14 mei e-nose programma Dr. J.B Milan

Transcriptie

1 Notitie Aan e-nose board Kopie aan Datum Documentnummer Project Auteur 14 mei e-nose programma Dr. J.B Milan Onderwerp Activiteit F, deel B gebruik mobiele e-nose door Chemisch Advies en de Meetploeg (veiligheid) Inleiding In het e-nose programma is onder activiteit F, deel B (veiligheid), onderzocht in hoeverre de inzet van de mobiele e-nose een toegevoegde waarde heeft bij de werkzaamheden van Chemisch Advies en de Meetploegen van de brandweer. In de periode juni 2010 december 2012 beschikte Chemisch Advies en de 12 Meetploegen van de Veiligheidsregio Rotterdam- Rijnmond in totaal over 15 mobiele e-noses. De mobiele e-noses zijn met name ingezet in gevallen waar de inzetprocedure gevaarlijke stoffen gewenst was. In de bijlagen ( , , en ) van deze notitie staan de rapportages met de ervaringen van het gebruik van de mobiele e-nose door Chemisch Advies en de Meetploegen. Een samenvatting staat hieronder beschreven. Samenvatting en conclusie In de periode juni 2010 december 2012 is de mobiele e-nose veelvuldig ingezet door Chemisch Advies en de Meetploegen in gevallen waar de inzetprocedure gevaarlijke stoffen gewenst was. Op basis van alle beschouwde ervaringen en de gehouden enquête onder Chemisch Adviseurs is hieronder een opsomming gegeven van een aantal bevindingen over het gebruik van de mobiele e-nose. Hieruit kan geconcludeerd worden dat Chemisch Advies en de Meetplanorganisatie (MPO) groot voorstanders zijn van de inzet van de mobiele e-nose bij incidenten. De mobiele e-noses blijken met name bruikbaar bij het op afstand monitoren van situaties met verhoogde gasconcentraties. Door een e-nose te plaatsen in een object of benedenwinds van een incident kan het concentratieverloop gemonitord worden. Hierdoor kan de actuele situatie in het object of benedenwinds van het incident op afstand gevolgd worden. Ervaringen van het gebruik van de mobiele e-nose bij incidentbestrijding Bruikbaar bij het inpandig monitoren van het concentratieverloop van gassen (bv. begassingen gebouwen, het foutief afgaan van CO 2 -blussysteem, afgaan van bedrijfsgasdetectie-apparatuur etc) Bruikbaar bij het detecteren van de precieze locaties op een bedrijfsterrein van verhoogde concentraties en het concentratieverloop daarvan (dit na afloop van een incident) Bruikbaar bij het op afstand continu monitoren van het effect van geforceerd ventileren van een ruimte (bv. na een brand), waarna eventueel bijgestuurd kan worden en het tijdstip van vrijgavemetingen bepaald kan worden Bruikbaar bij het op afstand monitoren van een verontreiniging in de openbare ruimte Bruikbaar bij het benedenwinds monitoren van een incident (bv brand, lekkages) Een aantal keren hadden de mobiele e-noses een lege accu (men was vergeten de e-nose op de lading te zetten) en konde ze daarom niet worden ingezet Meerdere keren is gebleken dat de e-nose lagere detectielimieten heeft dan conventionele meetmiddelen van MPO. Blad 1 van 1

2 Voor de mobiele e-nose toepassing is het belangrijk dat het verloop in de tijd en plaats gevolgd kan worden en is het hebben van een fingerprint van de bepaalde stof niet een vereiste Enkele citaten uit de uitgevoerde enquête Grote toegevoegd waarde van het meetpakket doordat de e-nose meer stoffen kan detecteren dan alle huidige meetmiddelen bij elkaar. Ook de online aflezing heeft grote voordelen doordat je de effecten van de bestrijding van het incident op afstand kunt monitoren. Bij het ventileren van ruimten kan het effect van het ventileren op afstand bekeken worden. Als je wat meer weet van de werking van de e-nose vind ik het een waardevolle aanvulling, zeker bij stoffen die je niet ruikt. Ook bij onderzoek achteraf kan de e-nose waardevolle input leveren Het op afstand kunnen monitoren van het verloop van het incident. Efficiënter inschatten wanneer vrijgavemetingen uitgevoerd kunnen worden Door de e-nose heb je als meetplanleider een goede plaatsbepaling van de meetploegen, hierdoor kunnen ze beter aangestuurd worden en kun je sneller en beter informatie verzamel om een beslissing te nemen (vragen over het concentratieverloop in een bepaald gebied kunnen sneller en betrouwbaarder beantwoord worden). De detectiegrens van de e-nose (ppb-niveau) is veel lager dan die van conventionele meetapparatuur (ppm-niveau). De e-nose kan fungeren als controlemiddel of op de juiste plaats is gemeten als de conventionele meetmiddelen geen meetuitslag geven. Indien de e-nose wel een meetuitslag heeft, is de meetlocatie goed geweest. Met de e-nose kun je op afstand een situatie monitoren, zonder dat er frequent metingen verricht moeten worden. Dit scheelt arbeid, meetbuisjes en komt ten goede aan de levensduur van conventionele meetapparatuur. Blad 2 van 2

