Nederland steeds aantrekkelijker

Transcriptie

1 Growing Beyond Nederland steeds aantrekkelijker Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012

2

3 Nederland steeds aantrekkelijker Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Inhoudsopgave 3 Voorwoord 4 Management samenvatting 6 Nederland steeds aantrekkelijker 7 Europese investeringen 9 Investeringstrends in Nederland 12 Vooruitzichten voor Nederland 13 Waarom kiezen bedrijven voor Nederland? 16 De toekomst van Nederland 18 Aanbevelingen 20 Appendix: Methodologie en bronnen Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 1

4 Voorwoord 2 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

5 Voorwoord Pieter Jongstra Managing Partner Ernst & Young Caroline Rodenburg Senior Manager Ernst & Young Globalisering is een belangrijke drijfveer voor bedrijven. Ongeacht waar ter wereld bedrijven vandaan komen, Oost, West, Noord of Zuid: ze streven ernaar om zowel een mondiale als een lokale speler te zijn. Toeleveringsketens die er oorspronkelijk op gericht waren om goedkope productie van opkomende landen naar Westerse consumenten te brengen, veranderen steeds meer in netwerken met spiegelbeeldfuncties in diverse sleutelmarkten. Nationale kampioenen uit de BRIC-landen streven ernaar hun binnenlandse succes te herhalen in ontwikkelde landen, waarbij ze onderzoek en productie toevoegen aan investeringen die ooit gestart waren als sales & marketing-functies. In deze nieuwe ordening zijn marktkansen en stabiliteit fundamenteel. Europa heeft de markt, maar hoe zit het met stabiliteit? De economische crisis liet een seismische breuk zien onder de Europese constellatie en de gemeenschappelijke munt. Maar heeft het vooruitzicht op een mogelijke eruptie het vertrouwen van buitenlandse investeerders op de proef gesteld? Volgens de Ernst & Young European Attractiveness Survey 2012 zeker niet. Het aantal directe buitenlandse investeringen in Europa is met 4% gestegen. Niet iedereen ziet lage groei, overheidstekorten en een gefragmenteerd politiek systeem als onoverkomelijke obstakels voor investeringsprojecten. Voor vele investeerders is aan het nemen van risico niets buitengewoons. Dit vertrouwen en deze investeringsbereidheid zien we ook terug in het onderzoek dat Ernst & Young dit jaar weer heeft gedaan naar concrete investeringen door buitenlandse bedrijven in Nederland en de aantrekkelijkheid van Nederland als vestigings locatie. De cijfers laten een recordaantal van maar liefst 170 concrete investeringen door buitenlandse bedrijven in Nederland zien. We bezetten daarmee de vijfde plaats in de top 10 van Europese landen waar de meeste directe buitenlandse investeringen gedaan worden. Uit interviews met ruim 200 topbestuurders van internationaal opererende bedrijven blijkt eveneens dat zij Nederland nog altijd als een aantrekkelijk land zien. Betekent dit dat Nederland bestand is tegen mogelijke erupties? Integendeel, we zullen ons sterk moeten maken om de zorgen die er zijn en de risico s die we lopen in een stagnerende economie het hoofd te bieden. Zoals sociale gevolgen van bezuinigings maatregelen en het mogelijk in gebreke blijven van financiële instituties en de reële economie. Toch uiten investeerders nog een andere zorg: de aanhoudende uitdaging om Nederland aantrekkelijker te maken op het terrein van onderwijs, ondernemerschap en innovatie. Welke inspanningen moet Nederland plegen om haar aantrekke lijkheid op deze punten te vergroten? Op welke wijze kan ze haar potentieel op het gebied van R&D beter benutten? En wat is de meest effectieve manier om dit onder de aandacht van potentiële investeerders te brengen en hen te bewegen in Nederland te investeren? Hoewel hier geen pasklaar antwoord op te geven is, is het van groot belang om nieuwe manieren en kansen te vinden die de Nederlandse positie in de wereldwijde competitieve markt van directe buitenlandse investeringen op deze onderdelen verder versterken. Hiertoe is een duidelijke, inspirerende visie en strategie nodig, gedragen door overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. We hopen middels de Ernst & Young Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 een bijdrage te leveren aan en inspiratie te geven voor het voeren van een effectief beleid op dit terrein. Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 3

