Keuzedocument specialistische producten. Decentralisatie extramurale begeleiding AWBZ. Gemeenteraden DAL

Transcriptie

1 Keuzedocument specialistische producten Decentralisatie extramurale begeleiding AWBZ Gemeenteraden DAL

2 3 April 2012 Auteurs: Marleen Hazenberg; Loppersum Monique Veldt; Delfzijl Tom Kamsma; Appingedam (Procesbegeleider) 1

3 INLEIDING...3 HOOFDSTUK 1 SCHETS HUIDIGE SITUATIE WAT IS EXTRAMURALE BEGELEIDING? WELKE MENSEN ONTVANGEN EXTRAMURALE BEGELEIDING CLIËNTEN EXTRAMURALE BEGELEIDING DAL HUIDIGE SPEELVELD...10 HOOFDSTUK 2 VISIE DAL VISIE WMO KADERNOTA : EIGEN REGIE EN INTEGRAAL BELEID VISIE OGGZ KEUZEVOORSTEL VISIE...12 HOOFDSTUK 3 ALGEMENE KADERS BELEIDSRIJK EN BELEIDSARM KORTE, MIDDELLANGE EN LANGE TERMIJN RELATIE MET ANDERE GEMEENTELIJKE BELEIDSVELDEN KEUZEVOORSTEL ALGEMENE KADERS...14 HOOFDSTUK 4 TOEGANG TOT VOORZIENINGEN UITGANGSPUNTEN VAN DE GEMEENTEN INRICHTING INSTROOM AFWEGING KEUZEVOORSTEL INSTROOM...21 HOOFDSTUK 5 PGB EN ZIN ONTWIKKELINGEN BIJ HET PGB PGB BINNEN DE WMO HUIDIGE WERKWIJZE JEUGD EN PGB AFWEGINGEN HOE BEHOUDEN WE DE VOORDELEN DIE HET PGB ONZE INWONERS BIEDT? KEUZEVOORSTEL PGB / ZIN...24 HOOFDSTUK 6 EIGEN BIJDRAGE REGELING HUIDIGE SITUATIE OPEENSTAPELING VAN MAATREGELEN AFWEGINGEN KEUZEVOORSTEL EIGEN BIJDRAGE...26 HOOFDSTUK 7 UITVOERING BESCHIKBAARHEID PRODUCTEN (ZIE BIJLAGE 1) KEUZEVOORSTEL UITVOERING...28 HOOFDSTUK 8 SAMENWERKING SAMENWERKING TUSSEN GEMEENTEN SAMENWERKING MET ZORG EN WELZIJNSORGANISATIES KEUZEVOORSTEL SAMENWERKING...31 HOOFDSTUK 9 FINANCIEEL KADER BUDGET INVOERINGSKOSTEN / TRANSITIEKOSTEN BUDGET VOOR BEGELEIDING WMO BUDGET UITVOERINGSKOSTEN KOSTENREDUCTIEMOGELIJKHEDEN KEUZEVOORSTEL FINANCIEEL KADER...35 BIJLAGEN...36 BIJLAGE 1 PRODUCTSOORTEN BEGELEIDING IN DE AWBZ...36 BIJLAGE 2 SAMENVATTING AWBZ-GESPREKKEN MET INSTELLINGEN IN DEAL-VERBAND...38 BIJLAGE 3 VERKLARENDE AFKORTINGENLIJST

4 Inleiding De functie extramurale begeleiding wordt vanuit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) overgeheveld naar de gemeenten. Het Rijk heeft besloten de functie onder de reikwijdte van de compensatieplicht van de Wmo te brengen. Het gaat om begeleiding voor personen zonder verblijfsindicatie en om kortdurend verblijf ten behoeve van personen die zijn aangewezen op permanent toezicht. Ook het vervoer dat aan de begeleidingsactiviteiten is verbonden gaat over naar de gemeenten. Daarnaast valt de doelgroep jeugd die gebruikmaakt van extramurale begeleiding, eveneens onder deze transitie. Vanaf 1 januari 2013 worden gemeenten verantwoordelijk voor inwoners die voor het eerst of opnieuw een beroep doen op begeleiding. In 2014 volgen alle andere gebruikers van deze functie. Dit betekent dat gemeenten er een forse ondersteuningstaak bij krijgen in de Wmo. Ter vergelijking: bij de decentralisatie van de huishoudelijke hulp in 2007 ging het om een budget van ongeveer 1,2 miljard. Bij de decentralisatie van begeleiding gaat het om een budget van circa 3 miljard. Bovendien krijgen gemeenten te maken met een grote diversiteit aan doelgroepen, die relatief onbekend voor hen zijn. Een voorbeeld zijn burgers met een zintuiglijke handicap en burgers met een verstandelijke handicap. Er gaan geen verzekerde rechten over; de gemeente zal de begeleiding onder de compensatieplicht opnieuw moeten vormgeven. Een andere werkwijze is ook noodzakelijk vanwege de financiële korting (Financieel kader Hoofdstuk 9). De transitie sluit aan bij de visie van het kabinet dat zorg en ondersteuning dicht bij de mensen, via gemeenten, georganiseerd moet worden. Iedere burger met een ondersteuningsvraag kan zich beter tot de gemeente wenden, dan tot een zorgkantoor op afstand. Doordat de gemeente de verbinding kan leggen met gemeentelijke beleidsterreinen zoals het welzijnsbeleid, woonbeleid, jeugdzorg, onderwijs en werk en inkomen, kan de gemeente zorgen voor samenhang tussen de diverse beleidsterreinen en de diensten die daarbij horen. Leeswijzer In hoofdstuk 1 wordt de huidige situatie geschetst met betrekking tot de functie begeleiding en de kenmerken van de inwoners in de gemeenten Delfzijl, Appingedam en Loppersum die hier gebruik van maken, In hoofdstuk 2 wordt de visie op begeleiding nader uitgewerkt aan de hand van de huidige visie Wmo 1 en de visie op Participatie 2. In hoofdstuk 3 worden de algemene kaders geschetst, in hoofdstuk 4 de toegang tot voorzieningen en hoofdstuk 5 het onderscheid tussen persoonsgebonden budget (PGB) en zorg in natura (ZIN). In hoofdstuk 6 wordt ingegaan op de eigen bijdrage regeling. Hoofdstuk 7 over de uitvoering hoofdstuk 8 over samenwerking en in hoofdstuk 9 wordt het financieel kader geschetst. In alle hoofdstukken worden inhoudelijke afwegingen geformuleerd en elk hoofdstuk wordt afgesloten met een aantal keuzevoorstellen. 1 Kadernota WMO Paraplunota Achter het stuur, achter de stuurman 3

