bomen in te delen in de drie grootteklassen, kan een richtlijn worden gegeven voor de minimale ruimte die voor een boom beschikbaar moet zijn. De term doorwortelbare ruimte geeft geen kwaliteitsoordeel over de voedselrijkdom. De ruimte kan langs alle zijden van de stam gerealiseerd worden en hoeft niet noodzakelijk symmetrisch te zijn. Als gevolg van de bodemopbouw en de diepe ligging van het grondwater, situeren de wortels van een gemiddelde straatboom zich in de bovenste meter grond. Als de ruimte zich niet mooi rond de boom bevindt, worden de wortels naar de voorziene plek geleid. Op die plaats wordt dan een aangepast substraat in voldoende hoeveelheid aangebracht. Hiermee wordt opdruk van straatverharding door de boomwortels tegengegaan. De gekozen plantmaat heeft geen invloed op de benodigde doorwortelbare ruimte: een zomereik blijft immers een zomereik. Een boom met een kleinere plantmaat heeft slechts meer tijd nodig om zijn maximale dimensies te bereiken. Tabellen 6.1 en 6.2 geven per grootteklasse een richtlijn weer voor de minimaal noodzakelijk ruimte. Ook binnen een grootteklasse kunnen deze dimensies per soort variëren. Indien op een specifieke standplaats onvoldoende ruimte is voor een boom uit de gewenste grootteklasse, wordt uitgeweken naar een boomsoort uit een andere klasse. Tabel 6.1, afstands- en volumeregels bovengronds grootteklasse hoogte kroonprojectie Minimale afstand tot de gevel 5 plantafstand onderling takvrije stamlengte m m 2 m m m 1 e (large) m 4,5-7 2 e (medium) , m e (small) 6 1,8-4, m 2,5-3 4 Doorwortelbare ruimte: het gedeelte van de ondergrond dat niet is verdicht of waar een aangepast substraat met grove korrel is gebruikt. Het is de grond waar een uitwisseling van zuurstof en CO² mogelijk is en vocht kan doorsijpelen. Het is samengevat de grond waar jonge wortels kunnen doordringen, voedingsstoffen kunnen opnemen en groeien. Grond is doordringbaar als hij minder dan 1,5MPa verdicht is. Ter vergelijking: een stabiel voetpad heeft minimaal 6 MPa nodig, een rijweg 30 MPa. 5 Deze afstandsnormen zijn in sommige bomenbeleidsplannen (o.a.) Leerdam (NL) nog strenger geïnterpreteerd en voor bomen 1 e grootte, 2e grootte en 3e wordt respectievelijk 10 m, 7,5 m en 4 m als richtnorm gehanteerd. Bomenplan Stad Antwerpen 21/34 17 december 2010

22 De kroonprojecties zoals vermeld in tabel 6.1 wijken af van de natuurlijke kroonprojecties van bomen die enkel in een onverharde omgeving met zeer gunstige groeiomstandigheden worden bereikt. Zij zijn aangepast aan de ongunstiger groeiomstandigheden van verharde straten en pleinen waar zelden de maximale kroonprojectie (en hoogte) wordt bereikt. De afstandsnormen ten opzichte van de gevel (kolom 4) vermeld in tabel 6.1 betreffen kritische waarden. Ook moet worden opgemerkt dat deze waarden variëren naargelang de groeivorm van de boomsoort. Indien voor bomen van 1 e grootte wordt gekozen met een afstand tot de gevel van 5 meter, is dit enkel haalbaar indien ook wordt gekozen voor een boomsoort met een smalle habitus. Wanneer de kritische normen ten opzichte van de gevel niet worden gehandhaafd, houdt dat automatisch de keuze in voor een snoeivorm. Dit moet goed worden gemotiveerd conform wat in paragraaf 5.2 is beschreven. Wat de onderlinge plantafstanden betreft is moeilijker een eenduidige norm op te stellen. De keuze voor een bepaalde plantafstand wordt ook hier weer sterk bepaald door de omgevingsomstandigheden, het kroontype, het door de ontwerper beoogde effect, het type straat enzovoort. De normen gelden ook enkel voor cultuurbomen. Voor architectuurbomen kan hiervan afgeweken worden op basis van een specifiek ontwerp. Voor de bovengrondse ruimte gelden voorts de