3 BIJLAGEN Blad 3 van 3

4 Blad 4 van 4

5 Notitie Aan e-nose team Kopie aan Datum Documentnummer Project Auteur 28 juli E-nose programma Dr. J.B. Milan Onderwerp Gebruik mobiele e-nose Chemisch Advies Inleiding In het E-nose programma wordt onder activiteit F Metingen Geur en Veiligheid o.a. de toegevoegde waarde van de mobiele e-nose bij de werkzaamheden van Chemisch Advies onderzocht. In het Safety Pilot 2010 rapport (DMS ) staan reeds 3 voorvallen beschreven waarbij de mobiele e-nose in dit kader succesvol is ingezet. Deze notie beschrijft nog 3 andere voorvallen van het gebruik van mobiele neuzen bij de werkzaamheden van Chemisch Advies. Samenvatting en conclusies De mobiele e-nose is 3 keer succesvol ingezet door Chemisch Advies: Het inpandig monitoren van het concentratieverloop nadat het CO 2 - blussysteem foutief was afgegaan in de Botlek Het inpandig monitoren van het concentratieverloop bij het begassing van een geheel bedrijfsgebouw in de Rijnhaven n.a.v. overlast van ongedierte Bij de nazorg van een groot incident in Moerdijk: het detecteren van de precieze locaties van verhoogde concentraties en het concentratieverloop daarvan. Een conclusie die getrokken kan worden is dezelfde als die uit het Safety Pilot 2010 rapport: De mobiele e-neuzen hebben met name potentie laten zien in het op afstand monitoren van situaties met verhoogde gasconcentraties. Door een e-neus te plaatsen in een object of benedenwinds van een incident kan het concentratieverloop gemonitord worden. Hierdoor kan de actuele situatie in het object of benedenwinds van het incident op afstand (bewaakt) worden gemonitoord. Daarnaast kunnen nog andere conclusies getrokken worden: Voor de mobiele e-nose toepassing is het belangrijk dat het verloop in de tijd en plaats gevolgd kan worden en is het hebben van een fingerprint van de bepaalde stof niet een vereiste De GPS- module biedt een unieke mogelijkheid voor de precieze locatiebepaling voor de hoogste concentraties (zie Moerdijk voorbeeld) De koppeling van e-nose metingen met gekalibreerde standaardmetingen (zie Moerijk en Codrico) biedt de mogelijkheid om de kwalitatieve e-nose data te ijken : te vertalen naar een semi-kwantitatieve maat, een indicatie van de concentratie van de stoffen. Aangeraden wordt dan ook om bij incidenten de kwalitatieve e-nose meting eerst tegelijkertijd uit te voeren met gekalibreerde standaardmetingen en vervolgens het vervolg in de tijd te volgen (op afstand) met een e-nose. Eventueel kunnen dan op gezette momenten aan de hand van de e-nose waarden gekalibreerde standaardmetingen verricht worden. Terugblik Safety Pilot 2010 rapport Blad 1 van 7

6 De drie meest opvallende voorvallen uit de Safety Pilot, waarbij de mobiele e-nose is gebruikt in het veiligheidsrelevante domein waren: - Het monitoren van het concentratieverloop tijdens geforceerd ventileren na een inpandige CO2-lekkage bij een groothandel in groenten en fruit te Ridderkerk. - Het meten van rookgasmengsels na een brand in een loods op de Heijplaat. - Het detecteren van lekkages van niet geodoriseerd aardgas en van aardgas in concentraties die onder de detectiegrens liggen van de huidige meetapparatuur van Chemisch Advies. 3 voorvallen waarbij de mobiele e-nose is gebruikt door Chemisch Advies Voorval 1 Mobiele e-nose: inzet bij CO2 vrijgavemeting van Brenntag in de Botlek Chemisch Advies rukte op 24 december 2010 uit n.a.v. een CIN-melding (Z4) van Brenntag Nederland Tankinstallatie Chemiehaven. Het CO 2 -blussysteem was in werking getreden zonder dat er brand was. Chemisch advies heeft een mobiele e-nose in de bedieningsruimte van het CO 2 -blussysteem geplaatst (zie figuur 1) en buiten gewacht totdat de concentratie terug was naar normaal. Vervolgens is met standaard meetapparatuur de concentratie in de ruimte gemeten (rond 11.45: 0,9 vol% op de Pac 3000 van Dräger) Figuur 1: CO 2 vrijgave van een gebouw NB: de e-nose meet niet zelf het gas CO 2 (CO 2 oxideert en reduceert nl. niet), echter door de hoge CO 2 concentraties worden andere gassen in lucht weggedrukt. De e-nose registreert dus hier eigenlijk een zuurstof-verarmde omgeving. Concluderend: op afstand kan continu m.b.v. een mobiele e-nose het concentratieverloop gevolgd worden waarna bij een verwachte voldoende afname met standaardapparatuur een controlemeting kan worden uitgevoerd. Voorval 2 Mobiele e-nose: inzet bij gassing van het Codrico bedrijfsgebouw in de Rijnhaven In het kader van ongediertebestrijding heeft het bedrijf Codrico het gassingsbedrijf SGS ingeschakeld. Het gehele Codrico bedrijfsgebouw werd hermetisch ingepakt en op 20 mei 2010 werd om ca gestart met het ingassen: het ontsmetingsgas Profume (99,8% sulfurylfluoride CA ) werd via een aangelegd buizenstelsel door het gehele gebouw geleid. Dit heeft geduurd tot Vervolgens werd ongeveer een uur gewacht zodat het gas zich min of meer homogeen m.b.v. ventilatoren kon verdelen in het gebouw. Pas daarna ( ca. 23:30) werd gestart met de standaardmetingen van SGS. Hierbij wordt met een fumiscope (werking gebaseerd op thermische conducitiviteit en vooraf gecalibreerd) de concentratie van het ontsmettingsgas gemeten op meerdere plaatsen in een gebouw. Twee dagen later (22 mei) werd om ca. 11:00 uur gestart met beluchtingen. Tijdens de hele gassingsprocedure stond een mobiele e-nose op de 4 de verdieping in het gebouw nabij een standaard meetpunt. In figuur 2 worden de e-nose meetwaarden gedurende de gehele gassingprocedure gegeven. Duidelijk is dat het hele verloop van het gassingproces te volgen is: 1) De start (e-nose reageert vanaf 20:00 op 20 mei) Blad 2 van 7