5 Hoofdstuk 1 Schets huidige situatie Landelijk hebben ruim mensen nu recht op begeleiding. De grootste groep zijn de mensen met een psychiatrische stoornis, gevolgd door de verstandelijk gehandicapten en de somatische aandoeningen. Daar komen jongeren met psychiatrische problemen bij uit de jeugdzorg. Het gaat hierbij niet om de lichte beperkingen, maar om de matige tot ernstige beperkingen. Binnen de functie begeleiding gaat het om 81 verschillende producten. 1.1 Wat is extramurale begeleiding? De functie begeleiding in de AWBZ is bedoeld voor mensen met somatische (SOM), psychogeriatrische (PG) of psychiatrische (PSY) problematiek, of een verstandelijke (VG), lichamelijke (LG) of zintuiglijke (ZG) handicap, die matige of zware beperkingen hebben op het terrein van sociale redzaamheid, bewegen en verplaatsen, probleemgedrag, psychisch functioneren en/of geheugen- en oriëntatiestoornissen. Het gaat om matige of zware beperkingen. Mensen met een lichte beperking kunnen geen aanspraak maken op begeleiding 3. Het doel van de functie, zoals omschreven in het Besluit Zorgaanspraken AWBZ, is bevordering, behoud of compensatie van de zelfredzaamheid zodat opname in een instelling of verwaarlozing wordt voorkomen. De begeleiding kan ook worden ingezet ter ontlasting van mantelzorgers. Een persoon kan zijn aangewezen op begeleiding in de vorm van individuele begeleiding (bijv. ambulante begeleiding en woonbegeleiding, thuisbegeleiding) of begeleiding in groepsverband (de dagopvang) Het bevorderen, behouden of compenseren van zelfredzaamheid Bij het bevorderen of compenseren van zelfredzaamheid kan het allereerst gaan om het herstellen van het regelvermogen van een persoon. Het gaat dan om zaken als het helpen plannen van activiteiten, regelen van dagelijkse zaken, het nemen van besluiten en het structureren van de dag. Daarnaast is ondersteuning mogelijk bij het stimuleren tot en het voorbereiden van gesprekken met instanties op het terrein van wonen, school, werk, etc. In de tweede plaats kan begeleiding bestaan uit praktische hulp en ondersteuning bij het uitvoeren of ondersteunen bij het oefenen van handelingen/vaardigheden die zelfredzaamheid tot doel hebben 4. Individuele begeleiding wordt in de praktijk meestal langdurig en laagfrequent aangeboden en is bedoeld om de situatie van de inwoner stabiel te houden. Soms is er sprake van kortdurende, intensieve individuele begeleiding. Dit is bijvoorbeeld het geval in de beginfase van een begeleidingstraject, bij crisissituaties of traumatische gebeurtenissen. Begeleiding in groepsverband (dagbesteding) dient twee doelen. In de eerste plaats biedt dagbesteding gebruikers structuur in dag en week en biedt het sociale contacten en bezigheden. Voor inwoners onder de 65 is het bovendien de bedoeling dat het hen zoveel mogelijk in een situatie brengt die te vergelijken is met de werkomgeving van niet-beperkte inwoners. Ten tweede is dagbesteding bedoeld ter ontlasting van mantelzorgers. Door zorgvragers delen van de dag buitenshuis op te vangen, is het voor de mantelzorgers vol te houden om de rest van de tijd de vaak zware zorglast te dragen. Begeleiding in groepsverband is voorliggend op individuele begeleiding als hetzelfde doel wordt beoogd. Wanneer de begeleiding gericht is op het daadwerkelijk bieden van dagstructuur is Begeleiding Groep de aangewezen vorm van begeleiding. Gaat het om het bieden van hulp bij het doornemen van de dag- of weekstructuur dan wordt Begeleiding Individueel als meest passend gezien. Ook kan aan cliënten een combinatie van Begeleiding Groep en Individueel worden toegekend Toegang tot begeleiding (in de huidige situatie) In veel gevallen vragen cliënten begeleiding aan bij de aanbieder. Vaak is de cliënt doorverwezen door huisarts, ziekenhuis of maatschappelijk werk. De aanbieder stelt op de vraag van de cliënt een begeleidingsplan op en legt dit vast in een indicatie. Die wordt getoetst bij het CIZ (automatisch, steekproefsgewijs en verschillend per zorgaanbieder). Deze indicatie wordt doorgestuurd naar het 3 Sinds de invoering van de Pakketmaatregel in 2009 en 2010 is dit ondergebracht bij de Wmo 4 Bron: CIZ indicatiewijzer, april

6 zorgkantoor, welke kan bemiddelen tussen cliënt en zorgaanbieder. De zorgaanbieder meldt de cliënt vervolgens bij het CAK. Het CAK vraagt gegevens op bij de belastingdienst voor het bepalen van de eigen bijdrage. Het zorgkantoor verdeelt het budget onder de instellingen. Dit gebeurt jaarlijks via een aanbesteding AWBZ. Het zorgkantoor kan per aanbieder verschillende tarieven voor dezelfde producten hanteren. Hier wordt per aanbieder over onderhandeld Begeleiding onder de Wmo Onder de Wmo is het bevorderen, het behouden of compenseren van de zelfredzaamheid van de burger de taak van de gemeente. Met de overkomst van begeleiding wordt er een onderdeel aan artikel 4 van de Wmo toegevoegd: de op grond van dit onderdeel te treffen voorzieningen dienen de burger in staat te stellen om dagelijkse levensverrichtingen uit te voeren en het persoonlijk leven te structureren en daarover regie te voeren. De vorm waarin de resultaten van de compensatieplicht van artikel 4 wordt bereikt, behoort tot de beleidsvrijheid van de gemeente. Het is mogelijk om daarmee een meer cliëntgericht aanbod te bewerkstelligen. Ook kan het zijn dat dit aanbod afwijkt van hetgeen de cliënt gewend was te ontvangen onder de AWBZ. Bij de indicatiestelling van het CIZ worden uniforme, objectieve criteria gebruikt. Binnen de Wmo wordt een andere werkwijze gehanteerd; hier spelen maatwerk en de lokale situatie een belangrijke rol. 1.2 Welke mensen ontvangen extramurale begeleiding In deze paragraaf leest u een korte omschrijving van de 8 doelgroepen waar de gemeente in de Wmo verantwoordelijk voor wordt. Deze beschrijving is gebaseerd op het rapport van het Transitiebureau (Handreiking cliëntgroepen extramurale AWBZ- begeleiding, december 2011). Ook wordt de meest waarschijnlijke hulpvraag waarmee zij zich zullen melden genoemd. In de handreiking cliëntgroepen worden groepen personen beschreven die te maken gaan krijgen met de transitie van de functie Begeleiding naar de Wmo. In de praktijk kunnen mensen in meerdere groepen vallen of kan de genoemde problematiek heftiger of minder erg zijn. De beschreven groepen zijn van algemene aard zodat dit document gebruikt kan worden om een beeld te krijgen van de mensen die straks een beroep op de Wmo zullen doen. Een deel van de mensen zal ook nog steeds hulp krijgen vanuit de AWBZ, ZVW, Jeugdzorg, Welzijn, werk/onderwijs of justitie. Het is belangrijk om ook op dit vlak de ketens te blijven verbinden Ouderen met somatische of psychogeriatrische problematiek (SOM 65+/PG 65+). Deze groep wordt onderverdeeld in 2 groepen Ouderen die door lichamelijke achteruitgang beperkt zijn in hun zelfredzaamheid Oudere cliënten raken vaak door achteruitgang van hun vitaliteit (bijvoorbeeld een slechte mobiliteit, slecht horen of zien) beperkt in hun zelfredzaamheid. Deze beperkingen leiden er toe dat zij minder (zelfstandig) de deur uitgaan. Er zijn niet altijd kinderen of andere familie om de cliënten te ondersteunen of ze wonen daarvoor te ver weg. Hierdoor dreigt gevaar van vereenzaming. Vaak hebben ouderen last van bijkomende problematiek, bijvoorbeeld (niet-onderkende) depressiviteit of grote psychosociale problematiek Ouderen die door cognitieve achteruitgang beperkt zijn in hun zelfredzaamheid De cliënten in deze groep betreffen ouderen met cognitieve problemen, zoals oriëntatiestoornissen, geheugenproblemen en een verstoorde waarneming van de omgeving. Ze hebben moeite het overzicht te bewaren en de dagelijkse dingen te plannen en uit te voeren. Ze begrijpen de wereld om hen heen niet meer goed en hebben moeite om sociale contacten aan te gaan. Het betreft vaak de oudere oudere (boven de 80 jaar). Ouderen wonen vaak nog thuis of in een complex met andere ouderen. In een ouderencomplex kan onderlinge hulp beperkt worden gegeven, het wonen in zo n complex biedt echter wel volop mogelijkheden voor sociaal contact en vaak is er een hoog veiligheidsgevoel. Er is vaak mantelzorg (partner, kinderen, soms neven/nichten), maar overbelasting van deze persoon dreigt. Het is daarom belangrijk om de cliënt niet op zichzelf te benaderen, maar het cliëntsysteem als geheel. Binnen het cliëntsysteem hebben verschillende personen verschillende ondersteuningsbehoeften. 5

