EFFECT VAN DE AUTOLOZE ZONDAG OP DE CONCENTRATIES STIKSTOFOXIDEN 2007, 2008 EN 2009

Transcriptie

1 GGD/LO EFFECT VAN DE AUTOLOZE ZONDAG OP DE CONCENTRATIES STIKSTOFOXIDEN 27, 28 EN 29 Amsterdam, oktober 29 Auteur: H.J.P. Helmink GGD Amsterdam LO afdeling Luchtkwaliteit Postbus 22 1 CE AMSTERDAM In opdracht van: eigen onderzoek afdeling Luchtkwaliteit auteur : H. Helmink (PV) Datum beoordeeld : D. de Jonge(PV) datum blz. Docnr goedgekeurd : J.H. Visser(HL) datum GGD Amsterdam LO Luchtkwaliteit Nieuwe Achtergracht 1, 118 WT Amsterdam Telefoon (2)

2 GGD, Amsterdam, Nederland. Alle rechten voorbehouden. GGD Amsterdam en/of de met haar gelieerde maatschappijen zijn niet aansprakelijk voor enige directe, indirecte, bijkomstige of gevolgschade ontstaan door of bij het gebruik van de informatie of gegevens uit dit document, of door de onmogelijkheid die informatie of gegevens te gebruiken. De inhoud van dit rapport mag aan derden niet anders dan als één geheel worden ontsloten, voorzien van bovengenoemde aanduidlingen met betrekking tot auteursrechten en aansprakelijkheid.

3 -3- GGD/LO INHOUD 1 Inleiding methode resultaten geschatte verkeersbijdrage conclusies...11 Bijlage 1 resultaten Bijlage 2 resultaten Bijlage 3 resultaten

4 -4- GGD/LO INLEIDING Op 2 september 29 is door het Landelijk Orgaan Autovrije Dag (LOAD) een autovrije zondag georganiseerd. Negentien gemeenten waaronder Amsterdam hebben hieraan meegedaan. Tussen 1. uur en 17. uur werd de stad afgesloten voor inrijdend gemotoriseerd verkeer vanaf de A1. In de stad staan langs verschillende drukke wegen stationaire meetstations opgesteld voor het meten van de luchtkwaliteit. Ondermeer langs de Haarlemmerweg, Van Diemenstraat, Stadhouderkade en Jan van Galenstraat wordt 24 uur per dag de kwaliteit van de lucht ononderbroken met zeer gevoelige meetapparatuur onderzocht. Het effect op de luchtkwaliteit van de autovrije zondag blijkt echter moeilijk of bijna onmogelijk aantoonbaar in de daggemiddelde concentratie stikstofdioxide gemeten op deze straatstations. Dit kan leiden tot tegenstrijdige inzichten. Ook het vergelijken met enkele zondagen vlak voor en na de autovrije zondag en de berekende verkeersbijdrage uit het verschil tussen achtergrond en enkele verkeersbelaste locaties, leveren van jaar tot jaar resultaten die met elkaar in tegenspraak kunnen zijn. Een en ander kan worden veroorzaakt omdat de concentratie NO 2 niet alleen afhangt van de intensiteit van het wegverkeer. Atmosferische omstandigheden en de ozonconcentratie spelen een belangrijke rol die het meetbaar maken van het effect van enkele uren verminderd wegverkeer zeer bemoeilijkt. Daarbij komt dat de autovrije zondag zeker niet autoloos is, alleen het inrijden van de stad werd 7 uur lang verboden. Uit verkeerstellingen gehouden tijdens voorgaande autovrije zondagen in september 27 en september 28 is echter gebleken dat de verkeersintensiteit tussen 1 uur en 16 uur op de Jan van Galenstraat en Van Diemenstraat een duidelijke afname vertoonde, tot wel 78%. (bron: DIVV Amsterdam) Dat het effect op de luchtkwaliteit voor stikstofoxiden dan zelfs met de gevoeligste apparatuur (chemiluminescentie) onmeetbaar is, wordt als onlogisch en zeer onbevredigend ervaren. Een en ander is aanleiding voor deze rapportage waarin een nadere beschouwing heeft plaatsgevonden van de meetdata van zondagen in 27, 28 en 29 van verschillende meetstations van het meetnet luchtkwaliteit van Amsterdam. De autoloze zondagen van dat jaar is telkens vergeleken met het gemiddelde beeld van de zondagen van het betreffende jaar.