7 2) Het stoppen met gas toevoegen (e-nose geeft een spike om precies op 20 mei) 3) De start van geforceerd ventileren van het gebouw (11:00 op 22 mei) Figuur 2: Gassing van een gebouw gevolgd met een mobiele e-nose In figuur 3 worden de e-nose meetwaarde van de blauw sensor samen getoond met de standaardmeetwaarde van het meetpunt vlakbij de mobiele e-nose. De overeenkomst tussen de gemeten concentraties en e-nose waarden is goed. Figuur 3: Vergelijking standaardmeting versus e-nose meting Gassing met Profume gemeten concentratie (g/m3) gemeten concentratie 15 2 e-nose waarde tijd In figuur 4 worden de resultaten gegeven van een voor- en na-controle test om eventuele aantasting van de mobiele e-nose door het ontsmettingsgas te kunnen registeren. Hierbij is de mobiele e-nose in de glove-box voor en na het gassing blootgesteld aan dezelfde stof. Uit figuur 4 kan geconcludeerd worden dat de e-nose nagenoeg ongeschonden lijkt te zijn. Wel wordt aangeraden om in de toekomst een betere voor- en na-controle test op te zetten. Dit omdat 10 minuten te kort is om een evenwichtssituatie in de glove-box te laten ontstaan. Figuur 4 voor- en na-controle test Voor: e-nose sensor-waarde Blad 3 van 7

8 Na: Concluderend: op afstand kan continue m.b.v. van een mobiele e-nose het concentratieverloop gevolgd worden. Het gemeten concentratie-verloop van de e-nose is zeer goed vergelijkbaar met de die van de standaard meting. Voorval 3 Mobiele e-nose: inzet in Moerdijk op 11 januari en 5 april Als nazorg van de Chemie-Pack brand te Moerdijk (5 januari 2011) is Chemisch advies 2 keer (11 januari en 5 april) gevraagd om het Chemie-Pack terrein te inspecteren. Beider keren is gebruik gemaakt van de mobiele e-nose. In figuur 5a (11 januari) en 5b (5 april) staan de mobiele e-nose waarden van beide keren. In figuur 6a (11 januari 11:53-12:22), 6b (5 april 10:58-11:23) en 6c (5 april 11:28-12:03) worden de e-nose waarden en de bijbehorende GPScoordinaten in Google Earth gegeven. Tevens is er een illustratief filmpje met de GPSgeprojecteerde e-nose data en inclusief fotomatriaal van 5 april gemaakt. Figuur 5a mobiele e-nose inzet in Moerdijk: 11 januari Figuur 5b mobiele e-nose inzet in Moerdijk: 5 april Blad 4 van 7

9 Blad 5 van 7

10 Van boven naar beneden: Figuur 6 a: GPS-geprojecteerde e-nose data e-nose inzet Moerdijk: 11 januari, 11:53-12:22 Figuur 6 b: GPS-geprojecteerde e-nose data e-nose inzet Moerdijk: 5 april, 10:58-11:23 Figuur 6 c: GPS-geprojecteerde e-nose data e-nose inzet Moerdijk: 5 april, 11:28-12:03 Concluderend uit zowel de figuren 5 en 6 als de gemaakte film: De mobiele e-nose laat zien dat (nog) onbekende gasvormige componenten van het Chemie-Pack terrein komen. De concentratie is dusdanig laag dat deze alleen te meten zijn op het terrein zelf. Vergelijking van figuur 6a (11 januari) met figuur 6b (5april) toont aan dat op precies dezelfde GPS-locaties de concentratie is afgenomen in de loop van de tijd. Dit komt waarschijnlijk door schoonmaakwerkzaamheden aan de rand van het Chemie-Pack terrein Vergelijking van figuur 6b (5 april, 10:58-11:23) met figuur 6c (5 april, 11:28-12:03) toont aan dat hoge concentraties op het midden van het Chemie-Pack terrein dan aanwezig zijn. Daarbij geeft het filmpje aan dat de hoogste concentraties o.a. terug te voeren is tot een aanwezige put op het midden van het terrein De MOD (Milieu Ongevallen Dienst) heeft op verzoek van de brandweer metingen verricht op onder meer 10 januari op het Chemie-Pack zelf (zie Meetresultaten MOD van de luchtkwaliteit op en nabij terrein Chemie-Pack in periode 7-16 januari, briefrapport /2011). In de tabel hieronder staan de MOD-resultaten van 10 januari gegeven (bron tabel 9 RIVM briefrapport /2011). Alle gemeten componenten bij elkaar optellend worden de volgende VOC-concentraties gevonden: doucheruimte 4,7 ppm, kantine laag 3, 9 ppm en kantine hoog 2,8 ppm. Met name de stoffen tolueen, 4-ethyltolueen en 2 verschillende trimethylbenzenen zijn duidelijk in verhoogde concentraties aanwezig op het Chemie-Pack terrein. De e-nose waarden van figuren 5 en 6 zijn dus met een grote waarschijnlijkheid te relateren aan benzeenachtige verbindingen. Dit inzicht geeft de mogelijkheid om de kwalitatieve e-nose data van 11 januari te relateren aan de gekalibreerde standaard metingen van de MOD. Gebruikmakend van de e-nose TNO lab-metingen aan benzeen (1, 10 en 100 ppm, zie Safety Pilot 2010 rapport (DMS )) is er een gevoeligheidscurve* gecreëerd voor de licht- Blad 6 van 7

