Regionale BenuttingsVerkenner

Transcriptie

1 Regionale BenuttingsVerkenner Henk Taale Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer Postbus BA Rotterdam Tel.: Marcel Westerman Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer Postbus BA Rotterdam Tel.: Samenvatting De Regionale BenuttingsVerkenner (RBV, figuur 1) is een gebruiksvriendelijk computerprogramma dat wegbeheerders ondersteunt bij het opzetten van gezamenlijk, regionaal netwerkmanagement. Met de RBV is het mogelijk de verkeerssituatie in een regio te visualiseren, de grote lijnen van het gezamenlijke beleid uit te zetten en de effecten van (pakketten van) maatregelen door te rekenen. Het programma sluit daarbij steeds aan op de methode Gebiedsgericht Benutten. De eerste versie van de RBV is in november 2004 geïntroduceerd en wordt momenteel in een aantal GGB projecten gebruikt om de effecten van pakketten van maatregelen te bepalen. Figuur 1: Regionale BenuttingsVerkenner Inleiding De Architectuur voor Verkeersbeheersing en de daarin behorende Verkeerskundige Architectuur [1] hebben er voor gezorgd dat verkeersbeheersing op netwerkniveau langzaam maar zeker gestalte begint te krijgen. Het proces om te komen tot een regionale aanpak van verkeersproblemen is vastgelegd in het in 2002 verschenen Werkboek Gebiedsgericht Benutten [2], dat de verschillende stappen in dit proces gedetailleerd beschrijft. Het resultaat is dan een implementatieplan en een bestuurlijk convenant. Bij de toepassing van het werkboek in de praktijk bleek er een grote behoefte te zijn aan inzicht in de effecten, en daarmee de baten van de geplande maatregelen, om een betere onderbouwing van de plannen richting de bestuurders te kunnen geven. Ook bij het bedenken van de maatregelen was dit inzicht zeer gewenst om snel een selectie te kunnen maken van kansrijke maatregelen. Nu is er in Nederland veel kennis over de lokale effecten van lokale maatregelen [3] [4], maar hoe de maatregelen op elkaar inwerken en of het netto effect op netwerkniveau ook positief is, daar is veel minder over bekend. 6 e symposium Dynamisch Verkeersmanagement, 27 april 2005, De Doelen, Rotterdam 1

2 Ontwikkeling Om aan deze behoeften te voldoen en om het gehele GGB proces met een tool te ondersteunen, is in 2002 begonnen met de ontwikkeling van de Regionale BenuttingsVerkenner (RBV). Op basis van interviews met beoogde gebruikers en modelexperts is een functionele beschrijving opgesteld [5]. Aan de hand van deze beschrijving is gekeken naar beschikbare software en verkeersmodellen. Uiteindelijk is gekozen voor een combinatie van het reeds bestaande softwarepakket voor modellen OmniTRANS, een te ontwikkelen plug-in en het door AVV ontwikkelde dynamische toedelingsmodel MARPLE (figuur 2). OmniTRANS doet hierbij dienst als de gebruikersinterface waarmee op een snelle en gebruikersvriendelijke manier de invoer verzorgd kan worden. De RBV plug-in bevat de functionaliteit om de stappen uit het werkboek te doorlopen en met het model kunnen snel de effecten van een set services of een maatregelpakket berekend worden. De uitkomsten kunnen daarna weer met OmniTRANS gevisualiseerd worden. OmniTRANS gebruikersinterface RBV plug-in Invoer netwerk en HB matrix Dynamisch toedelingsmodel (MARPLE) Figuur 2: Structuur RBV Stap voor stap Voor elke stap uit het Werkboek Gebiedsgericht Benutten biedt de RBV praktische ondersteuning (zie figuur 3). De beleidsuitgangspunten kunnen als tekst worden ingevoerd. De regelstrategie kan in een gebied ingetekend worden. Daarbij biedt de RBV ondersteuning in de vorm van gegevens die nuttig zijn om de regelstrategie te kunnen bepalen. Het referentiekader (de gewenste situatie) kan voor verschillende indicatoren op drie niveaus (relatie, traject en wegsegment) vastgelegd en eenvoudig aangepast worden. Trajecten kunnen door de gebruiker worden aangemaakt en de RBV genereert dan uitvoer voor deze trajecten. De feitelijke situatie wordt met het model doorgerekend. Uiteraard moet de RBV dan wel eerst worden gevuld met de verkeers- en netwerkgegevens van de betreffende regio. Deze kunnen uit meestal uit een NRM of ander strategisch model worden overgenomen. Er is dan nog wel een bewerking van deze gegevens, omdat de RBV een dynamisch model gebruikt. Hoe het vullen van het model in zijn werk gaat, is beschreven in een vulhandleiding [6]. De gebruiker kan de feitelijke situatie visualiseren voor de verschillende indicatoren die bij het referentiekader vastgelegd zijn. Met het programma kan dan de feitelijke situatie met de gewenste situatie vergeleken worden. Op die manier worden knelpunten bepaald (door de gebruiker) en vervolgens geanalyseerd. De effecten van de oplossingsrichtingen (services) en de maatregelen die in Gebiedsgericht Benutten workshops worden aangedragen, kan de RBV in dezelfde workshop berekenen. Om de services en maatregelen in te voeren, maakt het programma gebruik van beschikbare iconen. Deze worden aan het netwerk gekoppeld en hebben effect op de modelinvoer. Na het draaien van het model geldt ook 6 e symposium Dynamisch Verkeersmanagement, 27 april 2005, De Doelen, Rotterdam 2

