INHOUD 3. DE BESLISBOOM BEDREIGINGEN VOOR STRAATBOMEN DE BESLISBOOM IN DE PRAKTIJK DE OPLOSSING BRONNEN 56. Inleiding...

Transcriptie

1 STRAATBOMEN IN UW GEMEENTE I INHOUD 7 INHOUD Inleiding BEDREIGINGEN VOOR STRAATBOMEN Budget op korte vs. lange termijn Droog stadsklimaat Bemaling bij nieuwe projecten Bodemverdichting Heraanleg straten Nutsleidingen onder de grond Beperkt doorwortelbaar volume DE OPLOSSING Waarop krijgt u een antwoord? Wat wordt vermeden? Wat vraagt aandacht? DE BESLISBOOM Categorisering Criteria Groeiplaatsvoorwaarden Grafische voorstelling DE BESLISBOOM IN DE PRAKTIJK Casestudy Voorzorgstraat, Leuven Stap 1 Voorstudie Stap 2 Toepassen van de beslisboom op de bestaande situatie Stap 3 Toepassing van de beslisboom bij inplanning nieuwe straatbomen BRONNEN 56

2 STRAATBOMEN IN UW GEMEENTE I INLEIDING 9 INLEIDING Steden en gemeenten zijn constant in beweging, en dat niet enkel boven de grond. De dynamiek die zich bovengronds afspeelt, is ondergronds vaak even sterk aanwezig. Ondergrondse nutsvoorzieningen eisen hun plaats op om ons te voorzien van elektriciteit, water, gas, enzovoort. Bovengronds wordt de ruimte benut voor wonen, werken en verplaatsen.toch worden we er ons ook steeds meer van bewust dat naast deze voorzieningen ook groenvoorziening van levensbelang is voor de leefbaarheid van steden en gemeenten. Dit groen verdient de ruimte om zich volledig te ontwikkelen, en straatbomen vormen hiervan de ruggengraat. Naast hun groene karakter vervullen zij nog tal van andere functies, die het stedelijk en gemeentelijk klimaat positief beïnvloeden. Het inplannen van straatbomen in nieuwe en/of bestaande straten vraagt reeds aandacht van in de planningsfase. Het is tijdens deze fase dat de beslisboom kan ingezet worden om op zoek te gaan naar die plaatsen waar straatbomen kunnen ingepland worden. Hierbij worden verschillende criteria afgetoetst die invloed hebben op de levensverwachting van de straatbomen. Daarnaast zijn er ook randvoorwaarden opgesteld die u kan hanteren bij het ontwerpen van de ondergrondse groeiplaatsen. De beslisboom is tot stand gekomen in Leuven. Ze werd als bachelorproef opgesteld door Florian De Bont, op dat moment student Groenmanagement aan de PXL-Hogeschool. Willen we als stad of gemeente ons straatbomenbestand beschermen, verder ontwikkelen en verduurzamen op die plaatsen waar de potenties reeds aanwezig zijn? Dan kan de beslisboom, die zich focust op de hierboven vermelde straatbomen, als tool ingezet worden. Deze pocket biedt u de beslisboom als tool. De inzetbaarheid wordt toegelicht aan de hand van een casestudy in Leuven. De beslisboom geeft antwoorden op volgende vragen: Waar kunnen we straatbomen op een duurzame wijze inplannen? Kunnen we groeiplaatsen creëren waarin straatbomen vrij kunnen groeien gedurende hun volledige levensverwachting? En hoe vermijden we dat straatbomen zullen moeten wijken bij het onderhoud of de heraanleg van straten?

3 STRAATBOMEN IN UW GEMEENTE I 1. BEDREIGINGEN VOOR STRAATBOMEN BEDREIGINGEN VOOR STRAATBOMEN Straatbomen krijgen het binnen de stad of gemeente vaak hard te verduren. We denken dan onder meer aan beperkte budgetten, concurrentie voor ruimte, beperkte of overmatige lichtintensiteit, vandalisme, etc. Meestal wordt er voor straatmeubilair een groter budget voorzien dan voor straatbomen. Daarbij ontbreekt vaak een langetermijnvisie. Bomen zijn levende organismen die aardig oud kunnen worden. Indien ze een juiste standplaats en goede groeiplaats ter beschikking krijgen, gaan ze vaak ook vele jaren langer mee dan het straatmeubilair. Daarbij komt nog dat bomen doorheen de jaren ook steeds waardevoller worden, dat terwijl straatmeubilair enkel in waarde zal dalen. De structuur van steden en gemeenten ligt vaak al vele jaren vast. Gebouwen vormen hierbij letterlijk de grens van de open ruimte binnen het straatprofiel. Dit bepaalt meteen de bovengrondse groeiruimte voor de potentiële straatbomen, maar ondergronds is de drukte zeker niet minder. Bij nieuwe projecten kan wel de juiste groeiplaats en het juiste groeimilieu gecreëerd worden, om zodoende straatbomen optimale groeikansen te geven Budget op korte vs. lange termijn Budgetten afstemmen op de levensverwachting van het straatmeubilair en de straatbomen De levensverwachting van een straatboom reeds in de planningsfase bepalen, laat ons toe het budget af te stemmen op de groeiplaats die deze straatboom nodig heeft om aan de levensverwachting te voldoen. Een oude boom is van grote waarde voor de stad, durven vooruitdenken is dan ook van belang voor een duurzame inrichting van het straatprofiel.