6 Management samenvatting Management samenvatting De Ernst & Young Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 bestaat uit twee onderdelen: 1. De feiten op basis van aangekondigde plannen van ondernemingen voor grensoverschrijdende investeringen in Europa, die geregistreerd worden in de Ernst & Young European Investment Monitor. De belangrijkste uitkomsten van deze monitor zijn te lezen op pagina 6 t/m De meningen en perceptie van 205 beslissers van internationale ondernemingen binnen en buiten Nederland, die door Ernst & Young zijn gevraagd naar hun perceptie en verwachtingen ten aanzien van het Nederlandse investeringsklimaat. Hun inzichten zijn terug te vinden op pagina 12 t/m 17. Toenemend vertrouwen in Europa Sterke feitelijke positie van Nederland Ondanks een voortdurende eurocrisis hebben wij in 2011 een toenemend aantal buitenlandse bedrijven waargenomen dat een vertrouwen in Europa heeft uitgesproken door gezamenlijk grensoverschrijdende investeringsprojecten aan te kondigen. Dit is een stijging van 4% ten opzichte van Hiermee wordt de stijging van vorig jaar (+14%) voortgezet na een sterke daling in Het grootste aantal grensoverschrijdende investeringsprojecten in Europa vond in 2011 plaats in en tussen Europese landen (46%). Ook de Verenigde Staten blijven met 26% een belangrijke investeerder in Europa. Van de geregistreerde grensoverschrijdende investeringen in Europa komt ruim 7% uit de BRIClanden. Nederland heeft met een toename van 48% in het aantal investeringsprojecten in 2011 meer dan evenredig geprofiteerd van een groeiend aantal grensoverschrijdende investeringen in Europa. Daarmee is Nederland gestegen van de achtste naar de vijfde positie in Europa in de top 10 van meest aantrekkelijke Europese investeringslanden. In absolute aantallen heeft Nederland dit niveau nog niet eerder gerealiseerd sinds de start van de Ernst & Young European Investment Monitor in Nederland trekt dit jaar 4,4% van het totale aantal grensoverschrijdende investeringen in Europa aan. Het aandeel investeringen in Nederland uit de BRIClanden ligt met 6,5% op vrijwel hetzelfde niveau als in heel Europa. De toename van het aantal grensoverschrijdende investeringen in hoofdkantoren heeft zich in 2011 niet doorgezet. Daarentegen heeft Nederland wel aanzienlijk meer logistieke operaties aangetrokken en bevestigt daarmee de reputatie van Nederland als Gateway to Europe. Daarnaast heeft Nederland substantieel meer sales & marketing en productiefaciliteiten aangetrokken. Het aantal research & development centra stijgt in absolute zin, maar blijft qua aandeel achter. Hierdoor wordt de Nederlandse ambitie op het gebied van het aantrekken van kennisintensieve activiteiten nog niet vervuld. Op het gebied van het aantrekken van internet datacenters heeft Nederland haar positie min of meer kunnen handhaven. 4 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

7 Perceptie van Nederland stabiel Nederland in 2020 Nederland beschikt in de ogen van internationale beslissers over een aantal sterke punten. Dat betreft, net als in voorgaande jaren, onder andere de kwaliteit van het leefklimaat en de telecommunicatie-, transport- en logistieke infrastructuur. Ondanks een toegenome politieke dynamiek in Nederland wordt ook de stabiele sociale omgeving door 85% van de respondenten als aantrekkelijk beoordeeld. Nederland blijft haar positie als Gateway to Europe waarmaken in de ogen van potentiële investeerders. Daarnaast zien met name grote bedrijven een leidende rol voor Nederland op het gebied van duurzame technologie en groei, terwijl kleine bedrijven Nederland een leidende rol toekennen voor diensten met een hoge toegevoegde waarde. Buitenlandse investeerders beoordelen Nederland als minder aantrekkelijk waar het gaat om arbeidskosten, onroerend goed kosten en de beperkte omvang van de Nederlandse markt. Ook de arbeidsrechtflexibiliteit omtrent aanname, ontslag en arbeidsduur wordt door veel investeerders als onaantrekkelijk beschouwd. Van de geïnterviewde beslissers geeft 27% aan concrete plannen te hebben voor het opzetten of uitbreiden van een vestiging in Nederland. De meest genoemde investeringsregio is Amsterdam (25%). De positie van Duitsland als concurrent van Nederland is in de perceptie van de ondervraagden wederom gestegen. Van de respondenten ziet 49% Duitsland als de belangrijkste concurrent voor Nederland, op grote afstand van andere potentieel concurrerende landen. Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 5

8 Nederland steeds aantrekkelijker Nederland stijgt op Europese ranglijst van 8ste naar 5de plaats 48% groei in aantal buitenlandse investeringsprojecten in Nederland in % van de respondenten heeft concrete investeringsplannen in Nederland 6 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

