RAPPORT ONDERZOEK REKENEN-WISKUNDE JENAPLANBASISSCHOOL DE DRIESTAM

Transcriptie

1 RAPPORT ONDERZOEK REKENEN-WISKUNDE JENAPLANBASISSCHOOL DE DRIESTAM School : Jenaplanbasisschool De Driestam Plaats : Eindhoven BRIN-nummer : 17LW Onderzoeksnummer : Datum schoolbezoek : 28 Datum vaststelling : 4 oktober 2007

2

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING KWALITEITSPROFIEL REKENEN-WISKUNDE BESCHOUWING REKEN-WISKUNDEONDERWIJS...9 3

4

5 1 INLEIDING Het onderzoek rekenen-wiskunde Op 28 bezocht de Inspectie van het Onderwijs Jenaplannschool De Driestam voor basisonderwijs in het kader van een themaonderzoek rekenen-wiskunde. Dit onderzoek verving het reguliere PKO. Tijdens dit onderzoek onderzocht de inspectie de kwaliteit van het rekenwiskundeonderwijs op de school. Het gaat hierbij om indicatoren die betrekking hebben op het aanbod, de onderwijstijd, het didactisch handelen van leraren, de afstemming op de onderwijsbehoeften van leerlingen, de actieve en zelfstandige rol van leerlingen, de begeleiding, de zorg, de resultaten en de ontwikkeling van leerlingen. De indicatoren zijn specifiek voor het leer- en vormingsgebied rekenen-wiskunde geformuleerd. Indien de school in het kader van zelfevaluatie over een bepaalde indicator of over een bepaald kwaliteitsaspect dat een relatie heeft met het rekenwiskundeonderwijs voldoende betrouwbare en valide gegevens heeft verzameld kan in overleg tussen school en inspectie besloten worden om de oordelen uit de zelfevaluatie alleen te verifiëren en deze niet zelf opnieuw te onderzoeken. Zo sluit de inspectie niet alleen aan bij de specifieke situatie van de school, maar wordt de school bovendien niet onnodig belast. Uw school heeft enkele documenten ingestuurd die op uw zelfevaluatieactiviteiten betrekking hebben. Een wettelijk verplicht actueel schoolplan en schoolgids waren nog niet beschikbaar, mede gezien de recente verhuizing van de school en de extra belasting die dit vraagt. Bij de afspraken komt de inspectie hierop terug. De school stelde de volgende documenten ter beschikking: groepsoverzichten van de leerresultaten op de citotoets rekenen en wiskunde; groepsoverzichten van de cito eindtoets. Daarnaast zijn de volgende concepten uit het beoogde schoolplan aangereikt: een zorgparagraaf; een borgingsdocument rekenen groep 1 tot en met 8; een borgingsdocument beredeneerd aanbod wiskundige oriëntatie en taal in groep 1 en 2; een borgingsdocument rekenen en wiskunde in groep 3. De gegevens die uit deze documenten naar voren kwamen, zijn voor de inspectie aanleiding geweest om de door u verkregen oordelen op de indicatoren 12.1 en 13.1 : "De resultaten van de leerlingen en hun voortgang in de ontwikkeling met betrekking tot rekenen-wiskunde" alleen te verifiëren. 5

6 De opzet van het onderzoek Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die betrekking hebben op zelfevaluatieactiviteiten van de school en van andere documenten die de school voorafgaand aan het schoolbezoek heeft toegestuurd. Schoolbezoek, waarbij in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in de groepen 2, 4, 6 en 8. Bovendien heeft de inspectie over de kwaliteit van de indicatoren gesprekken gevoerd met de directie en de intern begeleider en de leraar met specifieke deskundigheid voor rekenen-wiskunde. Ook is gesproken met enkele leraren. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de kwaliteitsoordelen en de conclusies van het schoolbezoek besproken met de directie en een vertegenwoordiging van het zorgteam. Daarbij was een stafmedewerker namens van het bevoegd gezag aanwezig. De inhoud van het rapport Het onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs levert een kwaliteitsprofiel op van de school (hoofdstuk 2). Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 een beschouwing gegeven over de geconstateerde kwaliteit van het rekenwiskundeonderwijs. 6