3 Figuur 3: GGB stappen en de RBV hier weer dat de uitvoer op verschillende niveaus (netwerk, relatie, traject en wegsegment) gepresenteerd kan worden. Bovendien kunnen verschillende sets services en/of pakketten van maatregelen met elkaar vergeleken worden. Snel doorrekenen Het model MARPLE (Model for Assigment and Regional PoLicy Evaluation) vormt het rekenhart van de RBV [7]. Het is een dynamisch toedelingsmodel waarmee de verkeersafwikkeling in netwerken doorgerekend kan worden. Netwerken kunnen daarbij bestaan uit zowel hoofdwegennet als het provinciale en stedelijke wegennet. Het model is oorspronkelijk ontwikkeld in het kader van een promotieonderzoek [8]. Dit onderzoek betreft de interactie tussen verkeersregelingen en routekeuze in een verkeersnetwerk. Het doel van het onderzoek is het regelen van het verkeer, rekening houdend met de routekeuze van weggebruikers (anticiperend regelen). Om een goede netwerkregeling te bepalen is een iteratief proces nodig. In de optimalisatie van de regeling wordt dan al rekening gehouden met routekeuze. Deze methode levert goede resultaten op, maar heeft het nadeel dat ze rekenintensief is. Er wordt namelijk gebruik gemaakt van een genetisch algoritme en dat betekent dat er veel simulaties nodig zijn om het effect van de regeling te kunnen bepalen. Daarvoor was dus een snel en simpel model nodig en zo is MARPLE ontstaan. De Adviesdienst Verkeer en Vervoer heeft dit model verder ontwikkeld. Zo zijn kruispuntvormen als rotondes en voorrangskruisingen toegevoegd en is het model geschikt gemaakt voor alle in de RBV aanwezige services en maatregelen. MARPLE is een macroscopisch, globaal model en richt zich specifiek op sketch planning. De RBV is immers bedoeld om inzicht te krijgen in de effectiviteit van de aanpak voor regionaal verkeersmanagement dat door de samenwerkende wegbeheerders is uitgewerkt. Dat inzicht moet een goede onderbouwing hebben, onder meer om de betrokken bestuurders te overtuigen. Overigens is een grote nauwkeurigheid tot op drie cijfers achter de komma in dit stadium nog niet nodig. Daarom biedt het verkeersmodel MARPLE - en daarmee de RBV die ook niet. Het voordeel is duidelijk: het verkeersmodel kan in korte tijd en tegen weinig kosten worden gebouwd. Het is bovendien mogelijk het toe te passen op regionale schaal, met gemeentelijke, provinciale en rijkswegen. En het maakt de RBV uiterst snel; de ervaring is dat het doorrekenen van een groot wegennet vijftien tot dertig minuten per iteratie kost. 6 e symposium Dynamisch Verkeersmanagement, 27 april 2005, De Doelen, Rotterdam 3