9 Nederland steeds aantrekkelijker Europese investeringen Na een scherpe daling in 2009 bevindt het aantal grensoverschrijdende investeringsprojecten zich al weer twee jaar op een stijgende lijn. Het aantal investeringen heeft daarmee duidelijk niet te lijden gehad van de economische crisis en het instabiele klimaat in Europa. Figuur 1 Totaal aantal buitenlandse investeringsprojecten in Europa % -11% % +4% Uit de cijfers van de European Investment Monitor blijkt dat de toename in het aantal grensoverschrijdende investeringsprojecten ten opzichte van 2010 zo n 4% bedraagt. Het aantal grensoverschrijdende investeringsprojecten telt nu 3906, een in de geschiedenis van dit onderzoek door Ernst & Young (sinds 1997) niet eerder behaald aantal. Het grootste aantal grensoverschrijdende investeringsprojecten in Europa vond in 2011 plaats in en tussen EU-landen (46%). Ook de Verenigde Staten blijft met 26% een belangrijke investeerder in Europa. Van de geregistreerde grensoverschrijdende investeringen in Europa komt ruim 7% uit de BRIC-landen. De top 10 van landen waar het meest in geïnvesteerd wordt laat dit jaar enkele opvallende veranderingen zien. Zo heeft Duitsland Frankrijk van de tweede positie verdrongen, dat nu de eerder door Duitsland bezette derde plaats inneemt. Nederland is sterk gestegen en Rusland is sterk gedaald. België bleef stabiel op de zesde positie. Er zijn onderling sterke verschillen tussen de landen in de mate 2008 waarin het aantal investeringen gestegen of gedaald is. De landen in de top 20 die het aantal buitenlandse investerings projecten in 2011 sterk hebben zien toenemen zijn Spanje, Nederland, Turkije, Roemenië, Servië, Finland en Denemarken. Sterke dalingen zijn te vinden in Rusland, Polen, Italië, Hongarije en Slowakije. Oostenrijk en Litouwen zijn als investerings land uit de top 20 verdwenen. De toename van 48% in het aantal investeringsprojecten in Nederland levert een stijging van drie plaatsen op: van de achtste naar de vijfde plaats. Tabel 1 Aantal buitenlandse investeringsprojecten in Europa Ranglijst 2011 Ranglijst 2010 Land Aantal projecten in 2011 Aantal projecten in 2010 Verschil Verenigd Koninkrijk % 2 3 Duitsland % 3 2 Frankrijk % 4 5 Spanje % 5 8 Nederland % 6 6 België % 7 4 Rusland % 8 7 Polen % 9 9 Ierland % Zwitserland % Turkije % Zweden % Italië % Roemenië % Servië % Hongarije % Tsjechië % Finland % Denemarken % Slowakije % - - Overig % Totaal % Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 7

10 Nederland steeds aantrekkelijker Interview Internationale gerichtheid Nederland maakt zakendoen gemakkelijker Samir Awad, Managing Director, Petrobras Nederland Nederland ligt centraal en is gemakkelijk bereikbaar, zowel over land als via zee. Sinds 2001 zijn we actief in Nederland en in februari 2010 is ons kantoor in Rotterdam geopend. Dat is niet zonder reden. Hier ligt het grootste haven- en industriecomplex van Europa en dat biedt ons als oliemaatschappij belangrijke voordelen. We zitten op die manier dicht bij het vuur als het gaat om kopen, huren, leasen of charteren van materieel en uitrusting voor exploitatie van gas en olie. Rotterdam is, kortom, een strategische plek om zaken te doen. Er is hier veel hoogwaardige kennis en technologie aanwezig die specifiek voor onze branche belangrijk is. Petrobras werkt samen met lokale Nederlandse bedrijven voor het bouwen van onder meer olieplatforms. Tevens bieden deze bedrijven ondersteuning aan de offshore activiteiten voor ons Braziliaanse moederbedrijf. Waaronder het onderhoud van schepen en platforms. Nederlanders beheersen de Engelse taal uitstekend Bij de beslissing voor een Europees kantoor hebben we natuurlijk ook naar andere landen gekeken, waaronder Ierland, Spanje, Hongarije en Oostenrijk. Uiteindelijk is voor Nederland gekozen, omdat het de beste mogelijkheden bood betreffende stabiele wetgeving en een gunstig belastingklimaat, rekening houdend met het belastingverdrag tussen Nederland en Brazilië. Bovendien heeft Nederland een geweldige infrastructuur en beheersen Nederlanders de Engelse taal uitstekend. Communicatie is namelijk erg belangrijk in een internationaal opererende onderneming als de onze en hier wordt het Engels als voertaal veel vanzelfsprekender gevonden dan in andere Europese landen. Ik vind dat Nederland heel vooruitstrevend is als het gaat om het verwelkomen van buitenlandse bedrijven. Bij de opening van ons kantoor waren zowel de burgemeester van Rotterdam als de staatssecretaris van Economische Zaken aanwezig. Dat zegt toch wel wat. Nederland is een internationaal gericht land en dat maakt het zakendoen zoveel gemakkelijker. Ik voel me hier welkom, de communicatielijnen zijn kort, en de samenwerking met Nederlandse bedrijven en de overheid verloopt uitstekend. 8 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