7 2 KWALITEITSPROFIEL REKENEN-WISKUNDE Het kwaliteitsprofiel geeft een overzicht van de waarderingen die de inspectie heeft toegekend aan indicatoren voor het reken-wiskundeonderwijs. In de waardering is tot uitdrukking gebracht in welke mate de indicatoren bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs: 1. draagt niet of nauwelijks bij; 2. draagt onvoldoende bij; 3. draagt voldoende bij; 4. draagt in hoge mate bij; 5. niet te beoordelen (alleen bij Resultaten en Ontwikkeling van leerlingen). Deze waardering is gegeven indien de school over bepaalde indicatoren geen betrouwbare en valide gegevens beschikbaar heeft. Het kwaliteitsprofiel van Jenaplanbasisschool De Driestam Leerstofaanbod 3.1 De aangeboden leerinhouden voor rekenen-wiskunde zijn dekkend voor de kerndoelen 3.4 De leerinhouden voor rekenen-wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van groep De leerinhouden voor rekenen-wiskunde in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan 3.6 De leerinhouden voor rekenen-wiskunde zijn afgestemd op de onderwijsbehoeften van individuele leerlingen Tijd 4.4 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd voor rekenen-wiskunde 4.5 De school stemt de hoeveelheid tijd voor leren en onderwijzen bij rekenen-wiskunde af op de onderwijsbehoeften van leerlingen Didactisch handelen van leraren 6.1 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer tijdens de lessen rekenen-wiskunde 6.3 De leraren leggen bij rekenen-wiskunde duidelijk uit 6.5 De leraren bevorderen strategisch denken 6.9 De leraren dragen met behulp van leer- en hulpmiddelen bij aan een ondersteunende leeromgeving. 7

8 Afstemming 7.1 De leraren volgen de vorderingen van hun leerlingen in rekenen-wiskunde systematisch 7.2 De leraren analyseren de vorderingen van de leerlingen om vast te stellen wat bij rekenen-wiskunde de aanpassingen van het aanbod en/of het onderwijsleerproces moeten zijn voor de groep 7.3 De leraren stemmen de instructie en verwerking bij rekenenwiskunde af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen Actieve en zelfstandige rol van leerlingen 8.1 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten in het kader van rekenen-wiskunde Begeleiding 10.1 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen met betrekking tot rekenenwiskunde Zorg 11.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens met betrekking tot rekenen-wiskunde, bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen 11.3 De school voert de zorg planmatig uit 11.4 De school gaat de effecten van de zorg na Resultaten 12.1 De resultaten van de leerlingen voor rekenen-wiskunde liggen aan het eind van de schoolperiode ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht 5 Ontwikkeling van leerlingen 13.1 De resultaten van de leerlingen voor rekenen-wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht 5 8