7 1.2.2 Volwassenen met psychiatrische problematiek (PSY/PS >18jr) Binnen de hoofdgroep volwassenen met psychiatrische problematiek, kunnen drie subgroepen worden onderscheiden: Volwassenen met fluctuerende psychiatrische problematiek (behoefte aan bescherming); Volwassenen met stabiele psychiatrische problematiek (behoefte aan structuur); Volwassenen met stabiele psychiatrische problematiek (behoefte aan regulering van omgevingsfactoren). Cliënten kunnen op verschillende momenten in één van de drie groepen vallen. Daarom beschrijven we de cliëntgroep volwassenen met psychiatrische problematiek als een geheel Kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking (VG) Deze groep valt in 5 subgroepen uiteen Kinderen met enkelvoudige problematiek De kinderen in deze cliëntgroep variëren van kinderen van 1, 2 jaar - waarvan de diagnose nog niet helder is en waar nog veel ontwikkeling in zit - tot jongeren van 17, 18 jaar - waar meer wordt gewerkt aan het toekomstperspectief en waar het gedrag nogal eens voor problemen zorgt. De verstandelijke beperking kan zijn gecombineerd met lichamelijke problematiek, gedragsproblematiek of bijvoorbeeld autisme of andere psychiatrische problematiek. Het gaat in deze cliëntgroep om kinderen met een matige of ernstige verstandelijke beperking die ondersteuning krijgen in de gezinssituatie (opvoedondersteuning), op een KDC en in het kader van BSO, vakantieopvang en logeren. Het merendeel van de jongeren bezoekt speciaal onderwijs, bijvoorbeeld een ZMLK school. De kinderen hebben problemen met hun concentratie. Hun aandachtsspanne is kort. Een beperkt aantal kinderen blijft met leerplichtontheffing het KDC bezoeken. Sommige kinderen hebben aanvullende AWBZ-begeleiding en verzorging op school Jeugd - Licht verstandelijk gehandicapten (J-LVG) Het gaat in deze cliëntgroep om LVG-jongeren. Ze hebben een beperkte sociale zelfredzaamheid, leer- en opvoedingsproblemen, gedragsproblemen en/of psychiatrische stoornissen. Voor een deel van de doelgroep speelt dit in combinatie met problemen in het gezin, zoals verwaarlozing en mishandeling. De schooluitval is hoog bij deze jongeren. Lezen, schrijven en rekenen is vaak onvoldoende om zelfstandig te kunnen functioneren. Jongeren kunnen ook naar een sociale werkplaats gaan. De jongeren hebben problemen met hun concentratie. Hun aandachtsspanne is kort. De beperking van jongeren is vaak niet op basis van uiterlijke kenmerken te herkennen. Vooral in gesprek (vaak wat diepergaand) met de jongere blijkt dat er sprake is van een lichte verstandelijke beperking. Ze zijn over het algemeen goed in sociaal wenselijk gedrag vertonen. Dit kan leiden tot problemen, bijvoorbeeld door overschatting en overvraging van de cliëntgroep. Een deel van de cliëntgroep komt vaak in aanraking met criminaliteit, alcohol en drugs, gameverslaving en seksueel misbruik. Dertig procent van de zwerfjongeren in Nederland (totaal aantal is 9000) valt in deze cliëntgroep. Vaak hebben deze cliënten op jonge leeftijd zelf ook een kind Verstandelijk beperkte volwassenen met enkelvoudige problematiek Cliënten hebben een lichte tot matige verstandelijke beperking. Ze wonen bij hun ouders (soms al op leeftijd), andere familie of begeleid zelfstandig. Cliënten kunnen ook een eigen gezin hebben. De cliënten pakken vaak makkelijk dingen op en staan open voor hulp (uitgezonderd enkele zorgmijders). Wel speelt bij deze cliënten zelfoverschatting een rol. Het zijn cliënten die in staat zijn een dagactiviteitencentrum te bezoeken of die een vorm van arbeid verrichten. Het kan daarbij gaan om werkzaamheden met een arbeidsmatig karakter op een locatie van een zorgaanbieder tot het gedetacheerd zijn in een normale bedrijfsomgeving. Ze werken bijvoorbeeld in plantsoenen, de supermarkt of bij een klussendienst. De hoeveelheid werkdruk, die de cliënten aankunnen, verschilt. Hoe meer druk ze aankunnen, hoe hoger vaak het werkniveau. Hierbij wordt er meer van cliënten verwacht dan alleen maar bezig zijn Kinderen en volwassenen met een ernstig meervoudige complexe beperking De cliënten in deze groep zijn ernstig meervoudig complex gehandicapt. Ze hebben een ernstige tot zeer ernstige verstandelijke beperking. Daarnaast zijn ze lichamelijk beperkt. Zelfstandig voortbewegen is niet of nauwelijks mogelijk. Vaak hebben ze ondersteuning en hulpmiddelen, zoals een rolstoel, nodig. De meeste cliënten kunnen slechts liggen of met veel steun zitten. Vaak is er ook sprake van zicht- of gehoorstoornissen en epilepsie. Eet- en voedingsstoornissen komen veelvuldig voor bij deze cliënten. Vaak hebben zij luchtweginfecties. 6