11 Investeringstrends in Nederland Figuur 2 Buitenlandse investeringen in Nederland naar type activiteit Sales & Marketing Logistiek Productie Hoofdkantoren Research & Development Internet Data Center Testing & Servicing Contact Center Nederland wist in 2011 maar liefst 170 buitenlandse investeringsprojecten aan te trekken. Het gaat hierbij concreet om het opzetten van bepaalde faciliteiten in ons land, zoals een hoofdkantoor, een verkooporganisatie of een logistiek centrum. Nederland is hiermee dit jaar gestegen naar de vijfde plaats in de lijst van landen die de meeste investeringen hebben aangetrokken. Met name de toename van marketing & sales-activiteiten is hierbij opvallend: van 55 naar 84 investeringen. Zoals ieder jaar is dat ook dit jaar het meest voorkomende type investering. De stijging van het aantal investeringen in hoofdkantoren vorig jaar heeft zich dit jaar niet doorgezet. Met de huidige 15 investeringen in Nederland doen landen als het Verenigd Koninkrijk (29), Duitsland (17), Spanje (16) en Frankrijk (16) het in absolute getallen beter. Nederland is echter niet het enige land dat een afname van het aantal investeringen in hoofdkantoren laat zien. Over heel Europa bezien is de afname 10%. Nederland lijkt haar reputatie als Gateway to Europe dit jaar weer waargemaakt te hebben met een sterke toename in het aantal investeringen in logistieke faciliteiten: van 12 naar 29. Deze stijging volgt op een sterke daling in 2010 (van 23 naar 12). Nederland heeft haar positie ten opzichte van concurrerende landen als Duitsland en Frankrijk weten te versterken. De ambitie van Nederland om kennisintensieve activiteiten aan te trekken lijkt zich de afgelopen jaren te vertalen in een stijging van het aantal research & development centra die zich in Nederland vestigen. De toename beperkt zich echter tot één project per jaar, blijft daarmee gevoelig voor fluctuaties en als aandeel in het totaal aantal investeringen minimaal. Toch heeft ons land juist op dit terrein veel potentie. Daar is het afgelopen jaar onder meer middels het topsectorenbeleid nader invulling aan gegeven. Dit heeft echter nog niet geleid tot een substantiële toename van het aantal investeringen. Nederland doet het nog altijd goed als vestigingsland voor internet data centers door 5 van de 36 Europese investeringen in datacenters aan te trekken. De concurrentie zit echter niet stil: waar Nederland vorig jaar samen met het Verenigd Koninkrijk nog de meeste centra binnenhaalde, weten het Verenigd Koninkrijk (8) en Duitsland (7) nu meer investeringen in internet data centers aan te trekken. Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 9

12 Nederland steeds aantrekkelijker Figuur 3 Buitenlandse investeringen in Nederland naar herkomstland Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk Japan Duitsland Frankrijk India China Canada Zwitserland Denemarken Ierland Noorwegen Israël Nieuw-Zeeland Overig Investeringen in greenfield operations per sector Buitenlandse ondernemingen investeren in Nederland voornamelijk in greenfield operations (79% in 2011). Het gaat hierbij om het opzetten van geheel nieuwe faciliteiten. De buitenlandse investeringen hierin vinden vooral plaats in de zakelijke dienstverlening en de softwareontwikkeling. Ten opzichte van landen als België, Duitsland en Frankrijk is het aantal uitbreidingsprojecten van al in Nederland gevestigde buitenlandse investeerders relatief laag (gemiddeld 15% over de afgelopen drie jaar tegen gemiddeld 30%, 21% en 35% in België, Duitsland en Frankrijk). Investeringen naar herkomstland Bedrijven uit de Verenigde Staten zijn in aantal nog altijd verreweg de grootste buitenlandse investeerders in ons land. Het aantal investeringsprojecten uit de Verenigde Staten is sterk toegenomen ten opzichte van vorig jaar, al is het relatieve aandeel minder groot geworden (36% in 2011 versus 40% in 2010). Ook het aantal investeringen uit onder meer het Verenigd Koninkrijk, Japan en Duitsland is sterk toegenomen. Als we naar de BRIClanden kijken zien we dat ook het aantal investerings projecten uit deze landen toeneemt, maar dat het relatieve aandeel dalende is (van 8,3% in 2009 en 7% in 2010 naar 6,5% in 2011). Investeringen naar regio De meeste directe buitenlandse investeringen vinden plaats in de Randstad en met name in de regio Amsterdam (inclusief Schiphol). De toename van het aantal projecten in het westen van Nederland komt vooral voor rekening van Zuid-Holland, dat dit jaar 38 investeringen wist aan te trekken (tegenover 21 in 2010). Ook Noord-Brabant is sterk gegroeid: van 26 naar 40 investeringen. Noord-Holland heeft wel enkele investeringen meer aangetrokken dan vorig jaar (49 versus 45), maar haar relatieve aandeel in Nederland is gedaald van 39% naar 29%. Tabel 2 Investeringen in greenfield operations per sector in Nederland Sector Aantal 2010/2011 % van buitenlandse investeringen in Europa (2010/2011) Aantal 2008/2009 % van buitenlandse investeringen in Europa (2008/2009) Verschil in aandeel Zakelijke dienstverlening 49 4,6% 36 4,2% 0,5% Software 30 4,3% 33 5,6% -1,2% Transportdiensten 24 8,2% 12 4,7% 3,6% Financiële bemiddeling 16 5,7% 8 2,7% 3,0% Elektronica 11 4,7% 10 4,3% 0,4% Machines en gereedschappen 10 2,7% 10 3,6% -0,9% Voedingsmiddelen 9 6,5% 4 2,5% 4,0% Wetenschappelijke instrumenten 7 5,2% 5 4,9% 0,3% Farmaceutica 6 5,5% 4 3,0% 2,5% Electro 5 2,4% 4 2,2% 0,2% Computers 5 9,6% 5 7,4% 2,3% Uitgeverij 4 4,2% 4 4,2% 0,0% Retail 4 5,6% 0 0,0% 5,6% Telecommunicatie en post 4 5,5% 3 4,1% 1,4% Auto-assemblage 4 7,0% 1 2,1% 4,9% Kleding 4 10,8% 2 6,1% 4,8% Overig Totaal Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

