zoetwater: Workshops 1 Sturen op zout water Een andere kijk op de effectiviteit van doorspoelen: van perceelsloot tot boezem

Transcriptie

1 1 Sturen op zout water Een andere kijk op de effectiviteit van doorspoelen: van perceelsloot tot boezem In de workshop Sturen op zout water hield Joost Delsman van Deltares/Kennis voor Klimaat een inleiding over de effectiviteit van het doorspoelen van zoute perceelsloten en boezems. Hij deed hiernaar onderzoek in de Haarlemmermeer en de boezem Rijnland. Hij stelt dat weinig bekend is over de effectiviteit van doorspoelen en dat er geen algemeen geldende antwoorden bestaan, maar lokale en regionaal specifieke oplossingen. Grote winst is te boeken als doorspoelen onderdeel wordt van het gebiedsproces. Doorspoelen van zoutwater watergangen gebeurt om de waterkwaliteit te verbeteren (lees; minder zout te maken), gewasschade te verminderen en (zoete) natuurwaarden te behouden. In laag Nederland is doorspoelen een grote watervrager. Maar in de dagelijkse praktijk is weinig bekend over de hoeveelheden water die worden ingelaten, hoe de landbouw profiteert, welke normen en plannen daaraan ten grondslag liggen. Dit is van oudsher zo gegroeid, zegt Delsman. Om te kijken hoe het water zich verplaatst, is de waterkwaliteit/het zoutgehalte gemeten in 70 kilometer sloot. Opvallend waren de grote spreiding in chloridegehalten, dat een groot deel van het peilvak niet profiteert van het doorspoelen en dat er geen direct verband is tussen teelt en waterkwaliteit. De agrariërs zetten hun eigen praktijkervaring in en de winst zit in de afstemming tussen ruimtelijke ordening en de agrariërs. Om grip te krijgen op het omgaan met zout in relatie tot de nodige hoeveelheid water is een instrument ontwikkeld; de ureyopener. Met behulp hiervan is bij de boezem van Rijnland gekeken hoe veel zoutschade er optreedt bij andere normen van chloride en of de inlaat van water beperkt kan worden zonder toename van schade. Hieruit bleek dat het meeste effect optreedt bij een combinatie van aanpassingen op verschillende plaatsen in het systeem. Belangrijk daarbij is of het water wordt hergebruikt ; als dat aan het begin van de keten gebeurt, kost het geen extra water. Wanneer het zoetwater aan het eind van de keten zit, is dat wel zo. Het is dus belangrijk om het hele watersysteem onder de loep te nemen. Verslag / 14 maart 2013 / zoetwater: Workshops 1

2 Esmee Vingerhoed (Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHKN)) geeft in haar reflectie aan dat het verhaal herkenbaar is in haar praktijk. De conclusie om het watersysteem in z n geheel te bekijken, onderschrijft ze volkomen. Dit is huiswerk voor de waterbeheerder, weet hoe je systeem werkt. Als voorbeeld noemt ze Texel, dat binnen het beheersgebied van HHNK ligt, en dat juist door het watersysteem en de gebruikers te kennen toewerkt naar algehele zelfvoorzienendheid. Acronius Cramer van het waterschap Scheldestromen geeft aan dat binnen Philipsland een gebiedsanalyse is gedaan met de agrariërs. Daarin is aangegeven wat het waterschap kan bedienen. Aan de agrariërs is voorgelegd of zij willen betalen voor extra water. Hieruit voort komen afspraken om te betalen voor water. Belangrijke trigger hierbij is dat zoetwater in Zeeland erg schaars is. Met behulp van de analyse waar het zout zit en waar het zoetwater zit - ken je systeem - en met behulp van de streekbewoners kun je aan een oplossing werken. Zet belanghebbenden met creatieve oplossingen aan het werk. Belangrijk hierbij is de ruimtelijke ambitie op de lange termijn, waarbij in de afwegingen ook de natuur moet worden meegenomen. De bijeenkomst wordt nog even samengevat: Ken je watersysteem: weet waar het zoetwater wel en niet kan komen en stuur het water op slimme wijze. Maak gebruik van