11 groene e-nose sensor. Vervolgens is m.b.v. deze gevoeligheidscurve de db-schaal van figuur 5a vervangen door de ppm-schaal. Figuur 7 geeft het resultaat: de gevonden gemiddelde VOC concentratie is 2 ppm met hoge pieken van 6 en 8 ppm Figuur 7:mobiele e-nose inzet in Moerdijk: 11 januari, de db-schaal is vertaald in ppm-schaal m.b.v. de gevoeligheidscurve* van benzeen Est. TOC concentrations 9 8 E-nose data (S1) "translated" in ppm :45: :52: :00: :07: :14: :21: :28: :36:00 Time Concluderend: wanneer er bekend is welke stoffen in de lucht kunnen worden verwacht, in dit geval benzeenachtige verbindingen, en hiervoor een e-nose gevoeligheidscurve bepaald is, dan kan met de e-nose een ordegrootte geven worden van de heersende concentratie (tijd- en plaatsafhankelijk). * Opmerking: enige voorzichtigheid is hier noodzakelijk aanzien verschillende labs verschillende gevoeligheidscurve voor benzeen vinden. Dit kan liggen in verschillen in de gehanteerde methodiek maar heeft wellicht ook een andere fundamentele oorzaak. Nader onderzoek is daarom noodzakelijk. Desalniettemin illustreert het bovenstaande de potentie van het gebruik van gevoeligheidscurven. Blad 7 van 7

12 Notitie Aan E-nose board Kopie aan Datum Documentnummer Project Auteur 22 mei Ray Desmidt Onderwerp Act.F, deel B: : Gebruik van de mobiele e-nose door Chemisch Advies in het 1 ste kwartaal 2012 Inleiding Vanaf medio 2010 beschikken de voertuigen van Chemisch Advies over een mobiele e-nose. Verder zijn begin september 2011 alle meetploegen voorzien van een mobiele e-nose. Tot dusver zijn veel positieve signalen waargenomen van de Chemisch Adviseurs over het gebruik van de e-nose. Om deze inzichtelijk te maken en om de e-nose, en het gebruik ervan, verder te ontwikkelen en aan te passen aan het werk van Chemisch Advies wordt een kwartaalrapportage gemaakt met een overzicht van het gebruik van de e-nose door Chemisch Advies. Verder zullen bevindingen door de Chemisch Adviseurs, tekortkomingen en verbeterpunten van de e-nose ook beschreven worden. Een bijkomstig voordeel van de rapportages is, dat een database opgebouwd kan worden met fingerprints van de verschillende stoffen die gemeten zijn met de e-nose. In het overzicht staan alle uitrukken van Chemisch Advies waarbij een e-nose is ingezet en alle uitrukken van de meetploegen waarbij een e-nose is ingezet. Uitgevoerde verbeteringen In het vorig kwartaalverslag stonden een aantal verbetervoorstellen. Van deze voorstellen is nr. 4 uitgevoerd, namelijk dat op het dashboard de mobiele e-noses beter te onderscheiden zijn van de vaste e-noses, zowel in symbool als in naam. Uitrukken van CA1 met de e-nose ADM??? Verder geen inzet in februari van CA1- en CA2-nose Blad 1 van 4

13 Afgaan van gasdetectie bij Brenntag Nederland BV Bij Brenntag Nederland BV is door onbekende reden de gasdetectie in alarm gegaan. Meetresultaten van de brandweer waren allen negatief. Terwijl de e-nose verhoogde waardes aangeeft. Er is dus wel iets aanwezig in de ruimte alleen de concentratie ligt onder het detectieniveau van de conventionele meetapparatuur. Uitrukken van CA2 met de e-nose In het 1 e kwartaal van 2012 is de e-nose van het CA2-voertuig niet ingezet. Uitrukken van de meetploegen met de e-nose : Inzet MPO 33.1 bij brand Trafohuis Apollostraat Rotterdam Helaas had de e-nose bij deze uitruk een lege accu. Op heeft MPO 33.1 ook een inzet gehad en is toen, bij terugkomst op de kazerne, vergeten de e-nose op de lading te zetten. Na de uitruk van is dit wel gebeurd : Inzet MPO 14.1 bij NOx-emissie bij bedrijf FMI te Schiedam Bij het bedrijf is in een IBC een reactie ontstaan tussen organisch afvalmateriaal en een schoonmaakmiddel met salpeterzuur. Zoals in de fingerprint te zien is wordt in eerste instantie verhoogde waarden gemeten, dit is de rit in het uitrukvoertuig naar plaats incident. Bij plaats incident wordt de e-nose in de ruimte gehangen waar d reactie zich plaatsvindt. Als reactieproduct kwam NOx vrij. NOx is een oxiderende stof, waardoor de e-nose een negatieve Blad 2 van 4