13 Interview Pragmatische en oplossingsgerichte manier van werken is aantrekkelijk Pauroos Karkaria, Executive Vice President / Global Head of Taxation, Tata Consultancy Services Wat me in Nederland meteen opviel is dat de infrastructuur hier zo goed is geregeld. Vier jaar woonde ik in Amstelveen en binnen twintig minuten stond ik op Schiphol. Tussen Amsterdam en Mumbai gaan dagelijks rechtstreekse vluchten. In andere landen ben je vaak meer tijd kwijt voordat je op een vliegveld bent. Doordat de Nederlandse infrastructuur zo goed is geregeld, geldt het land als een toegangspoort naar de Europese markt. Tata Consultancy Services is onderdeel van Tata Group, Indiaas grootste conglomeraat. TCS biedt vooral ICTadvies en -oplossingen. Sinds 1992 is het bedrijf in Nederland actief. Nederland heeft een hoge levensstandaard en de mensen spreken er geweldig Engels. Wat ik vooral prettig vind aan Nederland is de pragmatische en oplossingsgerichte manier van werken. Ook als een project anders gaat dan gepland. In de ICT is dat een groot voordeel, omdat een project niet altijd verloopt zoals gepland. Doordat de Nederlandse infrastructuur zo goed is geregeld, geldt het land als een toegangspoort naar de Europese markt Voor zover ik weet zijn er geen speciale belastingvoordelen voor Indiase bedrijven die zich in Nederland vestigen. Het vestigingsklimaat hier is goed, maar kan wat mij betreft nog gunstiger. Zo is de vennootschapsbelasting zeker niet het laagste van Europa en de inkomstenbelasting is pittig. Indiase managers hebben een vrijstelling van 30 procent, maar dan nog zijn de belastingpercentages hoog. Dat zou best iets minder mogen. Het Nederlandse belastingstelsel is stabiel, je kunt er van op aan dat er niet ineens grote veranderingen ingevoerd worden. Wat wel voor verbetering vatbaar is, is de bureaucratie. Zo is mijn Indiase paspoort niet voldoende voor een werkvergunning, de overheid eist ook mijn officiële geboortebewijs. Veel informatie, correspondentie en websites van bijvoorbeeld (lokale) overheid, banken en vliegtuigmaatschappijen zijn voornamelijk in het Nederlands. Om het leven van buitenlandse werknemers te vergemakkelijken, zou dat alles ook in Engels beschikbaar moeten zijn. Iets meer begrip van de Nederlandse overheid op dit vlak zou wenselijk zijn. Investeringsplannen Uit de interviews blijkt dat beslissers van buitenlandse bedrijven Nederland als een aantrekkelijk vestigingsland zien. 27% van de respondenten heeft zelfs concrete plannen voor het opzetten of uitbreiden van een vestiging in Nederland. Dit betreft voornamelijk investeringen in marketing & sales-kantoren (34%), maar ook shared service centra (12%) en logistieke centra (beide 11%). Opvallend is dat 23% van de respondenten aangeeft dat het zou gaan om een investering in een productiefaciliteit, ondanks dat de arbeidskosten in Nederland relatief hoog gevonden worden. De meest genoemde investeringsregio is Amsterdam (25%). Investeerders die al in Nederland gevestigd zijn, geven vaker aan uit te willen breiden of nieuwe activiteiten in Nederland op te willen zetten dan investeerders die nog niet in Nederland gevestigd zijn. Figuur 4 Overweegt uw bedrijf activiteiten in Nederland uit te breiden of op te zetten? Ja, waarschijnlijk 17% 16% Moeilijk te zeggen Ja, zeker 10% 6% 6% 13% 59% 15% Waarschijnlijk niet Zeker niet 42% Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 11

14 Vooruitzichten voor Nederland Nederland in % van de respondenten vindt huidig Nederlands vestigingsklimaat stabiel 37% verwacht komende 3 jaar stijging van aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingslocatie 12 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

