VSKO. Leerplan. Gids. HOKTSP Modulair Categorie Economisch /1637/N/V 1 maart 2007

Transcriptie

1 VSKO Leerplan Gids HOKTSP Modulair Categorie Economisch 06-07/1637/N/V 1 maart 2007 Enkel voor het schooljaar

2 Hoger Onderwijs voor Sociale Promotie - Categorie economisch opleiding Gids A asiskennis gids Rondleiden in de praktijk C Finaliteit gids A C Voorbereidingsproces gids Rondleiden in de praktijk Finaliteit gids 40 LT TV 80 LT TV 120 LT TV A C asiskennis algemene en politieke geschiedenis Project gids 40 LT TV goedgekeurd op 31 mei LT TV asiskennis kunst en cultuurbeschouwing namens de Vlaamse minsiter bevoegd voor onderwijs A de gemachtigde ambtenaar 40 LT TV asiskennis natuur- en landschapslezen Patrick Weckesser A adjunct van de directeur 40 LtT TV Deelcertificaat Deelcertificaat Deelcertificaat asiskennis gids 120 LT Rondleiden in de praktijk 80 LT Finaliteit gids 200 LT CERTIFICAAT GIDS Totaal aantal lestijden = 440 Gids EcHOKTSP 1 maart

3 Meewerkende centra voor volwassenenonderwijs PCVOA Laageind 19,2940 Stabroek rialmontlei 45,2018 Antwerpen PCVO Mercator Nonnemeersstraat 15,9000 Gent CVO De Oranjerie oudewijnvest 3,3290 Diest CVO Turnhout1 Koninklijk Atheneum oomgaardstraat 56, 2300 turnhout CVO Spermalie Snaggaerdstraat 15, 8000 rugge Gids EcHOKTSP 1 maart

4 Inhoudstafel 1 Inleiding 5 2 eginsituatie 6 3 Algemene doelstellingen van de opleiding 7 4 Methodologische wenken en didactische hulpmiddelen Referentiekaders 4.2. Gelijkwaardigheid met eenheden uit andere structuurschema s 4.3. Uitrusting 4.4. Pedagogisch Didactische wenken 5 Evaluatie van de cursisten Evaluatie in het volwassenenonderwijs 5.2. Doel van de evaluatie 5.3. Kwaliteit van de evaluatie 6. Modules A asiskennis Reisleider Module A1 8483: Voorbereidingsproces Reisleider, 40LT Module A2 8484: asiskennis Algemene en politieke geschiedenis Reisleider, 40LT Module A3 8485: asiskennis Kunst- en cultuurbeschouwing Reisleider, 40LT Module A asiskennis Natuur-en Landschapslezen 40LT 6.2. Module Rondleiden in de praktijk Module 8487: Rondleiden in de praktijk, 80LT 6.3. Module C Finaliteit Reisleider Module C Finaliteit Reisleider 120 LT Module C2:8489 Project Reisleider 80 LT 7 ibliografie 31 Gids EcHOKTSP 1 maart

5 1 Inleiding De doelgroepen voor de opleiding gids zijn volwassenen die vaak hooggeschoold zijn, met een brede culturele belangstelling en een open geest. Het gaat hier dan meestal ook over zeer heterogene groepen. Dit leerplan werd opgebouwd op het bestaande structuurschema van reisleider. Het kwam tot stand in samenwerking met diverse partners. In eerste instantie werkten CVO s uit de verschillende netten mee aan het leerplan. Toerisme Vlaanderen, het overheidsagentschap voor toerisme, participeerde actief in de ontwikkeling van dit leerplan en consulteerde hiervoor ook verschillende beroepsorganisaties van gidsen en reisleiders. Ook syntra Vlaanderen, die de opleiding volgens hetzelfde structuurschema aanbiedt, leverde een waardevolle inbreng. Er werd ook gestreefd naar een gemeenschappelijke basis tussen de leerplannen GIDS en REISLEIDER. Gids EcHOKTSP 1 maart

6 2 eginsituatie De cursisten die wensen te starten in de opleiding reisleider moeten voldoen aan de toelatingsvoorwaarden van het decreet Volwassenenonderwijs van maart Het is bovendien wenselijk dat opleidingspartners vóór of bij aanvang van de opleiding een intakegesprek organiseren om te peilen naar: Motivatie; Communicatieve vaardigheden; Talenkennis van de kandidaat-cursisten. Gids EcHOKTSP 1 maart

7 3 Algemene doelstellingen van de opleiding Aan de basis van dit leerplan liggen enkele uitgangspunten die van belang worden geacht voor het vak van de reisleider. Zij lopen dan ook als een rode draad door de programma-onderdelen van het curriculum en zijn ook weerspiegeld in de keuze van didactische methodieken en evaluatiemethodes. Van zicht naar inzicht in een bestemming. Een reisleider dient er zoveel mogelijk naar te streven om, vooral dank zij een zéér goede voorbereiding en het inoefenen van interpretation skills, ervoor te zorgen dat hij er tijdens de reis in slaagt om de verschillende aspecten van de bestemming met elkaar in verband en voor de reiziger tot leven te brengen. Zo dient hij bij voorbeeld op een natuurlijke manier religie en dominerende waarden in een maatschappij te kunnen linken aan geschiedenis, levensgewoonten, en manieren om met mekaar en met toeristen om te gaan. De reisleider schept dank zij zijn verhaal diepte en ruimte in het perspectief van de bestemming; van zicht naar inzicht en begrijpen. Dat vergt van de reisleider dat hij een globale en geïntegreerde visie heeft van de bestemming (méér dan een gids die dan weer veel meer van de details moet afweten). Een reisleider moet als het ware de mensen in de biotoop plaatsen waar ze voor gekozen hebben naartoe te reizen. Hij kan die laten spreken en in dialoog brengen met de bezoeker, in het volste wederzijds respect. Naar meer actief ervaren van een bestemming. De reisleider leert de kunst bespelen om dingen teweeg te brengen bij de reiziger. Hij maakt de mensen letterlijk attent op wat er te ervaren (soms zeer zintuiglijk) en te beleven is.. Hij maakt dat de reiziger geraakt wordt door een bestemming, in welke richting dan ook. Hij slaagt erin om door zijn eigen attitude van openheid en verwondering, de belangstelling van reizigers op te roepen voor nieuwe dingen, andere perspectieven, het onverwachte. Wederzijds respect voor land en cultuur. De reisleider weet bij de reiziger een (groter) bewustzijn op te wekken van het effect dat zijn aanwezigheid in het bezochte land heeft op de plaatselijke mensen/gemeenschappen en op de natuur. Hij straalt zelf respect uit voor natuur en mensen, en tracht ook voor de reiziger te bewerkstelligen dat er werkelijke wederzijdse ontmoetingen kunnen plaatsvinden. Deze uitgangspunten kunnen vertaald worden in een aantal te verwerven kerncompetenties en basisattitudes: Kerncompetenties voor een reisleider: egeleiders- en leiderschapsvaardigheden Organisatorische vaardigheden Afstemming op de concrete reizigers, het profiel van de groep Goede communicatieve vaardigheden Goede observatievaardigheden en inlevingsvermogen Kennis op een verbindende manier en op de gepaste momenten kunnen doorgeven Inspelen op concrete hier-en-nu-observaties en opportuniteiten Gids EcHOKTSP 1 maart

