REGIONALE NETWERKANALYSES EN GOEDERENVERVOER

Transcriptie

1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat REGIONALE NETWERKANALYSES EN GOEDERENVERVOER 27 maart 2006

2 Inhoudsopgave 1 INLEIDING 3 2 NOTA MOBILITEIT Gebiedsgerichte aanpak 4 3 WAAROM AANDACHT VOOR GOEDERENVERVOER? Van poort tot poort Blik op de weg 5 4 AANDACHTSPUNTEN Inleiding Start Analyse Beoordelingskader Maatregelpakket 7 5 VOORBEELDEN WEGVERKEER Inleiding Voorbeeld 1 : serviceniveau Voorbeeld 2 : invoegen Voorbeeld 3 : weven 9 6 NADERE INFORMATIE Beschikbare kennis en hulpmiddelen Contact 10 Colofon Uitgegeven door: Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) Postbus BA Rotterdam Directoraat-generaal Transport en Luchtvaart (DGTL) Postbus EX Den Haag Auteurs: Arjan Levinga (redactie) Onno Tool Eric Euwe Michael Jurriaans 2

3 1 INLEIDING In de Nota Mobiliteit is aangegeven dat de verschillende wegbeheerders gezamenlijk netwerkanalyses maken voor een gebiedsgerichte aanpak. Een netwerkanalyse brengt de ruimtelijke ontwikkeling en de mobiliteitsontwikkeling van alle modaliteiten en daaruit voortvloeiende potentiële problemen en opgaven in een gebied in kaart. Hierbij wordt expliciet aandacht besteed aan het goederenvervoer. Deze notitie is primair bedoeld als hulpmiddel voor de nwa-projectorganisaties om invulling te kunnen geven aan de goederenvervoerambitie. Het geeft aan wat de belangrijkste aandachtpunten zijn en welke informatie er beschikbaar is bij het Directoraat-generaal Transport en Luchtvaart (DGTL) en de Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. 3

4 2 NOTA MOBILITEIT 2.1 Gebiedsgerichte aanpak Gebiedsgerichte aanpak Het rijk bevordert een gebiedsgerichte aanpak met inachtneming van de bestuurlijke verantwoordelijkheidsverdeling. Het rijk, de provincies, de WGRplusregio's en de betreffende gemeenten maken gezamenlijk netwerkanalyses. Deze analyse brengt de ruimtelijke ontwikkeling en de mobiliteitsontwikkeling van alle modaliteiten en daaruit voortvloeiende potentiële problemen en opgaven in een gebied voor de periode 2010 en 2020 in kaart. Uitgangspunt bij de netwerkanalyses is dat geen onderscheid wordt gemaakt naar beheersgrenzen. Bij het opstellen van de netwerkanalyse wordt een pakket met maatregelen ontwikkeld om de bereikbaarheid te verbeteren. Hierbij wordt expliciet aandacht aan het goederenvervoer besteed. De bovenstaande passage over netwerkanalyses staat in de op 14 februari 2006 vastgestelde Planologische Kernbeslissing deel IV van de Nota Mobiliteit. De ambitie van de netwerkanalyses strekt zich uit tot alle modaliteiten met daarbij expliciet aandacht voor goederenvervoer. De mate waarin goederenvervoer wordt meegenomen in de netwerkanalyses kan en mag verschillen afhankelijk van de problematiek in de verschillende regio s. Samenwerking tussen rijk en regio staat bij de netwerkanalyses centraal. Daarom is deze notitie van VenW te beschouwen als aanzet en handreiking. Deze notitie is de neerslag van de huidige inzichten en informatie, de hoofdlijn ligt vast, maar er is volop ruimte om in de komende periode aan te vullen, nader te specificeren en aan te scherpen door de goederenvervoerdeskundigen bij de provincies, gemeenten en WGR-plusregio s die betrokken zijn bij de netwerkanalyses. Nota Mobiliteit: overzicht van hoofdverbindingsassen weg 4