15 Vooruitzichten voor Nederland Waarom kiezen bedrijven voor Nederland? Figuur 5 Perceptie ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat Licht verslechterd 11% Sterk verbeterd 5% 13% 18% Licht verbeterd Sterk verslechterd 3% 6% 6% Moeilijk te zeggen 3% 59% 60% Niet verbeterd of verslechterd Figuur 6 Sterke punten ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat Kwaliteit van leven 65% 27% Telecommunicatie infrastructuur 56% 33% Transport en logistieke infrastructuur 57% 29% Stabiele sociale omgeving 49% 36% Duidelijke en stabiele politieke, wetgevende en administratieve omgeving 37% 46% Opleidingsniveau van lokale werknemers 44% 35% Zeer aantrekkelijk Redelijk aantrekkelijk Ook Nederland ontkomt niet aan enige invloed van de huidige economische omstandigheden op de heersende perceptie ten aanzien van het vestigingsklimaat. Ondanks dat internationale beslissers aangeven het vestigingsklimaat stabiel te vinden (60%), is het aandeel dat aangeeft dat het verslechterd is met 14% duidelijk hoger dan de 9% van vorig jaar. Deze perceptie van een verslechterd klimaat heerst sterker onder bedrijven die nog niet in Nederland gevestigd zijn dan onder de reeds in Nederland gevestigde bedrijven. Sterke punten Nederland beschikt in de ogen van internationale beslissers over een aantal, jaarlijks terugkerende, sterke punten. Dat betreft onder andere de kwaliteit van het leefklimaat, het stabiele sociale klimaat en de telecommunicatie-, transport- en logistieke infrastructuur. Ook de duidelijkheid en stabiliteit ten aanzien van politiek en wet- en regelgeving wordt internationaal als een van onze sterke punten gezien. Evenals het opleidingsniveau van Nederlandse werknemers. Deze perceptie verschilt geografisch gezien echter sterk. Zo vindt 82% van de West Europese en 87% van de Noord-Amerikaanse investeerders het opleidingsniveau redelijk tot zeer aantrekkelijk, terwijl dit voor slechts 60% van de Aziatische investeerders geldt. Van hen geeft 22% aan het opleidingsniveau zelfs niet aantrekkelijk te vinden tegen respectievelijk 12% en 7% van de West Europese en Noord- Amerikaanse investeerders. Nederland heeft sinds een aantal jaar aantrekkelijke regelingen voor buitenlandse bedrijven die investeren in innovatie: de Innovatiebox, de RDA (Research en Development Aftrek) en de WBSO (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk). Het is opmerkelijk te zien dat deze regelingen bij gemiddeld 27% van de deelnemende bedrijven niet bekend zijn. Daarentegen hebben deze regelingen bij 17% (Innovatiebox), 12% (RDA) en 11% (WBSO) van de bedrijven die wel met de regeling bekend zijn een bepalende rol gespeeld in hun keuze voor Nederland. De regelingen lijken daarmee kansen te bieden om het Nederlandse vestigingsk limaat op het gebied van R&D te versterken, indien men de bekendheid met de regelingen internationaal weet te vergroten. Verbeterpunten Uiteraard zijn er ook enkele punten in Nederland die buitenlandse investeerders graag anders zouden zien. Kosten van arbeid en onroerend goed worden als minst aantrekkelijk genoemd. Daarnaast is men minder te spreken over de (in)flexibiliteit Figuur 7 Verbeterpunten ten aanzien van het Nederlandse vestigingsklimaat Arbeidskosten 35% 10% Kosten onroerend goed 26% 9% Arbeidsrechtflexibiliteit omtrent aanname, ontslag en arbeidsduur 26% 7% De Nederlandse afzetmarkt 24% 8% Toegang tot Nederlandse investeerders 14% 5% Expertise van Nederland met betrekking tot uw industrie 15% 3% Weinig aantrekkelijk Geheel niet aantrekkelijk van ons arbeidsrechtelijke systeem en vindt men ook de geringe omvang van de binnenlandse markt van Nederland en de toegang tot Nederlandse investeerders minder aantrekkelijke vestigingsfactoren. De twijfels ten aanzien van de expertise met betrekking tot specifieke industrieën zijn voornamelijk te vinden bij bedrijven in de chemische, farmaceutische en autoindustrie, alsmede in de energiesector en de zakelijke dienstverlening. Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 13