de creativiteit van belanghebbenden en betrek hun in de gebiedsprocessen. Werk vanuit een lange termijn visie en schep een helder beeld van de opgave voor zoetwater en wat daarin mogelijk is. Er is een omslag nodig naar eigen inspanning van belanghebbenden. En: voer de discussie over het voorzieningenniveau dat de overheid moet nasterven en wat voor eigen rekening komt. 2 Sturen op organisatie Waterhouderij: van concept naar praktijk Om droogteschade te voorkomen, zijn agrarische ondernemers water gaan bufferen. Over dit principe van Waterhouderijen ging het in deze workshop waar Marco Arts van adviesbureau Aequator drie praktijkvoorbeelden presenteerde. De Waterhouderij is een samenwerkingsverband tussen waterhouders en watervragers om vraag en aanbod van beschikbaar zoetwater op elkaar af te stemmen in een bepaald gebied. Dit gebeurt door het bufferen van neerslagoverschotten in de winter en het gebruik hiervan in de zomer als andere bronnen beperkt beschikbaar zijn. Naast het creëren van een duurzaam, klimaatadaptief watersysteem gaat het ook om het versterken van de economische basis van de deelnemende partijen (agrarische ondernemers, terreinbeheerders en industrie). Deze zelfvoorzienendheid moet ook bijdragen aan besparingen en het beperken van bedrijfseconomische risico s en op termijn kan het ook extra inkomsten opleveren. In Walcheren, Zuidoost-Brabant en Twente zijn agrarische ondernemers inmiddels begonnen met een Waterhouderij en zijn een aantal resultaten behaald: waarmee de toekomstige inrichting van Waterhouderijen kan worden onderzocht. Er zijn Green Deals gesloten (waarmee het Rijk duurzame initiatieven helpt te realiseren die moeilijk van de grond komen), en het praktijknetwerk dient als innovatie- en kennisplatform. Onder bepaalde voorwaarden is waterbuffering mogelijk. Foto: Fototone Bewustwording was een probleem, vertelt Arts, maar door kennisoverdracht werd het mogelijk de kansen inzichte- Verslag / 14 maart 2013 / zoetwater: Workshops 2

3 lijk te maken. De ondernemer die op Walcheren meedeed aan het project waarbij onder meer zoetwater ondergronds werd opgeslagen, had 20 procent meer opbrengst dan zijn collega s. De oplossingen lijken helder: samenwerking op gebiedsniveau, geven en nemen (al zijn daarin vanuit wantrouwen nog wel wat drempels te nemen) en de natuur kan een mooie buffer zijn voor de landbouw. Maar de vraag is tot hoeverre zelfsturing mogelijk is, en bedenkt het waterschap of de boer de sturing? Jan de Besten, hydroloog bij Waterschap Hunze en Aa s reageert: hij vindt het een kansrijk idee, want het geeft een oplossing voor watertekorten. En het draagt bij aan de waterkwaliteit en de zelfredzaamheid van de regio. Maar op sommige vlakken vindt hij het ook minder kansrijk. Want het is vrij duur, niet elke boer kan samenwerken en wanneer is het goed toepasbaar voor de landbouw en voor waterschappen? Het lijkt hem beperkt tot de omvang van hoogwaardige teelt. In de discussie die volgt, valt ook de vraag van wie dat opgepompte grondwater eigenlijk is. Van het waterschap die beheerder is? Van de boer die de regen op zijn dak en zijn grond krijgt? Een interessante vraag, zeker in tijden van waterschaarste wanneer wellicht voor water zal moeten worden betaald. En door wie dan? De boer die in de zomer bij waterschaarste zijn overschot water gaat verkopen? De aanwezigen komen er niet uit. De boodschap van deze samenkomst is dat waterschappen in dezen goed naar hun taak en rolopvatting moeten kijken. Als je meer wilt zijn dan peilbeheerder, loop je tegen die rolopvatting aan. Ook wordt duidelijk dat met dit project niet overal rendement te halen valt. De ene ondernemer is de andere niet en zij hebben diverse belangen, dus alleen met vallen en opstaan en het verstrijken van de tijd kan daarover een duidelijker beeld ontstaan. 