Growing Beyond. De attractiveness surveys van Ernst & Young. Barometer Nederlands vestigingsklimaat Nederland op koers

Transcriptie

1 De attractiveness surveys van Ernst & Young Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013 Growing Beyond

2 Attractiveness De attractiveness surveys van Ernst & Young De attractiveness surveys van Ernst & Young worden door onze cliënten, de media en belangrijke publieke stakeholders breed gewaardeerd als een van de belangrijkste bronnen van inzicht in directe buitenlandse investeringen. De surveys onderzoeken de aantrekkelijkheid van een bepaalde regio of land als bestemming voor investeringen. Als zodanig zijn zij erop gericht om ondernemingen te helpen bij het nemen van investeringsbeslissingen en om overheden bij te staan bij het slechten van de hindernissen die toekomstige groei in de weg kunnen staan. Met behulp van een methodologie die uit twee stappen bestaat, worden zowel de werkelijkheid als de beeldvorming aangaande directe buitenlandse investeringen in het betreffende land of de betreffende regio geanalyseerd. De bevindingen zijn gebaseerd op de opvattingen van representatieve panels bestaande uit internationale en lokale opinieleiders en beslissers.

3 Inhoudsopgave Voorwoord 05 Nederland biedt uniek speelveld voor duurzaam ondernemerschap Prof. dr. Jan Peter Balkenende, Partner Ernst & Young Managementsamenvatting 09 Puntjes op de i van onze sterke stimuleringsmaatregelen Ben Kiekebeld, Tax Director Ernst & Young Nederland in perspectief Snelgroeiende markten voeden de wereldeconomie Realiteit Buitenlandse investeringen in Nederland en Europa Investeringsprojecten en trends in Europa 15 Hollandse hightech speelt sleutelrol in mondiale groeistrategie Peter Snel, Chief R&D Apollo Tyres Ltd De smaak van innovatie in de Nederlandse Food Valley Mark Atkins, Vicepresident R&D Europe bij Heinz Perceptie Nederland in de ogen van buitenlandse investeerders Waarom kiezen buitenlandse investeerders voor Nederland, wat kan nog verbeterd worden, wie zijn onze concurrenten en welke steden zijn het belangrijkst MKB: de motor van de Nederlandse economie Hans Biesheuvel, MKB Nederland Acties Hoe kan Nederland de volgende stap zetten? Waarin moet Nederland investeren, hoe blijven we mondiaal competitief en welke acties moeten ondernomen worden? 31 Nederland is the gateway to Europe Simon Smits, ministerie van Buitenlandse Zaken 3

4 Voorwoord Nederland goed op koers, kansen voor R&D en duurzaamheid Caroline Rodenburg Senior Manager Ernst & Young Marcel van Loo Country Managing Partner Ernst & Young per 1 juli 2012 was een moeilijk jaar voor Europa. Bedrijven worstelden om hun resultaten te beschermen, wat bemoeilijkt werd door overheidsbezuinigingen, wereldwijde onzekerheid en een zwak consumenten vertrouwen. Aan de andere kant beschermden Europese beleidsmakers de identiteit van een continent dat overspoeld werd door recessie - worstelend met krimp, werkloosheid en toenemende overheidstekorten. Er werden zinvolle beleidsmaatregelen genomen, maar tot nu toe is de impact beperkt en moet er nog veel gedaan worden. De laatste cijfers uit 2012 laten zien dat het percentage in ,85% bedroeg. Als we kijken naar het aantal buitenlandse investeringen in R&D-vestigingen als percentage van het totale aantal investeringsprojecten, zien we een daling: van 3% in 2008 en 2009, 4% in 2010 en 2011 naar 1% in Het lijkt er daarmee op dat het overheids beleid van de afgelopen jaren nog geen positieve invloed heeft op het aantal R&D-faciliteiten dat in Nederland wordt opgezet. Toch hebben de zware tijden het vertrouwen van investeerders in Europa niet aangetast, blijkt uit Ernst & Young s European Attractiveness Survey Het lijkt erop dat investeerders inmiddels gewend zijn geraakt aan de economische situatie in Europa, er mee hebben leren leven en de schaarse maar mooie kansen niet willen missen. Hetzelfde lijkt voor Nederland op te gaan. Uit de Ernst & Young Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013 blijkt dat het aantal buitenlandse investeringsprojecten (161 in 2012) slechts beperkt is teruggelopen (-5%). Dit ondanks de enorme stijging in 2011 (van 115 investeringsprojecten in 2010 naar 170 in 2011). Hoewel buitenlandse investeerders bezorgd zijn over de economische situatie, geloven ze dat Nederland de moeilijke tijden goed zal doorstaan. Daarnaast erkent de overheid het belang van buitenlandse investeringsprojecten: ze creëren werkgelegenheid en stimuleren onze economie. Economische groei in Nederland moet vooral uit de groei van arbeidsproductiviteit komen. Dit kan de overheid stimuleren door bedrijven te motiveren om te investeren in Research & Development (R&D). De Nederlandse overheid heeft dan ook als ambitie om de Nederlandse R&D-inspanningen te laten stijgen naar 2,5% van het BBP in Toch zijn buitenlandse bedrijven met Nederlandse R&D-faciliteiten zeer tevreden over ons vestigingsklimaat en onze (fiscale) faciliteiten. De vraag is dan ook: schiet het gevoerde beleid tekort in het aantrekken van R&D naar Nederland? Of zijn buitenlandse investeerders onbekend met de Nederlandse troeven op dit gebied? Van de ruim 200 geïnterviewde beslissers uit het internationale bedrijfsleven geeft 18% aan dat Nederland R&D moet stimuleren om op mondiaal niveau aantrekkelijk te blijven. Daarnaast pleit 14% voor het ondersteunen van hightech sectoren en innovatie. Ook verwacht 20% dat duur zame technologie de komende jaren voor groei van de Nederlandse economie zal zorgen. In de Ernst & Young Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013 komen enkele buitenlandse investeerders aan het woord, die recent in R&D in Nederland hebben geïnvesteerd. Ook delen specialisten op het gebied van het Nederlandse vestigingsklimaat, duurzaamheid en R&D hun visie. Met dit rapport willen we dan ook een bijdrage leveren aan de discussie over de aantrekkelijkheid van Nederland - in het algemeen en specifiek op het gebied van R&D en hopen dat de resultaten en visies nieuwe inspiratie voor effectief beleid op dit terrein bieden. 4 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