16 Vooruitzichten voor Nederland Figuur 8 Belangrijkste concurrenten voor Nederland Duitsland India 6% 1% Verenigd Koninkrijk 4% 10% Luxemburg 4% 1% Verenigde Staten 3% 5% Hong Kong 3% 1% Frankrijk 3% 1% 49% 41% Figuur 9 Projecten en initiatieven die bijdragen aan de aantrekkelijkheid van Nederlandse steden voor buitenlandse investeerders Innovatieve businessparken 29% Bestaande internationale investerings track record 20% Internationale promotiecampagnes 19% Specifieke internationale investeringsstrategieën 19% Internationale sport- en cultuurevenementen 19% Grote stedelijke infrastructuurprojecten 18% Concurrentie Duitsland wordt door de respondenten nog altijd, en ook steeds meer, gezien als de belangrijkste concurrent voor Nederland. Werd Duitsland in 2010 en 2011 nog door respectievelijk 35% en 41% van de respondenten beschouwd als belangrijkste concurrent voor Nederland, dit jaar heeft bijna één op de twee respondenten die perceptie. De kracht van Duitsland blijkt op alle voorgelegde thema s: voor het aantrekken van zowel kapitaal, bedrijven, talent, hoofdkantoren als innovatieve activiteiten en het opzetten van mondiale clusters. De afstand tot andere potentieel concurrerende landen is groot: India volgt op de tweede positie met 6%. Waar vorig jaar nog enkel China als Aziatische concurrent genoemd werd, zien we nu India en Hong Kong in de top 6. Landen als België en Zwitserland zijn dit jaar zelfs helemaal uit de top verdwenen. Ondanks dat Duitsland als grootste concurrent van Nederland gezien wordt, noemen respondenten het niet als het land waarvan men overweegt om (delen van) Nederlandse activiteiten naar toe te verplaatsen. Sowieso geeft 65% van de in Nederland gevestigde respondenten aan niet te overwegen bedrijfsonderdelen naar het buitenland te verplaatsen. De mogelijke landen die door de overige respondenten genoemd worden zijn Zwitserland, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Thailand, India en Polen. Redenen voor deze overweging zijn kostenbesparingen, belastingvoordelen en het aanboren van nieuwe of het uitbreiden in bestaande markten. Zichtbaarheid van Nederlandse steden Bedrijven kijken bij de keuze voor het opzetten van een nieuwe vestiging niet alleen naar landen, maar soms ook direct naar steden. De projecten en initiatieven die steden ondernemen om buitenlandse investeerders aan te trekken spelen hierbij een belangrijke rol. Uit ons onderzoek blijkt dat investeerders vinden dat innovatieve businessparken een belangrijke bijdrage aan het vestigingsklimaat leveren. Daarnaast kijken ze naar hoe succesvol Nederland is in het aantrekken van bedrijven. Dit geeft aan dat het belangrijk is niet alleen de sterke punten van het Nederlandse vestigingsklimaat te laten zien, maar ook welke bedrijven al met succes aangetrokken zijn. Dit kan bijvoorbeeld door de inzet van internationale promotiecampagnes. Die worden namelijk door één op de vijf investeerders gezien als een initiatief dat sterk bijdraagt aan de ontwikkeling van de aantrekkelijkheid en zichtbaarheid van Nederlandse steden. Aantrekkelijkheid van Nederlandse steden Amsterdam (70%) en Rotterdam (51%) worden genoemd als de twee meest aantrekkelijke Nederlandse steden, op grote afstand gevolgd door Den Haag, Eindhoven en Utrecht. Amsterdam (52%) wordt vaker dan Rotterdam (22%) als eerste genoemd indien gevraagd wordt naar de meest aantrekkelijke stad van Nederland. De belangrijkste reden voor de aantrek kelijkheid van beide steden is de transport- en logistieke infrastructuur (Amsterdam 47%; Rotterdam 68%). Daarnaast wordt voor Amsterdam de kwaliteit van leven (29%) genoemd, de concentratie van bedrijven/ hoofdkantoren, dat het de hoofdstad is en de internationale uitstraling (gezamenlijk 28%). Voor Rotterdam worden de mainportfunctie als zeehaven en toegangspoort tot Europa en het ondernemerschap (beide 12%) als de aantrekkelijkste locatiefactoren genoemd. 14 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

17 Interview Het is cruciaal dat we vernieuwend blijven Henk Slaats, Partner Advisory Services, Ernst & Young Op basis van onze ervaring als adviseur op het gebied van Supply Chains van bedrijven zien wij dat Nederland ook vanuit een Supply Chain optiek een interessante optie blijft voor ondernemingen uit de BRIC landen die in Europa zaken willen doen. Bedrijven uit BRIC landen starten in Nederland vaak klein met het oprichten van bijvoorbeeld een holding en halen niet direct operationele zaken hier naar toe. Vervolgens starten ze met enkele import- en distributie activiteiten. Wanneer er plannen zijn om een productievestiging op te starten wordt vaak naar Oost-Europa gekeken. De positie van Nederland als aantrekkelijk investeringsland moeten we blijven bewaken en verder verbeteren. Onze rol als distributieland en poort naar Europa kunnen we nog beter naar de buitenwereld kenbaar maken. We moeten laten zien dat we vastberaden zijn door gerichte investeringen in innovatie en opleidingen door te voeren waardoor we onze positie als aantrekkelijk vestigingsland verder uit kunnen bouwen. We moeten ons focussen op de sterke punten van Nederland De Rotterdamse haven is en blijft daarbij een sterk punt. Verdere investeringen in infrastructuur en andere oplossingen zijn echter noodzakelijk om het achterland nog beter te ontsluiten. Zo hebben we in Nederland op het gebied van infrastructuur soms moeite met opschalen. Er zijn al veel goede ideeën ontwikkeld maar die blijven vaak steken in de planfase en het schort vaak aan goede uitvoering. Op het belangrijke speerpunt infrastructuur moeten we blijven innoveren om de concurrentie een stap voor te blijven. Het algemene vestigingsklimaat voor mensen om hier te wonen en te werken is ook een aspect wat meespeelt in de keuze van bedrijven. Het is zaak hier oog voor te houden en niet te verzanden in te veel regelgeving. De overheid moet hier samen met het bedrijfsleven in optrekken. Het is cruciaal dat we onze kennis en ervaring blijven promoten en vernieuwend blijven ook op het gebied van bijvoorbeeld fiscale zaken. Nederland is relatief gezien een duur land. Als we de stroom van buitenlandse investeringen willen blijven behouden dan is het belangrijk om te laten zien dat we nadenken over de toekomst van Nederland en ons focussen op de sterke punten van Nederland, maar dan op een innovatieve manier. Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 15