5 -5- GGD/LO METHODE De vergelijkingen en berekeningen in deze rapportage zijn gemaakt met uurgemiddelde meetresultaten afkomstig van continue stikstofoxide- en ozonmetingen van vier straatstations te weten Stadhouderskade, Haarlemmerweg, Van Diemenstraat en Jan van Galenstraat en twee achtergondstations, Overtoom en Oude Schans. Van deze meetstations worden gewoonlijk alleen de daggemiddelden gerapporteerd, voor deze anayse is echter gebruik gemaakt van de hoogste tijdsresolutie die in de database beschikbaar is, nl. uurgemiddelden. De stikstofoxidemetingen worden gedaan met behulp van chemiluminescentiemonitoren, deze methode is gelijkwaardig aan de Europese referentiemethode. Het gehalte ozon in de buitenlucht wordt alleen gemeten op de stadsachtergrondstations, gelijkwaardig aan de Europese referentiemethode volgens het principe van gepulseerde UV-fluoriscentie. De straatstations Stadhouderskade en Haarlemmerweg zijn beide eenzijdig bebouwde straten, waarbij het meetstation op de Stadhouderskade aan de onbebouwde kant is gelegen bij een kruispunt (stoplicht) en het meetstation op de Haarlemmerweg aan de bebouwde kant. Het meetstation Van Diemenstraat ligt aan een tweezijdig bebouwde weg met aan beide zijden een fietspad en een trottoir. De Van Diemenstraat kan worden gekarakteriseerd als een street canyon waar de emissies van het wegverkeer relatief lang blijven hangen. Het meetstation aan de Jan van Galenstraat ligt net als Van Diemenstraat aan een tweezijdig bebouwde weg. De stadsachtergrondstations Oude schans en overtoom geven de achtergrondgehaltes in Amsterdam weer, zoals deze zich in rustige wijken, parken en achtertuinen voordoen. De stadsachtergrondstations zijn ingericht op een afstand van ten minste enkele tientallen meters van een drukke straat. Omdat de directe emissie van het wegverkeer voor het overgrote deel uit stikstofmonoxide bestaat werd de grootste afname als gevolg van de autovrije zondag verwacht in de som van de concentratie stikstofdioxide en stikstofmonoxide, of tewel NO x. Deze som wordt op verkeersbelaste locaties zoals Van Diemenstraat, Haarlemmerweg Jan van Galenstraat en Stadhoudeskade vooral bepaald door het aandeel stikstofmonoxide afkomstig van de directe emissie van het wegverkeer. Op de achtergrondlocaties Oude Schans en Overtoom zal vooral het aandeel stikstofdioxide bepalend zijn voor de hoogte van de NO x concentraties, immers het aandeel NO in de buitenlucht is op een achtergrondlocatie voor het overgrote deel omgezet in NO 2.

6 -6- GGD/LO Om de concentraties stikstofdioxide en stikstofmonoxide op te kunnen tellen zijn alle uurlijkse meetwaarden die gewoonlijk worden gepresenteerd in µg/m 3 eerst omgerekend naar nmol/mol volgens; NO [µg/m 3 ] / 1,25 = NO [nmol/mol] NO 2 [µg/m 3 ] / 1,91 = NO 2 [nmol/mol] NO x [nmol/mol] Ook de uurlijkse ozonconcentraties zijn omgerekend naar nmol/mol. De berekeningen zijn afzonderlijk voor 27, 28 en 29 gedaan. Van alle (beschikbare) zondagen, dat wil zeggen voor 29 tot en met september, is voor ieder uur de concentratie stikstofoxiden en ozon uitgerekend. Voor ieder uur afzonderlijk is een gemiddelde concentratie berekend. Het concentratieverloop van stikstofoxiden en van ozon op de autovrije zondag is vergeleken met het gemiddelde van alle beschikbare zondagen van dat jaar.