8 Reizigers weten te boeien, hen de biotoop laten beleven, zelf laten ontdekken Durven respect vragen voor de biotoop Durven bijsturen en correctief optreden alans bewaren tussen afstand en betrokkenheid bij de groep asisattitudes: Affectie met de uitgekozen bestemming Openheid, ruimdenkendheid, respect voor andere opinies, culturen, gewoontes, Een aangename en enthousiaste uitstraling, Loyauteit Assertiviteit en besluitvaardigheid Creativiteit en flexibiliteit Professionaliteit Leergierigheid, bereidheid tot bijsturing Stressbestendigheid Zelfstandigheid en zelfredzaamheid Verantwoordelijkheidszin De opbouw van dit leerplan reisleider bedoelt blijk te geven van deze competentiegerichte integratie van kennen (kennis), kunnen (vaardigheden) en zijn (attitude). Er wordt vertrokken van het HOE (modules A en algemene vorming en hoe leer ik gidsen?) om dit in te vullen vanuit het WAT ( module C1 finaliteitsmodule in welke geografische of thematische finaliteit wil ik me als reisleider specialiseren?), en vervolgens concreet toe te passen en te gaan DOEN (projectmodule C2). Gids EcHOKTSP 1 maart

9 4 Methodologische wenken en didactische hulpmiddelen 4.1. Referentiekaders Het referentiekader is het beroepsprofiel Reisleider (SERV D/2002/4665/25) 4.2. Gelijkwaardigheid met eenheden uit andere structuurschema s ij de opstelling van het modulaire structuurschema Reisleider werd rekening gehouden met het gelijklopende structuurschema Gids De eenheden uit de asismodule A, namelijk A1, A2, A3,A4 van het structuurschema Gids zijn gelijk aan de eenheden uit de basismodule A, namelijk A1,A2,A3,A4 van het structuurschema Reisleider. De eenheid uit de -module Rondleiden in de Praktijk, uit het structuurschema Gids zijn gelijk aan de 1 module van de -module Rondleiden in de praktijk uit het structuurschema Reisleider. 4.3.Uitrusting Ruime lokalen met PC,beamer en internetverbinding + scherm Overheadprojector. TV met Video en DVD-aansluiting. Cd-speler. Informatiebronnen, kaartmateriaal, structuurplannen. 4.4.Pedagogisch Didactische wenken In de inhoud van de leerstof en vooral ook in de manier waarop de inhoud wordt aangeboden en in de evaluaties moet er rekening gehouden worden met de dialectiek tussen kennis, vaardigheden en attitudes. Naast een evaluatie van het niveau van zijn kennis en de kwaliteit van zijn vaardigheden zal er tijdens oefeningen ook gekeken worden naar de attitude die de cursist uitstraalt. Didactisch wordt, naast ex-cathedra lessen, zoveel mogelijk een beroep gedaan op interactieve en ervaringsgerichte werkvormen, die de cursisten aanzetten tot reflectie, in plaats van hen de leerstof passief te laten consumeren en verwerken. Het wordt sterk aanbevolen om voor de 1-module rondleiden in de praktijk en voor de C1 en C2-modules reisleider de oefeningen te laten doorgaan met een groep van maximaal 15 cursisten. Gids EcHOKTSP 1 maart

10 5 Evaluatie van de cursisten 5.1. Evaluatie in het volwassenenonderwijs In de laatste decennia heeft zich een ontwikkeling voorgedaan in het denken over evaluatie. Evaluatie wordt niet meer als een afzonderlijke activiteit beschouwd die louter gericht is op de beoordeling van de cursisten, maar wordt een inherent deel van het onderwijsleerproces. Didactische evaluatie geeft informatie aan de cursisten en leraren over het succes van het doorlopen leerproces en biedt zo kans om het rendement van cursisten en lesgevers te optimaliseren Doel van de evaluatie In de eerste plaats worden sterke en zwakke kanten van de cursist opgespoord. Indien nodig kan remediëring en bijkomende begeleiding voorzien worden. De cursist wordt door de evaluatie aangezet tot reflectie over zijn eigen leerproces. Een evaluatie verschaft ook duidelijkheid over wat van de cursist verwacht wordt en in welke mate hij beantwoordt aan de vooropgestelde criteria. In overleg met de cursist kunnen evaluatiegegevens gebruikt worden om beslissingen te nemen over het verdere traject. Het is aanbevolen om de evaluatiecriteria vooraf aan de cursisten mee te delen. Deze criteria kunnen best vooraf besproken worden in de vakgroep Kwaliteit van de evaluatie Een relevante evaluatie beantwoordt aan een aantal criteria. Validiteit, betrouwbaarheid, transparantie en didactische relevantie zijn criteria die bijdragen tot de kwaliteit van de evaluatie. Validiteit geeft aan in welke mate de evaluatiescores een maat zijn voor de beheersing van de beoogde doelstellingen. etrouwbaarheid slaat op het feit dat de scores technisch eerlijk,correct en juist zijn. Evaluatie is transparant indien de cursisten over alle nodige informatie beschikken zowel voor een degelijke voorbereiding als voor de concrete uitvoering van de evaluatietaak (examen,toets,opdracht,paper).de evaluatie is didactisch als zij bijdraagt tot het leerproces. Niet elke modulecomponent moet afzonderlijk geëvalueerd worden. Voor de praktische modules wordt aangeraden de beoordeling zo objectief en valide mogelijk te organiseren door gebruik te maken van bij voorkeur dezelfde evaluatoren, die een zelfde visie en evaluatiecriteria hanteren. Voor het afsluiten van elke module wordt een evaluatie voorzien. De methodieken die hiervoor worden gebruikt, kunnen variëren naargelang de onderwijsinstelling, de gekozen bestemming (voor module C1) of de aard van het gekozen project (voor module C2). Het kan bv gaan over: - een permanente evaluatie - een studieopdracht of een paper - een mondelinge of een schriftelijke proef - een groepswerk Voor de eindproef speelt de uitwerking en de uitvoering van het project/de proefreis uit module C(Finaliteit Reisleider) een belangrijke rol. De evaluaties houden op een evenwichtige manier rekening met cognitieve aspecten, vaardigheden en attitudes. ovendien dienen ze voldoende continuïteit te waarborgen teneinde de vorderingen van het leerproces van de cursisten te kunnen opvolgen. Gids EcHOKTSP 1 maart

11 6 Modules 6.1. A asiskennis Reisleider Module A1 8483: Voorbereidingsproces Reisleider, 40Lt 1. Algemene doelstelling: de cursist maakt kennis met de verschillende aspecten van het werkveld en de sector de cursist krijgt een initiatie in de verwerving en verwerking van informatie de cursist krijgt een introductie in groepsdynamica/communicatie 2. eginsituatie De cursist voldoet aan de decretale toelatingsvoorwaarden voor het HOSP(decreet 1999) 3. Leerplandoelstellingen en leerinhouden Gids EcHOKTSP 1 maart