3 Sturen op (diepe) infiltratie Zoetwater in de 21 e eeuw: Vasthouden, ondergronds bergen, gebruiken Door infiltratie van neerslag kunnen in onverzadigde zones of brak/zoute ondergronden zoetwatervoorraden (bellen) worden gecreëerd. In droge perioden kan hieruit water worden gehaald en benut. Welke (on)mogelijkheden zijn er? Koen Zuurbier (Kennis voor Klimaat /KWR) neemt de luisteraars in zijn presentatie mee naar de technische en governance factoren die hierin een rol spelen. Opslag van zoetwater (overtollige neerslag) in de ondergrond is goed mogelijk, begint Zuurbier zijn betoog. Maar na verloop van tijd treedt verbrakking van de zoetwaterbel op. Belangrijke aspecten voor de opslag van neerslag zijn daarom de locatiekeuze en de benodigde schaalgrootte. Door ondergrondse opslag van neerslag neemt de zelfvoorzienendheid toe. Andere gevolgen zijn dat er in de winter meer kwel is en dat in de zomer inzijging plaatsvindt. Ook is er verzoeting van het grondwater (en zoetere kwel) en bestaat er kans op verontreiniging van grondwater door kwel. Voor de opslag van neerslag is het goed mogelijk bovengrondse bekkens te gebruiken en ook de opvang van piekneerslag is denkbaar, mits de bovengrondse opslagmogelijkheden in stand blijven. Bij de implementatie van diepe infiltratie spelen de volgende (noodzakelijke) aspecten een rol: vooraf moet een regionale analyse worden uitgevoerd voor haalbaarheid, en vastgesteld of er handvatten zijn voor ontwerp en voorzuivering. Ook moet de diepe infiltratie een plaats krijgen in (ondergrondse) ruimtelijke ordening (RO), waaruit volgt dat de waterbeheerder een rol krijgt in de ondergrondse RO. Vervolgens hoort er passende monitoring op het injectiewater te worden uitgevoerd (kwaliteit) en is een analyse nodig van de effecten op de omgeving. Zuurbier s boodschap is helder: de ondergrond biedt ruimte voor opslag van water, maar de techniek moet nog verder worden ontwikkeld. En bovendien moet er een rol zijn voor de waterbeheerder zijn in de (ondergrondse) RO. Meerwaarde is dat (in het leeghouden van de bassins) bedrijven samenwerken. Fincent van Woerden van Hoogheemraadschap Delfland reageert. De diepe infiltratie van neerslag moet integraal Verslag / 14 maart 2013 / zoetwater: Workshops 3

4 worden bekeken in relatie tot wateroverlast, zegt hij. Het belang van de waterbeheerder en tuinders is dat regen wordt opgevangen en niet in de sloot terechtkomt. De infiltratie van neerslag kan ook een grote rol spelen in de samenwerking tussen bedrijven, bevestigt hij. Zij kunnen gezamenlijk besluiten tot het aanleggen van een put, of één onderneming bedient andere bedrijven in de omgeving. De waterbeheerder moet daarnaast kunnen sturen op beheer van het (ondergrondse) watersysteem. Daarbij hoort de mogelijkheid tot sturing op ondergrondse infrastructuur de warmte- koudeopslag bijvoorbeeld speelt eveneens een rol. Waar we nu als waterbeheerders (en anderen) tegenaan lopen, besluit Van Woerden, is de brijn-problematiek. Bij ontzilting van zoutwater blijft een wateroplossing over die erg zout is. Zowel het terugbrengen ervan in de grond als het lozen leveren vragen op. Hoe we hiermee moeten omgaan, zal de komende jaren duidelijk moeten worden. Uit de daaropvolgende zaaldiscussie komen diverse vragen en opmerkingen, waaruit een greep: Is diepte-infiltratie te verbreden naar akkerbouw? In Glastuinbouw is er acceptatie van de kosten, maar in de overige landbouwsectoren niet. Op zich is diepte-infiltratie een kans, maar de waarde en opbrengst van de teelten zal de investering moeten kunnen dragen. Voor gebieden met hoogwaardige teelt in combinatie met de afwezigheid van zout grondwater wordt diepte-infiltratie als logische maatregel gezien. En: met welke