5 3 WAAROM AANDACHT VOOR GOEDERENVERVOER? 3.1 Van poort tot poort Doel van de netwerkanalyse is samenwerking tussen rijk en regio ter verbetering van de van-deur-tot-deur bereikbaarheid, op basis van een gezamenlijke analyse voor alle modaliteiten voor 2010 en 2020 en resulterend in samenhangende geprioriteerde maatregelpakketten met een effectiever inzet van middelen. Voor goederenvervoer gaat het bij de van-deur-tot-deur bereikbaarheid om (het gebruik van) het weg-, spoor- en vaarwegnetwerk. In de netwerkanalyses wordt gekeken naar de samenhang met (nieuwe) ruimtelijke ontwikkelingen. Er zijn meerdere redenen waarom het van belang is om bij een netwerkanalyse expliciet aandacht te schenken aan goederenvervoer. Ten eerste heeft goederenvervoer een specifieke maatschappelijke betekenis en economisch belang voor consumenten, handel en productie: - zonder bevoorrading blijven de schappen in winkels leeg, - om just-in-time en efficiënt te kunnen leveren aan winkels en bedrijven, hebben vervoerders belang bij een betrouwbare en voorspelbare bereikbaarheid, - de aantrekkelijkheid van een bedrijventerrein als vestigingsplaats voor bedrijven die werkgelegenheid creëren, wordt mede bepaald door de kwaliteit van de ontsluiting daarvan voor het goederenvervoer. Daarnaast heeft goederenvervoer een eigen ruimtelijk structuur met herkomsten bestemmingsrelaties. Goederenvervoer kent andere mobiliteitspatronen dan personenverkeer en stelt specifieke eisen aan verbindingen en de kwaliteit van de infrastructuur. 3.2 Blik op de weg Vrachtverkeer over de weg verdient speciale aandacht in de netwerkanalyse. De voorspelde toename van het goederenvervoer leidt tot meer vrachtverkeer en dus tot meer drukte op de weg. Hierdoor blijft er minder ruimte voor het overige verkeer over. Groei van het vrachtverkeer vergroot de interactie van het vrachtverkeer met het personenautoverkeer en kan invloed hebben op de afwikkeling van het totale verkeer over de weg. Ook kunnen verkeerskundige ingrepen (zoals versmalde rijstroken, inhaalverboden en het gebruik van de vluchtstrook) veranderingen in rijgedrag van vrachtwagens veroorzaken, die weer invloed hebben op de verkeersafwikkeling als geheel. Ook om problemen rond personenautoverkeer goed in beeld te krijgen en op te kunnen lossen, is het dus nodig om het vrachtverkeer als aparte gebruikersgroep te identificeren. Als alleen de totale verkeersstroom wordt geanalyseerd bestaat het risico van suboptimale oplossingen en het niet halen van de verwachte prestatie van het wegennet. Zie hoofdstuk 5 voor enkele voorbeelden ter illustratie. 5

6 4 AANDACHTSPUNTEN 4.1 Inleiding Enkele aandachtspunten die voor goederenvervoer van belang zijn, kennen een bredere geldigheid en zijn al in andere documenten voor de netwerkanalyse beschreven. Hier ligt het accent op specifiek goederengerelateerde aanvullingen. Naast aandachtspunten die het karakter hebben van suggesties of handreikingen, zijn er harde spelregels die zijn terug te voeren op vastgelegde teksten (zoals in de Nota Mobiliteit en de daarbij behorende Uitvoeringsagenda). In het onderstaande worden de belangrijkste aandachtspunten per fase van de netwerkanalyse weergegeven. 4.2 Start In de startfase van de netwerkanalyse zijn de volgende punten van belang: - aandacht voor goederenvervoer in het plan van aanpak, - het bij de gegevensverzameling en modelberekening afzonderlijk zichtbaar maken van het goederenvervoer, - aandacht voor ruimtelijk-economische gegevens die relevant zijn voor goederenvervoer: de regionale economische structuur en ruimtelijke neerslag (zoals bedrijventerreinen, winkelgebieden, havens, terminals), - inzichtelijk maken van mogelijke beperkingen in tijd en ruimte die eisen stellen aan goederenvervoer (venstertijden, brugopeningen, e.d), - betrokkenheid van alle relevante partijen. bron: RWS Utrecht 6