9 3 BESCHOUWING REKEN-WISKUNDEONDERWIJS In dit hoofdstuk beschrijft de inspectie haar oordeel over de kwaliteit van het onderwijs voor rekenen en wiskunde op Jenaplanschool De Driestam voor basisonderwijs (Salto). Bovendien geeft ze een toelichting op het kwaliteitsprofiel. In deze beschouwing legt de inspectie zo mogelijk verbanden tussen de verschillende onderzochte indicatoren onderling en - voor zover relevant - tussen de indicatoren, de schoolcontext en eerdere inspectiebezoeken. Algemeen beeld De inspectie constateert dat het onderwijs in rekenen en wiskunde op Jenaplanschool de Driestam voor basisonderwijs van voldoende niveau is. De leerresultaten voor rekenen en wiskunde voldoen ruimschoots. In alle opzichten zijn de gemiddelde prestaties van de leerlingen op niveau. Dat geldt zowel voor de eindresultaten als voor de resultaten op de tussentijdse toetsen. Extra aandacht is nodig voor het vastleggen en verantwoorden van het onderwijs in rekenen en wiskunde in het nieuwe nog af te ronden schoolplan. Daarbij doet het ertoe dat de school ook haar visie op het onderwijs en de positie van het rekenen en wiskunde onderwijs daarbinnen verder expliciteert. De school is in haar uitvoering immers op onderdelen al verder ontwikkeld dan zij in haar oude schoolplan verantwoordt. De meeste indicatoren binnen het domein 'onderwijs en leren' zijn van een voldoende niveau. Dit geldt echter niet voor de afstemming op verschillen en voor het strategisch denken. Tot slot is ook de zorg voor de leerlingen die uitvallen op het gebied van rekenen-wiskunde nog niet voldoende. Hoewel er een goed systeem van zorg en begeleiding is ontwikkeld en er ten opzichte van het eerdere periodieke kwaliteitsonderzoek al veel is aangepakt, vragen vooral de planmatigheid en evaluatie om een verdere versterking. Basisschool De Driestam kreeg in 2003 een periodiek kwaliteitsonderzoek (pko). De kwaliteitszorg en het leerstofaanbod voldeden toen niet aan de normen die de inspectie hieraan stelt. De zorg en begeleiding was weliswaar van voldoende niveau, maar liet enkele kwetsbaarheden zien. Zo bleek ook toen het planmatig werken een punt van aandacht. Dit laatste heeft de afgelopen jaren een impuls gekregen omdat elke leraar steeds meer werkt met plannen van aanpak voor leerlingen die uitvallen in de groep. In de uitvoering spitst zich dit in het bijzonder toe op taal en lezen. Concrete handelingsplannen voor leerlingen met specifieke hulpvragen voor rekenen en wiskunde ontbreken nogal eens, zoals ook in het pko 2003 was gesignaleerd. Het feit dat de remedial teacher die hier een belangrijke trekker voor was, het afgelopen jaar voor een groep stond, is hier mede debet aan. Inmiddels is er weer ruimte om op groepsniveau extra zorg te bieden door meer handen in de klas en komt er ook meer ruimte om handelingsplannen rekenen en wiskunde op te stellen. De inspectie heeft dan ook het vertrouwen uitgesproken dat voor de beperkte groep leerlingen die moeite hebben met het leren rekenen, gerichte hulp op maat verantwoord wordt in een plan, waarvan de effekten regelmatig gemeten worden. De verwachting daarbij is, dat de afstemming van het onderwijs in de groepen mede daardoor een positieve kwaliteitsimpuls krijgt. 9

10 Hieronder volgt een meer concrete toelichting op het algemeen beeld zoals hiervoor geschetst. 3.2 Toelichting De schoolontwikkeling algemeen Hoewel het navolgende het thema-onderzoek rekenen en wiskunde overschrijdt is het vanuit contextuele factoren wel van belang aan te geven waar het team zich na het pko 2003 vooral mee bezig heeft gehouden. In de afgelopen periode heeft het team namelijk hard gewerkt aan het verbeteren van haar leerstofaanbod voor Nederlandse taal en wereldorienterende vakken (thematisch onderwijs). Het aanbod voor rekenen en wiskunde was destijds al op orde. De kwaliteitszorg is ook ter hand genomen mede gestimuleerd door het bestuursbeleid van Salto. Vooral het werken met de kwaliteitskaarten aan de hand van audits is een centraal aktiepunt in dit beleid. De school kan haar kwaliteit echter niet goed verantwoorden, omdat een schoolplan ontbreekt. Ook is het traject van schoolontwikkeling aan de hand van een meerjarenplan en jaarplanning momenteel onderbelicht. Een verklaring hiervoor kan zeker gevonden worden in de turbulente periode die De Driestam achter de rug heeft. De afgelopen anderhalf jaar moest de school noodgedwongen gebruik maken van een andere lokatie in de stad vanwege de bouw van een nieuwe school. Ook vroeg de nieuwe huisvesting veel aandacht om het gewenste onderwijsconcept in het nieuwe gebouw te kunnen realiseren. De directie is daar nu met het team ruimschoots in geslaagd en kan nu -na de verhuizing- zich weer meer focussen op het stroomlijnen, borgen en verantwoorden van gerealiseerde verbeteringen van de afgelopen jaren. Ook kan het team weer nieuwe ontwikkelingen prioriteren, waaronder het verder uitbouwen van de zorg voor risicoleerlingen en de afstemming van het onderwijs in het bijzonder wat betreft het onderwijs in rekenen en wiskunde De resultaten van de leerlingen voor rekenen en wiskunde. De eindopbrengsten voor rekenen-wiskunde op de Eindtoets liggen op het te verwachten niveau. Zowel in 2005, 2006 als 2007 ligt de score voor dit vakgebied rond het gemiddelde van scholen met een vergelijkbare populatie. Opmerkelijk is wel het hoge percentage lwoo leerlingen, die overigens wel deelnemen aan de Eindtoets. De resultaten voor rekenen-wiskunde tijdens de schoolperiode liggen in alle groepen binnen de norm die de inspectie hieraan stelt. In dit onderzoek neemt de inspectie de resultaten van de leerlingen in de groepen 2, 4 en 6 als norm. Deze zijn ruimschoots voldoende. Dit oordeel is gebaseerd op basis van de meest recente toetsgegevens van het afgelopen schooljaar. Ook in schooljaar 2005/2006 waren de gemiddelde resultaten ruim voldoende van niveau. 10

