T EY s attractiveness survey

Transcriptie

1 T EY s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2015 Van vertrouwen naar investeren

2 08 De attractiveness surveys van EY De attractiveness surveys van EY worden door onze cliënten, de media en belangrijke publieke stakeholders breed gewaardeerd als een van de belangrijkste bronnen van inzicht in directe buitenlandse investeringen. De surveys onderzoeken de aantrekkelijkheid van een bepaalde regio of land als bestemming voor investeringen. Als zodanig zijn zij erop gericht om ondernemingen te helpen bij het nemen van investeringsbeslissingen en om overheden bij te staan bij het slechten van de hindernissen die toekomstige groei in de weg kunnen staan. Met behulp van een methodologie die uit twee stappen bestaat, worden zowel de werkelijkheid als de beeldvorming aangaande directe buitenlandse investeringen in het betreffende land of de betreffende regio geanalyseerd. De bevindingen zijn gebaseerd op de opvattingen van representatieve panels bestaande uit internationale en lokale opinieleiders en beslissers. Inhoudsopgave 2 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

3 Managementsamenvatting Voorwoord Realiteit Buitenlandse investeringen in Nederland en Europa Perceptie Nederland in de ogen van buitenlandse investeerders Acties Hoe kan Nederland de volgende stap zetten? EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 3

4 Managementsamenvatting 2014: record aantal buitenlandse investeringsprojecten in Europa Nederland laat terrein liggen Bron: EY's Global Investment Monitor 2015 Verandering in het type faciliteiten waarin geïnvesteerd wordt +10% In 2014 trok Europa een record aantal buitenlandse investeringsprojecten aan sinds de start van de telllingen in Met een stijging van bijna 10% ten opzichte van 2013 staat de teller nu op Met een score van 149 projecten verloor Nederland terrein ten opzichte van de andere Europese landen. Sales & Marketing Hoofdkantoren Research & Development Bron: EY's Global Investment Monitor 2015 Logistiek Internet Data Center Educatie & Training Productie -7% Testing & Servicing Shared Services Centre Bron: EY's Global Investment Monitor 2015 Nederland wint aan logistieke, productie- en testing- en servicing-faciliteiten, maar verliest sales & marketingkantoren, hoofdkantoren, internetdatacenters en R&D-faciliteiten. 4 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

5 De VS blijft de grootste investeerder in Nederland Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Duitsland China Canada Japan Zweden India Overig Bron: EY's Global Investment Monitor 2015 Ondanks een kleine daling blijven Amerikaanse bedrijven op afstand de grootste buitenlandse investeerders in Nederland. China, Japan en Canada hebben juist een toename van het aantal investeringsprojecten in ons land laten zien. Het is vooral in de overige landen dat we een daling in het aantal investeringsprojecten zien. Ongekend hoog vertrouwen in het Nederlandse vestigingsklimaat % 4% 4% 10% 48% 3% 37% 6% 44% 6% 13% 25% 23% 33% 34% 26% Significant verbeteren Licht verbeteren De bedrijven zijn de afgelopen 10 jaar nog nooit zo positief geweest over het Nederlandse vestigingsklimaat als nu. Kwaliteit van leven is weer de aantrekkelijkste locatiefactor 54% 27% 81% 47% 34% 81% 34% 45% 79% 42% 31% 76% 34% 39% 73% Kwaliteit van leven Telecommunicatie infrastructuur Opleidingsniveau van lokale werknemers Transport & logistieke infrastructuur Duidelijke en stabiele politieke, wetgevende en administratieve omgeving Zeer aantrekkelijk Redelijk aantrekkelijk Totaal Na een kleine terugval vorig jaar noemen de deelnemers kwaliteit van leven weer als aantrekkelijkste Nederlandse locatiefactor. Maar de verschillen in de top 5 zijn klein. EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 5

6 Voorwoord Vertrouwen in Nederland hoger dan ooit, maar investeringen lopen terug Met een recordaantal van buitenlandse investeringen in 2014 lijkt het vertrouwen van investeerders in Europa verder gegroeid te zijn. Dit zien we ook aan het feit dat zij geloven dat Europa haar capaciteit om te creëren en innoveren zó heeft verbeterd, dat de nieuwe Google prima uit Europa kan komen. Ook vergrootte Europa haar voorsprong op China als aantrekkelijkste investeringslocatie. Caroline Rodenburg Senior Manager De Europese cultuur en creativiteit, het ondernemerschap en het aanpassingsvermogen en de flexibiliteit van bedrijven: investeerders krijgen hier steeds meer vertrouwen in. In het voetspoor van Londen laten de Europese steden zien dat ze hun economische groei kunnen herstellen en hun concurrentievermogen versterken. Maar dat niet alleen. Ook ontstaan hier innovatieve start-ups, met nieuwe ideeën die de levens van miljoenen mensen gaan veranderen. En of ze nu rechtstreeks van de universiteit komen of al ervaring hebben: Europa s nieuwe, meertalige en ondernemingsgerichte generatie lijkt hiertoe net zo goed in staat als generaties waar ook ter wereld. Het vertrouwen van buitenlandse investeerders in Nederland ligt in lijn met hun vertrouwen in Europa. Al jarenlang hebben internationale bedrijven veel vertrouwen in het Nederlandse vestigingsklimaat, maar het was nog nooit zo hoog als dit jaar. Zo heeft 32% van de geïnterviewde topbestuurders plannen om in 2015 in Nederland uit te breiden of nieuw te investeren. Ook verwacht 58% dat ons vestigingsklimaat de komende drie jaar (sterk) verbetert. Daarnaast vertrouwt maar liefst 73% erop dat Nederland haar aantrekkelijke fiscale klimaat behoudt. Denk aan de deelnemingsvrijstelling, de ruling-praktijk, het grote aantal belastingverdragen, et cetera. Bea Haring Managing Partner Markets in Nederland en België Maar waar baseren de deelnemende bedrijven hun vertrouwen in het Nederlandse vestigingsklimaat op? De belangrijkste redenen: de internationale oriëntatie van Nederland, de stabiele wetgeving (in lijn met internationale wetgeving), de aanwezigheid van buitenlandse bedrijven en hun positieve ervaringen. 6 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