14 uitslag geeft. De ruimte met NOx is geforceerd geventileerd, waarbij het resultaat van het ventileren zichtbaar was met de e-nose. Om 14:45 uur is begonnen met ventileren, maar de e- nose waarden gingen niet richting het nulpunt. Dit kwam doordat de ventilator niet goed stond opgesteld. Omstreeks 15:30 uur is de ventilator verplaatst en werd het ventileren effectiever. Dit is duidelijk te zien op de fingerprint. Met de e-nose kan dus op afstand het effect van het ventileren bekeken worden, waarna eventueel bijgestuurd kan worden : Inzet MPO 14.1 en MPO 22.1 bij brand op handelslaboratorium Verweij te Rotterdam Een meetploeg heeft bij het EMC gemeten en een andere meetploeg nabij plaats incident. Op moment van schrijven was geen extra info aanwezig over de inzet van de meetploegen, deze volgt nog. Blad 3 van 4

15 Bespreking inzetten e-nose door Chemisch Advies en de Meetploegen Zoals uit bovenstaand overzicht blijkt is de e-nose minder vaak ingezet als in het laatste kwartaal van De Chemisch Adviseurs zijn nog steeds overtuigd van het nut van de e- nose voor Chemisch Advies en de meetploegen! Enkele mogelijke oorzaken dat de e-noses minder ingezet zijn: - Veelvuldig gebruik van de CA1- en CA2-nose in het laboratorium voor testmetingen; - Van t/m waren de e-noses voor onderhoud naar Comon-Invent; - Mogelijk minder uitrukken waarbij e-nose ingezet had kunnen worden; - Minder vaak meetpoegen ingezet. Blad 4 van 4

16 Notitie Aan E-nose board Kopie aan Datum Documentnummer Project Auteur 22 mei Ray Desmidt Onderwerp Act.F, deel B: Gebruik van de mobiele e-nose door Chemisch Advies in het 4 e kwartaal 2011 Inleiding Vanaf medio 2010 beschikken de voertuigen van Chemisch Advies over een mobiele e-nose. Verder zijn begin september 2011 alle meetploegen voorzien van een mobiele e-nose. Tot dusver zijn veel positieve signalen waargenomen van de Chemisch Adviseurs over het gebruik van de e-nose. Om deze inzichtelijk te maken en om de e-nose, en het gebruik ervan, verder te ontwikkelen en aan te passen aan het werk van Chemisch Advies wordt een kwartaalrapportage gemaakt met een overzicht van het gebruik van de e-nose door Chemisch Advies. Verder zullen bevindingen door de Chemisch Adviseurs, tekortkomingen en verbeterpunten van de e-nose ook beschreven worden. Een bijkomstig voordeel van de rapportages is dat een database opgebouwd kan worden met fingerprints van de verschillende stoffen die gemeten zijn met de e-nose. In het overzicht staan alle uitrukken van Chemisch Advies waarbij een e-nose is ingezet en alle uitrukken van de meetploegen waarbij een e-nose is ingezet. Uitrukken van CA1 met de e-nose Zeer grote brand Partyschip Rotterdam E-nose op CA1-voertuig bovenwinds van de brand neergezet. Gezien de lage windsnelheid was er ook veel variatie in de windrichting, waarbij het voertuig dus ook af en toe in de rook stond. Dit is duidelijk te zien aan de pieken. Blad 1 van 8

17 : Inzet bij de ontmanteling van een XTC-lab in Schiedam Omstreeks 15:10 uur is het XTC-lab binnengegaan, tot 15:50 uur. De CA heeft toen met verschillende meetapparatuur metingen verricht (vrijgavemetingen). PID: maximaal 1,5 ppm, CO: 0 ppm, H 2 S: 0 ppm, Ex/Ox: 0%, B53: 0 ppm en B15: 0 ppm. De E-nose geeft een duidelijke verhoging. Rond 18:00 uur is de e-nose langdurig in het XTC-lab geplaatst. Om 21:34 uur is een sterke ammoniakachtige lucht waargenomen. Dit is duidelijk te zien in de grafiek. Rond 22:50 uur is een soortgelijke piek zichtbaar. De pieken komen echter niet overeen met de fingerprint van ammoniak. De pieken zijn veroorzaakt doordat enkele vaten open zijn gemaakt voor monstername. Verder was er in de ruimte een amfetaminelucht aanwezig : Inzet bij broei van Mancozeb op transportband bij Cerax Agri De e-nose is ingezet in een bedrijfshal waar broei op een transportband plaats vond. Het betreft Mancozeb, wat een fungicide is in vaste vorm. De fingerprint is dus van het rookgas dat is vrijgekomen tijdens de broei : onwelmelding bij DHL Blad 2 van 8

18 De e-nose is ingezet n.a.v. een onwelmelding door een medewerker van DHL. De e-nose is geplaatst in het voertuig waar de onwelmelding had plaatsgevonden. Vanaf 09:14 10:00 uur zijn ook PID-, CO en CO 2 -metingen uitgevoerd in het betreffende voertuig, alle resultaten waren 0 ppm. Wel is rond 09:45 uur een opvallende piek te zien. Ook rond 13:45 uur is een piek te zien. Er is echter geen logboek bijgehouden van wat er zich bij de e-nose heeft afgespeeld, waardoor geen conclusies verbonden kunnen worden aan de meetdata : G1 Chloorontsnapping bij Akzo Nobel De e-nose is ingezet n.a.v. een Chloorontsnapping bij Akzo Nobel. De e-nose is benedenwinds van het emissiepunt opgehangen om de situatie te monitoren. Tijdens de meting heeft zich geen chlooremissie meer voorgedaan. De verhoogde waardes komen van een o-cresollucht die ter plaatse aanwezig was, benedenwinds van Nufarm. Blad 3 van 8