kosten moet rekening worden gehouden: een klein systeem kost euro, wat even duur is als een osmose-installatie. Voordeel voor diepte-infiltratie zijn wel gunstiger energie- en onderhoudsposten. Voor implementatie van een installatie is een verdienmodel nodig, zegt een ander, met randvoorwaarden. Als risico wordt genoemd dat de ruimte van de nu vereiste regenwaterbassins wordt benut voor uitbreiding van het glasoppervlak. De bassins die resteren, zijn dan te klein en er is te weinig berging voor noodgevallen. Ook wordt verschil gezien tussen het infiltratiebesluit voor drinkwater en de vergunning van het waterschap voor diepinfiltratie. In de slotconclusie wordt gezegd dat diepte-infiltratie is een ontwikkeling is met veel potentiële mogelijkheden. Voorwaarde is wel dat er een verdienmodel aanwezig is. De maatregel is kosteneffectief bij hoogwaardige teelt, de grens daarvoor moet nog worden bepaald. Ook draagt de maatregel draagt bij aan zelfvoorzienendheid en levert deze een bijdrage aan het verminderen van wateroverlast. Hierbij geldt als voorwaarde dat de waterberging voor pieken wel blijft. Duidelijke RO-sturing van de ondergrond is wel nodig zodat functies elkaar niet in de weg zitten. Het is nog niet duidelijk of beleid opzetten door Rijk, provincie of waterbeheerder moet gebeuren De maatregel is een oplossing voor het brijnprobleem. 4 Sturen op flexibel Flexibel peil: Sturen op natuurlijk peilbeheer in natuurgebieden In deze bijeenkomst geeft Sebastiaan Schep van adviesbureau Witteveen+ Bos toelichting op het STOWA-project Flexibel peil, een maatregel die eraan kan bijdragen de doelstellingen te halen van de Kaderrichtlijn Water (een Europese richtlijn die voorschrijft dat de waterkwaliteit van de Europese wateren vanaf 2015 aan bepaalde eisen moet voldoen) Onder natuurlijke omstandigheden hebben de meeste wateren een natuurlijk, fluctuerend peil, legt Schep uit. Het peil stelt zich in op basis van de neerslag en verdamping. Foto: Fototone Verslag / 14 maart 2013 / zoetwater: Workshops 4

5 In de zomer is dat lager, in de winter hoger. Door flexibel peil kunnen oevers droogvallen, zich daar fosfaat binden en waardevolle oevervegetatie ontstaan. Bijkomend voordeel van flexibel peil is dat minder aanvoer van gebiedsvreemd water nodig is, gebieden meer zelfvoorzienend kunnen worden en kosten kunnen worden bespaard. Flexibel peil kan daarmee bijdragen aan meerdere doelen. Winnie Rip van Waternet reageert: bij flexibel peil worden de marges van peilbesluiten benut: aan het eind van de winter wordt het peil maximaal opgezet en in de zomer mag het peil tot een bepaalde grens uitzakken. Binnen het project is veel aandacht voor communicatie met belanghebbenden, onder wie bewoners. Door ze te informeren en te laten meedoen in een participatief meetnet groeide het vertrouwen en werden voor hen de effecten tastbaar. In de daarop volgende discussie zeggen workshopdeelnemers zich zorgen te maken over droge jaren en de mogelijke krimp en uitdroging van veenkades en van landbouwgronden. Schep geeft aan dat grondwateronderzoek is verricht en dat geringe uitzakking van grondwaterpeilen optreedt. Kanttekening is dat het onderzoek niet in echte droge jaren heeft plaatsgevonden. In principe is flexibel peil een maatregel die geen expliciete mogelijkheden biedt voor natuurgebieden. Ook in landbouwgebieden zou het van toepassing kunnen zijn. Bij het opzetten van peilen raadt Schep aan oog te hebben voor belangen als bewerkbaarheid van de bodem in het voorjaar. En ook hier geldt: betrek belanghebbenden (agrariërs) bij maatregelen. Samen meten is echt weten. Dan wordt de boodschap voor bestuurders gedefinieerd: durf aan de slag te gaan met nieuwe maatregelen binnen bestaande kaders. Zoek actief de deelname van belanghebbenden: vraag hun niet alleen te reageren, maar ook te participeren. 