7 Toch vertaalde het grote vertrouwen zich het afgelopen jaar niet in meer nieuwe buitenlandse investeringen. Sterker, in tegenstelling tot Europa en de landen om ons heen daalde het aantal buitenlandse investeringen licht. In 2014 stond de teller op 149, terwijl we in 2012 en 2013 nog 161 investeringsprojecten telden. Interessante vraag is dan ook: wat weerhoudt ondernemingen om in Nederland te investeren? De als minder aantrekkelijk aangeduide locatiefactoren hangen vooral samen met inflexibiliteit van arbeidswetgeving en kosten (zoals arbeidskosten, vennootschapsbelasting, subsidies en incentives). En om Nederland tot een innovatieleider uit te laten groeien, moeten we meer investeren in opleidingen en trainingen in nieuwe technologieën. Ook kan onze Nederlandse cultuur voor innovatie, creativiteit en ondernemerschap beter, vinden investeerders. Kortom, op deze terreinen lijkt ons land nog een inhaalslag te moeten maken. We mogen onze goede positie in de top 6 van Europa dan ook niet als vanzelfsprekend zien. Als we meer buitenlandse investeringen aan willen trekken, moéten we blijven investeren in de aantrekkelijkheid van het Nederlandse vestigingsklimaat. Gelukkig is het vertrouwen van buitenlandse investeerders in ons vestigingsklimaat hoog, wat een mooie basis vormt om nieuwe investeringen aan te trekken. Met enkele structurele maatregelen kan Nederland dit vertrouwen vertalen naar een nog aantrekkelijker investeringsklimaat. Met dit rapport willen we een bijdrage leveren aan de discussie over de aantrekkelijkheid van Nederland voor buitenlandse investeerders. Wij hopen dat de onderzoeksresultaten en de visies van toonaangevende specialisten nieuwe inspiratie voor effectief beleid op dit terrein bieden. Om Nederland tot een innovatieleider uit te laten groeien, moeten we meer investeren in opleidingen en trainingen in nieuwe technologieën. EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 7

8 Realiteit Buitenlandse investeringen in Nederland en Europa 149 buitenlandse investeringsprojecten in Nederland in 2014; ten opzichte van 161 in 2013 en Het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk zijn de belangrijkste Europese bestemmingen voor buitenlandse investeringen. Nederland staat op plaats 6 in de top 10 van landen met de meeste buitenlandse investeringsprojecten. Meeste investeringen in sales- en marketingfaciliteiten. Bedrijven uit de Verenigde Staten zijn de belangrijkste investeerders in Nederland. 8 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

9 Europese investeringen In 2014 heeft Europa buitenlandse investeringsprojecten aangetrokken: een stijging van bijna 10% ten opzichte van 2013 en het allerhoogste aantal sinds het begin van de registratie in Sinds 2013 zien we weer een opwaartse lijn in de investeringen. Totaal aantal buitenlandse investeringsprojecten in Europa +10% Bron: EY's Global Investment Monitor De top 6 van landen met de meeste investeringsprojecten is hetzelfde als vorig jaar. Opvallende veranderingen in de top 20 zijn: Slowakije (+77%), Portugal (+36%), Denemarken (+29%), Servië (-27%) en Polen (+23%). Na een daling in 2013 nam Polen van de Oost- Europese landen opnieuw de koppositie van Rusland over. Aantal buitenlandse investeringsprojecten in Europa Ranglijst Ranglijst Land Verenigd Koninkrijk Duitsland Frankrijk Spanje België Nederland Polen Rusland Turkije Ierland Finland Zwitserland Denemarken Roemenië Slowakije Italië Zweden Portugal Tsjechië Servië Overig Totaal Verschil % +9% +18% +5% +13% -7% +23% +10% +11% -5% -9% +12% +29% +19% +76% +8% 0% +36% -12% -27% +9% +10% Bron: EY's Global Investment Monitor 2015 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 9

10 Investeringstrends in Nederland Nederland heeft in buitenlandse investeringsprojecten aangetrokken. In 2013 en 2012 waren dit er nog 161, een daling van 7,5%. Hierbij gaat het om het opzetten van specifieke faciliteiten, zoals een hoofdkantoor, een sales en marketingkantoor of een logistiek centrum. Nederland staat op de zesde plaats in de top 10 van Europese landen die de meeste buitenlandse investeringsprojecten aantrokken. Ook nu staan we achter België, waarbij de onderlinge afstand wel is vergroot: in 2014 trok België bijna 50 investeringen meer aan dan ons land. Ondanks de hogere score ziet slechts 7% van de respondenten België net als in 2014 als de grootste concurrent van Nederland. Naast de daling in aantal zien we ook veranderingen in het type faciliteiten waarin geïnvesteerd is. Zo daalde het aantal buitenlandse investeringen in sales- en marketingfaciliteiten, hoofdkantoren, internetdatacenters en R&D centers. Bij de internetdatacenters en hoofdkantoren zagen we in 2013 nog een stijging. Wel steeg het aantal logistieke en productiefaciliteiten, die hiermee weer in de buurt komen van de cijfers van een paar jaar terug. Ook opvallend: de groei van het aantal testing & servicing-centers in Het aantal investeringen in Research & Development (R&D)- faciliteiten daalde in 2014 sterk. Toch zal dit type faciliteit de komende jaren de meeste investeringen in Nederland aantrekken, verwacht 39% van de respondenten. Hiermee zien ze R&D als de grootste groeikans. En dat is opvallend, omdat R&D-investeringen momenteel maar 6% van het totale aantal omvatten. Slechts 16% van de respondenten ziet sales- en marketingfaciliteiten als groeikans, terwijl het daadwerkelijk aantal investeringen in dit type in % van de totale investeringen betreft. Buitenlandse investeringen in Nederland naar type faciliteit Sales & Marketing Logistiek Productie Hoofdkantoren Internet Data Center Testing & Servicing Research & Development Educatie & Training 1 4 Shared Services Centre 1 1 Bron: EY's Global Investment Monitor 2015 Buitenlandse investeringen in Nederland naar herkomstland Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Duitsland China Canada Japan Zweden India Overig Bron: EY's Global Investment Monitor 2015 Herkomst van investeringen Net als vorige jaren zijn Amerikaanse bedrijven de grootste buitenlandse investeerders in Nederland. Wel ligt het aantal investeringen (62) iets lager dan eerder. In 2014 maakten de Verenigde Staten bijna 42% uit van het totaal aantal internationale investeringsprojecten in Nederland. Dit is procentueel gelijk aan Het aantal investeringen uit het Verenigd Koninkrijk en Duitsland (nummer 2 en 3) daalde ook licht, terwijl de projecten uit de overige top 6-landen (China, Canada en Japan) juist stegen. Het is vooral in de overige landen dat we een daling in het aantal investeringslanden zien. Het aantal investeringsprojecten uit de BRIC-landen nam toe van 11 naar 14. Hiermee steeg ook het relatieve aandeel: van 7,0% in 2010, 6,5% in 2011, 7,5% in 2012 en 6,8% in 2013 naar 9,4% in Deze stijging komt vooral door het aantal investeringsprojecten uit China (6 in 2013 en 9 in 2014). Ons land scoort daarmee hoger dan het Europees gemiddelde (8,4%). 10 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