7 4.3 Analyse In de analysefase van de netwerkanalyse zijn de volgende punten van belang: - meenemen van (regionale) goederenverkeers- en vervoerstromen, inclusief de groeiverwachtingen voor weg, spoor en binnenvaart voor 2010 en 2020, - inzicht in de belangrijkste (regionale) ruimtelijk-economische ontwikkeling, - inzicht in de bereikbaarheidskwaliteit die deze ruimtelijk-economische ontwikkeling stelt aan het goederenvervoer en de ontsluiting van de voor goederenvervoer relevante locaties, - in aanvulling op de capaciteitsanalyse aandacht voor problematiek rond verkeersafwikkeling ten gevolge van interactie tussen groeiend vrachtverkeer en personenverkeer, - kwaliteit van de doorstroming van bovenregionaal (in-, uit- en doorgaand) goederenvervoer, met nadruk op de hoofdverbindingsassen en de (inter)nationale goederenstromen tussen nationale stedelijke netwerken en economische kerngebieden, waaronder mainports, en van en naar buitenlandse economische centra, - benutten (waar beschikbaar) van visie en informatie van het project Kwaliteitsnet Goederenvervoer en de Mobiliteitstoets (zie hoofdstuk 6). 4.4 Beoordelingskader Bij het beoordelingskader is het volgende punt van belang: - gezamenlijk beoordelingskader waarin opgenomen de beleidsdoelstellingen met deels gekwantificeerde normen/criteria uit de Nota Mobiliteit, de Nota Ruimte en de Nota Pieken in de Delta, 4.5 Maatregelpakket Bij het formuleren van het maatregelpakket zijn de volgende punten van belang: - integrale afweging van ruimtelijk-economische keuzen en (multimodale) mobiliteit goederenvervoer, - inzicht in de kwaliteit van de doorstroming van het vrachtverkeer, - inzicht in het effect van ontvlechting van doorgaand/regionaal verkeer en van vrachtverkeer/personenautoverkeer, - inzicht in de kansen en effecten van maatregelen rond verkeersmanagement, - inzicht in het mogelijk oplossend vermogen van vaarwegen/scheepvaart, - toets op kansen en bedreigingen van maatregelen weg voor de scheepvaart, - toets op kwaliteit van de doorstroming van het spoorgoederenvervoer, - effectiviteit (mate waarin wordt bijgedragen aan de nationale en regionale beleidsdoelstellingen met betrekking tot ruimte, economie, mobiliteit) en efficiency van het maatregelpakket: bepaling van het maatschappelijke rendement in termen van kosten en baten. 7

8 5 VOORBEELDEN WEGVERKEER 5.1 Inleiding Door de groeiende interactie tussen vrachtverkeer en personenautoverkeer ontstaan situaties in het wegbeeld die met een globale blik op de verkeersstroom niet naar boven komen. Als al bij de start en tijdens de analysefase van de netwerkanalyse geen rekening wordt gehouden met de verschillende weggebruikers (personenauto s én vrachtauto s) en met de duidelijk van elkaar verschillende voertuigkenmerken, wordt mogelijk voor suboptimale oplossingen gekozen en zal uiteindelijk de verwachte prestatie van het netwerk niet worden gehaald. Hieronder wordt dit aan de hand van een paar simpele concrete voorbeelden geschetst. 5.2 Voorbeeld 1 : serviceniveau Als uitgangspunt nemen we hier een niet-autosnelweg met per rijrichting 1 rijstrook. Hiervoor is het gewenste serviceniveau 100 km/u als maximumsnelheid. Als hier nu gemiddeld in een periode 300 vrachtauto s per uur rijden (elke 12 seconden 1 vrachtauto) dan zal door het frequente voorkomen van vrachtverkeer de snelheid van de totale verkeersstroom zich aanpassen aan de laagste maximumsnelheid. Dit is 80 km/u van het vrachtverkeer. Daarnaast zullen bij dit gewenste serviceniveau van 100 km/u ook veiligheidsaspecten zoals inhaalgedrag een duidelijke rol gaan spelen. Het serviceniveau van 100 km/u is dus onder deze omstandigheden niet altijd zondermeer mogelijk. Een zelfde redenering kan opgaan voor de situatie op een 2-strooks autosnelweg met een serviceniveau van 100 of 120 km/u. Als op deze autosnelweg veel vrachtverkeer rijdt en zoveel dat ook frequent de linkerrijstrook gebruikt wordt, dan zakt de gemiddelde verplaatsingssnelheid van al het verkeer ook onder het gewenste niveau. 5.3 Voorbeeld 2 : invoegen Bij een aansluiting op een 2-strooks autosnelweg wordt een groot kantorenpark ontwikkeld. Dit betekent dat veel personenauto s gedurende de hele dag deze afrit naar dit kantorenpark willen gebruiken. Deze aansluiting ligt op een belangrijke vrachtverkeerverbinding. Er rijden op verschillende perioden van de 8