4 12 1. BEDREIGINGEN VOOR STRAATBOMEN I STRAATBOMEN IN UW GEMEENTE STRAATBOMEN IN UW GEMEENTE I 1. BEDREIGINGEN VOOR STRAATBOMEN Droog stadsklimaat 1.4. Bodemverdichting 1.5. Heraanleg straten Het stadsklimaat is droog, het is ook warmer in de stad dan erbuiten, en de De bodem raakt verdicht door betreding, verdichting voor constructies, fun- Ook het verschil in levensduur tussen straatbomen en de omgeving zorgt voor te in dan eigenlijk nodig is. 1 Dit is een redelijk recent probleem, dat vooral de verharde oppervlakte belemmert de infiltratie van regenwater in de bodem. deringen, etc. Hierdoor kan water en zuurstof moeilijk infiltreren in de bo- een bedreiging. Uit ervaringen blijkt dat straten gemiddeld eens om de vijftig laatste tien à vijftien jaar sterk is toegenomen. Ook blijven oude nutsleidingen Hierbij komt nog dat bomen in de stad en/of gemeente ook meer water ver- dem. Nochtans zijn dit twee essentiële criteria voor het leven van de boom. jaar volledig heraangelegd worden. Binnen die tijd zijn er echter vaak al on- regelmatig achter in de bodem. De grootste problemen ontstaan met boom- dampen. Hierdoor kan een tekort aan vocht ontstaan, waardoor straatbomen Bij verharding rond de boom moet de ondergrond voldoende draagkrachtig dergrondse en/of bovengrondse herstellingen nodig. Zo worden stoepen en wortels die rioleringsbuizen binnendringen. in hun groei belemmerd worden of gedeeltelijk afsterven. zijn zonder dat deze verdicht raakt. Hiervoor kan de groeiplaatsinrichting aan- de asfaltlaag vaak al na twintig à dertig jaar opgebroken en vernieuwd. Bomen Een doordacht ontwerp en een goede aanleg laten toe dat regenwater kan gepast worden aan de situatie ter plaatse. Het gaat er daarbij om een stevige hebben echter vaak een veel hogere levensverwachting. Nutsleidingen op zich vormen geen gevaar voor boomwortels. Het gevaar ont- infiltreren op plaatsen waar de straatboom het nodig heeft. structuur te creëren die toch doorwortelbaar blijft voor boomwortels. staat bij werken aan nutsleidingen, als grote sleuven worden gegraven. Hierbij Boomwortels groeien in bodem die tot maximaal 3 megapascal verdicht is. Bij werkzaamheden worden bomen regelmatig beschadigd. Hoewel de schade worden boomwortels beschadigd. Boomwortels groeien goed in losse bodem. Meer verdichting is nefast voor de boomwortels. op het eerste gezicht beperkt kan lijken, leidt dit toch vaak tot infecties en Plaatsen waar aan nutsleidingen werd gewerkt, bieden vaak doorwortelbaar 1.3. Bemaling bij nieuwe projecten groeiremming. Een straatboom zal ook vaak moeten wijken als er net op dezelfde plaats grote graafwerken dienen uitgevoerd te worden. volume omdat de bodem daar losser is dan op andere plaatsen. Zo kunnen de boomwortels tussen nutsleidingen terechtkomen. Met een goede groeiplaats hebben straatbomen echter voldoende doorwortelbaar volume. 2 Bemaling bij nieuwbouwprojecten, wegeniswerken alsook vele andere projec- Ook hier is het vastleggen van de minimale levensverwachting van een straat- ten hebben een grote invloed op de stand van de grondwatertafel. Bemaling zorgt in deze gevallen voor een tijdelijke verlaging van de grondwaterstand, totdat de funderingen en ingegraven constructies zijn aangebracht. Hierdoor boom essentieel voor de bescherming. Indien een straatboom werd aangeplant met als doel om minimaal veertig jaar oud te worden, kunnen voorzorgsen beschermingsmaatregelen gemakkelijk onderbouwd worden. Straatbomen De praktijk kan de vochtvoorziening voor boomwortels sterk belemmerd worden. Hoewel kunnen tijdens werken zo beschermd worden dat ze behouden kunnen blijven. Boomwortels groeien niet zomaar in rioleringsbuizen en andere boomwortels zich aanpassen aan de specifieke vochtsituatie op hun groei- nutsleidingen. Ze vinden hun weg bij lekkages, verzakkingen, plaats, kunnen ze bij plotse veranderingen in de problemen komen. Beuk is slechte aansluitingen, etc. Het is eerder een signaal dat er een hier bijvoorbeeld zeer gevoelig voor. In het slechtste geval kunnen bomen zelfs afsterven. Tot vandaag is dit een onderkend probleem dat zich vaak voordoet Nutsleidingen onder de grond probleem is met de nutsleiding onder de grond, dan wel dat het een probleem op zich vormt (van Wensen a., 2012) 2. De drukte in de stad is ondergronds minstens even groot als boven de grond. Nutsleidingen, die ondergonds worden geplaatst, nemen vaak veel meer ruim- 1 Van Loon, A., Foto 1. Fietsen in de open plantspiegel zorgen voor oppervlakkige bodemverdichting 2 Bron: van Wensen A. (2012), Bomen zijn soms een gevaar voor de fundering en riolering. Rapport. Nederland, KCAF.