11 Aantal buitenlandse investeringen in Nederland naar sectoren Software 10 Machines en gereedschappen Verzekeringen & Pensioenen Retail Chemie 7 7 Voedingsmiddelen Telecommunicatie & Post Zakelijke dienstverlening 6 2 Auto-assemblage Electronica Henri de Groot Hoogleraar Regionaal Economische Dynamiek Een interessante wetenschappelijke discussie gaat over de maatschappelijke meerwaarde van het aantrekken van internationale bedrijven. We zijn in de wetenschappelijke literatuur nog zoekende in hoeverre internationale bedrijven nu ook echt spin-offs genereren naar de lokale bedrijven. Ik denk dat dit rapport een hele belangrijke kennisbasis vormt die ook dit soort onderzoeken in de toekomst mogelijk maken. Bekijk het volledige interview op Bron: EY's Global Investment Monitor 2015 De zakelijke dienstverlening en de software sector trokken altijd veel buitenlandse investeringen aan. Maar in 2014 vertoonden beide sectoren een sterke terugval. Daardoor zijn de investeringen nu evenwichtiger over alle sectoren verdeeld. Steden en provincies Amsterdam is verreweg de populairste bestemming voor buitenlandse investeringsprojecten: in 2014 koos 32% van de internationale bedrijven voor onze hoofdstad. Dit omvat 48 investeringsprojecten, een lichte stijging in vergelijking met 2013 (46 projecten). Maar, het aantal ligt nog steeds een stuk lager dan in 2012 (59 projecten). Met 15 investeringsprojecten staat Rotterdam weer op de tweede plaats; ook een stijging ten opzichte van 2013 (13 projecten). Eindhoven staat op de derde plaats met 7 projecten, gevolgd door Tilburg met 4 projecten. Den Haag laat een daling zien: van 8 projecten in 2013 naar 3 in Greenfield operations per sector Buitenlandse ondernemingen investeren in Nederland vooral in greenfield operations (73% in 2014). Hierbij gaat het om het opzetten van nieuwe faciliteiten. Deze greenfield investeringsprojecten vinden vooral plaats in de softwareontwikkeling en de zakelijke dienstverlening. Vergeleken met landen als België en Frankrijk is het aantal uitbreidingsprojecten van al in Nederland gevestigde buitenlandse investeerders relatief laag (gemiddeld 18,9% over de afgelopen drie jaar tegenover gemiddeld 34,5% en 41,7% in respectievelijk België en Frankrijk). Wel ligt dit min of meer in lijn met Duitsland (18,3% over de afgelopen drie jaar). Op provincieniveau trok vooral Noord-Holland veel buitenlandse investeringsprojecten aan (56). Dit omvat zo n 38% van het totaal (37% in 2013). In Noord-Brabant zien we een verdere daling in het aantal buitenlandse investeringsprojecten (40 in 2011, 31 in 2012, 24 in 2013 en 23 in 2014). Toch neemt de provincie na Noord-Holland de tweede positie in. Zuid-Holland wist 21 projecten aan te trekken, een daling ten opzichte van 2013 (34 projecten en 2012: 22 projecten). EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 11

12 Perceptie Nederland in de ogen van buitenlandse investeerders Kwaliteit van leven is de aantrekkelijkste factor van het Nederlandse vestigingsklimaat. (In)flexibiliteit van arbeidswetgeving vinden buitenlandse investeerders het belangrijkste verbeterpunt. Duitsland is de grootste concurrent van Nederland. Amsterdam is de aantrekkelijkste Nederlandse stad. 12 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