5 Viewpoint door Ernst & Young Prof. dr. Jan Peter Balkenende Partner bij Ernst & Young, voorzitter van de Dutch Sustainable Growth Coalition en hoog leraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij was van 22 juli 2002 tot 14 oktober 2010 ministerpresident van Nederland. Nederland biedt uniek speelveld voor duurzaam ondernemerschap Nederland scoort hoog in internationale benchmarks op het gebied van duurzaam en verantwoord ondernemen. Vier van de negentien sectoren in de Dow Jones Sustainability Index hebben een Nederlandse aanvoerder. Alle vier zijn aangesloten bij de Dutch Sustainable Growth Coalition (DSGC), het CEO-initiatief waar ik vanuit Ernst & Young voorzitter van ben. Doel van deze coalitie is om kennisdeling over duurzame en inclusieve businessmodellen te bevorderen. Onze economie staat op de vijfde plek in de jaarlijkse World Economic Forum Global Competitiveness Index en scoort nóg hoger in de sustainability adjusted -variant van deze toonaan gevende index. Hoe kan een bedrijf, en in bredere zin ons land, concurrentie voordeel halen uit innovatief, duurzaam en verantwoord ondernemerschap? Wat mij betreft ligt de sleutel in de unieke samenwerking die Nederland kent: tussen het bedrijfsleven, de overheid, de academische wereld en niet-gouvernementele organisaties. In samenspel zijn zij steeds beter in staat om kennis te ontsluiten en ondernemer schap te ontketenen. Maatschappelijke uitdagingen op het gebied van bijvoor beeld gezondheid, grondstoffenschaarste, arbeidsomstandigheden en energie dienen daarbij steeds vaker als inspiratie. Dit besef leeft zowel op de werkvloer - waar de jonge generatie bruist van de creativiteit - als in de bestuurskamers. Het is belangrijk dat de overheid kansrijke business modellen van duurzame pioniers stimuleert. Soms vraagt dat ook om het creëren van een gelijk speelveld. Want zolang achterover leunen lucratiever is dan inspanningen leveren op het gebied van duurzaam en verantwoord onder nemerschap, blijven pilots maar pilots en zijn successen moeilijker schaalbaar. Bovendien zegt 20% van de West-Europese respondenten in dit onderzoek: om Nederland mondiaal aantrekkelijk te houden, moet de overheid meer op duurzaamheid inzetten. Het draag vlak hiervoor zal stijgen naarmate de sociale en ecologische uitdagingen in de komende jaren het bedrijfsleven raken. In mijn visie zijn er slechts twee typen organisaties: zij die duurzaam en verantwoord onder nemen tot hun concurrentievoordeel maken, en zij die hierin eventueel met een duwtje in de rug volgen. Een alternatief voor duur zaam ondernemen is er niet. 5

6 Managementsamenvatting Buitenlandse investeringen in Meeste investeringen in Sales & Marketing Industrie Logistiek + Productie 14% 12% Diensten Sales & marketing + Data center + Education & Training + Testing & servicing 50% 5% 2% 1% Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor 2013 Strategisch Hoofdkantoren + R&D 13% 1% Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor 2013 Met een score van 161 buitenlandse investeringsprojecten in 2012, heeft Nederland het hoge aantal buitenlandse investeringsprojecten in 2011 (170) bijna vast kunnen houden. Hierbij gaat het om het opzetten van bepaalde faciliteiten, zoals een hoofdkantoor, een verkooporganisatie of een logistiek centrum. Met deze score staat Nederland op de zesde positie in de top 10 van Europese landen die de meeste buitenlandse investeringsprojecten aantrokken. Buitenlandse investeringsprojecten in Nederland vinden in alle onderdelen van de waardeketen plaats. Het betreft zowel industriële, diensten- als strategische projecten. De meeste investeringen zien we in de dienstensector (58%), gevolgd door de industriële sector (26%) en strategische projecten (14%). Voor meer informatie over type investeringen zie P 16 Voor meer informatie over buitenlandse investeringen zie P 13 Verenigde Staten grootste investeerder Bedrijven uit de Verenigde Staten zijn en blijven de grootste buitenlandse investeerders in Nederland. Ondanks de daling in het aantal buitenlandse investeringsprojecten, is het aantal investeringen uit de Verenigde Staten dit jaar nog verder gegroeid. Voor alle andere landen uit de top 7 van grootste investeerders is het aantal investeringsprojecten gedaald of gelijk gebleven Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Duitsland Japan China Frankrijk India Ierland Zweden België Canada Denemarken Spanje Zwitserland Overig Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor 2013 Voor meer informatie over buitenlandse investeringen naar herkomstland zie P 17 6 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

7 Duitsland grootste concurrent Duitsland 42% 49% België 13% 2% Verenigd Koninkrijk 5% 4% Italië 4% 1% China 3% 0% Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey 2013 Sinds jaar en dag zien beslissers van buitenlandse bedrijven Duitsland als de grootste concurrent van Nederland. België staat dit jaar, na een flinke stijging van 2% naar 13%, op de tweede plaats. Voor meer informatie over de concurrenten voor Nederland zie P 23 Verwachte groei door duurzame technologie Duurzame technologie 20% Logistiek en distributiekanalen 16% BtoB services (excl. financiële instellingen) 15% Energie and nutsbedrijven 15% ICT 13% Transport en automotive 12% Consumptiegoederen 10% Farmacie en biotechologie 9% Bank- en verzekeringswezen 9% Vastgoed en bouw 7% Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey 2013 Beslissers van buitenlandse bedrijven zien vooral kansen voor duurzame technologie, logistiek en distributie, business-to-businessservices (excl. financiële dienstverlening) en energie- en nutsfaciliteiten. De komende jaren zorgen deze sectoren voor groei in Nederland, verwachten ze. Hierbij sluiten Logistiek en Energie goed aan op het Nederlandse topsectorenbeleid. Voor meer informatie over bijdrage sectoren aan groei in Nederland zie P 28 7

8 Kwaliteit van leven en infrastructuur meest gewaardeerd Verbeteren onderwijs noodzakelijk voor leidersrol in innovatie Zeer aantrekkelijk Redelijk aantrekkelijk Totaal percentage Eerste keus Kwaliteit van leven 40% 46% Telecommunicatie infrastructuur 32% 49% Duidelijke en stabiele politieke, wetgevende en administratieve omgeving 24% 55% Verbeteren onderwijs en training in nieuwe technologieën Ontwikkelen van een cultuur van innovatie en creativiteit Verhogen van belasting incentives voor innovatieve bedrijven 23% 17% 22% 11% 21% 13% Transport & logistieke infrastructuur 31% 44% Ontwikkelen van een gezamenlijk onderzoeksprogramma op Europees niveau 19% 9% Ondernemerscultuur en ondernemerschap 22% 49% Ontwikkelen ondernemerschap 15% 9% Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey 2013 Nederland heeft diverse sterke locatiefactoren, die over de jaren weinig verschillen. Denk bijvoorbeeld aan de kwaliteit van het leefklimaat, de telecommunicatie-, transport- en logistieke infrastructuur, de duidelijke en stabiele politieke, wetgevende en administratieve omgeving en onze ondernemerscultuur. Voor meer informatie over sterke punten van Nederland zie P 21 Ontwikkelen durfkapitaal en andere financiële middelen 12% 7% Weet niet 34% 34% Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey 2013 Voor meer informatie over de leidersrol in innovatie zie P 28 Nederland moet het onderwijs en de training in nieuwe technologieën verbeteren, maar ook de cultuur van innovatie en creativiteit verder ontwikkelen. Volgens buitenlandse investeerders is dit nodig om Nederland tot een leider in innovatie uit te laten groeien. Ook zien ze waarde in het verhogen van belastingincentives voor innovatieve bedrijven. Opvallend is dat vooral de bedrijven die buiten Nederland zijn geïnterviewd hieraan het meeste belang hechten. 8 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