5 Sturen op (ondiepe) infiltratie Go Fresh in de Zuidwestelijke Delta: zijn er kansen? Gu Oude Essink van kennisinstituut Deltares/Kennis voor Klimaat spreekt over Go Fresh, een programma met drie projecten waarin een antwoord wordt gezocht op de vraag hoe in de praktijk om te gaan met zoet- en zoutwater. Hoe kan meer zoetwater beschikbaar worden? De gedachte is dat veel lokale maatregelen kunnen voorzien in de regionale watervoorziening. Oude Essink geeft een overzicht in vogelvlucht: de drie projecten die sinds eind 2012 lopen binnen de Zuidwestelijke Delta gaan over het vergroten van de zoetwatervoorraad in de kreekrug door injectie van zoetwater, de zoetwaterbel vergroten door slimme diepe drainage en de zoetwaterbel vergroten door infiltratie van oppervlaktewater. Monitoring in de praktijk moet de werking van het watersysteem doorgronden en als blijkt dat de aanpakken technisch realiseerbaar zijn, wordt gekeken naar de economische haalbaarheid. In de projecten worden techniek en economisch perspectief gekoppeld. Als dit succesvol is en perspectief biedt, kan dit worden ingebed in de kansrijke- en vookeursstrategieën van het Deltaprogramma. Ook kan opschaling naar overige gebieden in Nederland en mogelijk wereldwijd plaatsvinden. In zijn reflectie geeft Walter Oomen (Waterschap Scheldestromen) aan dat hij worstelt met het verhaal. Bij hem komt een aantal punten naar boven. Zijn grote vraag is wat de visie is voor de ZuidwestelijkDelta. We zoomen nu al in op maatregelen die de zoetwaterbeschikbaarheid vergroten, maar willen we dat daar wel? Worden de maatregelen niet te optimistisch ingeschat, oftewel worden afstemming en inbedding in de dagelijkse praktijk meegenomen? Wat is de bijdrage aan de waterbalans van het gebied? Er wordt nu gefocust op zout/zoet en droogte. Ook de te natte delen moeten meegenomen worden. In de regio zijn allerlei plannen en afspraken gemaakt met inwoners. Hoe gaat het vallen in de streek als dezelfde partijen in een gebied opnieuw met plannen komen? Bij deze projecten is duidelijk geworden dat het onduidelijk of ten minste ingewikkeld is wie het bevoegd ge- Verslag / 14 maart 2013 / zoetwater: Workshops 5

6 zag is bij het verlenen van vergunningen. Het gaat over de bodem, grondwater oppervlaktewater, lozingen. Eén loket zou helpen! Zijn de methoden op te schalen naar andere gebieden? Uit de zaal komt de vraag waarom deze projecten juist in Zeeland lopen. Oomen geeft aan dat er een historie zit aan het gezamenlijk projecten uitvoeren. Vandaar dat het relatief makkelijk was om te beginnen. Belangrijke ingrediënten voor succes hierbij zijn (meerdere) enthousiaste eindgebruikers en afgedekte risico s in de beginfase. Dit roept de vraag op waarom de projecten eigenlijk nu pas zijn begonnen en worden overgenomen door agrariërs? Oude Essink geeft aan dat het komt doordat het systeem nu pas bekend is en dat potentiële gebruikers kunnen worden geholpen te ontdekken wat ermee kan. Daarnaast is juist ook door de droogte van de laatste jaren een gevoel van urgentie ontstaan. Opgemerkt wordt dat van belang is dat we moeten weten wat de consequenties zijn. Zeker als dit soort projecten op grotere schaal toegepast gaan worden. In het begin doorgrond je niet alle consequenties. Zo werden in het verleden osmosesystemen toegepast om zoet en zout water te scheiden. Nu is hiervan een afbouw ingezet door de lozingenproblematiek. Daarnaast is het belangrijk te weten hoe en wie dit systeem kunnen toepassen. Is het wie het eerste komt, die het eerst maalt? Ken je watersysteem, is de conclusie. En weet waar het zoetwater wel en niet kan komen en stuur het water op slimme wijze. De sleutels tot succes zijn enthousiaste eindgebruikers en een zeker gevoel van urgentie. Werk vanuit een visie op de ontwikkeling van functies in een gebied. Ontwikkel een ruimtelijk plan voor de lange termijn voor zowel de onder als de bovengrond. En, tenslotte: water is een grondstof waar opbrengsten uit voortkomen en daaraan hangt ook een prijs. Druk deze grondstof uit in een waarde. 