13 Vertrouwen in Nederland is nog nooit zo groot geweest Al jarenlang hebben buitenlandse ondernemingen veel vertrouwen in het Nederlandse vestigingsklimaat. Maar nog nooit was het vertrouwen zo groot als dit jaar (2015). De vooruitzichten voor nieuwe investeringsprojecten zien er dan ook goed uit. Zo heeft 32% van de geïnterviewde topbestuurders van buitenlandse bedrijven plannen om in 2015 in Nederland uit te breiden of nieuw te investeren. En dit is hoog in vergelijking met de ons omringende landen (bijvoorbeeld: het Verenigd Koninkrijk 27% en Duitsland 25%). In 2014 bedroeg dit percentage voor Nederland 26%, en in 2013 was het 21%. Het betreft dan voornamelijk investeringen in logistieke en Verwachtingen ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat % 37% 1% 6% 44% 4% 6% 4% 10% 48% 13% 25% 23% 33% 34% 26% Significant verbeteren Licht verbeteren productiefaciliteiten en sales & marketingkantoren. Opvallend: vooral reeds in Nederland gevestigde ondernemingen verwachten mogelijk verder in ons land te investeren. Kijken we naar het Nederlandse vestigingsklimaat in het algemeen, dan zijn de geïnterviewde bedrijven de afgelopen tien jaar nog nooit zo positief geweest als nu. De komende drie jaar verbetert ons vestigingsklimaat (sterk) verwacht 58%. Dit vinden bedrijven die al wel én (nog) niet in Nederland gevestigd zijn. Toch verwacht 10% van de ondernemingen die al in ons land gevestigd zijn een kleine verslechtering. Ditzelfde oordeel heeft slechts 1% van de (nog) niet in Nederland gevestigde bedrijven. In de OESO en de EU is de laatste tijd veel discussie over belastingontduiking en -ontwijking. Maar beïnvloedt dit de aantrekkelijkheid van ons land? Amper, zo blijkt: het vertrouwen in Nederland is groot. Maar liefst 73% van de topbestuurders vertrouwt erop dat Nederland haar fiscaal aantrekkelijke klimaat behoudt. Denk aan de deelnemingsvrijstelling, de ruling-praktijk, het grote aantal belastingverdragen, et cetera. Ons vestigingsklimaat is volgens de respondenten vooral aantrekkelijk voor R&D-faciliteiten, gevolgd door logistiek, productie en hoofdkantoren. Maar de toenemend positieve perceptie ten aanzien van R&D faciliteiten springt eruit. Zo vond in % van de respondenten het vestigingsklimaat het aantrekkelijkst voor R&D-faciliteiten, terwijl dat dit jaar 39% is. Ook voor productiefaciliteiten is de perceptie sterk verbeterd: van 14% naar 24%. Nederlands vestigingsklimaat naar type faciliteit 28% 39% Research & Development 13% 21% Hoofdkantoren 6% 14% Testing & Servicing 15% 31% Logistiek 9% 18% Internetdatacenter 14% Eerste keuze 24% Productie 6% 16% Sales & Marketing 2% 5% Contact center Totaal Maar waar baseren de respondenten hun vertrouwen in het Nederlandse vestigingsklimaat op? De belangrijkste redenen: de internationale oriëntatie van Nederland, de stabiele wetgeving (in lijn met internationale wetgeving), de aanwezigheid van buitenlandse bedrijven en hun positieve ervaringen. Arjo van Eijsden Partner bij EY Belastingadviseurs Het belastingtarief bepaalt deels waar een bedrijf zich vestigt. Ons Nederlandse belastingtarief is concurrerend, maar als we met betrekking tot de vennootschapsbelasting ons tarief afzetten tegen het tarief in andere landen, dan blijkt dat het nog lager kan. We zouden moeten nadenken of we ons fiscale vestigingsklimaat niet aantrekkelijker kunnen maken door een tariefsverlaging. Bekijk het volledige interview op EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 13

14 Vertrouwen in specifieke elementen van het Nederlandse Vertrouwen vestigingsklimaat in specifieke elementen van het Nederlandse vestigingsklimaat Internationale oriëntatie van het land 25% Stabiele nationale wetgeving die in lijn is met internationale wetgeving 21% Positieve ervaringen van reeds in Nederland gevestigde bedrijven 11% 24% Reeds bestaande poule van internationale bedrijven 12% 22% Taalkennis van de bevolking 5% 17% 33% Overheidsbeleid met betrekking tot inkomstenbelasting 8% 13% Eerste keuze 38% Overheidsmaatregelen om de economische en financiële crisis te overwinnen 5% 12% Standpunt van de overheid met betrekking tot de Europese Unie 7% 5% Totaal Daarnaast is het interessant om te weten waarom bedrijven voor Nederland kiezen. Welke locatiefactoren zijn aantrekkelijk? En welke spreken juist minder aan? In de ogen van buitenlandse investeerders beschikt Nederland over een aantal sterke punten zoals de kwaliteit van leven, de telecommunicatie-, transport- en logistieke infrastructuur en het opleidingsniveau van lokale werknemers. De top 6 van aantrekkelijkste locatiefactoren is al sinds 2005 stabiel en bestaat verder nog uit: een duidelijke en stabiele politieke, wetgevende en administratieve omgeving en een ondernemerscultuur en ondernemerschap. Na een eenmalige terugval naar de vierde positie in 2014 staat kwaliteit van leven weer op de eerste plaats. Wel zien we een duidelijke tendens: al in Nederland gevestigde bedrijven kijken positiever tegen alle locatiefactoren aan dan ondernemingen die hier (nog) niet gevestigd zijn. Sterke punten van het Nederlandse vestigingsklimaat Kwaliteit van leven 54% 27% 81% Telecommunicatie infrastructuur Opleidingsniveau van lokale werknemers Transport & logistieke infrastructuur Duidelijke en stabiele politieke, wetgevende en administratieve omgeving Zeer aantrekkelijk 34% 47% 45% 45% 34% 31% 34% 39% Redelijk aantrekkelijk De minder aantrekkelijke locatiefactoren hangen vooral samen met inflexibiliteit van arbeidswetgeving en kosten (zoals arbeidskosten, vennootschapsbelasting, subsidies en incentives). Wel zien we een duidelijk verschil tussen bedrijven die wel en (nog) niet in Nederland gevestigd zijn: al in Nederland gevestigde bedrijven zijn een stuk positiever over bijvoorbeeld belastingvoordelen, subsidies en incentives. Als ons land meer nieuwe, buitenlandse bedrijven wil aantrekken, moeten we de BV Nederland ten aanzien van deze minder sterk geachte punten beter verkopen. Minder sterke punten van het Nederlandse vestigingsklimaat 81% 79% 76% 73% Flexibiliteit van arbeidswetgeving 32% 4% 36% Arbeidskosten Vennootschapsbelasting 4% Belastingvoordelen, subsidies, incentives 32% 17% 14% 4% 4% 21% 28% 36% T i R&D beschikbaarheid en kwaliteit 6% 3% 9% Weinig aantrekkelijk Niet aantrekkelijk 14 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