9 Viewpoint door Ernst & Young Ben Kiekebeld Tax director en voorzitter van de Innovation Group bij Ernst & Young Belastingadviseurs LLP. Puntjes op de i van onze sterke stimulerings maatregelen Met onze fiscale innovatievoordelen loopt Nederland al jaren voorop. Zo introduceerden we als eerste EU-land de voorganger van de innovatiebox. Inmiddels hebben landen als Engeland, België en Luxemburg vergelijkbare regelingen ontwikkeld. In totaal beloont Nederland innovatieve ondernemers met drie aantrekkelijke R&D-incentives. Samen vormen ze een sluitend pakket, met zowel kosten- (WBSO en RDA) als opbrengstenvoordelen (innovatiebox). Maar, ik zie nog wel verbeterpunten. Om recht op de innovatiebox te hebben, moet je niet alleen over een S&O-verklaring of patent beschikken, maar ook eigenaar van de uitvinding zijn. Soms pakt dit onredelijk uit. Kijk bijvoor beeld naar de hightechsector, waar opdrachtgevers en leveranciers intensief samenwerken. Omdat leveranciers vaak geen eigenaar zijn, profiteren ze niet van de innova tiebox. Dit terwijl ze wél veel R&D-werk verrichten. Gelukkig bieden ontwikkelingen in het productieproces vaak wel aanknopings punten. Bij contract-r&d - samenwerkingsverbanden gaat het nog verder: meestal is de initiatiefnemer alléén eigenaar, terwijl leveranciers alléén een S&O-verklaring of patent hebben. Resultaat: geen van beide partijen plukken de voordelen van de innovatiebox. Een weeffout in de belastingwet, die om verbetering vraagt. Zeker omdat de overheid de R&D-activiteiten in Nederland juist wil stimuleren. Ander aandachtspunt is dat onze R&D-incentives niet onder dezelfde uitvoerder vallen. De Belastingdienst gaat over de innovatiebox, terwijl de WBSO en RDA bij het Agentschap NL horen. Dit kan voor ondernemers lastig zijn. Zo kunnen buitenlandse investeerders met onze Belastingdienst in vooroverleg. Hierin maak je voor langere tijd afspraken, rulings genoemd. Ook over de berekening van de innovatiebox. Kortom, als onder nemer weet je voorlopig waar je aan toe bent. Maar met het Agentschap NL zijn geen rulings mogelijk. Het zou mooi zijn als de Belastingdienst en het Agentschap NL hun werkwijze meer op één lijn brachten. Zo maken we Nederland nog aantrekkelijker voor buitenlandse investeerders. 9

10 Nederland in perspectief Snelgroeiende markten Na de economische teruggang in 2011 zien we in 2012 voorzichtig herstel. Maar in 2013 wordt serieus herstel van de wereldeconomie verwacht. De verwachting is dat de mondiale groei langzaam aantrekt van 3,2% in 2012 naar 3,3% in 2013, en 4% in De snelgroeiende markten voeden in eerste instantie de voorspelde groei in de wereldeconomie. Met name de snel groeiende markten in Azië en Latijns-Amerika zijn momenteel redelijk stabiel. Dit als gevolg van de toenemende handel tussen deze landen en versoepeld monetair en fiscaal beleid. De groei in de Aziatische markten neemt naar verwachting toe van 6,4% in 2012 naar 7,4% in 2014, terwijl de Latijns- Amerikaanse markten van 2,6% in 2012 naar 4,5% in 2014 groeien. Daarentegen blijven de snelgroeiende Europese markten naar verwachting achter bij hun Aziatische en Latijns-Amerikaanse tegenhangers. We verwachten dat landen als Polen en Tsjechië met respectievelijk 2,8% en 1,9% in 2014 groeien. 2 Gevestigde economieën In tegenstelling tot de snelgroeiende markten hebben de belangrijkste gevestigde economieën in 2012 teleurstellend gepresteerd. Dit komt vooral door de recessie in de Eurozone en Japan. Ook in 2013 blijft hun herstel zwak. Maar, verbetering in de financiële situatie van banken en de koopkracht van consumenten hebben de Verenigde Staten weer de goede kant op geholpen. Over het algemeen zullen de gevestigde economieën een beperkte rol spelen in het mondiale herstel, met een groei van 1,2% in 2013 en 2,2% in Hoewel de groei in de gevestigde economieën veel lager is dan in de snelgroeiende markten, zijn ze nog altijd verantwoordelijk voor 50,1% van het wereldwijde BBP in termen van koopkrachtpariteit World Economic Outlook, IMF, April Ernst & Young s Rapid-Growth Markets Forecast, April World Economic Outlook, IMF, April Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

11 Factsheet Nederland De positie van Nederland Nederland ligt op een strategische locatie en wordt mede hierdoor gezien als de toegangspoort naar Europa. Ondanks een goede uitgangspositie en sterke groei in de jaren 90, presteert Nederland nu minder goed dan omringende landen. Volgens de Europese Commissie 4 krimpt de Nederlandse economie in 2013 nog met 0,8%. Nederland houdt namelijk last van negatieve wisselwerkingen tussen de woningmarkt, het bankwezen en het pensioenstelsel. 5 Voor 2013 wordt verwacht dat de werkloosheid in Nederland verder oploopt en de economie verder krimpt door dalende bestedingen. Een samenhangende aanpak van de woningmarkt, het bankwezen en de pensioensector moet de Nederlandse economie in stabieler vaarwater brengen. 6 Toch blijkt uit verschillende internationale vergelijkingen, zoals de Global Competitiveness Index van het World Economic Forum 7 (waarop Nederland een vijfde positie inneemt na Zwitserland, Singapore, Finland en Zweden) dat Nederland nog altijd meedoet in de top van de Europese en mondiale competitie. 4. Europese Commissie (2013), Spring forecast The Netherlands 5. Sociaal Economische Raad (2013) Nederlandse economie in stabieler vaarwater: Een macro-economische verkenning 6. Sociaal Economische Raad (2013) Nederlandse economie in stabieler vaarwater: Een macro-economische verkenning 7. World Economic Forum (2012), Global Competitiveness Index Hoofdstad Indeling (januari 2013) Buurlanden Inwoneraantal (2012) Amsterdam Nederland bestaat uit 12 provincies en 408 gemeenten Duitsland en België 16,73 miljoen Leefstijdsopbouw (2012) Jonger dan 20 jaar 23,3%; jaar 60,5% en ,2% Talen Premier Nominaal GDP (2012) GDP groei (2012, reeël, jaarlijkse verandering) Nederlands, Fries Mark Rutte 600,638 miljard -1% GDP per capita (reeël) Distributie van inkomen (Gini Index) 25,80% Staatsschuld (april 2013) 423,253 miljard Beroepsbevolking (2012) Werkloosheid (2012) 6,40% CPI inflatie (% per jaar; maart 2013) 2,90% Beurs Centrale Bank Rente (3-maands Euribor, 2012) 0,57% NYSE Euronext De Nederlandse Bank (DNB) Vennootschapsbelasting Tot en met %; Vanaf % Inkomensbelasting 37% - 52% BTW (2013) Algemene tarief 21%; verlaagd tarief 0% en 6% Nationale luchthaven Nationale zeehaven Grote steden Schiphol Amsterdam Rotterdam Tijdszone GMT + 1 of UTC +1 Munt Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht Euro (EUR) Bron: CBS, Eurostat, Belastingdienst, Rijksoverheid,