11 3.2.3 Het onderwijs en leren Het onderwijsleerproces voldoet op het grootste deel van de indicatoren in voldoende mate aan de normen die de inspectie hanteert. Vier indicatoren zijn hierop een uitzondering. Twee ervan zijn onderdeel van het didactisch handelen en betreffen het bevorderen van strategisch denken en het afstemmen op verschillen tussen leerlingen. Als laatste zijn twee indicatoren van de zorg als onvoldoende beoordeeld. Zij komen in de betreffende alinea's aan bod. Het leerstofaanbod voldoet in alle opzichten. De methode voor rekenen en wiskunde is dekkend voor de kerndoelen en de school kan laten zien dat alle leerlingen in groep 8 de leerstof aangeboden krijgen. Aanvullend op de methode beschikt de school over software en materialen voor leerlingen die meer uitdaging vragen. Daarbij maakt de school ook gebruik van aanbod uit het voortgezet onderwijs, onder meer door deelname aan het lokale project pluskukels voor de meer begaafde kinderen. Ook is materiaal voorhandelen voor leerlingen die meer problemen hebben met het eigen maken van de leerstof. Een bijzondere prestatie van het team is het gegeven dat ze erin geslaagd is ook voor de onderbouw leerlijnen op te stellen voor wiskundige orientatie. In de thema s waar mee gewerkt wordt is een planning opgenomen van de verschillende tussendoelen die per thema gerealiseerd moeten worden. In de school is dan ook een goede doorgaande lijn zichtbaar, mede gezien het feit dat er per jaargroep een leerstofplanning is opgesteld. De hoeveelheid onderwijstijd voldoet ruimschoots. Gemiddeld besteedt de school vanf de derde jaargroep vijf uur per week aan rekenlessen. Daarnaast kunnen leerlingen in de stamgroepen aanvullende werkzaamheden verrichten, hetzij ter aanvulling op de rekenlessen, hetzij in de toepassingssfeer binnen thematisch onderwijs. Wel kan het een en ander meer planmatig en beter verantwoord worden in de groepsadministratie. Het pedagogisch en het didactisch handelen van de leraren is voor het grootste deel voldoende. De leraren realiseren door een gedegen aanpak een prettige sfeer waarin taakgericht wordt gewerkt. Mede hierdoor zijn de leerlingen bij de lessen rekenen-wiskunde actief betrokken bij hun onderwijsactiviteiten en verwerken zij over het algemeen rustig de leerstof. De leraren zorgen voor een goede sfeer en laten een stimulerende houding zien. Zij behandelen de leerlingen gelijkwaardig en vriendelijk en de door hen gegeven feedback is positief. Hun uitleg is overwegend duidelijk en doelmatig. Wel verdienen de terugblik (het actualiseren van voorkennis) en de afsluiting (het vaststellen van wat geleerd is) nog aandacht. Twee indicatoren op het gebied van didactisch handelen bij het rekenenwiskunde onderwijs zijn als onvoldoende beoordeeld. 11