15 Concurrentie De aantrekkelijkheid van Nederland staat niet op zichzelf, maar wordt mede beïnvloed door het vestigingsklimaat van andere landen. Wanneer andere (Europese) landen hun vestigingsklimaat op onderdelen verbeteren, kan dat voor ons land gevolgen hebben. Zo volgen Nederland en het Verenigd Koninkrijk elkaar op de voet voor wat betreft nieuwe maatregelen om buitenlandse bedrijven aan te trekken. Met name in de strijd om het aantrekken van hoofdkantoren wordt de concurrentie wederzijds sterk gevoeld. We vroegen de deelnemende bedrijven naar de grootste concurrent van Nederland. Duitsland, antwoordt zo n 40% al jaren. Het Verenigd Koninkrijk staat nog steeds op grote afstand van Duitsland, maar werkt wel aan een gestage opmars. Belangrijkste concurrenten van Nederland Verenigd Koninkrijk 14% 9% Verenigde Staten Duitsland 41% 44% België 2% 4% 7% 7% Nederlandse steden Niet alleen landen concurreren om buitenlandse investeringen. Ook steden promoten zichzelf om op de shortlist van investerende bedrijven te belanden. Maar hoe kijken potentiële investeerders tegen de Nederlandse steden aan? Uit ons onderzoek blijkt dat ze Amsterdam als aantrekkelijkste stad zien, gevolgd door Rotterdam. De aantrekkelijkheid van Amsterdam is na een dip in 2014 weer terug op het oude niveau: 73% ziet Amsterdam als aantrekkelijkste stad. Daarmee is de afstand tot Rotterdam weer toegenomen. In de EY European Attractiveness survey 2015 is gevraagd om de 3 meest aantrekkelijke Europese steden te noemen. Amsterdam wordt daarbij door 7% van de ruim 800 respondenten genoemd, achter Londen (52%), Parijs (29%), Berlijn (28%) en Frankfurt (11%). Als belangrijkste redenen voor de aantrekkelijkheid van Amsterdam en Rotterdam noemen de deelnemers: de internationale businesscultuur (61% versus 59%), de transporten logistieke infrastructuur (30% versus 44%), de kwaliteit van leven (23% versus 11%), en het opleidingsniveau van lokale werknemers (19% versus 21%). Zoals ieder jaar bestaat de top 5 uit Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven. Zij zijn er dus goed in geslaagd om op de shortlist van buitenlandse ondernemingen te komen. Zowel Den Haag, Utrecht als Eindhoven wisten hun positie te versterken met respectievelijk 3, 6 en 4 procentpunt. Bron: EY s European Attractiveness Survey Aantrekkelijkste steden in Nederland Boudewijn Revis Wethouder Binnenstad en Buitenruimte Den Haag Investeren in de buitenruimte heeft Den Haag op de kaart gezet. Den Haag investeert bewust in de buitenruimte. We zijn er van overtuigd dat het vestigingsklimaat via de buitenruimte bijdraagt aan de economie van de stad en het leefklimaat in Den Haag. Een goede samenwerking tussen het gemeentebestuur en investeerders is hierbij essentieel. Bekijk het volledige interview op 80% 73% 73% 70% 64% 53% 51% 47% 50% 47% 13% 14% 17% 8% 9% 11% 14% 10% 6% 7% 6% 10% 5% Amsterdam Rotterdam Den Haag Utrecht Eindhoven EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 15

16 Acties Hoe kan Nederland de volgende stap zetten? 30% ziet ICT als dé motor achter de Nederlandse economische groei voor de komende jaren. 34% vindt dat onderwijs en training in nieuwe technologieën moeten verbeteren om Nederland innovatiever te maken. 22% vindt een lagere belastingdruk een belangrijk aandachtspunt om wereldwijd competitief te blijven. 16 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

17 Motoren achter de Nederlandse economie Inmiddels bevinden Nederland en Europa zich in een fase van economisch herstel. Maar welke sectoren gaan hiervan de vruchten plukken? Internationaal gerichte sectoren profiteren het meest, is de verwachting. Ook trekt de groei aan in sectoren die sterk afhankelijk zijn van de binnenlandse vraag. Toch moeten we alert blijven. De markt is tenslotte dynamisch en de concurrentieverhoudingen veranderen razendsnel. Beslissers van buitenlandse bedrijven zien vooral de ICT-sector als een sector die de komende jaren in Nederland voor groei zal zorgen, gevolgd door logistiek en distributie. Daarmee heeft ICT logistiek en distributie van de eerste plaats verstoten. De afgelopen jaren hadden respondenten vooral vertrouwen in de logistieke sector. Voor de overige sectoren verschilt de potentie onderling weinig. Opvallend: met name in Nederland gevestigde ondernemingen hebben nog altijd veel vertrouwen in de logistieke sector. Ondernemingen die hier (nog) niet gevestigd zijn, zetten na ICT vooral in op de groei van het bank- en verzekeringswezen. Hervormingspunten voor Nederland als innovatieleider Verbeteren van onderwijs en trainingen in nieuwe technologieën 22% 34% Verhoog de belastingvoordelen voor innovatieve bedrijven 12% 21% Verminder de belastingdruk Ontwikkel een cultuur gericht op duurzame en sociale innovatie Ontwikkel een cultuur van innovatie en creativiteit 13% 26% Ontwikkel ondernemerschap 12% 20% Ontwikkel gemeenschappelijke onderzoeksprogramma's op Europees niveau 12% 19% 12% 17% 6% 15% Eerste keuze Totaal Welke bedrijfssectoren gaan voor groei zorgen? 18% 9% ICT 30% 15% Transport en automotive 13% 23% Logistiek en distributiekanalen 9% 15% Bank-en verzekeringswezen Nederland als leider in innovatie Innovatie het succesvol vernieuwen van de bedrijfsvoering is de drijvende kracht achter economische en maatschappelijke groei en stelt een land in staat haar levensstandaard te verbeteren. Volgens de European Commission s Innovation Union Scoreboard is Nederland momenteel een innovatievolger. In tegenstelling tot innovatieleiders die qua innovatieprestaties ruim boven het EU-gemiddelde uitsteken, scoren innovatievolgers boven of dicht tegen het EU-gemiddelde aan. 8% 13% Green tech 12% 7% Energie en nutsbedrijven Eerste keuze Totaal Maar wat is nodig om van Nederland een innovatieleider te maken? Ook dit vroegen we de deelnemende bedrijven. Opleidingen en trainingen in nieuwe technologieën vormen de belangrijkste aandachtspunten, vinden ze. Ook kan onze Nederlandse cultuur voor innovatie, creativiteit en ondernemerschap beter. Daarnaast noemde 21% het verhogen van belasting-incentives, maar dit percentage ligt een stuk lager dan vorig jaar (34%). Daar staat tegenover dat ze wel graag de belastingdruk zien afnemen. 1 De European Commission s Innovation Union Scoreboard is een jaarlijks onderzoek naar de onderzoeks- en innovatieprestaties van de EU lidstaten alsmede de relatieve sterkten en zwakten van hun onderzoeks- en innovatiesystemen. EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 17