12 Leerplandoelstellingen De cursist kan: Component heuristiek: Informatie voor een opdracht verzamelen /U LEERINHOUDEN METHODOLOGISCHE WENKEN Methodologie en systematiek: hoe zoek je informatiebronnen Verschillende types van informatiebronnen ((gedrukte, digitale, internet, (schriftelijke en mondelinge) film, e.a.)) Na een theoretische inleiding is een geleide oefening in een (wetenschappelijke) bibliotheek de aangewezen methode. Classificatiemethoden toepassen Kritisch reflecteren op de gevonden informatie /U* Evaluatie en kritische beschouwing van informatie Eenvoudige beginselen van kritische reflectie (historische kritiek) Kritisch leren omgaan met tegensprekelijk informatiemateriaal in seminarievorm of via klassieke les Informatie voor een opdracht verwerken /U* Van informatie tot gidsbeurt, tekstanalyse en selectie, synthese. Citeren en refereren, ibliografische notitie. Seminarievorm/geleide oefening Component groepsdynamica/communicatie: theoretisch het verschil aantonen tussen de verschillende dimensies in een groep Definitie(s) van een groep Dimensies: taak (inhoud) en relationeel interactief rond de verschillende groepsdimensies te brainstormen. de ontwikkeling of het proces van een groep definiëren het belang en de inhoud van de verschillende doelen in een groep theoretisch identificeren Groepsontwikkeling: - beginsituatie - formeringsfase - conflictfase - groepsharmonie/normeren een rollenspel: in kleine groepen een korte rondleiding simuleren. Welke rollen kan je aannemen in verschillende groepen? Gids 1 maart

13 - prestatiegericht - eindfase Doelen: doelstellingen en verwachtingen van de verschillende actoren in een groep, formeel en informeel, positief en negatief, individueel en collectief de doelen in een aantal cases te bespreken: keuze uit een aantal concrete rondleidingen en groepen (kinderen, jongvolwassenen, senioren, ) de verschillende leiderschapsstijlen onderscheiden Leiderschapsstijlen Leiderschapsmodellen van lake en Mouton/ van Hersey en lanchard in kleine groepen concrete toepassingen op te zoeken in verband met leiding geven voor gids en reisleider en dit klassikaal te bespreken. zich te positioneren als leider aan de hand van een leiderschapsmodel en dit te bespreken verschillende technieken duiden die de dynamiek in een groep kunnen verhogen De link tussen groepsdynamica, psychologie, communicatie: technieken en factoren die een rol spelen tussen gids/reisleider en de groep interactief te bespreken hoe je als gids of reisleider mensen kan motiveren en demotiveren in een groep. omgaan met verschillende doelgroepen Kennis van het waarnemingsproces en factoren die de waarneming beïnvloeden in kleine groepen een aantal praktische cases te lezen en de verschillende processen van waarneming, leren en motivatie interactief te bespreken /U Johari-venster zichzelf positioneren ten opzichte van de groep Leerstijl van Kolb Meervoudige intelligentie van Gardner zichzelf te positioneren in deze verschillende modellen en dit in kleine groepen te bespreken *kan uitgediept worden in praktijkseminarie in module C2 Gids 1 maart

14 Module A2 8460: asiskennis Algemene en politieke geschiedenis Gids, 40Lt 1. Algemene doelstelling De cursist kan een bezoekersobject/thema relateren aan parate kennis van geschiedenis De cursist kan een bezoekersobject/thema situeren in de ruimte en de tijd De cursist kan kritisch bevraagde informatie geven gedoseerd en aangepast aan de doelgroep 2. eginsituatie De cursist beantwoordt aan de decretale toelatingsvoorwaarden voor het HOSP(decreet 1999) 3. Leerplandoelstellingen en leerinhouden Gids 1 maart

15 LEERPLANDOELSTELLINGEN De cursist kan: /U LEERINHOUDEN METHODOLOGISCHE WENKEN Historische relicten, bezoeksobjecten, (kunstvoorwerpen, monumenten, erfgoed, gebouwen,...) kunststeden en regio s in hun historische context lezen: -situeren in tijd en ruimte -de historische kennis van een Vlaams- Europese context / referentiekader relateren aan voornoemde relicten en bezoeksobjecten -betekenis geven voor het heden/actuele geschiedenisbeleving genereren In de ontmoeting met andere culturen continuïteit/discontinuïteit, gelijkenis/verschil vanuit een Vlaams- Europees historisch referentiekader benaderen culturele verscheidenheid aanvaarden en waarderen relativeren en nuanceren U U U U U U -de middeleeuwse cultuur als ontmoeting van Grieks-Latijnse, Germaanse en joods-christelijke erfenis. -de middeleeuwse (domaniale) landbouwsamenleving (relatie yield-ratio, landbouwtechniek en demografie en economie, feodaliteit en standensamenleving). -heropleving van de steden (stedelijke geografie, middeleeuwse handel, gilden en ambachten, autonomie, sociale tegenstellingen en strijd). -de politieke en territoriale evolutie van onze gewesten tot 1830 (Karolingische rijk, verdeling Verdun, graafschappen en hertogdommen, de ourgondische eenmaking, de Habsburgers, eenheid en scheiding der Nederlanden, de Spaanse en Oostenrijkse Nederlanden, Frans bewind, Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden). -de Industriële Revolutie en de socio-economische evolutie in elgië tot heden in grote lijnen. -de elgische politieke evolutie in grote lijnen met nadruk op de breuklijnen in de elgische samenleving, de hedendaagse federale staat. Eventueel: -de Oude wereld rond de Middellandse Zee -absolute vorsten en verlichte despoten -de Verlichting en de Franse Revolutie -democratische ontwikkeling en mensenrechten Een gids/reisleider - gerichte aanpak is nodig. Twee vragen primeren: Welke historische achtergrond/kennis heeft de gids/reisleider nodig? Hoe kan de gids de sporen van het verleden lezen, verduidelijken, betekenisvol tot leven brengen? Daarom regelmatig recurrent lesgeven: Vertrekkend vanuit het heden (een relict van het verleden) teruggaan naar het verleden. Daarom regelmatig verwijzen naar hedendaagse sporen van het verleden. Een eerder thematisch-chronologische opbouw verdient de voorkeur. Minstens één van deze thema s moet uitgewerkt worden door middel van een excursie, bij voorkeur vak- of moduleoverschrijdend Gids 1 maart