12 De eerste indicator betreft het strategisch denken. Hoewel goede voorbeelden zijn geobserveerd, verdienen het uitdagen van leerlingen en het stimuleren van hun denken nog aandacht. Kansen voor actief leren blijven nu nog te vaak onbenut. Het geven van procesgerichte feedback aan de leerlingen, door naast het 'wat' vooral ook aan het 'hoe' van hun leren aandacht te schenken, is te weinig waargenomen. Zo'n reflectie op aanpak en werkwijze kan door het stellen van vragen als: "Waarom is het zo gedaan?", "Hoe zou het anders kunnen?", "Wat is het verschil tussen de ene aanpak en de andere?", "Wat is 'handig' aan die manier of juist niet?". De interactie tussen leerlingen kan hierbij tevens meer bevorderd worden. De tweede indicator is de afstemming op verschillen tussen leerlingen. Op schoolniveau is er voor gekozen om de leerlingen in jaargroepen te groeperen voor het rekenen en wiskundeonderwijs. De ervaring heeft het team geleerd dat deze organisatie een goede basis biedt voor goede leerresultaten. Ondanks enkele goede praktijken die ook bij deze indicator zijn geobserveerd, houden de leraren op schoolniveau in hun instructie echter nog maar beperkt rekening met de verschillen in onderwijsbehoeften. Wel geven leraren vaker individuele hulp bij de verwerking (begeleide verwerking). Niveaudifferentiatie tijdens of direct na de instructie is echter nog een ontwikkelpunt. In het nagesprek gaven de directie en intern begeleider aan dat er normaliter meer varieteit geboden wordt naarmate het schooljaar vordert en er meer zicht is op de ontwikkeling van de leerlingen. Ook is er dan meer afstemming op de hulpvragen van de leerlingen in de stamgroep. Aanvullend vraagt de inspectie daarbij meer aandacht voor de planmatige aanpak hierbij op schoolniveau en een verantwoording hiervan in de groepsadministratie. De zorg en begeleiding voldoet niet in alle opzichten wanneer we deze toespitsen op het rekenen en wiskundeonderwijs. De handelingsplanning en het meten van de effekten ervan schieten dan te kort. Dat neemt niet weg dat de school beschikt over een goed systeem van leerlingenzorg. Er is een goed opgestelde zorgkalender die als basis dient voor het team. De kwaliteit van de signaleringsinstrumenten is prima op orde en procedures en afspraken zijn inzichtelijk voor het team vastgelegd. Ook is de kwaliteit van de analyse van voldoende niveau in het bijzonder wat betreft de analyse van de tussentijdse leerresultaten aan de hand van de citotoetsen. Ook heeft het team winstgeboekt in het planmatig werken aan de hand van plannen van aanpak. Dit spitst zich in het bijzonder toe op het gebied van taal en lezen. Voor rekenen en wiskunde is het werken met handelingsplannen onderbelicht gebleven. Effektmetingen blijven daardoor uit. Daarnaast signaleert de inspectie dat de continuiteit van de zorg van risicoleerlingen onder druk staat, in het bijzonder bij de doorstroom naar een nieuw leerjaar. Nu was het zo dat de inspectie geen handelingsplannen aantrof voor risicoleerlingen met specifieke onderwijsbehoeften op het gebied van rekenen en wiskunde. Mogelijk dat het ontbreken van een groepsbespreking in de maand voor het afsluiten van het schooljaar in combinatie met een overdracht van handelingsplannen, die door de vorige groepsleraar zijn gemaakt, hieraan debet is. Het zorgteam oriënteert zich hierop hoe ze hier meer aandacht aan kan besteden. 12

13 4 AFSPRAKEN Het bevoegd gezag ziet toe op het volgende: De school reikt de inspectie digitaal een -door het bevoegd gezag en door de medezeggenschapsraad vastgesteld- schoolplan 2007/2011 en een schoolgids 2007/2008 aan vóór 15 oktober