8 Kinderen en volwassenen met probleemgedrag De cliënten in deze groep hebben een matige of ernstige verstandelijke beperking waarbij de gedragsproblematiek voorop staat. Het kan daarbij gaan om ernstige vormen van autisme. Bij de cliënten in deze groep is sprake van een stapeling van problemen. Ze kunnen 1-op-1 begeleiding nodig hebben Kinderen en volwassenen met een auditieve en/of visuele beperking Deze groep valt in drie subgroepen uiteen Kinderen en volwassenen met een auditieve handicap Vroegdoven die zich door het leven heen redelijk zelf hebben kunnen redden ervaren bij het ouder worden - net als horenden - minder grip op de veranderende wereld. Er ontstaat dan alsnog een vraag naar begeleiding, die aan de oudere vroegdoven annex aan ontmoeting in groepsverband wordt geleverd (Gelderhorst). Volwassen slechthorenden (inclusief plots- en laatdoven) hebben in hun jeugd de samenleving voldoende leren begrijpen. Als zij begeleiding nodig hebben, is dat op andere grondslag (niet zintuiglijk gehandicapt). De zorg voor hen door auditieve instellingen richt zich op de beperking zelf - op compensatie van het communicatieverlies en op rouw- en verliesverwerking: allemaal behandeling Kinderen en volwassenen met een visuele handicap De hulpvragen van de mensen met een visuele beperking die zelfstandig leven, wonen en werken kunnen voor een belangrijk deel worden beantwoord met kortdurende revalidatie (gerichte training, interventie zodat cliënt zelfstandig verder kan). Een beperkt aantal, ongeveer 1000, doet op dit moment een beroep op de functie begeleiding bij een van de beperkt aantal, zorgaanbieders die gespecialiseerd zijn in deze vorm van zorg Kinderen en volwassenen met een auditieve en visuele handicap Er zijn diverse oorzaken van doofblindheid, waaronder verschillende syndromen die doofblindheid veroorzaken bij geboorte en/of in de loop van het leven. Daarnaast is ouderdom een grote oorzaak van visueel-auditieve beperkingen. Mensen met een visueel-auditieve beperking missen een groot deel van de communicatie en het sociale contact en ervaren problemen in oriëntatie, mobiliteit en zelfredzaamheid. Zij hebben daarom een groter risico om in een sociaal isolement terecht te komen, wat kan leiden tot depressie. Ook voor mantelzorgers is de beperking zwaar. Begeleiding vanuit de AWBZ wordt, naast hulp aan de cliënt zelf bij mobiliteit en zelfredzaamheid, vaak ingezet om de mantelzorg te ontlasten Kinderen en volwassenen met een lichamelijke beperking of chronische ziekte (SOM 0-64, LG) Deze groep valt in drie subgroepen uiteen Mensen met ernstige fysieke/motorische beperkingen en meervoudige problemen op (bijna) alle levensgebieden In het algemeen heeft slechts een klein deel van de mensen met lichamelijke beperkingen zorg nodig met de lichamelijke handicap als grondslag. Het merendeel van mensen met een lichamelijke of motorische beperking kan zelf de benodigde zorg aangeven en ook zelf initiëren en organiseren. De cliënten die wel begeleiding nodig hebben, hebben vaak een ernstige, complexe motorische handicap, vaak ten gevolge van een neurologische afwijking (ontstaan tijdens zwangerschap of geboorte of door een ziekte op latere leeftijd). Het gaat bijvoorbeeld om cliënten met een beenfunctieverlies, beperkte handfunctie, spierziekten, spasmen of verlammingen. Deze cliënten vinden het moeilijk om regie te voeren over hun leven en ondervinden soms ook problemen bij communicatie. Daarnaast is hun mobiliteit beperkt door de motorische beperkingen. Vanwege woningaanpassingen is de cliënt vaak al bekend bij de gemeente Mensen die door progressief verlopende aandoeningen meervoudige problemen ondervinden op (vrijwel) alle levensgebieden Deze cliënten kunnen niet zelfstandig problemen oplossen en/of besluiten nemen. Voor de dagstructuur en het voeren van de regie is de cliënt afhankelijk van de hulp van anderen. Deze cliënten kunnen alleen thuis blijven wonen als er een partner is, die buiten de hulpuren de benodigde ondersteuning en toezicht kan bieden. Kenmerkend bij deze cliënten is dat de beperkingen in de loop van de tijd toenemen. Hoe snel de 7

9 achteruitgang verloopt, kan van aandoening tot aandoening en ook binnen een bepaalde aandoening zeer variëren Mensen met niet-aangeboren hersenletsel met meervoudige problemen op alle levensgebieden die van tijd tot tijd zeer wisselend kan verlopen Cliënten hebben weinig structuurvermogen en ziekte-inzicht en zijn daardoor moeilijk te benaderen door hulpverleners. Ze hebben beperkingen opgelopen door een gebeurtenis, zoals een ongeval of hersenbloeding, maar realiseren zich onvoldoende wat dit betekent voor hun functioneren. Dit heeft ook gevolgen voor hun sociale contacten; vanuit de omgeving wordt er soms met onbegrip op deze cliënten gereageerd (vooral als ze lichamelijk niets mankeren). Door hun leeftijdsfase staan ze volop in het leven, ze willen van alles en willen steeds wat nieuws. Door hun zorgmijdend gedrag komen ze vaak te laat in beeld; het moet eerst flink misgaan, bijvoorbeeld door huisuitzetting of schulden. Van de circa mensen met NAH in Nederland doet slechts zo n een beroep op extramurale zorg bij LG-aanbieders Jongeren met psychiatrische problematiek in combinatie met opvoed- en opgroeiproblemen (PSY/PS <18jr) Deze groep valt in 2 subgroepen uiteen Kinderen en jeugdigen met psychiatrische problematiek (zonder noodzaak van behandeling) Cliënten zijn gediagnosticeerd met of er is een vermoeden van een DSM IV-aandoening, veelal voor aandoeningen uit het Autisme Spectrum Stoornis (ASS) of voor ADHD en aanverwante aandoeningen. Vaak zijn er combinaties van stoornissen op psychisch en lichamelijk vlak, zoals bijvoorbeeld problemen met de motoriek, angsten en epilepsie. Het lastige voor deze cliënten is dat zij net als hun leeftijdgenoten willen zijn, maar moeilijk kunnen accepteren dat zij beperkingen hebben waar ze mee moeten leren omgaan. Ze wonen meestal thuis bij hun ouders, vaak zijn er ook broertjes en/of zusjes in het gezin. Doordat kinderen in ontwikkeling zijn kan de aard en de intensiteit van klachten variëren. Met begeleiding kunnen de klachten ook verminderen en kan de sociale redzaamheid verbeteren. Sommige kwetsbare groepen kunnen gedurende de hele levensloop begeleiding nodig hebben. Een deel van deze gezinnen heeft een lage sociaaleconomische status, wat voor nog meer stress binnen het gezin kan zorgen. Een klein deel van de gezinnen kan ook als multiprobleemgezin worden aangeduid (zie het aparte cliëntprofiel voor deze groep) Kinderen en jeugdigen met psychiatrische problematiek (met noodzaak van behandeling) Cliënten zijn gediagnosticeerd met of er is een vermoeden van een DSM IV-aandoening, veelal voor psychiatrische aandoeningen of combinaties van stoornissen zoals autisme, ADHD, schizofrenie en Borderline, of lijden aan depressies, psychoses et cetera. Ook hechtingsproblematiek komt veel voor onder deze cliënten. Ze hebben psychiatrische behandeling nodig voor deze aandoeningen en/of beperkingen; een deel van de cliënten ontvangt echter geen behandeling (omdat ze dit niet willen of kunnen). De cliënten kunnen externaliserende gedragsproblemen hebben en vaak boos worden, ruzie maken etc. of zijn juist teruggetrokken en extreem verlegen of hebben zelfbeschadigend gedrag en onverantwoord middelengebruik. Doordat kinderen en jeugdigen nog volop in ontwikkeling zijn varieert hun gedrag ook onder invloed van hun groei en ontwikkeling en is dit ook in sterkere mate afhankelijk van hun ouders en omgeving op school dan bij volwassenen het geval is. Praktisch alle kinderen wonen thuis bij hun ouders, vaak zijn er ook broertjes en/of zusjes in het gezin met soortgelijke aandoeningen. Opname in een psychiatrische behandelkliniek is meestal kortdurend. Een deel van de gezinnen heeft een lage sociaaleconomische status, wat voor nog meer stress binnen het gezin kan zorgen (zie ook het profiel voor multiprobleemgezinnen) Palliatief terminale zorg Cliënten zijn ongeneeslijk ziek, hebben een verwachte levensduur van maximaal drie maanden (in de praktijk kan dit overigens afwijken) en willen thuis sterven. Het is niet verantwoord dat de cliënt zonder toezicht alleen thuis is op het moment dat de (professioneel) zorgverlener er niet is. Naast de medische en fysieke zorg hebben cliënten (en hun naasten) vaak behoefte aan psychische begeleiding bij de acceptatie van hun ziekte en naderend sterven. Ook hebben zij behoefte aan zinvolle tijdsbesteding op de goede momenten die er zijn. Palliatief terminale zorg omvat behalve verzorging, verpleging, behandeling van pijn en andere symptomen (bijv. angst en verwardheid) 8