19 : Lekkage van p-xyleen bij Esso Raffinaderij Nederland BV De e-nose is ingezet bij een lekkage van p-xyleen, waarbij deze zo n 2 meter boven het lekpunt is geplaatst. De e-nose is daar rond 19:20 uur neergehangen en zoals op de grafiek te zien is, is de lekkage rond 20:03 uur gestopt. Deze inzet van d e-nose is weer een prachtig voorbeeld dat (incident)situaties op afstand gemonitord kunnen worden. Uitrukken van CA2 met de e-nose In het 4 e kwartaal van 2011 is de e-nose van het CA2-voertuig niet ingezet. Uitrukken van de meetploegen met de e-nose Omdat de meetploegen begin september 2011 voorzien zijn van een mobiele e-nose zal vanaf begin september geëvalueerd worden. Zoals uit onderstaand overzicht zal blijken zijn de e- noses al dikwijls ingezet : Inzet MPO Hoek van Holland n.a.v. lekkage LNG bij de Gate Terminal Maasvlakte Een dag na het uitrollen van de e-noses aan de meetploegen was de eerste inzet van een meetploeg met een e-nose een feit. Naar aanleiding van een LNG-lekkage bij de Gate Terminal op de Maasvlakte is de meetploeg Hoek van Holland ingezet voor metingen benedenwinds. De meetresultaten met conventionele meetapparatuur waren allen negatief (0). De fingerprint van de e-nose begint te dalen zodra deze van de lading in de kazerne wordt gehaald. De groene sensor daalt zelfs tot een waarde van bijna -10dB. Helaas heeft de meetploeg geen evaluatieformulier ingevuld zodat niet bekend is hoe de e-nose is ingezet (binnen/buiten voertuig). De bovenstaande fingerprint lijkt echter niet op die van methaan (LNG) zodat in elk geval met zekerheid gesteld kan worden dat de e-nose geen LNG heeft gemeten. Blad 4 van 8

20 Inzet MPO Frobenstraat en MPO Capelle a/d ijssel bij brand Partyschip De meetplanleider heeft 2 meetploegen benedenwinds van het incident gestuurd naar verschillende locaties voor CO-metingen en waarnemingen. Met de CO-meter waren de resultaten allemaal 0 ppm, de e-nose gaf echter wel verhoogde meetwaarden zodat met zekerheid gesteld kan worden dat in de rook gemeten is. Verder heeft de meetplanleider de meetploegen kunnen volgen en direct in kunnen spelen op verzoeken vanuit het veld/copi (bijv. kan de markt de volgende ochtend doorgaan). Blad 5 van 8

21 Inzet MPO Capelle a/d IJssel en Frobenstraat bij brand Robert Kochlaan te Rotterdam Meetploegen ingezet door Meetplanleider voor CO-metingen benedenwinds. Alle CO-metingen waren negatief. We is duidelijk te zien dat de meetploegen benedenwinds in de rook zijn geweest. Capelle heeft regelmatig verhoogde waarden met de e-nose geregistreerd, Frobenstraat kortstondig een hoge piek rond 23:00 uur. Hieruit blijkt dat CO-concentratie onder de detectiegrens van conventionele meetapparatuur heeft gelegen, maar dat de rook wel waarneembaar was met de e-nose. De rook heeft dus wel overlast kunnen veroorzaken, maar had geen toxisch effect. Verder is de e-nose gebruikt voor locatiebepaling van de meetploegen Inzet MPO Rockanje bij scheepsbrand Hellevoetsluis Blad 6 van 8

22 De meetplanleider heeft de meetploeg benedenwinds van een scheepsbrand in Hellevoetsluis gestuurd voor CO-metingen en waarnemingen. Met name de uitslagen tussen 08:40 uur en 09:13 uur zijn heel nuttig. Omdat er uitslag is op de e-nose weet je zeker dat je benedenwinds hebt gemeten (in de rook) ondanks dat andere meters (bijv. CO-meter) geen uitslag geven. Je kan dan met zekerheid zeggen dat de rook geen meetbare hoeveelheid CO bevat Inzet MPO Frobenstraat bij brand Bombaystraat Rotterdam De e-nose is ingezet benedenwinds van een brand. Er zijn lichte verhogingen te zien bij COmetingen van 0 ppm. Omstreeks 06:50 uur is een hele hoge piek te zien van de groene sensor. Dit was 90 meter benedenwinds tijdens de nablusfase. Dit zou een kortstondige rookwolk kunnen zijn met een samenstelling waardoor alleen de groene sensor reageert of het zou een meetfout van de groene sensor kunnen zijn. Dit laatste is het meest aannemelijk omdat bij de overige piekjes alle sensoren reageren en het niet aannemelijk is dat de samenstelling van de rook dusdanig zal veranderen dat alleen de groene sensor reageert. Verder komen tijdens laboratoriumtesten ook wel eens onverklaarbare pieken voor. Blad 7 van 8