12 Realiteit 12 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

13 Buitenlandse investeringen in Nederland en Europa Stabiel aantal buitenlandse investeringen in Nederland Europese investeringen In 2012 heeft Europa 3,797 buitenlandse investeringsprojecten aangetrokken: een daling van 2,8% ten opzichte van Daarmee heeft Europa de stijgende lijn, die sinds 2009 weer was ingezet, niet vast kunnen houden. Het recordaantal van 3906 buitenlandse investeringsprojecten van 2011 blijft dus staan. Totaal aantal buitenlandse investeringsprojecten in Europa % % Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor % Belangrijkste bevindingen Europa 3% daling in aantal buitenlandse investeringsprojecten Het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk zijn de belangrijkste Europese bestemmingen voor buitenlandse investeringsprojecten Nederland 161 buitenlandse investeringsprojecten in 2012; een daling van 5,3% ten opzichte van 2011 Nederland staat op plaats 6 in de top 10 van landen met de meeste buitenlandse investeringsprojecten Meeste investeringen in sales- & marketingfaciliteiten Verenigde Staten is belangrijkste investeerder in Nederland 13

14 Realiteit In 2012 vond het grootste aantal buitenlandse investeringsprojecten in en tussen EU-landen plaats (54%). Ook de Verenigde Staten blijft met 28% een belangrijke investeerder in Europa. Van de geregistreerde buitenlandse investeringsprojecten in Europa komt bijna 7% uit de BRIC-landen. Met de daling van het aantal buitenlandse investeringsprojecten veranderde ook het onder linge speelveld tussen de Europese landen. Op de top 4 met de meeste investerings projecten na, zijn veel landen in de ranglijst van positie veranderd. Zo zijn België en Nederland van plaats gewisseld, evenals Polen en Rusland. Daarnaast zijn Servië, Finland, Tsjechië en Denemarken drie plaatsen of meer gestegen. Grote dalers dit jaar zijn Zwitserland, Zweden en Roemenië. Aantal buitenlandse investeringsprojecten in Europa Ranglijst 2012 Ranglijst 2011 Land 1 1 Verenigd Koninkrijk Aantal projecten in 2012 Aantal projecten in 2011 Verschil % 2 2 Duitsland % 3 3 Frankrijk % 4 4 Spanje % 5 6 België % 6 5 Nederland ,3% 7 8 Polen % 8 7 Rusland % 9 9 Ierland % Turkije % Servië % Finland % Tsjechië % Zwitserland % Italië % Denemarken % Zweden % Hongarije % Roemenië % Portugal % - - Overig % Totaal ,8% Het Verenigd Koninkrijk blijft het succesvolste land in het aantrekken van buitenlandse investeringsprojecten. Maar het aandeel van Duitsland (in het totaal voor Europa) blijft stijgen en bereikte dit jaar 16,4% - dicht achter de 18,4% van het Verenigd Koninkrijk. In 2011 had Duitsland het Verenigd Koninkrijk al ingehaald met investeringsprojecten op het gebied van machines en gereedschappen, elektronica, wetenschappelijke instrumenten, chemie en elektro. Maar met een groeiend aantal buitenlandse investeringsprojecten in dienstensectoren maakt Duitsland nu opnieuw een inhaalslag. Aandeel Duitsland en Verenigd Koninkrijk in totaal aantal investeringen 19,2% 8,2% UK Germany Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor ,4% 16,4% Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

15 Interview Hollandse hightech speelt sleutelrol in mondiale groeistrategie Peter Snel Chief R&D bij Apollo Tyres Ltd. Veel bedrijven verplaatsen activiteiten naar lagelonenlanden als India. Maar wij hebben juist het tegenovergestelde gedaan. Na twee jaar voorbereiding openden we 1 januari 2013 ons nieuwe Global R&D Centre in Enschede. Hier werken zo n honderd medewerkers aan de ontwikkeling van personenwagenbanden voor onze drie merken: Apollo, Vredestein en Dunlop. Het nieuwe centrum speelt een centrale rol in de groeistrategie van het wereldwijde Apollo Tyres Ltd, met de ambitie om in 2016 een omzet van zes miljard dollar te halen. Tot voor kort hadden we voor personenwagens twee R&D-locaties: één in India en al één in Enschede, als onderdeel van Vredestein. Maar voor de beste resultaten moet je onder één dak samenwerken, constateerden we. Daarnaast zijn onze automotiveklanten, met wie we nauw samenwerken, sterk in Europa geconcentreerd. Eén centraal gelegen Europese locatie is voor onze klanten een pre, en versterkt Apollo s imago als wereldspeler. Uiteindelijk ging de keuze tussen Nederland en Duitsland. Toegegeven, op papier lag Duitsland voor de hand. Gezien de automotivemarkt, het hoge engineeringniveau en de sterke samenwerkingsverbanden tussen wetenschap en bedrijfsleven. Maar, dan moesten tachtig Enschedese R&D-collega s met hun gezin verhuizen. Niet iedereen wil dit, wat verlies van onmisbaar, hightechpersoneel zou betekenen. Dat wilden we voorkomen. Los daarvan liggen de lonen in Duitsland hoger, terwijl het niveau van de Engelse taal lager dan in Nederland ligt. Bovendien hebben we in Enschede de Universiteit Twente om de hoek. Inmiddels werken we samen met diverse hoogleraren op het gebied van rubber en band- en wegcontact. We hebben een zeer internationaal team, met mensen uit onder andere Italië, Duitsland, Finland, Oekraïne en Amerika. Maar ook twintig Indiase engineers, die de overstap van het voormalige Apollo R&D Centre naar hier hebben gewaagd. Uiteraard met hun gezin, voor wie we goed zorgen. Dankzij uitstekende medewerking van het ministerie van Economische Zaken, de ambassades in Den Haag en Delhi, en de IND konden we de expatvergunningen voor de Indiërs als groep aanvragen. Dit scheelde tijd en bureaucratie, wat remmend op internationale mobiliteit werkt. Daarnaast ondersteunt de lokale overheid ons goed bij huisvesting en de plaatsing van kinderen op internationale scholen. Ook met dit nieuwe R&D Centre profiteren we van fiscale voordelen, zoals de WBSO en de innovatiebox. Maar eerlijk gezegd: als we Nederland aantrekkelijker willen maken voor buitenlandse investeerders, Eén centraal gelegen Europese locatie is voor onze klanten een pre, en versterkt Apollo s imago als wereldspeler. mogen deze regelingen een stuk eenvoudiger en transparanter. Verder ontvangen we geen speciale innovatiesubsidies. Of we dat vervelend vinden? Nee, want Apollo is niet het type bedrijf dat hiervan afhankelijk wil zijn. We gaan van onze eigen kracht uit. Sterker, we hebben al een optie op de bovenste twee verdiepingen van ons nieuwe pand, want we willen naar 150 medewerkers groeien. 15