10 ook aandacht voor psychosociale aspecten en zingeving. Zowel voor de patiënt als voor diens naasten. Er zijn vaak veel verschillende hulpverleners betrokken, waaronder verpleegkundigen, verzorgenden en huisarts en/of specialist (ouderengeneeskunde). Mantelzorgers ervaren meestal een behoorlijke belasting en vragen ondersteuning om zowel overdag als s nachts de waakfunctie vol te kunnen houden. De algehele situatie vraagt op tijdelijke basis 24 uur aanwezigheid, waarbij professionals de mantelzorg (en eventuele vrijwilligers) aanvullen Multiprobleemgezinnen In multiprobleem gezinnen is vaak één van de volgende situaties bepalend: Kind met beperking (zoals een psychisch of verstandelijke beperking) in een gezin met beperkte mogelijkheden/multiproblematiek. Ouder met beperking (zoals een psychisch of verstandelijke beperking) met verantwoordelijkheden voor kind/gezin. Aansluitend hierop is vaak sprake van matige tot ernstige opvoedingsproblematiek. Bij de meeste kinderen spelen gedragsproblemen. Kinderen worden ook regelmatig overbelast met de problemen van de ouders. Er is daarbij vaak sprake van rolwisseling, omdat de kinderen de zorg voor hun ouders overnemen. Bij de ouders speelt vaak een combinatie van ziektebeelden, bijvoorbeeld een verstandelijke beperking, psychische en/of psychiatrische problematiek. Er is bij de ouders sprake van een beperkte zelfredzaamheid, beperkte opvoedkundige, sociale en praktische vaardigheden. Ouders kunnen de consequenties van hun handelen niet inschatten. Huiselijk geweld en kindermishandeling komen dan ook vaak voor bij multiprobleemgezinnen. Er is sprake van meeloopgedrag, aansluiting bij mensen uit het verkeerde circuit, problemen in het sociaal en beroepsmatig functioneren, grensoverschrijdend gedrag, kleine en grote criminaliteit en alcohol en/of middelen-/drugsgebruik (vaak samenhangend met een psychische stoornis of verstandelijke beperking). De contacten met politie en justitie in deze gezinnen zijn frequent, zowel in verband met huiselijk geweld, als ook vanwege crimineel gedrag (bijvoorbeeld wietplantages) en overlast van ontsporende tieners en adolescenten in huis. De gezinnen in deze groep kunnen ook zorgmijders zijn. Omdat gezinnen vaak al met veel hulpverleningsinstanties in aanraking zijn geweest, staan zij vaak wantrouwend tegenover hulpverleners. Door de schuldenproblematiek en/of problemen in relatie tot de directe omgeving dreigt vaak uithuiszetting. Hierdoor dreigt de meest basale levensbehoefte een dak boven het hoofd hebben weg te vallen. 1.3 Cliënten extramurale begeleiding DAL Eind oktober 2011 heeft het zorgkantoor 5 aan alle gemeenten in de provincie Groningen een bestand verstuurd met gegevens over de kenmerken van de cliënten die gebruikmaken van extramurale begeleiding. Met dit document krijgen de gemeenten inzage in het aantal cliënten, de leeftijd, de grondslag van de beperking en de woonplaats op dorp- of wijkniveau. De gegevens zijn vertrouwelijk van aard vanwege de privacybescherming van de cliënten. Dit is ook de reden dat er nog geen naam- en adresgegevens zijn doorgegeven. Het Zorgkantoor heeft aangegeven dat de gemeenten waarschijnlijk in juli 2012 hier inzage in krijgen. Tabel 1.1 Aantal unieke cliënten Delfzijl Appingedam Loppersum Totaal cliënten Inwoners van de gemeente Appingedam maken relatief vaak gebruik van extramurale begeleiding. Dit heeft te maken met de aanwezigheid van diverse zorginstellingen. Tabel 1.2 Aantallen indicaties ZIN en PGB Delfzijl Appingedam Loppersum PGB ZIN Totaal indicaties Noot: cliënten kunnen meerdere PGB en/of ZIN hebben. Alle combinaties komen voor 5 Menzis is het zorgkantoor voor de provincie Groningen 9

11 Opvallend is dat veel inwoners in Appingedam en Loppersum gebruikmaken van een PGB. Van deze cliënten is onbekend bij welke organisatie of persoon zij hun zorg inkopen. Een klein deel van de inwoners maakt zowel gebruik van het PGB als van ZIN. Tabel 1.3 Cliënten naar 1e grondslag (percentage) Delfzijl Appingedam Loppersum Verstandelijke handicap 30% 38% 42% Psychiatrisch 28% 16% 26% Somatisch 10% 5% 11% BJZ (Psychiatrisch) 18% 29% 11% Lichamelijk 8% 6% 6% Psychogeriatrisch 4% 3% 3% Zintuiglijke handicap 2% 3% 1% Totaal 100% 100% 100% De meerderheid van de cliënten krijgt begeleiding op grondslag van een verstandelijke handicap of op psychiatrische grondslag. Slechts een klein deel heeft te maken met psychogeriatrische of zintuiglijke beperkingen. Instellingen geven aan dat het bij een groot aantal groepen gaat om levensbrede en levenslange ondersteuning. Het is voor hen niet of nooit mogelijk om zaken aan te leren zodat dit zelfstandig gedaan kan worden. De begeleiding is dus gericht op ondersteuning en niet op activering. 1.4 Huidige speelveld Zorg in natura (ZIN) wordt in onze gemeenten aangeboden door diverse instellingen. Een aantal grotere zijn NOVO, Lentis, De Zijlen en Zonnehuisgroep. Het zorgkantoor kan geen gegevens leveren over de zorgaanbieders van cliënten met een PGB. Tot deze zorgaanbieders kunnen familieleden behoren, maar ook de zorgboerderijen of andere lokale initiatieven. Uit interviews van de DAL-gemeenten met de zorgaanbieders bleek dat slechts een klein deel van de PGB-clienten begeleiding ontvangt van één van de grotere aanbieders 6. 6 Dit is ook een van de bevindingen in de nota Inventarisatie extramurale AWBZ-begeleiding in stad en provincie Groningen (november 2011). 10