9 dag 1000 vrachtauto s per uur (elke 3,6 seconden een vrachtauto) langs deze aansluiting. Dit betekent dat ter hoogte van deze aansluiting zo goed als al het personenautoverkeer op de linkerrijstrook rijdt en het vrachtverkeer rechts. Hoe kan er nu voor worden gezorgd dat al dat personenautoverkeer deze afrit goed kan bereiken? Een zelfde gedachtegang kan opgezet worden voor de toerit van deze aansluiting. Hoe gaat dit invoegproces verlopen? 5.4 Voorbeeld 3 : weven Bij samenkomsten van twee autosnelwegen in knooppunten dient bij 3- of meerstrookssamenvoegingen goed gekeken te worden naar de herkomstbestemmingsrelaties van de weggebruikers, zowel personenautoverkeer als vrachtverkeer. Door op tijd gebruik te maken van de mogelijkheden met dynamisch verkeersmanagement (DVM) kan voorkomen worden dat bijvoorbeeld grote stromen vrachtverkeer meerdere rijstroken moeten wisselen om vervolgens korte tijd later weer terug te keren naar de oorspronkelijke rijstrook, omdat dat binnen het gewenste herkomst-bestemmingspatroon past. Grote percentages wevend verkeer met daarbij veel vrachtverkeer zorgen namelijk voor veel lagere capaciteiten van knelpunten. 9

10 6 NADERE INFORMATIE 6.1 Beschikbare kennis en hulpmiddelen In de verschillende fasen (van probleemverkenning tot maatregelpakketten) van een netwerkanalyse komt goederenvervoer aan de orde. Bij DGTL en AVV is een uitgebreid kennisinstrumentarium aanwezig dat hierbij kan helpen. Het gaat bijvoorbeeld om de volgende onderwerpen: Kwaliteitsnet Het Kwaliteitsnet Goederenvervoer beoogt een samenhangend netwerk van verbindingen tussen de economische centra, waarover het economisch relevante verkeer op verantwoorde wijze kan worden afgewikkeld. Het Kwaliteitsnet Goederenvervoer zorgt voor een efficiënt, veilig en duurzaam goederenvervoersysteem en draagt bij aan concurrentiekracht, innovatie en ruimtelijke kwaliteit. Bij DGTL kan een handleiding voor het toepassen van de methode Kwaliteitsnet worden opgevraagd. Zie voor een voorbeeld van een regionale uitwerking van het Kwaliteitsnet. Omvang van het vrachtverkeer De omvang van het vrachtverkeer wordt in beeld gebracht, zodat duidelijk wordt hoeveel ruimte het inneemt. Dit wordt gedaan met het Nieuw Regionaal Model (NRM). Het NRM is voor Rijkswaterstaat hét regionaal prognosemodel voor personen- en goederenverkeer. Effecten op de verkeersafwikkeling Als het aanbod van vrachtverkeer groot is, wordt het des te belangrijker om te kijken naar de effecten van dat vrachtverkeer op de verkeersafwikkeling. AVV doet hier in het kader van het Werkprogramma Vrachtverkeer onderzoek naar. Aandachtspunten hierbij zijn o.a. volggedrag van het vrachtverkeer, verkeersgedrag bij toe- en afritten, incidentmanagement, randvoorwaarden voor ontvlechting, en capaciteiteffecten. Relatie met ruimtelijke ordening en economie Er is veel winst te halen door verkeer en vervoer tijdig in te brengen in de ruimtelijke planvorming en economische afwegingen. De Mobiliteitstoets (met onder andere aandacht voor de bereikbaarheid van bedrijventerreinen), in samenhang met kennis over stedelijke distributie, biedt mogelijkheden voor maatregelpakketten. Zie de themasite over de Mobiliteitstoets op Contact Over de wijze waarop goederenvervoer kan worden meegenomen in de netwerkanalyses, kunt u contact opnemen met: - Eric Euwe ( eric.euwe@minvenw.nl ) voor de beleidsaspecten, - Michael Jurriaans ( michael.jurriaans@minvenw.nl ) voor Kwaliteitsnet, - Onno Tool ( o.g.p.tool@avv.rws.minvenw.nl ) voor verkeerskundige aspecten, - Arjan Levinga (e.a.r.levinga@avv.rws.minvenw.nl ) voor de Mobiliteitstoets. Algemene vragen over de inbreng van kennis in netwerkanalyses kunnen worden gesteld via de contactpersoon bij AVV: - Roel Koolen ( r.i.t.koolen@avv.rws.minvenw.nl ). 10