18 Hoe blijft Nederland mondiaal competitief? Minder belastingdruk in Nederland. Ook dit vonden de deelnemers een belangrijke mogelijkheid om Nederland wereldwijd competitief te houden. Hetzelfde geldt voor beter onderwijs en het stimuleren van R&D. Opvallend is dat vooral reeds in Nederland gevestigde bedrijven flexibiliteit van arbeidswetgeving als een kans zien. Slechts 13% noemt verhogen van incentives voor buitenlandse bedrijven. Opmerkelijk, want in 2014 zei 24% van de respondenten dit nog. Daarmee lijken andere elementen van het Nederlandse vestigingsklimaat relatief belangrijker geworden om ons internationaal mee te profileren. Hoe blijft Nederland mondiaal aantrekkelijk? 22% Verlaag belasting 22% Ontwikkel kennis en vaardigheden 20% 21% Investeren in belangrijke infrastructurele en Verlaag arbeidskosten stedelijke projecten 19% Flexibiliteit van Ondersteun High-tech industrie en innovatie Te nemen stappen 17% arbeidswetgeving omtrent aanname, ontslag en arbeidsduur 13% Verhoog incentives voor buitenlandse investeerders 9% Faciliteer toegang tot kredieten Nederland heeft niet meegeprofiteerd van de groei van het totale aantal investeringsprojecten in Europa. Dit betekent dat we onze goede positie in de top 6 niet als vanzelfsprekend mogen zien. Kortom, als we meer investeringsprojecten willen aantrekken, móeten we blijven investeren in de aantrekkelijkheid van het Nederlandse vestigingsklimaat. Gelukkig is het vertrouwen van buitenlandse investeerders in ons vestigingsklimaat hoog, wat een mooie basis vormt om nieuwe investeringen aan te trekken. Met enkele structurele maatregelen kan Nederland dit vertrouwen vertalen naar een nog aantrekkelijker investeringsklimaat. De acties kunnen we over verschillende terreinen verdelen: economie, financieel, internationaal en steden en regio s. Economie Beslissers van buitenlandse bedrijven zien vooral ICT als een groeisector, gevolgd door logistiek en distributie. Nog niet in Nederland gevestigde bedrijven zetten na ICT vooral in op de groei van het bank- en verzekeringswezen. Maar, deze laatste sector en de ICT-sector zijn volgens de overheid geen specifieke topsectoren. Daarom moet Nederland ook buiten de vastgestelde topsectoren blijven inzetten op de aantrekkelijkheid voor buitenlandse bedrijven. Internationale bedrijven zetten hun kaarten voor Nederland vooral in op investeringen in R&D, gevolgd door logistiek, productie en hoofdkantoren. Met name de perceptie van R&D en productiefaciliteiten is veel positiever dan afgelopen jaren. Kortom, de basis-locatiefactoren voor dit type investeringen moeten op orde zijn. Daarbij vormen opleidingen en trainingen in nieuwe technologieën de belangrijkste aandachtspunten, aldus de deelnemers. Ook moeten we onze Nederlandse cultuur voor innovatie en creativiteit en het stimuleren van ondernemerschap verbeteren. Dit kan door middels permanente educatie te investeren in het adaptief vermogen van de Nederlandse economie. 18 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

19 Financieel Eén van de manieren om duurzame groei te realiseren is het stimuleren van innovatie, wat een speerpunt is van het Nederlandse kabinetsbeleid. Daartoe is het belangrijk dat buitenlandse innovatieve bedrijven zich in Nederland vestigen. Wanneer we buitenlandse bedrijven vragen wat nodig is om Nederland tot een leider in innovatie te maken, vinden ze het verbeteren van opleiding en training in nieuwe technologieën het belangrijkste aandachtspunt. Nederland moet daarbij ook aantrekkelijk zijn voor startende bedrijven, de bedrijven van de toekomst. Het is belangrijk dat innovatie fiscaal ondersteund wordt. Nederland kent op dit moment reeds een breed spectrum aan fiscale stimuleringsmaatregelen voor innovatie, zoals de afdrachtvermindering voor speur- en ontwikkelingswerk (S&O of WBSO), de Research & Development Aftrek (RDA) en de innovatiebox. Deze zijn echter niet altijd even goed bekend bij bedrijven. Het verhogen van belastingvoordelen voor innovatieve bedrijven wordt dan ook door 21% van de geïnterviewde bedrijven genoemd als belangrijk hervormingspunt om van Nederland een innovatief leider te maken. Deze stimuleringsmaatregelen hebben echter niet altijd het optimale effect. Eén van de onderdelen van de belastingherziening moet dan ook het beter stroomlijnen van deze regelingen zijn. De vraag van internationale bedrijven naar lagere kosten (zoals arbeidskosten, vennootschapsbelasting, subsidies en incentives) en flexibiliteit van arbeidswetgeving blijft een aandachtspunt en moet daarom hoog op de agenda van Nederlandse besluitvormers staan. Uit de brief van 16 september 2014 van de Staatssecretaris van Financiën blijkt dat het Kabinet de ambitie heeft om nieuwe banen te creëren door een lastenverlichting op arbeid van 15 miljard per jaar. Bovendien hebben zowel de Raad van de EU als de OESO en het IMF aan Nederland de aanbeveling gedaan om de lasten/belastingen op arbeid te verlagen. Bij een belastingherziening moet dit dan ook één van de uitgangspunten zijn. Internationaal Het is belangrijk om internationaal een eenduidig beeld van de kwaliteiten van ons vestigingsklimaat neer te zetten. Hiervoor moeten Nederlandse overheden, bedrijven en kennisinstellingen nauw samenwerken en hun activiteiten goed coördineren. Zo kunnen we de BV Nederland nog beter aan buitenlandse investeerders verkopen. Uit ons onderzoek blijkt dat de kennis van buitenlandse bedrijven over het Nederlandse vestigingsklimaat een stuk beter kan. Dit zou dan ook een speerpunt van overheid en bedrijfsleven moeten zijn. Positief is dat het vertrouwen in het Nederlandse vestigingsklimaat met name gerelateerd is aan onze internationale oriëntatie, stabiele wetgeving die in lijn is met internationale wetgeving en de aanwezige buitenlandse bedrijven en hun positieve ervaringen. Juist deze punten lenen zich uitstekend voor de promotie van Nederland als investeringsland. Steden en regio s Ook steden en regio s moeten zich blijven profileren op hun specifieke aantrekkelijkheid voor investeerders. Bedrijven worden namelijk mobieler en ruimtelijke verschillen werken daardoor steeds sterker door. Belangrijk hierbij is dat steden en regio s onderling afspraken maken. Bijvoorbeeld over specifiek aantrekkelijke factoren per stad/ regio (zoals clusters) of timing in het benaderen van potentiële investeerders. Bovendien is het goed als vertegenwoordigers van steden en regio s óók de aantrekkelijke punten van andere steden en regio s in hun eigen verhaal meenemen. Het doel is per slot van rekening om een aantrekkelijk beeld van Nederland in het buitenland neer te zetten. Steden zetten steeds vaker in op het aantrekken en huisvesten van innovatieve start-ups. Deze start-ups vormen een belangrijke basis voor verdere groei en profilering van de stad. Om effectief dergelijke start-ups aan te trekken is het van belang dat de Nederlandse steden de positie van een innovatieleider innemen, in plaats van een innovatievolger. Nederland moet daartoe blijven investeren in beter onderwijs en het stimuleren van R&D, om zo mondiaal competitief te blijven. EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 19