6 Sturen op watervoorraad in de bodem Wat biedt de bodem voor waterbeheer? Door klimaatveranderingen en waterwinning staat de waterbeschikbaarheid op hoger gelegen zandgronden onder druk. Dit heeft negatieve gevolgen voor agrarische ondernemers en burgers. In het project Bufferboeren ( ) in Loosbroek, waar Brabant Water de drinkwaterwinning gaat intensiveren, zijn agrarische ondernemers met waterbeheerders gaan samenwerken om maatregelen voor droogtegevoelige gronden te testen. Doel is de effecten van die verdroging zo veel mogelijk te beperken. Maatregelen bestaan onder andere uit het werken met bodemorganische stof. In dit project wordt bijvoorbeeld getest hoe de afbraak van organische stof kan worden verminderd door niet-kerende grondbewerking, Verslag / 14 maart 2013 / zoetwater: Workshops 6

7 het direct zaaien van maïs en minimale graslandvernieuwing. Ook toetsen de ondernemers de effecten van compost, groenbemesters en maatregelen die de beworteling stimuleren. Want die zorgen juist voor extra aanvoer van organische stof. Wortels worden ook dichter bij het water gebracht, omdat betere en diepere beworteling ervoor zorgt dat het water beschikbaar blijft voor het gewas. Door verdichting tegen te gaan met bijvoorbeeld het gebruik van de goede soort regenwormen (pendelaars verdubbelen de waterinfiltratie) kunnen de gewaswortels dieper de grond in. Ook de raskeuze van gras of maïs heeft een belangrijke invloed. Daarnaast bepaalt de gewaskeuze in belangrijke mate de droogtetolerantie. Sommige gewassen gaan nu eenmaal efficiënter om met water dan andere, mais bijvoorbeeld. Rode klaver bijvoorbeeld kan met haar penvormige wortels gemakkelijk het water in de diepere ondergrond bereiken. Marinus van Dijk (Waterschap Vallei en Veluwe) reageert. Je kan meer uit de bodem halen dan we tot nu toe doen, en inhoudelijk kan er een heleboel; er zit muziek in. Belangrijk is het kennis te verzamelen, deze te trechteren en te vertalen in modellen. En, zegt hij, het moet ook een eureyeopener zijn; om de ogen ervoor te openen moet je er euro s aan hangen en de maatregelen goed onderbouwen. Het lijkt heel kansrijk en rendabel, maar belangrijk is verder onderzoek en dat is een taak van de overheden en landbouw. Voor de laatste is het belangrijk dat deelnemers weten wat ze moeten doen. Daarbij baat een bepaalde uniformiteit. Een andere maatregel is het spoelwater van pompstations te gebruiken als alternatieve beregening. Stuwtjes, waterbassins en peilgestuurde drainage leiden bovendien tot een betere beheersing van de grondwaterstand. Ook dit wordt onderzocht en gemonitord in het project Bufferboeren, aldus Nick van Eekeren van het Louis Bolk Instituut die nauw is betrokken bij het project. Hij concludeert dat veel van de maatregelen een win-winsituatie creëren. Nodig is nog verdere monitoring op basis van de geconcludeerde effecten door de deelnemers. Aanpassingen van de hydrologische modellen zijn nodig, maar bodemverbetering invoeren is nog moeilijk. En tenslotte: Belangrijk voor veehouders is dat ze hun koppen niet in het zand steken, maar dat ze wat vaker in de bodem kijken, naar welke effecten je kunt bewerkstellingen. Uit de discussie komt naar voren het belang van verantwoordelijkheid delen en samen op werken. Boeren willen hun bedrijf optimaliseren, en dat betekent ook goede voorlichting. Dus het is belangrijk met agrariërs het gesprek aan te gaan en waterbesparende maatregelen te bepraten met alle stakeholders. En iedereen is het er over eens dat dit een project is met een aardige urgentie. 