16 Realiteit Investeringstrends in Nederland Met een score van 161 buitenlandse investeringsprojecten in 2012 heeft Nederland het hoge aantal buitenlandse investeringsprojecten in 2011 (170) bijna vast weten te houden. Hierbij gaat het om het opzetten van bepaalde faciliteiten, zoals een hoofdkantoor, een verkooporganisatie of een logistiek centrum. De stijging van 2011 met 58% is met deze recente score omgezet in een daling van 5%. Daarmee staat Nederland op de zesde plaats in de top 10 van Europese landen die de meeste buitenlandse investeringsprojecten aantrokken. De vijfde plek, waar Nederland vorig jaar op stond, is nu voor België. De investeringsaantallen in Nederland en België liggen al jaren erg dicht bij elkaar. De afstand tot Duitsland is aanzienlijk groter, waarbij Duitsland als eerste en België als tweede grootste concurrent van Nederland wordt gezien. Buitenlandse investeringen in Nederland versus België en Duitsland Duitsland België Nederland Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor De daling in het aantal buitenlandse investeringsprojecten zien we ook terug in de verschillende typen faciliteiten waarin geïnvesteerd is. Zo is het aantal investeringen in sales- & marketing-, logistieke, productie-, R&D- en testing- & servicingfaciliteiten gedaald. Alleen het aantal buitenlandse investeringen in hoofdkantoren en internetdatacenters nam toe. Europees speelveld In de stijgende trend van het aantal investeringen in R&D-faciliteiten zien we dit jaar een kentering. Met het huidige aantal van 2 investeringen in Nederland doen landen als het Verenigd Koninkrijk (54), Duitsland (31), Frankrijk (26) en Spanje (24) het in absolute aantallen beter. Maar kijken we naar R&D-investeringen als percentage van het totaal aantal buitenlandse investeringsprojecten in een land, dan doen Slovenië (40%), Ierland (19%), Denemarken (12%) en Roemenië (10%) het juist erg goed. Over geheel Europa bedraagt dit R&D-investeringspercentage 6%. Met een aandeel van slechts 1% R&D-investeringen scoort Nederland dus onder het Europees gemiddelde. De ambitie van Nederland om kennisintensieve activiteiten aan te trekken, lijkt zich nog niet in absolute en relatieve cijfers te vertalen. Met het lage aantal buitenlandse investeringsprojecten blijft Nederland sterk achter bij de concurrentie. Toch heeft ons land juist op dit terrein veel potentie. Daar is het afgelopen jaar, onder meer door middel van het topsectorenbeleid, nader invulling aan gegeven. Maar dit heeft nog niet geleid tot een substantiële toename van het aantal buitenlandse investeringen in R&Dfaciliteiten. Maar de stijgende trend in het aantal investeringen in internetdatacenters lijkt wel door te zetten: Nederland trok maar liefst 8 van de 37 (=22%) Europese investeringsprojecten in datacenters aan. Alleen het Verenigd Koninkrijk (10) bond, net als het afgelopen jaar, meer investeringen in datacenters aan zich dan Nederland. Terwijl Duitsland vorig jaar ook meer investeringen in datacenters had, wist het land nu - net als Frankrijk - maar drie investeringen in datacenters aan te trekken. Buitenlandse investeringen in Nederland naar type faciliteit Sales & Marketing Logistiek Hoofdkantoren Productie Internet Data Center Educatie & Training Research & Development Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor 2013 Testing & Servicing Contact Center 16 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

17 Herkomst van investeringen Bedrijven uit de Verenigde Staten zijn en blijven de grootste buitenlandse investeerders in Nederland. Ondanks de daling in het aantal buitenlandse investeringsprojecten is het aantal investeringen uit de Verenigde Staten dit jaar nog verder gegroeid naar 67; bijna 42% van het totaal aantal buitenlandse investeringsprojecten in Nederland. Voor alle andere landen uit de top 7 van grootste investeerders is het aantal investeringsprojecten gedaald of gelijk gebleven. Dit betekent dat landen als het Verenigd Koninkrijk, Japan en Frankrijk de sterke groeicijfers van vorig jaar niet wisten vast te houden. Het aantal investeringsprojecten uit de BRIC-landen neemt toe. Ook het relatieve aandeel is sinds dit jaar weer stijgende: van 8,3% in 2009, 7,8% in 2010 en 6,5% in 2011, naar 7,5% in Nederland scoort daarmee net boven het Europese gemiddelde. Steden en provincies Amsterdam is verreweg de populairste bestemming voor buitenlandse investeringsprojecten: 37% van de buitenlandse bedrijven die in 2012 naar Nederland kwam, koos voor Amsterdam. Rotterdam staat ook nu weer op de tweede plaats, maar deelt deze positie wel met Den Haag. Terwijl Rotterdam in 2011 nog 18 buitenlandse investeringsprojecten wist aan te trekken, zijn dat er in 2012 slechts 8. De 8 projecten die Den Haag aantrok, betekent een daling van 1 project ten opzichte van Op provincieniveau heeft vooral Noord-Holland veel buitenlandse investeringsprojecten aan zich gebonden (68): zo n 42% van het totaal aantal buitenlandse investeringsprojecten in Nederland (29% in 2011). Deze toename gaat voornamelijk ten koste van Noord-Brabant en Zuid-Holland, die zowel absoluut als relatief minder buitenlandse investeringsprojecten aantrokken (Noord- Brabant 2011: 40 projecten en 24%, en 2012: 31 projecten en 19%; Zuid-Holland 2011: 38 projecten en 22%, en 2012: 22 projecten en 14%). Desondanks staan Noord-Brabant en Zuid- Holland nog wel op de tweede en derde plaats - zowel in absolute als relatieve aantallen. Greenfield operations per sector Buitenlandse ondernemingen investeren in Nederland vooral in greenfield operations (80% in 2012). Deze tendens zien we al enkele jaren. Hierbij gaat het om het opzetten van nieuwe faciliteiten. De greenfield buitenlandse investeringsprojecten vinden vooral plaats in de zakelijke dienstverlening en de softwareontwikkeling. Ten opzichte van landen als België, Duitsland en Frankrijk is het aantal uitbreidingsprojecten van al in Nederland gevestigde buitenlandse investeerders relatief laag (gemiddeld 17,5% over de afgelopen drie jaar tegen gemiddeld 34%, 21% en 38% in België, Duitsland en Frankrijk). Buitenlandse investeringen in Nederland naar herkomstland Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Duitsland Japan China Frankrijk India Ierland Zweden België Canada Denemarken Spanje Zwitserland Overig Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor

18 Realiteit Investeringen in greenfield operations per sector in Nederland Sector Aantal 2011/ 2012 % van buiten landse investeringen in Europa (2011/2012) Aantal 2009/ 2010 % van buitenlandse investeringen in Europa (2009/2010) Verschil in aandeel Zakelijke dienstverlening 64 5,4% 31 3,6% 1,8% Software 31 4,4% 31 5,1% -0,7% Transportdiensten 29 9,4% 12 4,8% 4,7% Machines en gereedschappen 13 3,4% 14 4,2% -0,8% Financiële bemiddeling 13 5,2% 11 3,7% 1,5% Voedingsmiddelen 11 7,9% 5 3,0% 4,8% Wetenschappelijke instrumenten 10 7,2% 5 4,4% 2,8% Electronica 10 4,2% 9 4,1% 0,1% Chemie 7 4,9% 3 2,0% 2,9% Auto-assemblage 5 9,3% 2 3,6% 5,6% Computers 5 9,4% 7 10,0% -0,6% Electro 5 2,7% 5 2,4% 0,3% Verzekeringen & pensioenen 5 7,5% 2 3,2% 4,2% Transportbenodigdheden 5 8,2% 2 3,8% 4,4% Vastgoed 5 8,5% 0 0,0% 8,5% Retail 4 5,5% 2 3,0% 2,4% Overig Totaal Bron: Ernst & Young s European Investment Monitor 2013 Vooruitzichten De vooruitzichten voor nieuwe investeringsprojecten zien er minder rooskleurig uit dan vorig jaar, blijkt uit antwoorden van de beslissers van buitenlandse bedrijven. Vorig jaar gaf nog 27% van de top bestuurders aan komend jaar (mogelijk) in Nederland te investeren, terwijl nu slechts 21% dit zegt. Het betreft dan voornamelijk investeringen in sales- & marketingkantoren en productiefaciliteiten. Daarnaast is het aantal beslissers dat zegt niet in Nederland te investeren toegenomen: van 57% naar 62%. Opvallend is dat met name al in Nederland gevestigde bedrijven aangeven mogelijk in Nederland te investeren. Andersom geldt hetzelfde: bedrijven die juist niet in Nederland gevestigd zijn, willen ook niet in Nederland investeren. Van de ondervraagde en al in Nederland gevestigde beslissers geeft 14% aan plannen te hebben om de Nederlandse faciliteit naar het buitenland te verplaatsen. 71% geeft aan dit niet te zullen doen. 18 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

19 Interview De smaak van innovatie in de Nederlandse Food Valley Mark Atkins Vicepresident R&D Europe bij Heinz. Op 18 april 2013 opende Koning Willem- Alexander, toen nog Prins van Oranje, het nieuwe Heinz Innovatie Centrum in Nijmegen. Al eerder noemde minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie ons onderzoekscentrum een stevige stimulans voor de kenniseconomie van Nederland. Het is dan ook Heinz grootste R&D-faciliteit buiten de Verenigde Staten. Met een state-of-the-art researchomgeving, microbiologisch lab en sensorisch centrum voor consumentenpanels. Op dit moment is Europa goed voor een derde van onze wereldomzet. Daarom speelt het nieuwe R&D-centrum een centrale rol in Heinz Europese groeistrategie. Samen met consumenten, klanten en leveranciers onderzoeken onze experts de nieuwste food- en verpakkings mogelijkheden. Het is een zeer internationaal team, met collega s van zeventien nationaliteiten. Er lopen nu zo n 150 medewerkers rond, maar we willen snel doorgroeien. Dit soort faciliteiten werkt als een magneet en creëert zo nieuwe werkgelegenheid. Eerst hebben we een uitgebreide locatiestudie uitgevoerd, waar ook het Verenigd Koninkrijk onderdeel van was. Daaruit kwam Nijmegen als aantrekkelijkste optie naar voren. De stad biedt onder andere goede green field -faciliteiten: ruime en scherp geprijsde locaties voor nieuwbouw. Bovendien heeft onze organisatie behoefte aan hooggekwalificeerd, kosmopolitisch en Engelstalig personeel. Het was een pre dat we dit soort medewerkers goed kunnen werven. Ook mensen van buiten de EU, die hier kunnen studeren en vervolgens de arbeidsmarkt betreden. Daar hebben we volledig vertrouwen in. Tenslotte zitten we in het hart van de Nederlandse Food Valley, met daarin onder meer de Wageningen University. Je voelt hier de entrepreneurial spirit, een gevoel van vernieuwing en initiatief. Dat past uitstekend bij Heinz. Nu al lopen er stage- en afstudeerprogramma s voor food(technology)-studenten. Wat mij betreft een effectieve manier om met potentiële medewerkers kennis te maken. Nijmegen biedt goede green field -faciliteiten, met de Wageningen University dicht in de buurt. Mijn ervaring is dat dit soort R&D-centra snel groeit, en daarbij vormt Nederland een uitstekende basis. Nu moet de rest van de wereld dit nog weten. Een investering baseer je tenslotte niet alleen op harde, maar ook op zachte factoren. Misschien kan Nederland nog aan het culturele imago werken, want Nederlanders staan niet overal als warm en verwelkomend bekend. Overigens heb ik daar zelf weinig van gemerkt. Zo kregen we prima ondersteuning van de overheid. Bijvoorbeeld bij het vinden van nieuwe samenwerkingspartners en het opzetten van de faciliteit op een nieuwe locatie. Ook de oprechte belangstelling van de Koning en de minister maakte veel indruk. Een enorme eer, wat aangeeft wat ons innovatiecentrum voor Nederland betekent. 19