23 Positieve ervaringen - Door de e-nose heb je als meetplanleider een goede plaatsbepaling van de meetploegen, hierdoor kunnen ze beter aangestuurd worden en kun je sneller en beter informatie verzamel om een beslissing te nemen (vragen over het concentratieverloop in een bepaald gebied kunnen sneller en betrouwbaarder beantwoord worden). - De detectiegrens van de e-nose (ppb-niveau) is veel lager dan die van conventionele meetapparatuur (ppm-niveau). De e-nose kan fungeren als controlemiddel of op de juiste plaats is gemeten als de conventionele meetmiddelen geen meetuitslag geven. Indien de e-nose wel een meetuitslag heeft, is de meetlocatie goed geweest. - Met de e-nose kun je op afstand een situatie monitoren, zonder dat er frequent metingen verricht moeten worden. Dit scheelt arbeid, meetbuisjes en komt ten goede aan de levensduur van conventionele meetapparatuur. Verbetervoorstellen 1. Op de CA-voertuigen moet een 220V-adapter komen zodat de e-nose ook voor langdurige metingen ingezet kan worden. Dit is met name als een verdachte situatie gemonitord moet worden. 2. Op de e-noses moet informatie over de eigenaar/contactpersoon geplaatst worden zodat contact op kan worden genomen i.v.m. het apparaat. 3. Als op het dashboard op een mobiele e-nose wordt geklikt zou de fingerprint moeten verschijnen (niet de grafiek van alle sensoren bij elkaar opgeteld) of een link naar de webpagina met de betreffende fingerprint, waar dan ook weer makkelijk teruggeschakeld kan worden naar het dashboard. 4. De naamgeving van de verschillende e-noses op het dasboard moet duidelijker (bijv. Schiedam kan zijn, e-nose op RIVM-meetpunt, e-nose van safety pilot of mobiele e-nose meetploeg Schiedam. Dit is verwarrend. 5. Er zou een presentatievorm bedacht moeten worden waarin de parameters: concentratie (= uitslagen sensoren) + locatie + tijd eenvoudig, snel en duidelijk in beeld gebracht kunnen worden. De huidige google-earth presentatie voldoet niet in voldoende mate. 6. Bij het monitoren van situaties moet een logboek bijgehouden worden waarin veranderingen in de situatie wordt bijgehouden zodat veranderingen in de e-nose data verklaard kunnen worden. Uitgevoerde verbeteringen 1. In de voertuigen van Chemisch Advies zijn in december 2011 de e-noses verplaatst van voor- naar achterin, zodat ze nu in de buurt van de overige meetapparatuur zijn. Hierdoor zou de attentiewaarde verhoogd moeten worden waardoor deze vaker wordt ingezet. 2. De CA-voertuigen zijn voorzien van een 220V-adapter zodat de e-nose ook voor langdurige metingen ingezet kan worden. Blad 8 van 8

24 Notitie Aan E-nose board Kopie aan Datum Documentnummer Project Auteur 18 september Ray Desmidt Onderwerp Act.F, deel B: : Gebruik van de mobiele e-nose door Chemisch Advies in het 2 de en 3 de kwartaal 2012 Inleiding Vanaf medio 2010 beschikken de voertuigen van Chemisch Advies over een mobiele e-nose. Verder zijn begin september 2011 alle meetploegen voorzien van een mobiele e-nose. Tot dusver zijn veel positieve signalen waargenomen van de Chemisch Adviseurs over het gebruik van de e-nose. Om deze inzichtelijk te maken en om de e-nose, en het gebruik ervan, verder te ontwikkelen en aan te passen aan het werk van Chemisch Advies wordt een kwartaalrapportage gemaakt met een overzicht van het gebruik van de e-nose door Chemisch Advies. Verder zullen bevindingen door de Chemisch Adviseurs, tekortkomingen en verbeterpunten van de e-nose ook beschreven worden. Een bijkomstig voordeel van de rapportages is, dat een database opgebouwd kan worden met fingerprints van de verschillende stoffen die gemeten zijn met de e-nose. In het overzicht staan alle uitrukken van Chemisch Advies waarbij een e-nose is ingezet en alle uitrukken van de meetploegen waarbij een e-nose is ingezet. Uitrukken van CA1 met de e-nose Verontreiniging wegdek A15 met stinkende stof (Anonolie) Op de A15 was een verontreiniging aanwezig van een onbekende stinkende stof. Tijdens het incident kwam men er achter dat het om anonolie ging. De mobiele e-nose van het CA1- voertuig is ingezet om op afstand de verontreiniging te monitoren. Er kon dus bekeken worden waar en wanneer de e-nose een hoge uitslag gaf (19:08 19:30 uur). Blad 1 van 1

25 Vreemde lucht is Maasstad ziekenhuis Personeel van het Maasstad ziekenhuis hebben een vreemde lucht waargenomen en hadden last van prikkelende ogen. Toen Chemisch Advies ter plaatse kwam was de lucht niet meer aanwezig. De e-nose is in de betreffende ruimte neer gezet om de situatie te monitoren. De vreemde lucht is tijdens het monitoren niet terug gekomen, hoewel er wel verhoogde waardes gemeten zijn met de e-nose Onbekende blauwe vloeistof en prikkelende lucht na brand in massagesalon De e-nose is ingezet in een ruimte waar een prikkelende geur aanwezig was nadat daar smeulende handdoeken waren aangetroffen. De betreffende geur leek het meest op formaline. Omdat de fingerprint van formaline in het verleden bepaald was konden de fingerprints met elkaar vergeleken worden. Zoals uit onderstaande grafieken blijkt, kwamen de fingerprints niet met elkaar overeen, de rode, oranje en blauwe sensor geven bij formaline namelijk een hogere uitslag. Dit werd ook bevestigd door een meting met drägerbuisje (B91 formaldehyde), die geen uitslag vertoonde. Fingerprint 5ppm formaline Blad 2 van 2