16 in functie van de opdracht en de doelgroep gestructureerde kennisinhouden selecteren uit de Vlaams-Europese geschiedenis de juiste, aan de doelgroep aangepaste historische informatie verstrekken geïntegreerd in een breder verhaal. kritisch reflecteren op actuele maatschappelijke ontwikkelingen /U* -overzicht internationale verhoudingen/conflicten -andere culturen -oefening in historische informatie selecteren, doseren, verhalend behandelen Voor reisleiders kan eventueel een meer Europese invulling verantwoord zijn, voor gidsen behoort dit tot de achtergrondkennis. Dit kan geïntegreerd gebeuren bij het aanbrengen van diverse kennisinhouden:hoe breng je dit over bij diverse doelgroepen/(daarover zwijg je beter bij...) Een seminarievorm rond een afgebakend thema kan ook nuttig zijn. /U espreken van actuele maatschappelijke thema s Dit kan geïntegreerd gebeuren. Gidsen/reisleiders krijgen actuele vragen van vreemde bezoekers. kan ook in de module C1/C2 aan bod komen Gids 1 maart

17 6.1.3.Module A3 8461: asiskennis Kunst- en cultuurbeschouwing Gids, 40Lt 1. Algemene doelstelling De cursist kan een bezoekersobject/thema relateren aan parate kennis van kunst-en cultuurbeschouwing De cursist kan een bezoekersobject/thema situeren in de ruimte en de tijd De cursist kan kritisch bevraagde informatie geven gedoseerd en aangepast aan de doelgroep 2. eginsituatie De Cursist beantwoordt aan de decretale toelatingsvoorwaarden voor het HOSP (decreet 1999) 3. Leerplandoelstellingen en leerinhouden Gids 1 maart

18 LEERPLANDOELSTELLINGEN De cursist kan: /U LEERINHOUDEN METHODOLOGISCHE WENKEN Een thema of een object ( situeren op basis van parate kennis van kunst en cultuur De juiste terminologie hanteren egripsomschrijving en referentiekader: Historische ontwikkeling van kunst- en cultuur/cultuurgeschiedenis Zeker voldoende visuele informatie aanbieden. Welke didactische vormen er ook gekozen worden besproken kunstwerken en de bespreking moet door de cursist thuis geraadpleegd kunnen worden. De mens achter de cultuur te herkennen doorheen de tijd /U /U Geschiedenis van de architectuur van Kreta tot nu Geschiedenis van de beeldhouwkunst van Griekenland tot nu Geschiedenis van de schilderkunst: hoogtepunten van Vlaams-Europese (Middeleeuwen tot nu) Vertrekken (regelmatig) van kunstwerken, relicten van kunst of andere bezoekersobjecten om via analyse tot synthese te komen, is een vereiste. De gids zal (meestal) op dezelfde manier gidsen. Een van deze thema s moet uitgewerkt worden door middel van een excursie, bij voorkeur vak- of moduleoverschrijdend Kritisch reflecteren op actuele cultureel maatschappelijke ontwikkelingen /U* Actuele kijk op kunst- en cultuurbeleid Kritisch leren omgaan met tegensprekelijk informatiemateriaal in seminarievorm of via klassieke les *kan uitgediept worden in praktijkseminarie in module C1/2 Gids 1 maart

19 Module A asiskennis Natuur-en Landschapslezen Gids, 40LT 1. Algemene Doelstellingen: De cursist kan in het landschap al zijn zintuigen gebruiken en via de zintuiglijke waarneming de natuur en het landschap gestructureerd verklaren en beschrijven. De cursist kan de onderlinge samenhang van verschillende verschijnselen in natuur en landschap verklaren en de wisselwerking tussen mens, landschap en natuur toelichten. De cursist kan sociaal-economische factoren in een geografisch. De cursist kan kritisch bevraagde informatie geven gedoseerd en aangepast aan de doelgroep. 2. eginsituatie De cursisten moeten voldoen aan de decretale toelatingsvoorwaarden voor het HOSP (decreet van 1999) 3. Leerplandoelstellingen Gids 1 maart

20 LEERPLANDOELSTELLINGEN De cursist kan: /U LEERINHOUDEN METHODOLOGISCHE WENKEN Selectieve informatie voor een opdracht verzamelen en analyseren Methodologie en systematiek: waar en hoe zoek je informatiebronnen Verschillende types van informatiebronnen (gedrukte, digitale, internet, film, atlas, luchtfoto s satellietbeelden, landschapsbeelden, kaartmateriaal, e.a.) Na een theoretische inleiding volgt het individueel of in kleine groepen uitdiepen van een thema (bv. uit de cursus, eigen opzoeking, excursiepunt, enz...) Zich oriënteren met behulp van kaarten e.a. middelen. Schaal, legende, cartografische en aanverwante middelen beheersen. Uitgaande van bestaand cartografisch en aanverwante materialen dit medium leren gebruiken (als middel, niet als doel) De 3 soorten landschappen (landelijk-, stedelijk- en industrieel) lezen en interpreteren /U* Open en gesloten agrarische landschappen Morfologische structuur van de stad Een Vlaamse zeehaven en de havengebonden activiteiten Rechtstreeks (excursie) en/of onrechtstreeks (landschapsfoto, luchtfoto, topografische kaart, stratenplan) lezen en interpreteren van landschappen De samenhang van de afzonderlijke verschijnselen in het landschap kunnen toelichten /U* Het landschap als resultaat van de interactie tussen de natuur en de mens De site en situatie van de stad Uitgaande van landschapsfoto s, cartografisch materiaal, tekstanalyse en/of een terreinverkenning van één of meerdere landschappen Geologische-, bodemkundige-, geografische- en natuurlandschappelijke informatie voor een opdracht verwerken De verschillende stappen, van informatie tot uitwerking Tekstanalyse, selectie, synthese gebruiken. Citeren en refereren en interactief werken met doelpersonen. Dit alles in seminarievorm, als geleide oefening of met voorbereiding thu. Gids 1 maart

21 Het verband leggen tussen de geologie, de geomorfologie, de bodems en het klimaat enerzijds en de landschappen anderzijds. /U* Ondergrond, bodem, reliëf en bodemgebruik De geologische lagen en gesteenten met nadruk op streekeigen bouwstenen en hun gebruik door de mens De gevolgen van geologische periodes (vooral tertiair en quartair) op het landschap Uitgaande van landschapsfoto s, topografische kaart, vereenvoudigde geologische en bodemkaart, geologische doorsnede, tekstanalyse en/of een terreinverkenning van één of meerdere landschappen De menselijke aspecten en de invloeden ervan op de leefomgeving beschrijven en verklaren /U* iotopen De landschappen in functie van wat er groeit Natuurbeheer en -ontwikkeling Uitgaande van landschapsfoto s, cartografisch materiaal, tekstanalyse en/of een terreinverkenning van één of meerdere landschappen De economische en sociale factoren in geografisch perspectief plaatsen /U* De begrippen primaire, secundaire, tertiaire en quartaire sector De woonomgeving De ruimtelijke spreiding van tewerkstelling en nijverheid in Vlaanderen Uitgaande van landschapsfoto s, cartografisch materiaal, tekstanalyse en/of een terreinverkenning van één of meerdere landschappen Het Vlaams stedennet, stadsgewest en suburbanisatie Kleine landschapselementen (KLE s), fauna en flora kaderen in de fysische en menselijke factoren /U* De oorsprong, de ligging in het landschap en het belang van KLE s Rechtstreeks (excursie) en/of onrechtstreeks (landschapsfoto, luchtfoto, teksten) lezen en interpreteren van KLE s *kan uitgediept worden in praktijkseminarie in module 1 Gids 1 maart