12 Hoofdstuk 2 Visie DAL De DAL-gemeenten hebben eind 2011 een nieuwe visie voor de Wmo opgesteld. Deze visie is het uitgangspunt voor het te voeren Wmo-beleid in de komende jaren. Naast de visie op de Wmo is er ook een visie geformuleerd op de Oggz 7, Oggz DEAL, participatie, WWNV en is er een visie in ontwikkeling van de sector Zorg en Welzijn. Al deze visies zijn aan elkaar gerelateerd of staan in elkaars verlengde 8. Omdat de functie begeleiding onderdeel gaat uitmaken van de Wmo zal de visie van de Wmo leidend zijn bij de beleidsbepaling. De visie vanuit de Oggz is eveneens bruikbaar vanwege de overlap in doelgroep: de Oggz is gericht op kwetsbare inwoners die moeilijkheden ondervinden met hun zelfredzaamheid. 2.1 Visie Wmo kadernota : Eigen regie en Integraal beleid Het scenario van een netwerkgemeente is het uitgangspunt voor de Wmo kadernota In dit scenario komt naar voren dat het belangrijk is mogelijkheden te creëren voor maatschappelijke participatie. Met andere woorden: het is de bedoeling dat iedereen kan meedoen. De burger is verantwoordelijk voor zichzelf en zijn eigen omgeving. Het is de taak van de gemeente om het beleid zo op elkaar af te stemmen dat voor de burger de mogelijkheid wordt gecreëerd om mee te doen. Ook preventie speelt een belangrijke rol. Als op voorhand al bekend is welke preventieve maatregelen iemand kan nemen om problemen in het meedoen te voorkomen, wordt van de burger verwacht hierin zelf de regie te nemen. Gezamenlijk zal mantelzorg en vrijwilligerswerk moeten worden ondersteund of bevorderd. Mantelzorgers en vrijwilligers zijn belangrijke groepen in onze gemeente. Met hulp van deze mensen wordt het meedoen voor iedereen makkelijker te realiseren. Vrijwilligers kunnen de burger in de wijk ondersteunen. Mantelzorgers, in welke vorm dan ook, zorgen ervoor dat de burger zich in zijn omgeving kan redden. Instellingen zullen vraaggericht moeten werken. De eigen mogelijkheden en verantwoordelijkheid van de burger staan voorop. Concluderend stellen we dat participatie van iedereen het uitgangspunt is. Hierin spelen mantelzorgers en vrijwilligers een grote rol. Indien mensen zelf niet voor participatie kunnen zorgen, zullen de gemeenten hierin een faciliterende rol spelen. De visie zoals vastgesteld in het Wmo-beleidsplan is in lijn met en deels gebaseerd op de paraplunotitie DAL Achter het stuur, achter de stuurman. Hierin stellen gemeenten en maatschappelijke organisaties participatie van de burgers centraal. Iedereen is daarbij zoveel mogelijk stuurman over zijn of haar eigen leven. 2.2 Visie Oggz Tot de doelgroep van de Oggz behoren kwetsbare mensen met meervoudige problematiek die moeite hebben om hun zelfredzaamheid te handhaven en om zelfstandig vorm te geven aan een sociaal (steun) netwerk. De visie gaat uit van de inclusiegedachte. De inclusiegedachte staat voor: ieder een eigen plek geven in de bestaande samenleving, ieder aansluiten op de samenleving en een samenleving bouwen op diversiteit. Vanuit de optiek van de mensen met een beperking gaat de inclusieve samenleving om een vraag naar nodig zijn en iets bij te dragen hebben. Naast het ombuigen van neerwaartse mobiliteit naar opwaartse mobiliteit voor mensen met een beperking is het doel vooral maatschappelijke steunstructuren te organiseren en zingevingmogelijkheden te creëren. Drie uitgangspunten zijn voor de DAL-gemeenten van belang: Licht als het kan, zwaar als het nodig is; Vitale netwerken en vitale organisaties: Organisaties in de gemeenten kennen elkaar, weten elkaar te bereiken en stemmen hun activiteiten op elkaar af; Verbinding van professional en postcode:organisaties werken buurt of dorpsgericht, zodat de professional bekend is onder de bewoners, en daardoor makkelijk aanspreekbaar 7 Openbare geestelijke gezondheidszorg 8 Zie bijlage 1 11

13 2.4 Keuzevoorstel visie 1. De gezamenlijke WMO kadernota, die is vastgesteld door de drie gemeenteraden, vormt tevens de visie op vormgeving van de functie begeleiding. Bij herziening van de kadernota wordt deze hierop waar nodig aangepast. De kadernota is in lijn met de paraplunotitie Achter het stuur, achter de stuurman De uitgangspunten zoals deze zijn opgesteld voor de visie Oggz worden gehanteerd als concrete handvatten bij het te voeren beleid. 9 Vastgesteld door de gemeenten Delfzijl, Appingedam, Loppersum, opgesteld in samenwerking met SW&D, ASWA, VKB, ISD en Fivelingo. 12