7 Sturen op Ondiep Grondwater Regelbare en Klimaatadaptieve drainage Klimaatadaptieve drainage (KAD) gaat over het vergroten van zoetwaterbeschikbaarheid en het voorkomen van afvoerpieken op landbouwpercelen. Wat kost het en wat levert het op? Gé van de Eertwegh (Future Water) belicht de aspecten en de voordelen. Het project Klimaatadaptieve Drainage (KAD) moet het mogelijk maken de piekafvoeren en wateraanvoerbehoefte te beperken die door de klimaatverandering waarschijnlijk toenemen en dat gebeurt door een op afstand bestuurbaar drainagesysteem waarmee het drainageniveau flexibel kan worden ingesteld. Verslag / 14 maart 2013 / zoetwater: Workshops 7

8 Bij KAD is er iets opmerkelijks, weet Gé van de Eertwegh van onderzoeks- en adviesbureau Future Water: En dat is de relatie tussen landeigenaar (boer) en waterbeheerder. Door KAD is de agrariër feitelijk de waterbeheerder, want het is zijn bodem waarin de afvoer van grondwater (deels) wordt geregeld. Het belang daarvan is voor beide partijen. Boeren hebben meer grip op hun voorziening van zoetwater uit de bodem en er is minder beregening nodig. Waterschappen hebben vooral aan de beheerkant voordelen. De boeren die tot nu toe met de maatregel aan de slag zijn willen ermee door, en ook veel andere agrariërs hebben belangstelling. Er is dus voldoende draagvlak. Als een waterschap met KAD wil sturen, moet er een overeenkomst met de boeren worden afgesloten. Het is van belang om gebieden integraal te benaderen, dat wil zeggen én belangen van ruimtelijke ordening en belangen van agrariërs, zegt van Eertwegh. Hij gaat ook in op de praktische aspecten van KAD. Zo is het onmogelijk water vast te houden in een wegzijgingsgebied - wat de toepassingsmogelijkheden kan beperken. Maar afgaande op het reduceren van piekafvoeren en daarmee het voorkomen van wateroverlast, is een flink deel van Nederland wel geschikt voor KAD. De aspecten waarop KAD verder kan worden uitgerold, gaan vooral om nazorg bij bestaande situaties (functioneren systeem) en regionale verfijning. Op gebiedsniveau kunnen gecoördineerd proeven worden uitgezet. Bas Worm van Waterschap Regge en Dinkel reageert: Om KAD grootschalig te implementeren, is een cultuurverandering nodig, bij boeren maar vooral bij waterschappen. In de presentatie lijkt het of er louter voordelen zijn, maar we zullen ook moeten letten op tegenvallers zoals in de uitvoering. Vanuit de waterschappen bezien moet er ook op worden gelet of dit een kosteneffectieve piekdemping is, en er zal een batenbenadering moeten worden toegepast, vindt hij ook. Vanuit het belang van boer en waterbeheerder is het bovendien nodig beheerregels (afspraken) op te stellen, zodat iedereen weet waaraan hij toe is.tenslotte moet de waterbeheerder een afweging maken in de regionale toepassing. In het gesprek met deelnemers wordt duidelijk dat er altijd discussie zal zijn over welk grondwaterpeil op welk moment het juiste is. Vandaar ook dat er beheerregels met elkaar dienen te worden afgesproken. Daarnaast zal het systeem doorgaans werken op het scherpst van de snede: wat is het belang van de boer, wat is het belang van de waterbeheerder? Er is discussie over de rol van het waterschap: Moet je als waterschap willen sturen? Of moet je het aan de boeren zelf overlaten? In principe bewijst het systeem zichzelf door een betere waterverdeling over het perceel. Dat kun je zien en zo kun je de communicatie aan de boeren overlaten door boeren. Als nadeel wordt benadrukt dat je als waterschap het risico loopt in wegzijgingsgebieden meer water kwijt te raken (het systeem werkt dan omgekeerd). De bijeenkomst wordt afgerond met een aantal conclusies: gewoon beginnen met KAD, het