5 24 3. DE BESLISBOOM I STRAATBOMEN IN UW GEMEENTE STRAATBOMEN IN UW GEMEENTE I 3. DE BESLISBOOM 25 spreken we over een absoluut minimum, en wordt er in principe gestreefd naar meer. Korte-omloop-straatbomen krijgen minimaal 10 m³ doorwortelbaar volume ter beschikking. Voor verkorte- en korte-omloop-straatbomen is de toepassing van groeiplaatsinrichtingstechnieken ook te verantwoorden. Deze kunnen echter afgestemd worden op de lagere levensverwachting. Minimaal doorwortelbaar volume per straatboomcategorie en eventueel voedingsstoffen op die plaatsen waar de wortels groeien. Dat wil zeggen, wanneer we ervan uitgaan dat het doorwortelbaar volume 10 m³ is (± 1 meter worteldiepte), er best 10 m² boomspiegel voorzien wordt. Er moet steeds gestreefd worden naar deze volledige oppervlakte Grafische voorstelling De beslisboom is op de volgende bladzijde grafisch weergegeven. De inzetbaarheid en het gebruik ervan worden in hoofdstuk 2 toegelicht aan de hand van een praktijkcase. DE BESLISBOOM Straatbomen kunnen niet ingepland worden. Ander groen is mogelijk Zie Minimale straatprofielbreedte op 2,25m van de gevel ingepland op 3,5m van de gevel ingepland Zijn er reeds straatbomen aanwezig? Is het straatprofiel op 1 of meerdere plaatsen 7,5 meter breed? op 5,5m van de gevel ingepland / Het behouden van één of meerdere straatbomen wordt overwogen (contact met bevoegde diensten en/of expert) PROCES Beslissing: één of meerdere straatbomen behouden Indien noodzakelijk worden de straatbomen beschermd tijdens de werken en de groeiplaatsen Straatboomcategorie Minimaal doorwortelbaar volume Toekomststraatboom ( 70 jaar) 50 m³ Gebruik De beslisboom is zo opgesteld dat steeds eerst de hoogst mogelijke criteria worden afgetoetst. Indien een criterium niet kan behaald worden, is het ant- op 0,75m van werkzame nutsleidingen ingepland op 1,5m van werkzame nutsleidingen ingepland Kunnen 1 of meerdere straatbomen op 3m van werkzame nutsleidingen ingepland verbeterd (inschakelen expert is mogelijk) Verkorte-omloop-straatboom ( 40 jaar) 25 m³ Korte-omloop-straatboom ( 20 jaar) 10 m³ woord nee en kan men doorschuiven naar een lager criterium. Zo wordt er naar een boomcategorie toegewerkt. Het laagst behaalde criterium is doorslaggevend bij de keuze voor de straatboomcategorie. Toch kunnen hoger behaalde criteria mee in rekening worden genomen bij op 0,6m van de vrije rijbaan ingepland Kunnen 1 of meerdere straatbomen op 0,7m van de vrije rijbaan ingepland op 0,8m van de vrije rijbaan ingepland 2. Minimale oppervlakte boomspiegel Als men het doorwortelbaar volume volledig wil benutten, is het aangewezen om boven dit volledige volume een boomspiegel te voorzien die minsten uit halfopen verharding bestaat. Deze zorgt voor de toevoer van zuurstof, water het inplannen. Indien er een combinatie van potentiële standplaatsen voor straatboomsoortcategorieën wordt bekomen binnen één straat, is het aan de ontwerper om een keuze te maken. Er kunnen dan bijvoorbeeld enkele toekomststraatbomen of meerdere verkorte- tot korte-omloop-straatbomen gekozen worden in het ontwerp, afhankelijk van het straatbeeld dat men wenst te verkrijgen. Er kunnen 1 of meerdere korte-omloopstraatbomen ingepland worden Raadpleeg 3.3 groeiplaatsvoorwaarden Er kunnen 1 of meerdere verkorteomloop-straatbomen ingepland worden Raadpleeg 3.3 groeiplaatsvoorwaarden Er kunnen 1 of meerdere toekomststraatbomen ingepland worden Raadpleeg 3.3 groeiplaatsvoorwaarden