20 Methodologie De Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2015 is gebaseerd op twee belangrijke bronnen: 1. De werkelijke aantrekkelijkheid van Nederland voor buitenlandse investeerders Actuele investeringsprojecten binnen Europa volgens EY s Global Investment Monitor (GIM). Deze database registreert permanent daadwerkelijke grensoverschrijdende investeringen en expansies van internationale bedrijven. Door portfolio-investeringen, fusies en overnames uit te sluiten geeft de GIM een reëel beeld van investeringen in productie- en servicefaciliteiten door buitenlandse bedrijven. De database wordt bijgehouden door Oxford Intelligence en registreert aankondigingen van investeringen en wanneer beschikbaar het aantal gecreëerde banen en de hiermee samenhangende kapitaalsinvestering. Projecten worden geïdentificeerd door het dagelijks monitoren en analyseren van meer dan nieuwsbronnen. Het onderzoeksteam heeft zich tot doel gesteld om met 70% van de investerende bedrijven direct contact op te nemen. Dit verificatieproces zorgt ervoor dat de data correct worden weergegeven. De GIM sluit de volgende activiteiten uit: Fusies en overnames of joint ventures. Licentieovereenkomsten. Retail- en leisure-activiteiten, hotels en vastgoedinvesteringen. Investeringen in nutsvoorzieningen, waaronder telecommunicatienetwerken, vliegvelden en havens. Extractie-activiteiten (mineralen, ertsen en brandstoffen). Portfolio-investeringen. Vervangingsinvesteringen van productiefaciliteiten. Non-profitorganisaties. 2. De perceptie van buitenlandse investeerders over de aantrekkelijkheid van Nederland en haar concurrenten De percepties en verwachtingen van internationale beslissers over Nederland als potentieel investeringsland. Deze informatie is verkregen door interviews met 200 beslissers van internationale ondernemingen. De interviews vonden plaats in februari en maart 2015 en zijn uitgevoerd door het CSA-instituut. 57% van de geïnterviewde personen is gevestigd in Nederland en de andere 43% is buiten Nederland gevestigd. Van de geïnterviewde bedrijven bevindt 62% zich buiten Europa (Noord Amerika: 41%, Azië: 19%, Oceanië: 2%). In totaal zijn 808 internationale beslissers gevraagd naar hun mening over de aantrekkelijkheid van Europa. Informatie over de steekproef Bij de ondervraagde ondernemingen is gelet op representativiteit voor de bedrijven die ook daadwerkelijk in Nederland investeren. Dit is gewaarborgd door te kijken naar de nationaliteit van de moederonderneming, de grootte van het bedrijf en hun verwantschap met sectoren. In de figuren op de rechterpagina geven we de verschillende aandelen weer. Nationaliteit van de ondervraagden Om zeker te stellen dat de geografische afstand tussen de ondervraagden en hun vestiging in acht werd genomen, zijn de bedrijven per nationaliteit verdeeld in twee groepen: Eén helft van de beslissers is werkzaam bij dochterondernemingen in Nederland en is in Nederland geïnterviewd. De andere helft van de beslissers is geïnterviewd in het land van herkomst. 20 EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

21 Herkomst van de ondervraagde bedrijven Functie van de ondervraagde personen 41% Noord-Amerika 27% West-Europa 30% Managing Director 22% Overig 19% Azië 9% Noord-Europa 10% Marketing and Commercial Director Financial Director 30% 8% Chairman/ President/CEO 2% Oceanië 2% Centraal- en Oost-Europa Functie van de ondervraagden De interviews zijn gehouden met beslissers met ervaring in of met Nederland. Managing directors en Financial directors zijn de meest geïnterviewde categorieën personen. Omzet van de ondervraagde bedrijven Sectorindeling van de ondervraagde bedrijven Meer dan 1,5 miljard euro Minder dan 150 miljoen euro 40% 150 miljoen tot1,5 miljard euro 22% 38% Industrie, automotive, en energie sector 48% Dienstverlening 17% Consumentengoederen 18% Telecom en high-tech 10% Chemie en farmacie 7% Omvang ondernemingen en sectoren Om de representativiteit van diversiteit en internationale strategieën verder te waarborgen, zijn in het onderzoek ook de meningen van de volgende doelgroepen meegenomen: Bedrijfssectoren De vijf ondervraagde bedrijfssectoren zijn representatief voor de buitenlandse bedrijven die in Nederland zijn gevestigd (gebaseerd op EY s Global Investment Monitor). Mkb (midden-en kleinbedrijf) Multinationals Industriële bedrijven Dienstverlenende bedrijven EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 21