7 -7- GGD/LO RESULTATEN De meetresultaten zijn weergegeven in grafieken in bijlage 1 tot en met 3. Alle uurwaarden NOx van alle beschikbare zondagen van 29 en alle zondagen van 28 en 27 zijn voor ieder uur afzonderlijk per station in de grafieken weergegeven als een blauwe stip. Het gemiddelde van ieder uur (inclusief de autoloze zondag) is weergegeven als gele lijn. Tenslotte is met een paarse lijn de gemeten concentratie NO x op de autoloze zondag afgebeeld. Voor ieder jaar is een soortgelijke grafische weergave gemaakt van de ozonconcentratie, eveneens in nmol/mol. 3.1 geschatte verkeersbijdrage De verkeersbijdrage is geschat aan de hand van het verschil tussen het gemiddelde van de straatstations Van Diemenstraat, Haarlemmerweg, Stadhouderskade en Jan van Galenstraat minus het gemiddelde van de beide achtergrondstations Overtoom en Oude Schans. In onderstaande grafieken is deze verkeerbijdrage weergegeven, hierbij is de gemiddelde concentratie NO x voor ieder uur weer opgedeeld in het aandeel NO en NO 2 [in nmol/mol]. Omdat de verschillen tussen de verkeersbijdrage van 27, 28 en van 29 tot en met september geven een identiek beeld. De gemiddelde verkeersbijdrage van alle (beschikbare) zondagen is daarom in één grafiek weergegeven, voor ieder jaar afzonderlijk is de verkeersbijdragevan de autoloze zondag weergegeven.

8 -8- GGD/LO NO / NO2 gemiddelde geschatte verkeersbijdrage zondagen NO2 NO Bovenstaand grafiek geeft het gemiddelde beeld van alle zondagen van 27 tot en met september 29. NB: In alle grafieken zijn de concentraties weergegeven in nmol/mol. Opvallend is dat in 27 juist op de autovrije zondag een bovengemiddeld hoog aandeel stikstofoxiden over de dag meetbaar is, waarschijnlijk wordt het effect van de autovrije zondag tenietgedaan door de heersende meteorologische condities.

9 -9- GGD/LO NO / NO2 geschatte verkeersbijdrage autoloze zondag NO2 NO In 28 is voor het eerst een klein effect zichtbaar, vooral de afname vanaf 9 uur s-morgens van het gehalte stikstofmonoxide is opmerkelijk. NO / NO2 geschatte verkeersbijdrage autoloze zondag NO2 NO

10 -1- GGD/LO In 29 wordt in de periode voordat de maatregel van kracht werd een relatief zeer hoog aandeel stikstofmonoxide gemeten, dit duidt erop dat in de vroege ochtenduren meer dan gemiddeld werd gereden of dat zeer ongunstige meteorologische condities een rol speelden. Mede hierdoor is het effect van de autovrije uren dit jaar duidelijk waarneembaar en is het effect niet alleen voor stikstofmonoxide goed zichtbaar (nb de negatieve concentraties van 1 tot 15 uur zijn een gevolg van kleine meetfouten die onvermijdelijk optreden bij dit soort analyse) ook voor stikstofdioxide is een afname zichtbaar tot onder het gemiddelde van alle zondagen in 29. NO / NO2 geschatte verkeersbijdrage autoloze zondag NO2 NO

11 -11- GGD/LO CONCLUSIES - Over de uren dat de maatregel in de ochtend van kracht werd, is vooral op het verkeersbelaste meetstation Haarlemmerweg een daling van de NO x concentratie waarneembaar zowel in 29 als in 28. Vooral in 29 waar in de ochtenduren voordat de maatregel van kracht werd relatief hoge concentraties NO x zijn gemeten, daalt deze waarde tussen 8 en 9 uur vrij scherp tot onder het gemiddelde van alle zondagen. Zowel op de straatstations als op de achtergrondstations is dit waarneembaar. Op het station Haarlemmerstraat zet deze daling ver door en behoren de uurgemiddelde concentraties NO x tussen 1 en 18 uur tot de laagste van het jaar. In 27 zijn op de stations Haarlemmerweg en Van Diemenstraat de verschillen niet zonneklaar, alleen op het verkeersbelaste station Jan van Galenstraat lijkt een daling waarneembaar. De achtergrondstations Overtoom en Nieuwe Schans vertonen in alle jaren op de autoloze zondag een (kleine) afname tot iets onder het gemiddelde over de uren dat de maatregel van kracht was. - De geschatte verkeersbijdrage opgesplitst in stikstofdioxide en stikstofmonoxide (hs. 3.1) laat vooral in 29 en 28 goed zien hoe de totale afname over de duur van de maatregel vooral door de afname van de stikstofmonoxide concentratie is teweeggebracht. In 27 is dit beeld niet reproduceerbaar en lijkt de geschatte verkeersbijdrage gemiddeld hoger dan die op een gemiddelde zondag in De ozonconcentratie laat in 27, 28 en 29 stelselmatig een verhoging zien tot boven de gemiddelde concentratie over de uren dat de maatregel van kracht is. Ook dit kan in de richting duiden van een effect van de autvrije dag.door het ontbreken van het gewoonlijke aanbod aan stikstofmonoxide, kan minder ozon reageren tot stistofdioxide en wordt een hogere concentratie van ozon waargenomen. Merkwaardig genoeg is dit effect ook in 27 duidelijk naar voren gekomen, waarschijnlijk spelen afwijkende meteorologische omstandigheden op de autoloze zondag van 27 hierbij een rol. - De gemeten effecten zijn alleen significant te noemen in de betekenis van aantoonbaarheid, het effect op de daggemiddelde concentraties luchtverontreiniging is verwaarloosbaar klein. - Het houden van een autoloze zondag heeft geen betekenis voor de hoogte van jaargemiddelde stikstofoxide concentraties.