22 6.2. Module Rondleiden in de praktijk Module 8463: Rondleiden in de praktijk, 80Lt 1. Algemene doelstelling De cursist kan een bezoekersobject/thema relateren aan parate kennis De cursist kan kritisch bevraagde informatie geven gedoseerd en aangepast aan de doelgroep De cursist kan vertellen De cursist kan een groep leiden 2. eginsituatie De cursist beantwoordt aan de decretale toelatingsvoorwaarden voor het HOSP (decreet 1999) De cursist bezit de basiscompetenties van de modules: Voorbereidingsproces gids en reisleider; asiskennis algemene en politieke geschiedenis gids en reisleider; asiskennis kunst- en cultuurbeschouwing gids en reisleider; asiskennis natuur- en landschapslezen 3. Leerplandoelstellingen en leerinhouden Gids 1 maart

23 LEERPLANDOELSTELLINGEN De cursist kan: /U LEERINHOUDEN METHODOLOGISCHE WENKEN Kennis over communicatie en groepsdynamiek toepassen -korte theoretische analyse van het communicatieproces Men kan vertrekken van een brainstorming om te komen tot een korte theoretische inleiding. Men kan de analyse ophangen aan een gefilmd voorbeeld van good practice Een geleide oefening bv., in een museum, is de aangewezen methode. Communicatie/vertellen Informatie verstrekken Een object lezen (analyse en synthese) -structuur van een mededeling (opbouw, aandachtstrekkers, timing) -inhoud van een mededeling (dosering, toegankelijkheid, directheid) Een doorgedreven en aan de cursist aangepaste individuele spreek- en verteltraining is noodzakelijk. Vertellen: een verhaal opbouwen Spreken: de cursist beheerst elementaire spreektechnieken -korte theoretische analyse van de opbouw/structuur van een commentaar bij een object, een mededeling. Korte individuele gidsbeurten op het terrein (museum, stad, streek) te voet of met de bus zijn noodzakelijk. -taalregister, intonatie, niet-verbale communicatie Communicatieve interactie opbouwen -verhaalstructuur en verhalen vertellen Kan reflecteren over eigen en andermans prestaties -criteria van een goede gidsbeurt Feedback-gesprekken en reme-diërende oefeningen vragen tijd feedback, zelfevaluatie en remediëren Gids 1 maart

24 Groepscommunicatie Informatie voor een opdracht verwerken/verstrekken /U* -van informatie tot gidsbeurt, van informatie/tekstanalyse tot mondelinge synthese. Seminarievorm/geleide oefening De denk- en leefwereld van de bezoekers/cliënten inschatten Interactie (sturing, groepscontact, uitlokken van reacties en behandelen) In functie van de gidsopdracht en de doelgroep een gepaste methodiek van rondleiden selecteren en toepassen Een aangenaam en aan de groep aangepast kader creëren Aan een groep leiding en advies geven Definiëren van en afstemmen op een doelgroep Aanpassing aan de eigen persoonlijkheid en de doelgroep. (Kinderen versus hoogopgeleiden). ij de voorbereiding van (oefen)gidsbeurten. Kan door een geleide oefening (herhaling en toepassing in module C2) Gids 1 maart

25 6.3. Module C Finaliteit Gids Module C Finaliteit Gids 120 LT 1. Algemene doelstelling van de module o De cursist kan, in een helder en aangenaam taalgebruik, onder verschillende omstandigheden en voor een diversiteit van deelnemersgroepen uit een veelheid van onderwerpen een zinvolle en boeiende selectie van thema s maken en deze verhalend aan mekaar verbinden. o De cursist kan inspelen op specifieke interesses en op de leefwereld van de deelnemers en houdt gedurende de hele gidsbeurt een positief en aangenaam contact met de groep en met de omgeving. o De cursist kan de thema s van zijn gidsbeurt in een ruim perspectief en in een brede context plaatsen, en kan de eigen cultuur in dialectiek brengen met de rest van de wereld. o De cursist verwerft een geïntegreerd inzicht in de gekozen geografische en/of thematische specialisatie en kan dit aan de bezoekers overbrengen op een aangename en aan de groep aangepaste manier. 2. eginsituatie Cursisten beantwoorden aan de decretale toelatingsvoorwaarden voor het HOSP (decreet 1999) Cursisten hebben de A-modules: asiskennis gids en -module Rondleiden in de praktijk met vrucht afgelegd en zijn geslaagd in alle examens. 3. Leerplandoelstellingen en leerinhouden Gids 1 maart

26 Leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Methodologische wenken De cursist kan Component verhaal- en verteltechnieken hun verhaal helder, gestructureerd en met de gepaste uitstraling naar voor brengen. U Verhaal- en verteltechnieken Verbale communicatie en lichaamstaal (verder bouwend op de leerstof van het eerste jaar.) Simulaties en rollenspelen (indien mogelijk met video-feedback). de techniek van story telling toepassen U De verteller als facilitator Het verhaal als drager van betekenissen Regels van het narratieve scenario (initiële setting, spanningsboog, ontknoping) Gebruik van metaforen en anekdotes Praktische oefeningen in narratieve technieken uit een veelheid van onderwerpen een zinvolle en boeiende selectie van thema s maken en deze verhalend aan mekaar verbinden. U - Voorbereiding van een gidsbeurt en technieken voor het afbakenen en aan mekaar verbinden van thema s. - Opbouw van een gidsbeurt, timing en opbouw van verhalen. - Analyse van voorbeelden van gidsbeurten. - Cursisten maken schema s van gidsbeurten. - Simulaties en rollenspelen. hier-en-nu-waarnemingen als betekenisvolle invalshoek gebruiken voor de opbouw van hun verhaal, en kunnen permanent de aandacht van de deelnemers capteren. U - Leren kijken door de ogen van de deelnemers. - Invalshoeken voor het oproepen van vragen en verwondering. - Oefenen van observatie- en waarnemingsvaardigheden. vb.cursisten laten gidsen/vertellen over allerhande onderwerpen en locaties waar ze geen voorkennis van hoeven te hebben. op een positieve en open manier omgaan met specifieke waarden en gewoontes van toeristen die van een andere culturele origine zijn ; andere gewoonten en gedrag van mensen verhelderen vanuit andere betekeniskaders (waarden en normen). - Omgaan met diversiteit - Processen van beeldvorming, stereotypen, vooroordelen. - Kijken door de ogen van de andere, zowel de lokale bevolking als de bezoekers. - Vergelijkend opzoekwerk door cursisten. - Oefeningen en groepsgesprek. - Casussen, simulaties en rollenspelen. - Film of documentaire. spreken en handelen vanuit een gedegen inzicht in de eigen Westerse/elgische/Vlaamse/streekgebonden culturele wortels ; respect voor eigen en andere culturen uitstralen. U - asisnoties van wereldgodsdiensten en analyse van grondwaarden van de eigen Westerse cultuur. - Migratiebewegingen in elgië. - Diverse lagen van een cultuur en paradigma s om het eigene van een cultuur te begrijpen. Opzoekwerk van de cursisten en groepsgesprek. Gastcolleges Gids 1 maart