6 44 4. BESLISBOOM IN DE PRAKTIJK I STRAATBOMEN IN UW GEMEENTE STRAATBOMEN IN UW GEMEENTE I 4. BESLISBOOM IN DE PRAKTIJK 45 Kaart 14. Illustratie afstand tot de nutsleidingen, deel 3 Stap 3 Toepassen van de beslisboom bij inplanning nieuwe straatbomen Het karakter van de straat is een van de sterkste kenmerken. Dit wordt nu mede gevormd door de straatbomen in combinatie met de voortuinen. Het nieuwe ontwerp kan hierop inspelen. Er zijn een aantal mogelijkheden binnen het straatprofiel, die hier worden voorgesteld. Het behouden van de bestaande straatbomen is niet haalbaar. Want: Er zullen graafwerken nodig zijn ter hoogte van de wortelzone van verschillende bomen; De bomen zijn niet in voldoende goede conditie om behouden te blijven; Extra doorwortelbaar volume creëren is moeilijk vanwege de vele nutsleidingen tussen de wortels. Het is echter niet zo dat deze argumenten in elke straat doorslaggevend zullen zijn. Een expert raadplegen is hierbij aangewezen. Detail 2 werkwijze In dit voorstel zijn alle criteria afgetoetst en in het nieuwe ontwerp ingetekend. Ook is het ontwerp bijgestuurd tijdens het aftoetsen van de criteria, zodat er meer ruimte ontstond voor straatbomen. De details geven de werkwijze per locatie weer. Er wordt vanuit gegaan dat: De nutsleidingen onder de stoep blijven liggen. De riolering wordt gescheiden en verlegd: de riolering is nieuw centraal in de rijbaan ingetekend. In werkelijkheid zal deze echter breder zijn (maximaal 3 meter). Ze wordt volledig vernieuwd, waardoor de positionering zo kan gebeuren dat de criteria worden nageleefd. De straat zelf als tweerichtingsstraat blijft bestaan (minimale vrije rijbaanbreedte 5 meter). Indien dit niet het geval is, zou er ruimte zijn voor bijvoorbeeld straatbomen langs twee zijden van de rijbaan (zie verder). De details geven aan hoe de criteria werden afgetoetst tijdens het doorlopen van de beslisboom. Er kan gekozen worden voor het inplannen van straatbomen met een zo hoog mogelijke levensverwachting. De afstand tussen de nieuwe straatbomen en het gescheiden rioleringsstelsel alsook de andere nutsleidingen wordt zo groot mogelijk gemaakt. Hiervoor wordt de riolering tactisch geplaatst, opdat voldoende ondergrondse groeiruimte ontstaat voor de straatboom. Groeiplaatsverbeteringstechnieken worden toegepast om het doorwortelbaar volume per straatboomcategorie te bereiken. Kaart 15. Voorstel inplanning nieuwe straatbomen Detail 1 werkwijze Detail 1 werkwijze Voor deze plaats in de straat werd de beslisboom doorlopen. De criteria die werden bereikt, zijn gemarkeerd (zie volgende bladzijde).