volgende regels: De afstand tussen een boomstam en tramrails bedraagt minimaal 2,70m tot de dichtstbijzijnde rail wanneer de bomen in een plantverband van 18 meter of minder zijn geplant (op last van de Vlaamse Vervoersmaatschappij De Lijn ); De afstand tussen takken en rails bedraagt in de hoogte minimaal 6m en (op last van de Vlaamse Vervoersmaatschappij De Lijn ) wat in de praktijk betekent dat de boom minimaal 6,5 m of meer moet opgekroond (kunnen) worden; Bij het planten van bomen dient op de juiste manier rekening gehouden te worden met eventueel aanwezige straatverlichting; Bij het aanplanten van straatbomen waarbij mogelijk concurrentie ontstaat met bomen op privaat terrein, wordt aan de laatste de voorkeur gegeven. Tabel 6.2, volumeregels ondergronds grootteklasse Kroonprojectie min. M² doorwortelbare Ruimte 3-7% Organische stof m³ min. doorwortelbare Ruimte +7% organische stof M³ 1 e (LARGE) e (MEDIUM) e (SMALL) 1,8-4,9 m² 1, Minimale hoeveelheid bomenzand m³ Belangrijke opmerking: voor bomen van 1 e grootte is een hoeveelheid van 16 m³ bomenzand enkel verdedigbaar als ook aanvaard wordt dat de boom is zijn totale levensduur wordt beperkt. De hoeveelheid bomenzand per grootteklasse hangt ook sterk af van de boomsoort of -variëteit. Algemeen wordt aangenomen dat per verwacht levenjaar best 1m³ doorwortelbaar volume moet worden voorzien. Wil je een boom van 1 e grootte zeker 60 jaar laten worden, dan is 60 m³ doorwortelbare grond/ruimte noodzakelijk. Aanvullend gelden voor de ondergrondse ruimte de volgende bepalingen: Per situatie wordt bepaald of wortelwering of geleiding wordt toegepast; Op rioleringen die minder dan 1m diep zitten worden géén bomen aangeplant. Bomenplan Stad Antwerpen 22/34 17 december 2010

23 6.2 Leeftijdsopbouw Bomen die gelijktijdig worden aangeplant zullen doorgaans min of meer gelijktijdig aan het eind van hun omloop komen en vervangen moeten worden. Wanneer de bomen in meerdere bij elkaar liggende straten of een wijk van min of meer gelijke leeftijd zijn, bestaat het risico dat op termijn zeer veel bomen in een korte periode vervangen moeten worden. In dat geval wordt het groene karakter van die omgeving sterk aangetast en zal het lange tijd duren voordat dit zich heeft hersteld. Met het oog op het streven naar een duurzaam en kwalitatief hoogwaardig bomenbestand is het een doelstelling van Stad Antwerpen om binnen het bomenbestand een evenwichtige leeftijdsopbouw te creëren. 6.3 Boomsoortenkeuze De boomsoort waarvoor op een specifieke plek wordt gekozen is zeer bepalend voor het straatbeeld, de vereiste onderhoudsinspanningen en uiteindelijk ook de leeftijd die een boom kan bereiken, dus de duurzaamheid. Bij het kiezen van de juiste boomsoort zijn verschillende praktische, maar ook beleidsmatige afwegingen te maken. Stad Antwerpen hanteert drie fundamentele principes die bij elke afweging gevolgd moeten worden: De gekozen boomsoort moet binnen de randvoorwaarden een maximale kwalitatieve bijdrage leveren aan het stadsgroen en het stadsmilieu; De soortspecifieke eigenschappen van de gekozen boomsoort moeten aansluiten bij de mogelijkheden en beperkingen van de groeiplaats; Bij elke keuze voor een boomsoort moet de onderhoudsinspanning in kaart gebracht worden Voortvloeiend uit deze principes zijn er enkele aspecten die bij aanplant van nieuwe bomen of het vervangen van oude bomen in overweging genomen moeten worden. Deze zijn hieronder kort uiteengezet. Daarnaast is een (herziene) bomenlijst ontwikkeld. In de bomenlijst zijn de soorten beschreven die in aanmerking komen voor toepassing in de stad Boomgrootte Zie ook onder 4.6. Daar waar de randvoorwaarden het toelaten opteert de stad voor bomen van de 1 e