27 de eigen (streekgebonden) wortels / cultuur in relatie brengen met andere / ruimere contexten. U Leggen van verbanden, vergelijkingen maken, tegenstellingen naar voor halen, dingen in bredere context en ruimere gehelen plaatsen. Oefening in Mind Mapping. estemmings- of themagerichte component: genuanceerd inschatten waarom mensen kiezen voor deze bestemming/dit thema en wat hun verwachtingen zijn Afhankelijk van de bestemming of het thema: eeldvorming rond de bestemming/het thema en wat voor soort bezoekers dit aantrekt Vertrekken van eigen beeldvorming van de cursisten de belangrijkste troeven en karakteristieken van de bestemming/het thema situeren gespecialiseerd overzicht van allerhande aspecten die de bestemming/het thema karakteriseren op vlak van o.a.geschiedenis, natuur en landschap, kunst en cultuur,, gastronomie, toeristische hoogtepunten, politieke en economische ontwikkelingen, helden en legendes, levenswijze van de mensen, tradities en volksgeloof, hedendaagse samenleving, plaats binnen Vlaanderen, elgië, Europa,. Gastcolleges door specialisten hun diepgaande kennis van de geografische of thematische specialisatie in ruimer perspectief plaatsen. Diverse aspecten van de geografische of thematische specialisatie in verhouding tot ruimere gehelen plaatsen, bv elgië, Europa, de wereld, thematische verbredingen, - Opzoekwerk van de cursisten, individueel en in subgroepjes. - Internet. - Gastcolleges. * komt ook uitgebreid aanbod iin de module 1 Rondleiden in de praktijk Gids 1 maart

28 Module C 2: 8465 Project Gids 80 lestijden 1. Algemene doelstelling van de module De cursist kan binnen de gekozen geografische of thematische specialisatie, een thema verwerken tot een coherente gidsbeurt. De cursist kan, binnen de gekozen geografische of thematische specialisatie, een kwalitatief hoogstaande gidsbeurt uitvoeren rekening houdend met het doelpubliek en de omgeving. 2. eginsituatie Cursisten beantwoorden aan de decretale toelatingsvoorwaarden voor het HOSP (decreet 1999) Cursisten hebben de A-modules: asiskennis reisleider en -module Rondleiden in de praktijk en de C1 module Finaliteit Gids met vrucht afgelegd en zijn geslaagd in alle examens. 3. Leerplandoelstellingen en leerinhouden Gids 1 maart

29 Leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Methodologische wenken De cursisten kunnen een thema binnen de gekozen geografische of thematische specialisatie verwerken tot een coherente gidsbeurt Tot een concrete gidsbeurt uitwerken van een specifiek thema binnen de gekozen geografische specialisatie. Opzoekwerk van de cursisten de opbouw van hun verhaal flexibel afstemmen op de verwachtingen en het profiel van uiteenlopende soorten bezoekers(groepen). Profielen en verwachtingspatronen van diverse soorten groepen. Uitdiepen van diverse mogelijke scenario s/verhaallijnen omtrent het gekozen thema Opzoekwerk van de cursisten Deelname aan gidsbeurten van professionele gidsen. hun diepgaande kennis van het thema in ruimer perspectief plaatsen. Diverse aspecten van het thema in verhouding tot ruimere gehelen plaatsen, bv elgië, Europa, de wereld, thematische verbredingen, - Opzoekwerk van de cursisten, individueel en in subgroepjes, bv via internet. - Deelname aan gidsbeurten van professionele gidsen. deze diepgaande en brede kennis van het thema op een duidelijke, aangename en verbindende manier overbrengen aan de bezoekers. Toepassen van verhalend vertellen, elementen van een gidsbeurt en een briefing. - Zelf uitvoeren van een gidsbeurt. - Deelname aan gidsbeurten van professionele gidsen. rekening houden met eventuele cultuurverschillen van de bezoekersgroep en op een positieve manier (andere) gewoonten en gedrag verhelderen en duiden vanuit hun betekenis en (andere) waarden. - lijk geven van inzicht in (eventueel andere) waarden en normen van bezoekers en in de culturele waarden en normen van mensen en groepen die men tijdens de gidsbeurt ontmoet. - lijk geven van inzicht in de manier waarop deze waarden en normen als betekeniskader het doen en denken van mensen beïnvloedt. Deelname aan gidsbeurten van professionele gidsen. Zelf uitvoeren van de gidsbeurt. zichzelf bijscholen en permanent de kwaliteit van de eigen gidsbeurt verbeteren. - Omerken en positief gebruiken van feedback van begeleiders, medecursisten, groepsleden tijdens en na een gidsbeurt. Evalueren van de eigen en van mekaars gidsbeurten en Gids 1 maart

30 Leerplandoelstellingen /U Leerinhouden Methodologische wenken De cursisten kunnen - Opmerken en positief gebruiken van voorbeeldgedrag van professionele gidsen. oefeningen. Gids 1 maart

31 7 ibliografie VOOREREIDINGSPROCES GIDS/REISLEIDER VAN DOOREN, J. ibliografisch wegwijzertje voor de stad-en streekgids. Toerisme Vlaanderen, ALGEMENE EN POLITIEKE GESCHIEDENIS VAN DOOREN, J. Syllabus algemene en politieke geschiedenis. Toerisme Vlaanderen, RIENS, K. Een eigentijds verleden. Alledaagse historische cultuur in Nederland Hilversum, Verloren, Wereldgeschiedenissen MANN, G. e.a. Universele Wereldgeschiedenis. Hasselt, Heideland Orbis, Sesam encyclopedie van de wereldgeschiedenis. Amsterdam, Anthos, VAN OUDHEUSDEN, J. De wereldgeschiedenis in een notendop. Amsterdam, Prometheus, ENCARTA Chronologieën en atlassen PLOETZ, K. Prisma kalendarium. Wereldgeschiedenis in jaartallen. Utrecht, Het Spectrum, PLOETZ, K. Aula Wereldgeschiedenis in jaartallen. 4dln. Utrecht-Antwerpen, Het Spectrum, Sesam atlas bij de wereldgeschiedenis. 2dln. Apeldoorn, Van Walraven, Specifieke werken WES, M.A.. e.a. De Wereld van de Oudheid. Groningen, Wolters-Noordhoff, FINLEY, M. De oude Grieken. Leuven, Van Halewyck, LE GOFF, J. De cultuur van middeleeuw Europa. Amsterdam, Wereldbibiotheek, JANSEN, H.P.H. Geschiedenis van de Middeleeuwen. Utrecht-Antwerpen, Het Spectrum, VAN OS, M. Een kennismaking met de geschiedenis van de Nieuwe Tijd. Muiderberg, Coutinho, CALJE, P.A.J. & DEN HOLLANDER, C. De nieuwste geschiedenis. Utrecht, Het Spectrum, OSSCHER, D.F.J. e.a. De wereld na Utrecht, Het Spectrum, HOSAWM, E. Een eeuw van uitersten. De twintigste eeuw, Utrecht, Het Spectrum, 1994.