12 -12- GGD/LO Bijlage 1 resultaten 29 Haarlemmerweg NOx Zondagen 29 Autoloze zondag 29 Gemiddelde zondagen 29 Van Diemenstraat NOx Zondagen 29 Autoloze zondag 29 Gemiddelde zondagen 29

13 -13- GGD/LO Overtoom NOx Zondagen 29 Autoloze zondag 29 Gemiddelde zondagen 29 Kantershof autoloze zondag Stadhouderskade NOx Zondagen 29 Autoloze zondag 29 Gemiddelde zondagen 29

14 -14- GGD/LO Oude Schans NOx Zondagen 29 Autoloze zondag 29 Gemiddelde zondagen 29 Jan van Galenstraat NOx Zondagen 29 Autoloze zondag 29 Gemiddelde zondagen 29

15 -15- GGD/LO Ozon Overtoom conc. (nmol/mol) tijd (uren) Zondagen 29 Gemiddelde zondagen 29 Autoloze zondag 29

16 -16- GGD/LO Bijlage 2 resultaten 28 Haarlemmerweg NOx Zondagen 28 Autoloze zondag 28 Gemiddelde zondagen 28 Van Diemenstraat NOx Zondagen 28 Autoloze zondag 28 Gemiddelde zondagen 28

17 -17- GGD/LO Overtoom NOx Zondagen 28 Autoloze zondag 28 Gemiddelde zondagen 28 Stadhouderskade NOx Zondagen 28 Autoloze zondag 28 Gemiddelde zondagen 28

18 -18- GGD/LO Oude Schans NOx Zondagen 28 Autoloze zondag 28 Gemiddelde zondagen 28 Jan van Galenstraat NOx Zondagen 28 Autoloze zondag 28 Gemiddelde zondagen 28

19 -19- GGD/LO Ozon Overtoom conc. (nmol/mol) tijd (uren) Zondagen 27 Gemiddelde zondagen 27 Autoloze zondag 27

20 -2- GGD/LO Bijlage 3 resultaten 27 Haarlemmerweg NOx NOx zondagen 27 NOx Autoloze zondag 27 NOx gemiddelde zondagen 27 Van Diemenstraat NOx NOx zondagen 27 NOx Autoloze zondag 27 NOx gemiddelde zondagen 27

21 -21- GGD/LO Overtoom NOx NOx Autoloze zondag 27 NOx gemiddelde zondagen 27 NOx zondagen 27 Stadhouderskade NOx NOx zondagen 27 NOx Autoloze zondag 27 NOx gemiddelde zondagen 27

22 -22- GGD/LO Oudeschans NOx NOx zondagen 27 NOx Autoloze zondag 27 NOx gemiddelde zondagen 27 Jan van Galenstraat NOx NOx zondagen 27 NOx Autoloze zondag 27 NOx gemiddelde zondagen 27

23 -23- GGD/LO Ozon Overtoom conc. (nmol/mol) tijd (uren) Zondagen 27 Gemiddelde zondagen 27 Autoloze zondag 27