systeem bewijst zichzelf. Je kunt van alles willen regelen en vastleggen, maar maak gebruik van het momentum. Voordelen zijn dat meer kan worden gebruikgemaakt van berging in de bodem, grondwateraanvulling en het mogelijk afvlakken van de piekafvoer. Boeren zijn meer zelfvoorzienend en kunnen het zelf regelen. De financiering kan gezamenlijk worden geregeld en vanuit meerdere opties. Er moet nog worden uitgezocht of er mogelijkheden zijn om KAD toe te passen op de overgang van landbouw naar natuur (proefproject Twente, Drop). De claims op baten moeten beter worden onderbouwd, het kan helpen om daarvoor een gebiedsproef uit te voeren 8 Sturen op (gedempte) afvoer Beekdalbreed hermeanderen In stroomgebied-beheersplannen staan vele kilometers beekherstel op rol om de doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water te bereiken. Joris Eekhout van de Wageningen Universiteit legt uit hoe binnen het STOWA-project beekdalbreed hermeanderen relaties tussen de ecologie-morfologie en hydrologie onderzocht zijn en welke lessen daaruit getrokken kunnen worden. Verslag / 14 maart 2013 / zoetwater: Workshops 8

9 Een van de aandachtspunten is een vergelijking van de dynamiek in de afvoer van beken in Nederland en die van Polen. Hieruit blijkt dat Poolse beken een veel lagere dynamiek kennen dan in Nederland. Oorzaak hiervan wordt gezocht in de omgeving waarin de beken verkeren: in Polen liggen ze in het bos, waar inzijging van regenwater optreedt (sponswerking). In Nederland zijn ze te vinden in agrarisch gebied met vele sloten en gedraineerde percelen die de afvoer versnellen. Pleidooi van Eeckhout is dat keuzes moeten worden gemaakt, en als voor ecologisch herstel wordt gekozen dan moet ook het omringende landgebruik in ogenschouw genomen worden: terug dus naar het Poolse model. Dick Boland van Waterschap de Dommel schetst vervolgens de huidige tendens waarin steeds minder middelen zijn voor de realisatie van de ecologische hoofdstructuur, waarvan beken vaak deel uitmaken. In de praktijk zijn functies vaak verweven met elkaar en lastig te ontvlechten en valt het buiten de invloedsfeer van waterschappen om dit te veranderen. Boland pleit ervoor te kijken wat waterschappen binnen hun taken kunnen doen met inrichting en beheer. Bijvoorbeeld met het bevorderen van beschaduwing, waardoor vegetaties in de beek minder kans krijgen en minder beheer nodig is. Maar ook door breder te kijken, zegt hij. Wellicht worden droogte en zoetwatertekort triggers om zaken anders te gaan benaderen. Wellicht kan droogte aanleiding zijn om bovenstrooms - ook in landbouwgebieden - water beter vast te gaan houden, sloten te gaan dempen en daarmee de sponswerking enigszins te herstellen. Dit zou een positieve invloed kunnen hebben op de beekafvoer. Het is belangrijk dat waterschappen aangeven welke wensen er zijn vanuit het waterbeheer op het omgevingsbeheer, ook al zijn ze hierbij niet aan zet. Onder leiding van Ingeborg Keizer van Waterschap Brabantse Delta wordt de discussie aangezwengeld om buiten je eigen beek (bakje) te gaan kijken. Blijven we kijken binnen de invloedsfeer van het waterschap en investeren in ingrepen binnen het beektraject? Of gaan we ook kijken op het land ; stroomgebiedsbreed. Onderzoeken welke functies we met het waterbeheer bedienen zijn nodig, en welk effect dat heeft op de wateropgave (waaronder de klimaatrobuustheid van beeksystemen). Ook belangrijk is het discussies aan te gaan als functie volgt peil. De boodschap aan de waterschapsbestuurders is de toekomst te verkennen met andere partijen en belanghebbenden en hierin de regie te nemen. En,.. soms toon je ook lef door iets te laten wat je altijd gedaan hebt, zoals het achterwege laten van onderhoud in beken. Verslag / 14 maart 2013 / zoetwater: Workshops 9