20 Perceptie 20 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

21 Nederland in de ogen van buitenlandse investeerders Nederlandse kwaliteit van leven aantrekkelijk Waarom kiezen bedrijven voor Nederland? Het is belangrijk om te weten waarom bedrijven voor Nederland kiezen. Onder de huidige economische omstandigheden misschien nog wel meer dan anders. Welke locatie factoren zijn voor buitenlandse bedrijven aantrekkelijk? En welke locatie factoren spreken juist minder aan? In de ogen van buitenlandse investeerders beschikt Nederland over een aantal sterke punten. Deze factoren verschillen weinig over de jaren. Dit betekent dat Nederland in ieder geval op deze punten haar aantrekkelijkheid vast weet te houden. Het betreft onder andere de kwaliteit van het leefklimaat, de telecommunicatie-, transport- en logistieke infrastructuur, de duidelijke en stabiele politieke, wetgevende en administratieve omgeving en de ondernemerscultuur. Wel zien we een duidelijke tendens: in het algemeen kijken al in Nederland gevestigde bedrijven positiever tegen de verschillende locatiefactoren aan dan bedrijven die (nog) niet in Nederland gevestigd zijn. Ook zijn bijvoorbeeld Aziatische bedrijven een stuk minder positief over de beschikbaarheid en kwaliteit van R&D dan bedrijven uit West- Europa en Noord-Amerika. Belangrijkste bevindingen Kwaliteit van leven is al jaren de aantrekkelijkste factor van het Nederlandse vestigingsklimaat. Arbeidskosten zijn nog altijd hoog in de perceptie van buitenlandse investeerders. Duitsland is de grootste concurrent van Nederland. Amsterdam is de aantrekkelijkste Nederlandse stad. Sterke punten ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat Zeer aantrekkelijk Redelijk aantrekkelijk Kwaliteit van leven 40% 46% Telecommunicatie infrastructuur 32% 49% Duidelijke en stabiele politieke, wet gevende en administratieve omgeving 24% 55% Transport & logistieke infrastructuur 31% 44% Ondernemerscultuur en ondernemerschap 22% 49% Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey

22 Perceptie Minder aantrekkelijke locatiefactoren in Nederland zijn vooral gerelateerd aan kosten (zoals arbeidskosten, vennoot schapsbelasting, subsidies en incentives) en regelgeving (zoals flexibiliteit van arbeidswetgeving). Maar we zien wel een verschil tussen de meningen van bedrijven die wel en niet in Nederland gevestigd zijn. Zo zijn al in Nederland gevestigde bedrijven een stuk positiever over bijvoorbeeld belastingvoordelen, subsidies en incentives. Het lijkt erop dat deze mogelijkheden bij buitenlandse bedrijven minder bekend zijn en pas naar voren komen als men zich in Nederland wil vestigen. Opvallend is wel dat minder geïnterviewde beslissers bepaalde locatiefactoren als onaantrekkelijk beoordelen. Vorig jaar gaf nog 45% van de beslissers aan arbeidskosten minder aantrekkelijk te vinden, maar dit jaar zegt slechts 27% dit. Voor flexibiliteit van arbeidswetgeving liggen de percentages op respectievelijk 33% en 20%. In vergelijking met andere jaren zijn bedrijven dus minder uitgesproken over de minder aantrekkelijke kanten van Nederland. Verbeterpunten ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat Arbeidskosten 24% 3% Flexibiliteit van arbeidswetgeving om trent 17% aanname, ontslag en arbeidsduur 3% Vennootschapsbelasting 15% 2% Belastingvoordelen, subsidies, incentives Opleidingsniveau van lokale werknemers Weinig aantrekkelijk 11% 4% 12% 2% Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey 2013 Geheel niet aantrekkelijk 22 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

23 Concurrentie De aantrekkelijkheid van Nederland is mede afhankelijk van het vestigingsklimaat van andere landen. Wanneer andere (Europese) landen hun vestigingsklimaat op onderdelen verbeteren, kan dat voor Nederland gevolgen hebben. Ons land trekt bijvoorbeeld minder buitenlandse investeringsprojecten aan, of buitenlandse bedrijven vertrekken zelfs. Sinds jaar en dag wordt Duitsland gezien als de grootste concurrent van Nederland juist door bedrijven die al in Nederland gevestigd zijn (48%). België staat dit jaar op de tweede plaats. Dit ligt in lijn met het feit dat België Nederland ingehaald heeft bij het aantal buitenlandse investeringsprojecten. Belangrijkste concurrenten voor Nederland (%) 5% 4% 42% 49% 13% België 2% Verenigd Koninkrijk Duitsland 4% 1% Italië 3% 0% China Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey

24 Perceptie Nederlandse steden De meeste buitenlandse bedrijven beginnen hun zoektocht naar een nieuwe locatie met een landenvergelijking. Een stedenvergelijking is vaak een logische vervolgstap. Steden spelen daarop in: ze promoten zichzelf om zo eerder op het netvlies van zoekende bedrijven te komen. In Nederland wordt Amsterdam als aantrekkelijkste stad gezien, gevolgd door Rotterdam. De onderlinge afstand tussen deze steden nam dit jaar toe van 19 procentpunt naar 33 procentpunt. Maar het verschil tussen beide steden is nog groter als we kijken naar eerstgenoemde steden. Scoorden Amsterdam en Rotterdam vorig jaar nog respectievelijk 52% en 22%, dit jaar is dat 73% en 9%. Daarmee heeft Amsterdam haar voorsprong ten opzichte van Rotterdam sterk vergroot. De binnenlandse markt (29%), de transport- en logistieke infrastructuur (17%) en de kwaliteit van leven (15%) noemen bedrijven als belangrijkste redenen voor hun keuze voor Amsterdam. Voor Rotterdam spelen de transport- en logistieke infrastructuur (28%), de binnenlandse markt (23%) en de kwaliteit van leven (15%) de grootste rol. De meest aantrekkelijke steden in Nederland (%) 80% 73% Amsterdam 6% 1% Den Haag 47% Rotterdam 9% 13% Utrecht 4% 10% 2% Eindhoven Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey 2013 Totaal Eerste keuze 24 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