14 Hoofdstuk 3 Algemene kaders 3.1 Beleidsrijk en beleidsarm Bij een beleidsrijke uitvoering gaat de gemeente extramurale begeleiding uitvoeren als integraal onderdeel van andere Wmo-taken. Er worden verbindingen gemaakt met informele zorg zoals vrijwilligerswerk en mantelzorg, welzijnswerk en de vraagverheldering, toegang tot en sturing van aanbieders vindt plaats op resultaat. In een beleidsrijke uitvoering kan blijken dat voor bepaalde doelgroepen, gezien de complexe ondersteuningsvraag, een eenduidig aanbod zoveel mogelijk gehandhaafd moet worden. Ook dan kan de hulpvraag in samenhang met andere vormen van hulp bekeken worden en kan de omslag gemaakt worden naar resultaatsturing en creatief kijken naar welke aanbieder het beste maatwerk levert. Bij een beleidsarme uitvoering neemt de gemeente de bestaande AWBZ-invulling van de extramurale begeleiding zoveel mogelijk over op de tot nu toe gebruikte werkwijze binnen de AWBZ. Zowel met de in de AWBZ resterende als met de andere onder de WMO vallende dienstverlening vindt geen of slechts beperkte afstemming plaats. Begeleiding blijft een enigszins op zichzelf staande vorm van ondersteuning. Gezien de steeds centrale plaats die de gemeente inneemt binnen zorg en welzijn ontkomt geen gemeente er aan om integraliteit te zoeken binnen de eigen beleidsdomeinen en dus toe te werken naar beleidsrijk. Bovendien is het aanbrengen van samenhang in het sociale domein een belangrijke doelstelling van de WMO. Het is voor de gemeente tevens een uitgelezen manier om de WMO financieel beheersbaar te houden. Ook is het voor cliënten beter als zij niet alleen staan in hun streven naar samenhang en samenwerking tussen partijen. Integraliteit komt ook tot uiting in de beleidsdocumenten die inmiddels door de gemeenteraad zijn vastgesteld. Visie op de toekomst (beleidsrijk) en de tijdsdruk om op 1 januari 2013 dit geregeld te hebben botsen hier echter. Een gedachte is om in de beginperiode te volstaan met beleidsarm op de wijze zoals het zorgkantoor dat tot heden heeft uitgevoerd, en daarna het proces te starten van verdere integratie binnen de andere prestatievelden van de WMO. De voordelen zijn evident. Er is veel ervaring met dit proces bij het zorgkantoor en de huidige begeleidingaanbieders waar gebruik van kan worden gemaakt. Door die werkwijze eerst over te nemen zijn de risico s voor mistastingen aanzienlijk kleiner. Voor de cliënten zijn de veranderingen minder groot. Ook zijn de startsituaties van de drie DAL gemeenten zodanig verschillend dat een streven naar beleidsrijk niet in elk van de drie gemeenten gelijk zal kunnen verlopen. Ook om die reden is er wat voor te zeggen om op korte termijn, , te streven naar beleidsarm. Onverkort de hele huidige werkwijze van het zorgkantoor overnemen is overigens niet mogelijk. De gemeente wordt geconfronteerd met bezuinigen, door de rijksoverheid, op het budget en met toename van de zorgvraag die niet volledig wordt gecompenseerd. Voor informatie over de budgettaire gevolgen wordt verwezen naar hoofdstuk 9 financiën. 3.2 Korte, middellange en lange termijn Korte termijn; Beleidsarm. De ondersteuning, inkoop en indicatiestelling wordt op AWBZ-achtige wijze door de gemeenten uitgevoerd. 2. Onderzoeken of het mogelijk is dat het zorgkantoor en het CIZ of SCIO in opdracht van (en gefinancierd door) de gemeente de inkoop en de indicatiestelling doen voor 2013, voor mensen die voor het eerst een aanvraag voor ondersteuning indienen of voor mensen die een herindicatie aanvragen of voor hen van wie de indicatie afloopt. 3. Het leren en zelf ervaring opdoen met begeleiding staat in 2013 centraal Middellange termijn; De instroom van alle cliënten die begeleiding ontvangen op basis van de voor 2013 uitgewerkte beleidsarme variant wordt voorbereid en is op 1 januari 2014 operationeel. 13

15 3.2.3 Lange termijn; 2015 en verder De aanpak voor de lange(re) termijn zal altijd beleidsrijk zijn. Hiervoor is in ieder geval nodig: 1. Goed inzicht in de ondersteuningsvraag. Die vraag is divers, omdat de groep van mensen die ondersteuning nodig hebben zeer divers is. Ook de aantallen en de intensiteit van de begeleiding variëren. Ook het netwerk van cliënten en de wijze waarop informele zorg georganiseerd kan worden verschilt per cliënt. 2. Een verordening die ruimte biedt voor maatwerk, bijvoorbeeld voor combinaties van individuele en algemene voorzieningen en het uitgangspunt van eigen kracht 3. Relatie met vrijwilligerswerk, mantelzorg, kanteling in de Wmo en Welzijn nieuwe stijl. Begeleiding integraal onderdeel van Wmo kader en gemeentelijke uitvoeringsnota. 4. De bijpassende toegang- en sturingmethodiek. Vanuit het perspectief van het compensatiebeginsel, waarin het te realiseren resultaat centraal staat, lijken vormen van resultaatfinanciering het meest passend. De sturing vanuit de gemeente is dan niet gericht op het inkopen van afzonderlijke producten, maar veeleer op het inkopen van resultaten of ondersteuningsarrangementen. 5. Aandacht voor het cultuuraspect. Resultaatgericht werken vraagt ook een andere houding van cliënten, van professionals en van de gemeente. 3.3 Relatie met andere gemeentelijke beleidsvelden Versterken participatie, zelfredzaamheid en aansluiting bij de kanteling Wmo en Welzijn nieuwe stijl. Hoe kan worden aangesloten bij de kanteling van de Wmo en Welzijn nieuwe stijl? Denk hierbij aan integrale vraagverheldering, vertrekken vanuit eigen kracht cliënt, het verbinden van formele en informele ondersteuning en nieuwe competenties voor professionals. Dit wordt voorbereid in de beleidsrijke variant vanaf Keuzevoorstel algemene kaders 1. Op 1 januari 2013 wordt de de beleidsarme variant ingevoerd, waarbij de huidige werkwijze binnen de AWBZ wordt overgenomen met uitzondering van de criteria van instroom. Dit in verband met het vastgelegde financieel kader. 2. Op 1 januari 2014 is de beleidsarme variant zodanig uitgebreid dat ook alle bestaande cliënten in dat proces afgehandeld kunnen worden. 3. In 2014 wordt een start gemaakt om te komen tot een beleidsrijke variant in 2015 en daarna. Ook zal een voorstel worden gedaan of die beleidsrijke variant in DAL-verband wordt ontwikkeld of per gemeente afzonderlijk. 4. De relatie met andere gemeentelijke beleidsvelden wordt gelegd vanaf