grootte met een lange levensduur en een optimaal onderhoud. Omwille van de beeldkwaliteit en het beperken van de onderhoudskosten wordt per locatie primair gekozen voor een boomsoort waarvan de kroon zo veel mogelijk In omstandigheden waar zelfs voor bomen van de 3 e grootte niet aan de minimale eisen kan worden voldaan, wordt afgezien van aanplant van bomen. Het plaatsen van bomen in bovengrondse bakken en kuipen wordt in deze context niet beschouwd als aanplanten van straatbomen en is dus geen volwaardig alternatief Variatie en uniformiteit Bomen vervullen een functie voor de natuurwaarden binnen de stad. Tal van insecten en vogels zijn gebaat bij de aanwezigheid van bomen. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat inheemse, soortechte bomen van beduidend groter belang zijn voor de in ons land levende flora en fauna dan uitheemse bomen. Daarom is een hoog aandeel inheemse boomsoorten wenselijk. Bomenplan Stad Antwerpen 23/34 17 december 2010

24 De groeiplaatsomstandigheden in de stad maken echter dat inheemse, soortechte bomen slechts beperkt kunnen worden toegepast. Wanneer we ons zouden beperken tot deze soorten ontstaat een eentonig beplantingsbeeld en wordt het bomenbestand kwetsbaarder voor ziekten en plagen. Om dit te voorkomen, worden de inheemse, soortechte boomsoorten aangevuld met -bij voorkeur- cultivars van inheemse soorten. Indien ook dit niet leidt tot voldoende variatie of het gewenste straatbeeld, kan worden teruggegrepen naar niet inheemse soorten. Bomen dragen bij aan het karakter van een straat, plein of perk. Met de juiste soortenkeuze kan het gewenste karakter worden versterkt of zelfs geheel worden gedragen. Variatie in boomsoorten versterkt daarbij het contrast tussen verschillende straten en zelfs wijken. Zoals eerder al aan de orde is gebracht, is deze variatie ook van belang voor de weerbaarheid van het bomenbestand tegen ziekten en plagen. Toch is het niet wenselijk om onbegrensd te variëren in de soortenkeuze. Dit leidt tot onrust in en verrommeling van het straatbeeld. Uniformiteit in beplanting brengt echter juist rust en versterkt het effect van de bomen op het straatbeeld. Om die reden wordt per beplantingseenheid (straat(deel), plein of perk) in de regel zo veel mogelijk gestreefd naar eenheid in boomsoortenkeuze. Dit houdt in dat er bij voorkeur 1 boomsoort wordt toegepast per (gedeelte van een) straat. Vooral bij lanen en dreven weegt dit zeer zwaar. Bij vervanging van 1 of meer bomen binnen een eenheid, worden bomen van dezelfde soort teruggebracht, van een grootte die zo veel mogelijk aansluit bij de blijvende bomen. Bij pleinen, perken en eenheden met een minder formeel karakter kan worden overwogen om meerdere soorten toe te passen, zolang de kenmerken daarvan visueel goed bij elkaar passen. Om ervoor zorg te dragen dat aan de doelstellingen van het aandeel inheemse bomen, de verdeling van grootteklassen, voldoende variatie en de juiste mate van uniformiteit wordt voldaan, moet een gedegen beplantingsplan deel uitmaken van elk ontwerp. Een dergelijk plan kan daarmee niet op zichzelf staan maar moet in een breder perspectief worden gezet. Afstemming op het omringende deel van de stad is onontbeerlijk. Voor bomen op private terreinen kan Stad Antwerpen geen verplichtingen opleggen ten aanzien van de boomsoortenkeuze. Wanneer het gaat om aanplanten die grote invloed hebben op of samenhangen met het straatbeeld wordt wel aangeraden daarvoor een gedegen beplantingsplan te ontwikkelen. 