25 Interview Midden- en kleinbedrijf: de motor van de Nederlandse economie Hans Biesheuvel Voorzitter van MKB-Nederland. We zijn in Nederland verluxed. Tientallen jaren leek alles vanzelf te gaan. Maar de crisis heeft ons op scherp gezet. Van ondernemers tot politiek Den Haag, iedereen weet: er moet iets veranderen, want de economie is onvoorspelbaar geworden. Markten kunnen binnen drie maanden veranderen, traditionele modellen werken niet altijd meer. Deze nieuwe realiteit is een constante factor en er is maar één manier om onze economische positie verder te versterken: via ondernemerschap. Met kleinere, wendbare bedrijven. Ja, in 2012 is een recordaantal van ondernemingen failliet gegaan, maar tegelijk zijn er ook nieuwe bedrijven opgericht. En dat is interessant. Het mkb-aandeel hierin is aanzienlijk. Op dit moment heeft 99 procent van de Nederlandse bedrijven een mkb-status en werkt 73 procent van onze beroepsbevolking in het mkb. Bovendien vormen kleine en middelgrote ondernemingen onze exportmotor: 60 procent van de Nederlandse export komt voor rekening van mkb-bedrijven. Nu is het zaak dat Nederland nog meer ruimte biedt aan écht entrepreneurship. Dat doen we niet op de traditionele corporate manier, die vooral op grote bedrijven gebaseerd is: met meer regels en meer toezichthouders. Het beleid moet zich juist richten op het stimuleren van ondernemerschap. Neem R&D als voorbeeld. De overheid zet zich terecht in om van Nederland een sterker innovatieland te maken. Maar begrijpen we voldoende hoe een ondernemer werkt? Zo denkt hij niet: Vandaag ga ik eens innoveren. Wat heb ik nodig? Het gaat niet om megastappen, wat ik als ondernemer van mijn vader en grootvader heb geleerd. De kunst van het ondernemen zit in finetunen. Elke dag weer. Dat ambacht moeten we meer koesteren. In dit kader vind ik de WBSO, waarvan 97 procent naar het mkb gaat, nog altijd een krachtige stimuleringsmaatregel. Hij is laagdrempelig, eenduidig en levert direct liquiditeitsvoordeel op. Ook het Borgstellingskrediet MKB (BMKB) juich ik toe. Hierbij staat de overheid garant voor een deel van risicovollere bankleningen, wat de kredietmogelijkheden voor innovatieve ondernemers enorm vergroot. Afgelopen jaar is maar liefst 1 miljard euro bij het BMKB ondergebracht. Ondernemerschap en innovatie moet je dus niet reguleren, maar faciliteren. Zoals bij de Green Deals, die MKB- Nederland met onder andere Natuur & Milieu, brancheorganisaties, lokale overheden en ondernemers afsluit. Samen pak je duurzame uitdagingen aan, zoals energievoorziening. Ondernemers besparen 20 tot 25 procent en versterken hun imago als duurzame partner en Er is maar één manier om onze economische positie verder te versterken: via ondernemerschap. werkgever. Dat werkt. Inmiddels hebben we al honderden Green Deals afgesloten, waaronder voor de Port of Rotterdam. Voor partijen als MKB-Nederland is het nog belangrijker dat we kennis ontsluiten en als matchmaker optreden. Zo is onze samenwerking met ministeries en het Agentschap NL nog nooit zo intensief geweest. Samen optrekken, met ondernemers in de lead. Dat is de weg voorwaarts. 25

26 Acties 26 Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013

27 Hoe kan Nederland de volgende stap zetten? Investeren in duurzaamheid, onderwijs en innovatie Motoren achter de Nederlandse economie Buitenlandse bedrijven hebben vertrouwen in het Nederlandse vestigingsklimaat. Ze verwachten dat het de komende drie jaar verbetert (50%) of stabiel blijft (41%). Slechts 6% verwacht een verslechtering. Dit is een stuk positiever dan hun verwachting voor Europa: 39% verwacht een verbetering, 38% denkt dat de situatie stabiel blijft en maar liefst 23% gaat van een verslechtering uit. Perceptie ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat voor de komende drie jaren Sterk verslechterd 1% Licht verslechterd Sterk verbeterd 5% 6% 44% Licht verbeterd Moeilijk te zeggen 3% Niet verbeterd of verslechterd 41% Belangrijkste bevindingen 50% verwacht dat het Nederlandse vestigingsklimaat in de komende drie jaar verbetert. 20% ziet duurzame technologie als de motor achter de groei van de Nederlandse economie voor de komende jaren. 17% ziet het verbeteren van onderwijs en training in nieuwe technologieën als noodzaak om Nederland innovatiever te maken. 30% ziet het verlagen van de belastingdruk als aandachtspunt om op mondiaal niveau competitief te blijven. Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey

28 Acties De Nederlandse overheid voert al enkele jaren beleid om de topsectoren, waarin Nederland wereldwijd uitblinkt, nog sterker te maken. Om dat te bereiken werken overheid, bedrijfsleven, universiteiten en onderzoekscentra samen aan kennis en innovatie. Deze topsectoren zijn: Agri & Food, Creatieve industrie, Energie, Tuinbouw en uitgangsmaterialen, Life Sciences & Health, Water, Hightech, Logistiek, Chemie en Hoofdkantoren. We hebben de beslissers van buitenlandse bedrijven gevraagd welke Nederlandse sectoren voor groei kunnen zorgen. Ze zien vooral kansen voor duurzame technologie, logistiek en distributie, businessto-business-services (excl. financiële dienstverlening) en energieen nutsbedrijven. Dit sluit voor Logistiek en Energie goed aan op het topsectorenbeleid. Maar voor de overige sectoren is de overeenkomst minder evident. Ook blijkt dat buitenlandse bedrijven vooral voor de ICT-sector een minder grote groeibijdrage verwachten dan vorig jaar (13% versus 20%). Welke bedrijfssectoren zullen zorgen voor groei in Nederland de komende jaren? Duurzame technologie 20% Logistiek en distributiekanalen 16% BtoB services (excl. financiële instellingen) 15% Energie and nutsbedrijven 15% ICT 13% Transport en automotive 12% Consumptiegoederen 10% Pharmacie en biotechologie 9% Bank- en verzekeringswezen 9% Vastgoed en bouw 7% Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey 2013 Nederland als leider in innovatie Het is goed om te weten wat volgens buitenlandse bedrijven nodig is om Nederland tot een leider in innovatie te maken. Zeker omdat de Nederlandse overheid veel belang aan innovatie hecht. Kijk alleen al naar haar ambitie om de Nederlandse R&D-inspanningen te laten stijgen naar 2,5% van het BBP in Als belangrijkste speerpunt zien bedrijven het verbeteren van onderwijs en training in nieuwe technologieën, naast het ontwikkelen van een cultuur van innovatie en creativiteit. Ook zien ze waarde in het verhogen van belastingincentives voor innovatieve bedrijven. Opvallend is dat bedrijven die buiten Nederland zijn geïnterviewd, vooral in de Verenigde Staten, hier het meeste belang aan hechten. Dit kan betekenen dat de aantrekkelijke Nederlandse R&D-incentives buiten Nederland minder bekend zijn. Denk aan de Innovatiebox, de RDA (Research & Development Aftrek) en de WBSO (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk). Wat zijn de belangrijkste veranderingen die nodig zijn om Nederland een leider in innovatie te maken? Verbeteren onderwijs en training in nieuwe technologieën Ontwikkelen van een cultuur van innovatie en creativiteit Verhogen van belasting incentives voor innovatieve bedrijven 23% 17% 22% 11% 21% 13% Ontwikkelen van een gezamenlijk onderzoeksprogramma op Europees niveau 19% 9% Ontwikkelen ondernemerschap 15% 9% Totaal percentage Eerste keus Ontwikkelen durfkapitaal en andere financiële middelen 12% 7% Weet niet 34% 34% Bron: Ernst & Young s European Attractiveness Survey Ernst & Young s attractiveness survey Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2013