16 Hoofdstuk 4 Toegang tot voorzieningen Gemeenten zijn verantwoordelijk om de toegang tot de voorzieningen te regelen en hebben de beleidsvrijheid om te bepalen hoe en voor welke voorzieningen zij dit organiseren. Zij bepalen welke inwoners, op basis van welke criteria, in aanmerking komen voor welke voorzieningen. Hierbij geldt geen zorgplicht, zoals in de AWBZ het geval is, maar een compensatieplicht gericht op het vergroten van de zelfredzaamheid van inwoners. Dat kan tot een andere oplossing leiden dan de gevraagde begeleiding. Door de VNG is het resultaat van begeleiding omschreven als structuur aanbrengen in het persoonlijk leven en daarover regie kunnen voeren. 4.1 Uitgangspunten van de gemeenten Naast de visie vanuit de Wmo heeft de gemeente uitgangspunten geformuleerd, die bepalend zijn voor de wijze van toegang en uitvoering. Licht als het kan, zwaar als het nodig is: de zelfredzaamheid wordt zoveel mogelijk benut en gestimuleerd; Vitale netwerken en vitale organisaties; Verbinding van professional en postcode, er is een gebiedsgerichte aanpak Participatie en eigen kracht De extramurale begeleiding valt straks onder de paraplu van de Wmo. Begeleiding moet de participatie van inwoners bevorderen. De gemeente werkt volgens principes van de kanteling: bij de intake zijn de vraag van de burger en de eigen mogelijkheden leidend. Zoveel mogelijk wordt gebruik gemaakt van de principes van de kanteling. In eerste instantie wordt gekeken naar de eigen kracht van de burgers, de informele netwerken en de voorliggende voorzieningen binnen de gemeente. Wanneer nodig wordt doorverwezen naar de eerste lijn of de tweedelijns specialistische hulpverlening Wederkerigheid Een claimgerichte werkwijze zoals binnen de AWBZ het geval was, is binnen de Wmo niet meer mogelijk. Er wordt niet meer gekeken of een claim op de gemeente wel of niet terecht is maar er wordt gekeken wat nodig is om te participeren in de samenleving en wat men daaraan zelf kan bijdragen. De volgende vragen zijn de leidraad bij de instroom: Voor de burger geldt: Wat kan mijn sociale omgeving of ik zelf nog en hoe kan ik het best ook zelf actief blijven voor mezelf en anderen? Voor de sociale partners of Wmo-loket: Wat is daarvoor nodig? Iedereen in de samenleving mag meedoen maar van iedereen wordt ook een bijdrage aan de samenleving verwacht Collectieve voorzieningen vs. individuele voorzieningen Waar mogelijk kiezen de gemeenten voor toegankelijke collectieve voorzieningen in wijk en dorp. Daarbij wordt aansluiting gezocht bij bestaande alternatieven van aanbieders. Het gaat bijvoorbeeld om ontmoetingsactiviteiten, dagbesteding of een formulierenbrigade. Voor inwoners die beperkt zelfredzaam zijn en voor wie de collectieve voorzieningen onvoldoende zijn om zichzelf te redden en deel te nemen aan de samenleving, blijven individuele voorzieningen beschikbaar Vitale netwerken, vitale organisaties De organisaties in de gemeenten kennen elkaar, weten elkaar te bereiken en stemmen hun activiteiten op elkaar af Gebiedsgerichte aanpak, één casemanager, één contactpersoon We gaan uit van een aanpak, afgestemd op de lokale situatie. De professionals zijn bekend met de lokale sociale kaart en de sociale organisaties zijn bekend in de wijk. Bij de aanpak wordt er zoveel mogelijk één plan opgesteld voor één gezin en waarvoor één contactpersoon het aanspreekpunt is. 4.2 Inrichting Instroom In de huidige situatie voeren het CIZ en Bureau Jeugdzorg de indicaties uit. Zij beoordelen op basis van objectieve criteria of iemand op begeleiding is aangewezen. In de praktijk komt het erop neer dat de zorgaanbieder een aanvraag bij het CIZ indient. Het CIZ controleert 10 procent van deze aanvragen steekproefsgewijs. De meeste heraanvragen krijgen per ommegaande een indicatie. De 15

17 indicatieprocedure en de criteria zijn sterk geprotocolleerd. Dit past niet in de systematiek en de visie van de Wmo, waarin maatwerk en de lokale situatie een belangrijke rol spelen. Het CIZ en cliëntenorganisaties erkennen en wijzen op het gevaar dat het aanbod te sturend is als de indicatiestelling te veel door zorgaanbieders gestuurd kan worden. De gemeenten hebben de mogelijkheid om de instroom op een andere manier vorm te geven, passend binnen het huidige Wmo-beleid. Voor de inrichting van de toegang zijn diverse scenario s denkbaar. Bij alle scenario s moeten de bovengenoemde uitgangspunten richtinggevend zijn. Bij het eerste scenario dat hier wordt gegeven, komt het zwaartepunt van de procedure voor de toegang te liggen bij het Wmo-loket. Hiermee worden de taken van het Wmo-loket uitgebreid. In het tweede scenario ligt de toegang tot begeleiding bij de sociale partners. Dat betekent dat zij aangeven welke zorg een cliënt nodig heeft en in welke mate. Een gemeentelijke coördinator zorgt voor de controle. Jeugd tot 18 jaar- Centrum voor Jeugd en Gezin Gemeenten worden verantwoordelijk voor de uitvoering van de jeugdzorg die nu onder het Rijk, de provincies, de gemeenten, de AWBZ en de Zorgverzekeringswet (jeugd GGZ) valt. De decentralisatie van deze taak gaat naar alle waarschijnlijkheid in vanaf De nieuwe cliënten AWBZ-begeleiding jeugd zullen met ingang van 1 januari 2013 al overgaan. De Centra voor Jeugd en Gezin zullen bij deze overheveling gaan dienen als frontoffice voor alle jeugdzorg van de gemeente Scenario 1: Keukentafelgesprekken intake bij Wmo-loket Vragen omtrent participatie komen zoveel mogelijk binnen bij de gemeente, ook als inwoners zich daar niet zelfstandig melden. Zij kunnen zich direct melden bij het Wmo-loket of worden doorverwezen door medewerkers van de front-office van de gemeente. Wanneer inwoners zich melden bij de huisarts, MEE, een zorgaanbieder of andere professionals en deze constateren dat de inwoner beperkingen ondervindt bij zijn zelfredzaamheid en zijn maatschappelijke participatie, verwijzen zij door naar het Wmo-loket. De consulenten van het Wmo-loket onderzoeken samen met de burger welke beperkingen worden ervaren en hoe deze het best opgelost kunnen worden, door middel van het zogenaamde keukentafelgesprek. Na het verhelderen van de vraag komen de consulenten tot een advies voor de aanpak van de beperking. Dat advies wordt samen met de inwoners en/of diens vertegenwoordiger opgesteld en besproken. Het advies bestaat uit een arrangement van diverse hulptroepen zoals ondersteuning door vrijwilligers, gebruikmaking van algemene en voorliggende voorzieningen en/of specialistische professionele hulp. Voor jeugd is de toegang vergelijkbaar, voor hen is het CJG van de gemeenten het eerste aanspreekpunt. Toewijzing naar specialistische zorg vindt vanuit de backoffice plaats. Ook bij jeugd kan het principe van keukentafelgesprekken toegepast worden. Daarbij is aandacht voor de afstemming tussen het CJG en het Wmo-loket 10. Een voorbeeld is een inwoner met geriatrische problematiek. Het keukentafelgesprek met deze inwoner leidt tot een inventarisatie van problemen op diverse leefgebieden. Dat vertaalt zich in een divers arrangement: een vrijwilliger van de formulierenbrigade komt langs om de financiën op orde te maken, om invulling te geven aan de dag wordt een beroep gedaan op de dagbesteding van het zorgcentrum (voorliggende voorziening) en daarnaast helpt een professional van de thuiszorg om structuur aan te brengen bij de dagelijkse huishoudelijke activiteiten (begeleiding). De Wmo-consulenten gebruiken de principes van de kanteling : zij weten hoe zij bij het keukentafelgesprek moeten doorvragen en hoe zij de vraag van de inwoners kunnen verhelderen. Om te komen tot een samenhangende, afgestemde oplossing van het probleem, moeten zij perfect op de hoogte zijn van de lokale sociale kaart. Een deel van de inwoners die een beroep doen op begeleiding is al bij hen bekend via individuele voorzieningen als de thuiszorg of het collectief vervoer. Dit biedt kansen om de verschillende diensten op elkaar af te stemmen. In het advies aan de inwoner staan de te bereiken resultaten duidelijk benoemd, afhankelijk van de beperking van deze persoon 11. De gemeenten stellen een leidraad op voor een eenduidige werkwijze van vraagverheldering, de te bereiken resultaten en de in te zetten zorg. De regels hiervan zijn 10 Voornemen is om hiermee te oefenen middels de pilot CJG DAL Jeugd AWBZ. 11 Zie Cliëntgroepen extramurale AWBZ begeleiding december