32 ULRICH, H. De 20 ste eeuw in een notendop, Amsterdam, Prometheus, 1999.De Nederlanden: ibliografie ULENS, J. Geschiedenis van de Nederlanden. Leuven, Garant, Chronologie JANSEN, H.P.H. Prisma Kalendarium. Geschiedenis van de Lage Landen in jaartallen, Utrecht-Antwerpen: Het Spectrum Overzichtswerken LOK, D.P. e.a. (ed.), Algemene geschiedenis der Nederlanden. 15dln. Haarlem/Weesp: Fibula-Van Dishoeck, Nijhoffs Geschiedenislexicon. Nederland en elgië. s-gravenhage Antwerpen, Martinus Nijhoff, AUER, R. De Lage Landen: een geschiedenis in de spiegel van Europa. Tielt, Lannoo, LOM, J.C.H. & LAMERTS, E. (red.) Geschiedenis van de Nederlanden. Rijswijk, Nijgh & Van Ditmar Universitair, JANSSEN, P. e.a. De Gouden delta der lage landen. Antwerpen, Mercatorfonds, KOSSMANN, E.H. De Lage Landen, Twee eeuwen Nederland en elgië. 2dln. Amsterdam-russel, Elsevier, SCHÖFFER, I e.a. De Lage Landen van 1500 tot Amsterdam, Agon, Geschiedenis van elgië LUYKX, T. & PLATEL, M. Politieke geschiedenis van elgië van 1789 tot dln. Antwerpen, Kluwer, WITTE, E. e.a. Politieke geschiedenis van elgië van 1830 tot heden. Antwerpen, Standaard, WITTE, E. e.a. Nieuwe geschiedenis van elgië. Deel I Tielt, Lannoo, Geschiedenis van Vlaanderen Culturele geschiedenis van Vlaanderen. 10 dln. Deurne, aart, Twintig eeuwen Vlaanderen. 15 dln. Hasselt, Heideland-Orbis, WITTE, E. e.a. Geschiedenis van Vlaanderen, van de oorsprong tot heden. russel, La Rennaissance du Livre, Speciaal ART, J. e.a. Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente? Gent, VAN UYTVEN, R. e.a. Geschiedenis van rabant. Leuven, Davidsfonds, 2004.

33 Kunst-en Cultuurbeschouwing: DE VISSER, A. Hardop kijken, Een inleiding tot de kunstbeschouwing. Nijmegen-Amsterdam, HONOUR, H. & FLEMING, J. Algemene kunstgeschiedenis. Amsterdam, Meulenhoff, Natuur-en Landschapslezen: STERNERG, R.J., Thinking styles. New York, Cambridge University Press, 1997 AMERYCKX, J., Algemene bodemkunde, 1979 TJEENK, H.D. e.a., Algemene geologie. Groningen, Pannekoek.. V DE ERGEN, milieu-educatie in de Westvlaamse Heuvels. Provincie West-Vlaanderen., 1994 De Groene 62 : landschapsverkenning langs de spoorwegbedding Oostende Torhout, Provincie West-Vlaanderen.,1992 De haven van Gent, de vriendelijke haven., Havenbedrijf Gent GA De haven van Gent Project Kluizendok. Havenbedrijf Gent GA DE LUST G. e.a., De Kalmhoutse Heide. Davidsfonds Leuven GULLENTOPS F., e.a.,delfstoffen in Vlaanderen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Maes P., De laatste restjes groen (West-Vlaanderen), Zellik, Globe, 1995 Gysels H., De landschappen van Vlaanderen en Zuidelijk Nederland, Apeldoorn, Garant Leuven, 1993 De open ruimte in Vlaanderen, algemeen referentiekader. Koning oudewijnstichting, 1985 De open ruimte in Vlaanderen, innen-vlaanderen Oost. Koning oudewijnstichting, 1985 De open ruimte in Vlaanderen, Haspengouw. Koning oudewijnstichting De open ruimte in Vlaanderen, Kust en Polders. Koning oudewijnstichting De open ruimte in Vlaanderen, Midden-Limburg. Koning oudewijnstichting Thoen H., De Romeinen langs de Vlaamse kust, Gemeentekrediet Rottier, H. e.a., De Vlaamse Kustvlakte van Calais tot Saeftinge.., Middelburg. Tielt & Den oer,1984 erendsen H.J.A., De vorming van het land.. Van Gorcum J. uisman, Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen, Franeker, 1995

34 DEPUYDT F., Fascinerende Landschappen van Vlaanderen en Wallonië.. Davidsfonds/Leuven.1995 Geogidsen. roothaers, L., Geologie van Vlaanderen, een schets. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 1995 Allemeersch L. e.a. Heide in Limburg. Tielt, Lannoo, 1988 Antrop. M. Het landschap meervoudig bekeken. Pelckmans-Kapellen Goossens D., Inleiding tot de geologie en geomorfologie van elgië. Geologische Kring, Erps-Kwerps Verhulst. A. Landschap en landbouw in Middeleeuws Vlaanderen, Gemeentekrediet erendsen H J.A.., Landschap in delen. Van Gorcum erend H.J.A., Landschappelijk Nederlandsen. Van Gorcum Vanmaercke - Gottigny. Levende aarde in de Vlaamse Ardennen. Stichting O.Wattez Hofkens E. e.a., Nieuwe impulsen voor de landschapszorg - De landschapsatlas (baken voor een verruimd beleid). russel, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 2001 Ontstaan en ontwikkeling van de haven van Gent en haar verbinding met de zee. Havenbedrijf Gent GA Profiel van de haven van Gent. Havenbedrijf Gent GA HERMY M e.a. Punten en lijnen in het landschap Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Rockham O., The history of the countryside H. Lorzing. The Nature of Landscape A personal Quest ossu. J. Vlaanderen in oude kaarten. Drie eeuwen Cartografie. Tielt, Lannoo, 1983 Kaarten en luchtfoto s Ferraris Kabinetskaart der Oostenrijkse Nederlanden.. N.G.I. Gerard Mercator Kaart van Vlaanderen.. N.G.I. Orthofoto s van Vlaanderen Eurosense, Wemmel Topografische kaarten. N.G.I.