22 EYnovation: De internationale kracht van EY bereikbaar voor startups Nederland werkt er hard aan om het vestigingsklimaat ook voor startups en jonge, snel groeiende bedrijven (scaleups) te verbeteren. EY ondersteunt deze ondernemers bij het vestigen in Nederland, onder andere met visumaanvragen, het overbrengen van intellectueel eigendom en het opzetten van een juridische structuur. Daarnaast verbinden wij startups, scaleups én investeerders aan elkaar om tot succesvolle investeringen te komen. Veel startups lopen al snel tegen soortgelijke uitdagingen aan als grote bedrijven. Vraagstukken op het gebied van bijvoorbeeld intellectueel eigendom, het opzetten van een internationale bedrijfsstructuur of het onderhandelen met buitenlandse investeerders. Met de EYnovation dienstverlening, specifiek opgezet voor startups en jonge, snel groeiende bedrijven, worden kennis en expertise van EY op deze terreinen voor hen ook bereikbaar. EYnovation biedt startende ondernemers en snel groeiende bedrijven een snelle en makkelijke toegang tot het netwerk van EY en ondersteunt hun groei naar marktleiderschap. Steeds meer grote bedrijven willen zich graag verbinden aan startups om te kunnen leren van hun innovaties en ondernemende cultuur. EY is in Nederland al een aantal jaar een goed voorbeeld van hoe je je als groot internationaal bedrijf succesvol inzet met en voor startups. EY Nederland is medeoprichter van Startupbootcamp HighTechXL en Startupbootcamp Smart Materials. Wij ondersteunen actief buitenlandse startups met een soft landing in Nederland, bijvoorbeeld door middel van advies over licentieovereenkomsten en IP transfer. Vanuit diverse andere initiatieven in Nederland, zoals YES!Delft, StartupAmsterdam en ACE Venture Lab, adviseert EY startups om hun bedrijf vanuit Nederland verder internationaal uit te rollen. Daarnaast is EY lead partner van StartupDelta, het netwerk dat onder leiding van ambassadeur Neelie Kroes het Nederlandse startupklimaat internationaal op de kaart zet EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren

23 EY International Location Advisory Services EY International Location Advisory Services (ILAS) is onderdeel van Real Estate Advisory Services (REAS), werkzaam op het gebied van transactiebegeleiding en -ondersteuning, strategisch vastgoedadvies en projectfinanciering. Wij bieden diensten aan op het gebied van vastgoedportefeuilleoptimalisaties, due-diligenceonderzoek, waarderingen, grondexploitaties en risicomanagement, haalbaarheidsstudies en gebiedsontwikkeling en publiek-private samenwerking. Wij ondersteunen bedrijven wereldwijd bij hun strategische besluitvorming over internationale investeringen en (re) locatiekeuzes. Wij helpen overheden bij het formuleren van beleid gericht op het maximaliseren van zowel het volume als de kwaliteit van investeringen. Hierbij is het bepalen van een doelgroep-, acquisitie en nazorgstrategie van belang. In toenemende mate overwegen bedrijven nieuwe locaties en grensoverschrijdende investeringsstrategieën. Daarnaast proberen steeds meer landen buitenlandse investeerders aan zich te binden. Deze nieuwe mogelijkheden vereisen een verscherpte focus op de balans tussen de risico s en voordelen van economieën en sectoren wereldwijd. Voordat ze een besluit nemen over hun strategische vestigingslocaties kijken bedrijven meer dan ooit naar kosten, kwaliteit en risicofactoren. De vraag Waar gaan we een vestiging opzetten? speelt een steeds belangrijkere rol in de algehele bedrijfsstrategie. EY ILAS helpt het hoe, waar en wanneer van dit soort beslissingen te bepalen. Wij bieden oplossingen voor klanten met vragen over hun locatiestrategie, de locatie van hun faciliteiten en het investeren in en afstoten van vastgoed. Na een analyse van de specifieke kenmerken van het investeringsproject bepaalt ons team wat de beste langetermijnopties zijn. Dit doen we samen met het management van de klant, met aandacht voor onder andere kostenbesparingen, de beschikbaarheid van personeel en een betrouwbare infrastructuur. EY s attractiveness survey Van vertrouwen naar investeren 23

24 EY Assurance Tax Transactions Advisory Over EY EY is wereldwijd toonaangevend op de gebieden assurance, tax, transaction en advisory services. Met de inzichten en de hoogwaardige diensten die wij bieden, dragen wij bij aan het versterken van het vertrouwen in de kapitaalmarkten en economieën overal ter wereld. Wij brengen toonaangevende leiders voort die door samen te werken onze beloften aan al onze stakeholders waarmaken. Daarmee spelen wij een cruciale rol bij het creëren van een beter functionerende wereld voor onze mensen, onze cliënten en de maatschappij. De aanduiding EY verwijst naar de wereldwijde organisatie en mogelijk naar een of meer lidfirma s van Ernst & Young Global Limited (EYG), die elk een afzonderlijke rechtspersoon zijn. EYG is een UK company limited by guarantee en verleent zelf geen diensten aan cliënten. Voor meer informatie over onze organisatie, kijk op ey.com. Contactpersonen: Tristan Dhondt Partner Real Estate Advisory Services tristan.dhondt@nl.ey.com Caroline Rodenburg Senior Manager International Location Advisory Services caroline.rodenburg@nl.ey.com 2015 EYGM Limited. All Rights Reserved. Deze publicatie bevat informatie in samengevatte vorm en is daarom enkel bedoeld als algemene leidraad. Ze is niet bedoeld om te dienen als een substituut voor gedetailleerd onderzoek of voor het aanwenden van een professioneel oordeel. Noch EYGM Limited noch enig ander lid van de wereldwijde EY organisatie kan aansprakelijk worden gesteld voor het verlies van iemand die handelde of die ervan afzag te handelen ten gevolge van enige informatie in deze publicatie. Bij elke specifieke aangelegenheid, dient steeds een geschikte adviseur geraadpleegd te worden. ey.com/nl