4 In een later stadium van het project kunnen weer wél heel nauwkeurige berekeningen nodig zijn, voor bijvoorbeeld een studie naar de precieze werking van een benuttingsmaatregel op een bepaalde locatie. Voor dat doel zijn andere dynamische verkeersmodellen zoals FLEXSYT-II-, AIMSUN, Paramics en VISSIM beschikbaar. Voor het doorrekenen van verkeers- en vervoersplannen op provinciaal, regionaal en gemeentelijk niveau en voor verkenningen en planstudies zijn de traditionele strategische modellen het meest geschikt. Praktijktoepassingen In juni 2004 was de bèta versie van de RBV gereed. Deze eerste versie van de RBV is uitgebreid getest in negen verschillende praktijktoepassingen (zie figuur 4 voor een aantal voorbeelden). Dat was ook het eerste doel van deze pilots. Bijkomend doel was om alle, in dynamische modellen gespecialiseerde, adviesbureaus uitgebreid ervaring te laten opdoen met het vullen van het programma. Deze negen adviesbureaus kunnen dan ook ondersteuning bieden bij het vullen van de RBV. Daarnaast hebben alle verkeerskundige adviesbureaus in Nederland voldoende kennis van de RBV om te helpen bij het toepassen van het programma in Gebiedsgericht Benutten projecten. Figuur 4: RBV pilot regio s Een aardige bijkomstigheid was dat aan het eind van de pilots voor de betreffende regio s de RBV klaar was voor gebruik. Voor een aantal regio s is dat ook gebeurd: in het GGB proces kon gelijk de gevulde RBV gebruikt worden. Alle ervaringen die tijdens de pilot zijn opgedaan, zijn inmiddels verwerkt in versie 1.0 van de RBV. Deze versie is tijdens een landelijke introductiedag op 11 november 2004 gepresenteerd. Ook na de pilots zijn een aantal GGB projecten gestart met het vullen en gebruiken van de RBV. Op dit moment wordt de RBV in 12 projecten gevuld en/of gebruikt en dit aantal wordt steeds groter. Eén van de pilots in Noord-Brabant is de corridor Tilburg Eindhoven (zie figuur 5). Met de RBV wordt daar onderzocht welke maatregelen moeten worden genomen om de doorstroming op de A58 en de wegen daaromheen te waarborgen. Door het gebruik in al deze GGB projecten wordt de RBV steeds meer een landelijke tool die op uniforme wijze inzicht geeft in de effecten van benuttingsmaatregelen op regionaal niveau. 6 e symposium Dynamisch Verkeersmanagement, 27 april 2005, De Doelen, Rotterdam 4

5 Figuur 5: RBV Tilburg Eindhoven Ontwikkeling De ontwikkeling van de RBV staat niet stil. Gelijk na de introductie van versie 1.0 is het model aangepakt en verbeterd en momenteel worden allerlei aanpassingen aan de plug-in gedaan. De verwachting is de nieuwe versie nog meer voldoet aan de wensen en de gebruiker voor wat betreft functionaliteit en prestaties. Uiteraard blijft er altijd ruimte voor verbetering. Voor de toekomst is voorzien dat er ook effecten voor vrachtverkeer berekend worden, dat er informatiemaatregelen (DRIP s, etc.) mogelijk worden, dat er indicatoren voor verkeersveiligheid en leefbaarheid toegevoegd worden en dat er meer services en maatregelen beschikbaar komen voor provinciale en stedelijke wegen. Conclusies Benutting is en blijft een essentieel onderdeel van het Nederlandse verkeers- en vervoerbeleid. In de loop van de jaren is er een verschuiving geweest van een techniek gerichte naar een resultaat gerichte benadering van benutting. Het werkboek gebiedsgericht benutten structureert het proces om te komen tot operationeel verkeersmanagement. De RBV is dé tool om dit proces te ondersteunen. Referenties [1] Architectuur voor Verkeersbeheersing - Verkeerskundige Architectuur, Arcadis, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, TNO Inro, januari [2] Gebiedsgericht Benutten - Met de Architectuur voor Verkeersbeheersing, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, [3] Leidraad model- en evaluatiestudies benuttingsmaatregelen, Grontmij, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, september 2002 (zie ook [4] (bekeken op ). [5] Functionele beschrijving BenuttingsVerkenner, AGV, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, maart [6] Vulhandleiding Regionale BenuttingsVerkenner, Witteveen+Bos, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, november [7] MARPLE, beschrijving en handleiding, Witteveen+Bos en Henk Taale, Adviesdienst Verkeer en Vervoer, december [8] Anticiperend regelen op netwerkniveau, Henk Taale, paper voor het 5e Symposium Dynamisch Verkeersmanagement, Rotterdam, mei e symposium Dynamisch Verkeersmanagement, 27 april 2005, De Doelen, Rotterdam 5