35 Algemene Wereldatlas. Wolters. Rondleiden in de Praktijk QUINTILIANUS, De opleiding tot redenaar. Groningen, Historische uitgeverij RUSKIN R.H., Communicatieleer, 1986 GRICE P., Studies in the way of word s? Harvard University Press FRIEDRICH G. e.a., Systematic Desensitization en Avoiding Communication: Shyness, Reticence and Communication Apprehenssion, everly Hills, 1984 PERELMAN, e.a., The new Rhetoric and the Rhetoricians. Remembrances and Comments., Quarterly Journal of Speech, 1984 ARMSTRONG D, e.a., Gesture and the Nature of Language, Cambridge University Press, 1995 HILGER, F. e.a., Professoneel presenteren, Schoonhoven: Academic Service. VAN DER MEIDEN A, Over spreken gesproken. Aspecten van de moderne Retorica, Vandermeiden Consultancy,1989 UZAN T., Use Your Head, Londen, C ooks, 1974 KLAASSEN W., De spraakmakers in Onze Taal, Themanummer over stem en spraak, 1993 MEHRAIAN, A. Nonverbal communication, Chicago, Illinois, Aldine-Atherton, 1972 KORSWAGEN C.J.J., Mondelinge Communicatie2, Wolters-Noordhoff SAS P., e.a., Als je veel moet praten, Leuven, Garant, 1991 SHULMAN A., e.a., Non-Verbal Communication, Ed. Williams R. Thames and Hudson, 1981 ARMSTRONG D. e.a. Gesture and the nature of language, Cambridge, Cambridge University Press, 1995 CLAMPITT P.G., Communicating for Managerial Effectiveness, Newbury Park, 1991 De GROOF, Spreken voor een volle zaal, Antwerpen Apeldoorn, Garant, 2003 VAN DER AUWERAERT A. e.a. Postmoderne wetenschapscommunicatie: zijn wetenschappers er klaar voor?, 2006 LAERY, T., Interpersonal diagnosis of personality, New York, Ronald Press, 1957 REMMERSWAAL J., egeleiden van Groepen. Groepsdynamica in de praktijk, Houten/Zaventem, ohn Stafleu Van Lughem, 1992 THORESEN, P., Defense Mechanisms in groups, in The Annual Handbook for Group Facilitators, San Diego, University Associates, 1972 RIEMAN, F., Psychologie van de angst, s Gravenhage, Vuga, 1980 WATZLAWICK, P. e.a., De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie, Deventer, Van Loghum Slaterus, 1970

36 MINNEO K., Gidsen en hun rollen in Volgt de gids? Nieuwe perspectieven voor educatie en gidsing in kunstmusea, russel, Koning oudewijnstichting, 2001 PRUMMEL J., e.a., Een andere kijk op gidsen. Reader, VMV, 2002 URGOON J., Nonverbal Signals in Mark L. Knapp & Gerald R. Miller Handbook of Interpersonal Communication. everly Hills, Sage DAVENPORT T., The attention economy, Harvard usiness School Press, 2001 GALLI J., Intercultural communication, Elton-Wolf Publishing IRDWHISTELL R., Kinetics and context: essays on body motion communication, Pennsylvania, Pennsylvania Press, 1970 ARNOLDI, F., Wat, waarom en hoe toneelspelen. Heijnis, 1970 DANIËLS, W., e.a., De stem van, Den Haag, SDU uitgeverij, 1993 SOET, M.I., De stem, handleiding voor een goed gebruik, Kosmos Amsterdam Antwerpen MAYER, R., Multimedia Learning, Cambridge University Press, 2001 PARKIN, M., Tales for Trainers, London, Kogan Page, 1998 PARKIN, M., Tales for Coaching, London, Kogan Page, 2001 SHANK, e.a., Tell me a Story: Narrative and Intelligence, Northwestern University Press, 1998 SIMMONS, A., The Story Factor: Secrets of Influence from the Art of Storytelling, Cambridge, Perseus, 2001 VROENE, J., De kracht van verhalen, Amsterdam, res V, 2000 MADDERN, E., Storytelling at Historic Sites Englisch Heritage, 1992 HULST, H. e.a., Gids voor Gidsen Toerboek, Leiden, 2006 STERNERG, R.J., Thinking styles. New York, Cambridge University Press, 1997 DE RYNCK, P., Volgt de gids? Nieuwe perspectieven voor educatie en gidsing in kunstmusea, Koning oudewijnstichting, 2001 DE GROOTE, P., Panorama op Toerisme, Leuven, Garant, 1995 DE RANANDER, G., e.a. De Muzen nodigen uit!? Antwerpen, UFSIA, 1999 LASZLO, E., The Multi-cultural Planet report of a UNESCO international expert group, Oxford, Oneworld, 1993 LENTE, G. van, Groepen Leiden en begeleiden, Het Spectrum, 1991 ROANE S, Mag ik me even voorstellen?, uitgeverij M&P-Weert, 1994 NILLESEN F, Wat bedoel je?, Angerenstein, 1998

37 VAN MEER, K., e.a., Elementaire sociale vaardigheden, Diegem, ohn Staflen Van Loghum Houten, 1997 UZAN, T., Gebruik je geheugen, Schoonhoven, Academie Service, 1995 DRAAISMA, D., De metaforenmachine, een geschiedenis van het geheugen, Historische uitgeverij, 1995 SPALTY., Over Soundmix- & microfoongebruik, uitgegeven in eigen beheer, 1992 SCHMIDT, J., Weten en kunnen, hoe leer ik voordragen en toneelspelen? Amsterdam, Kosmos, jaren 1950 WIPPO, P., e.a., Alle ogen gericht op omgaan met plankenkoorts, Amsterdam, oom, 2002 DIERENDONCK, R., Syllabus bij de studiedag Educatief werken in musea met personen met een verstandelijke handicap, Antwerpen, 2000 LINDENZORG LICHT EN LIEFDE, Algemeen documentatiepakket voor scholieren, studenten en andere geïnteresseerden, Documentatiedienst Licht en Liefde, VraseneFinaliteit reisleider Transport EHO en noodsituaties Groepsdynamica en conflicthantering - DE MEULEMEESTER K., e.a.,. Handleiding voor reisleiders en reizigers. Davidsfonds, Leuven, OOMKES F.R. Training als beroep. Sociale en interculturele vaardigheid. (delen 1 en vooral 2 omtrent groepen). Meppel, oom, Amsterdam, RAADGERS W. e.a., Reisleiding Geven. Handboek voor reisleiders. Uitgeverij Toeroek, Leiden, REMMERSWAAL J. Handboek Groepsdynamika. Uitgeverij H. Nelissen, Wereldgodsdiensten en interculturele communicatie - CIMIC (Marc Colpaert initiatiefnemer), Voortgezette opleiding intercultureel management. Katholieke Hogeschool Mechelen. Oa de reeks monografieën daar uitgegeven.

38 . - CLEMENTS P., e.a. The diversity training handbook. A practical guide to understanding & changing attitudes. Kogan Page, New Dehli, HOFSTEDE G., Allemaal andersdenkenden. Omgaan met cultuurverschillen. Uitgeverij contact, Amsterdam; OOMKES F.e.a.,. Cross-cultural communication. A trainer s manual. Gower publishing, UK PINTO D. Intercultural Communication. A three-step method for dealing with differences. Garant, Leuven SHADID W.A. Grondslagen van interculturele communicatie. Studieveld en werkterrein. ohn Stafleu Van Loghum, Steunpunt ICO (Intercultureel Onderwijs) van het U.Gent. - VOSSESTEIN J. Vreemd volk. Over gedrag in andere culturen. KIT Publishers, Amsterdam. 2003