26 GRIP 1 ivm brand in winkelcentrum Maassluis De e-nose is ingezet bij een brand in een winkelcentrum. De inzet was gericht om het ventilatieproces na de brand te monitoren. De meetwaarden van de e-nose zijn gebruikt voor het bepalen van het tijdstip van vrijgavemetingen Inzet na grote brand in Rotterdam De e-nose is ingezet na een grote brand in het trappenhuis van portiekwoningen waarbij de bewoners van een aantal woningen zijn geëvacueerd. De e-nose is geplaatst in een ruimte die geventileerd werd. Hierdoor is het effect van het ventileren in kaart gebracht (06:00 07:10 uur). Er is goed te zien dat het ventileren een positief effect had doordat de gemeten waarden steeds lager werden. De piek van 07:12 uur is veroorzaakt doordat de e-nose kortstondig in en andere ruimte is geweest waar nog niet voldoende geventileerd was. Omstreeks 07:15 uur is men begonnen met het verrichten van vrijgavemetingen en om 07:40 uur zijn alle woningen vrijgegeven. Blad 3 van 3

27 Uitrukken van CA2 met de e-nose In het 2 e en 3 e kwartaal van 2012 is de e-nose van het CA2-voertuig niet ingezet. Uitrukken van de meetploegen met de e-nose Tijdens het 2 e en 3 e kwartaal van 2012 is er in totaal 6 keer meetploegen ingezet. Bij al deze inzetten heeft de e-nose een meerwaarde geleverd doordat de inzet van de meetploegen door de e-nose eenvoudiger te coördineren was door de meetplanleider. Enquete gebruik van mobiele e-nose door Chemisch Advies Aan alle 10 de chemisch adviseurs is middels een enquête gevraagd wat zij van de mobiele e- nose vinden. Op het moment van schrijven van dit rapport zijn 6 enquêteformulieren ingevuld. Het resultaat staat op de volgende pagina s. Blad 4 van 4

28 Inzet CA1-nose ja nee nvt Opmerking Heb je de CA1-nose wel eens ingezet? 6 Had de inzet een meerwaarde (waarom wel/niet)? 6 Het op afstand kunnen monitoren van het verloop van het incident. Efficiënter inschatten wanneer vrijgavemetingen uitgevoerd kunnen Waarom heb je de CA1-nose nooit ingezet? Denk je dat je toekomstig de CA1-nose in gaat zetten (waarom wel/niet)? Vindt je dat de e-nose een vast onderdeel moet worden van het CA1 meetpakket (waarom wel/niet)? 6 5 worden. Inzet CA2-nose ja nee nvt Opmerking Heb je de CA2-nose wel eens ingezet? Had de inzet een meerwaarde (waarom wel/niet)? 1 5 Waarom heb je de CA2-nose nooit ingezet? Denk je dat je toemkomstig de CA2-nose gaat inzetten (waarom wel/niet)? Vindt je dat de e-nose een vast onderdeel moet worden van het CA2 meetpakket (waarom wel/niet)? 6 Grote toegevoegd waarde van het meetpakket doordat de e-nose meer stoffen kan detecteren dan alle huidige meetmiddelen bij elkaar. Ook de online aflezing heeft grote voordelen doordat je de effecten van de bestrijding van het incident op afstand kunt monitoren. Bij het ventileren van ruimten kan het effect van het ventileren op afstand bekeken worden. Als je wat meer weet van de werking van de e-nose vind ik het een waardevolle aanvulling, zeker bij stoffen die je niet ruikt. Ook bij onderzoek achteraf kan de e-nose waardevolle input leveren Als CA2 kom je zelden tot nooit op of nabij plaats incident. 4 2 Extra e-nose die beschikbaar is bij incidenten of die uitgeleend kan worden bij activiteiten die mogelijk emissies van gevaarlijke stoffen veroorzaken. Verder dient het CA1- en CA2- voertuig identiek te zijn Blad 5 van 5

29 Inzet meetploeg-noses ja nee nvt Opmerking Heb je een meetploeg wel eens met de e- 5 1 nose laten meten? Had de meting een meerwaarde (waarom wel/niet)? Waarom heb je de e-nose nooit in laten zetten door een meetploeg? Denk je dat je toekomstig de e-nose in laat zetten door de meetploegen (waarom wel/niet)? Vindt je dat de e-nose een vast onderdeel moet worden van het meetpakket van de meetploegen (waarom wel/niet)? 5 1 Positiebepaling en controle of op de juiste plaats en tijdstip is gemeten als met een conventioneel meetmiddel geen verhoogde waarde is gemeten. De e-nose is namelijk veel gevoeliger dan de conventionele meetmiddelen van de MPO 3 6 Grote meerwaarde. Als MPL zal ik zeker de meetploeg vragen de E-nose in te zetten naast reguliere metingen. Want de locatie van de meetploeg is zichtbaar op google maps, is erg handig in combinatie met Globespotter. Mijn inziens kunnen hierdoor concretere meetopdrachten gegeven worden. Daarnaast is de uitslag van de E-nose een goede indicatie dat er "stoffen" in de lucht aanwezig zijn. 6 positiebepaling, veel meer stoffen te detecteren als met het huidige meetpakket, veel lagere detectiewaarde als de meetmiddelen uit het huidige meetpakket Algemeen Opmerking Geef jouw mening over de mobiele e-nose Handig en heeft naar mijn mening meerwaarde als indicator voor aanwezigheid van stank en gevaarlijke stoffen. Overige opmerkingen / wensen / vragen / Scherm op de e-nose zodat de persoon die meet ook het verbetervoorstellen meetresultaat kan zien. Uitbreiding met enkele amperometrische cellen. Blad 6 van 6