6.4 Beheer, onderhoud en bescherming Het spreekt voor zich dat aan beheer van bomen kosten zijn verbonden. Daarnaast zal een boom, wanneer deze op een een geschikte groeiplaats staat, zijn optimale groeivorm aannemen. Menselijk ingrijpen kan daar weinig aan toevoegen en doet er in veel gevallen zelfs afbreuk aan. Het is met het oog op het bovenstaande een nadrukkelijk streven van Stad Antwerpen om de inspanningen voor beheer en onderhoud vooral te richten op begeleidingssnoei in de jeugd en echte verzorgingssnoei (kroonverzorging) in de boomfase. De verwezenlijking van dit doel hangt sterk samen het de in de bovenstaande paragraaf beschreven boomsoortenkeuze, die vooral bij nieuwe aanplant en vervanging aan de orde komt. Het heroriënteren van het type onderhoudssnoei van vormsnoei naar begeleidingssnoei en kroonverzorging- zal dan ook een geleidelijk proces worden dat zich op de middellange en lange termijn zal afspelen Uitgangspunten voor beheer, onderhoud en bescherming Bomenplan Stad Antwerpen 24/34 17 december 2010

25 Onder ideale omstandigheden waarbij de boomsoortenkeuze en de inrichting van de groeiplaats weloverwogen is uitgevoerd, is alleen in de volgende gevallen onderhoud nodig: Jeugdverzorging Creëren van gewenste takvrije stamlengte Kroonverzorging Zorgplicht: voorkomen of wegnemen van risico s Gewenste vormsnoei als onderdeel van ontwerp Beheer in het kader van bovenstaande punten wordt gerekend tot regulier onderhoud en kan al voor de aanplant worden voorzien Bij minder ideale omstandigheden kunnen ook onderstaande redenen aanleiding geven tot ingrijpen. Deze punten zijn veelal onvoorzien en leiden niet zelden tot hoge kosten. Ongewenste maar noodzakelijk vormsnoei omwille van sterke overlast Slechte of teruglopende conditie Beschadiging of aantasting Significante verandering in omgevingsfactoren Stad Antwerpen hanteert een aantal uitgangspunten die bepalend zijn bij het vaststellen van de noodzaak en de wijze van beheer: Bomen worden dusdanig beheerd dat een goede conditie kan worden gehandhaafd; Bij bomen langs straten en pleinen worden de vastgestelde takvrije doorrijhoogten gegarandeerd, tenzij zwaarwegende redenen aanleiding geven hiervan af te wijken; Bomen op of aan het openbaar toegankelijk domein zijn vrij van dode of instabiele takken die een risico vormen voor letsel bij of materiële schade van passanten; Bomen die als gevolg van beschadiging, hoge leeftijd of andere factoren een mate van beheerinspanning vergen die boven het acceptabele komt, worden niet langer beheerd maar op termijn vervangen, met uitzondering van merkwaardige of monumentale bomen die als dusdanig zijn erkend. Het bestrijden van ziekten en plagen gebeurt met de ecologisch meest verantwoorde middelen. Chemische bestrijdingsmiddelen zijn principieel niet toegestaan maar kunnen in uitzonderlijke gevallen toch toegepast worden. Er mag dan geen enkel risico of vermoeden van risico bestaan voor de volksgezondheid of het leefmilieu Beheervorm Natuurbomen zijn in de stedelijke sfeer veelal niet mogelijk. Deze vorm van beheer is geen streefdoel voor straatbomen. De cultuurboom is de meest toegepaste beheervorm. Dat is ook het streefbeeld naar de toekomst toe. Door het creëren van geschikte standplaatsen en een juiste boomkeuze op de juiste plaats kan het beheer beperkt worden tot de noodzakelijke begeleidings- en verzorgingssnoei. Architectuurbomen nemen op dit ogenblik nog een aanzienlijk deel in van het bomenbestand. Daarom moet er veel werk en energie geïnvesteerd worden in het frequent snoeien, scheren en knippen van deze bomen. In de toekomst wordt enkel voor architectuurbomen gekozen indien de beheer- en verschijningsvorm van de boom van belang is voor de specifieke beeldkwaliteit, of waar dit vanuit historisch perspectief wenselijk is. De middelen die stilaan vrijkomen door inkrimping van het bestand Bomenplan Stad Antwerpen 25/34 17 december 2010