18 Vooruitzichten voor Nederland De toekomst van Nederland De internationale beslissers zijn positief over de aantrekkelijkheid van Nederland in de komende drie jaar als potentiële locatie voor hun activiteiten. Zo geeft 37% aan te verwachten dat Nederland aantrekkelijker wordt als vestigingslocatie. Bedrijven die reeds in Nederland gevestigd zijn, denken positiever over de toekomstige aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingslocatie dan bedrijven die nog niet in Nederland gevestigd zijn: 41% versus 30% verwacht dat Nederland aantrekkelijker zal worden in de komende drie jaar. Figuur 10 De aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingslocatie in de komende drie jaar Aanmerkelijke verslechtering Lichte verslechtering 3% 8% 6% 6% Aanmerkelijke verbetering 4% 13% 33% Lichte verbetering 16% Moeilijk te zeggen 6% Figuur 11 59% 46% Geen verbetering of verslechtering Nederland in 2020 Nederland blijft haar positie als Gateway to Europe waarmaken in de ogen van potentiële investeerders. Daarnaast zien zij een leidende rol voor Nederland op het gebied van duurzame technologie en groei en voor diensten met een hoge toegevoegde waarde. De eerste rol wordt met name gezien door grote bedrijven (omzet >1,5 miljard Euro), terwijl kleine bedrijven (omzet <150 miljoen Euro) Nederland een leidende rol toekennen voor diensten met een hoge toegevoegde waarde. Ten opzichte van vorig jaar zien bedrijven meer risico dat Nederland te lijden krijgt van de druk van het sociaal model en de overheidsschuld. Op de overige punten zijn de scores vrijwel gelijk aan die van de Barometer Hoe ziet u Nederland in 2020? Toegangspoort tot de Europese markt 29% Mondiaal leider in duurzame technologie en groei 17% Mondiaal centrum voor diensten met hoge toegevoegde waarde 12% Hotspot voor onderzoek en ontwikkeling 12% Verlamd onder de druk van het sociaal model en schuld 5% Voorbeeldfunctie ten aanzien van sociale zekerheid 4% In het licht van bovenstaande verwachtingen is het belangrijk om te kijken welke maatregelen Nederland zou moeten nemen om economische groei te realiseren en haar sterke positie als aantrekkelijke vestigingsplaats voor buitenlandse investeerders in Europa te behouden. Figuur 12 a Maatregelen die Nederland moet nemen om groei in de komende twee jaar te stimuleren Ondersteunen van high tech industrieën en innovatie 17% 31% Verlagen van de belastingdruk 12% 26% Het verlagen van arbeidskosten 10% 26% Stimuleren van de ontwikkeling van MKB bedrijven 9% 25% Vergroten van toegang tot krediet 11% 22% Stimuleren van initiatieven van bedrijven met betrekking tot het beschermen van het milieu en duurzame ontwikkeling 11% 17% Eerst genoemd Totaal genoemd Om in de komende twee jaar groei te realiseren zou Nederland volgens de respondenten met name in moeten zetten op het ondersteunen van de high tech industrie en innovatie, en het verlagen van de belastingdruk en de arbeidskosten. Het verlagen van de belastingdruk werd in 2011 als belangrijkste maatregel genoemd (43% totaal genoemd). Dit jaar wordt dit door 26% van de respondenten genoemd, waarmee het zich kwalificeert als tweede maatregel na het ondersteunen van de high tech industrie. 16 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

19 Interview Chinese ondernemers zien kansen in Nederland Zhang Weiwu, General Manager, Industrial and Commercial Bank of China Nederland Eind 2010 heeft De Nederlandse Bank ons een bankvergunning verleend en in februari 2011 opende ICBC (Industrial and Commercial Bank of China) haar eerste kantoor in Amsterdam. We richten ons vooral op financiering van handel tussen Chinese en Nederlandse bedrijven, maar ook particulieren zijn welkom. Duidelijk is dat de band tussen Nederland en China sinds een paar jaar hechter wordt. De Nederlandse politiek realiseert zich dat ze niet meer om China heen kan. De angst voor dat enorme land verdwijnt. Nederlanders staan erg open voor buitenlandse bedrijvigheid. Vrijwel alle grote Nederlandse multi nationals hebben inmiddels een vestiging in China. Ook kleinere bedrijven weten China te vinden en Nederland is de op een na grootste Europese investeerder in China. Chinese ondernemers zien aan de andere kant ook kansen in Nederland. Dat vormt een belangrijk argument om ons hier te vestigen. Het is niet alleen interessant, maar ook belangrijk om elkaars cultuur en gewoonten beter te begrijpen De helft van ons klantenbestand bestaat uit Nederlandse bedrijven. We vinden elkaar steeds meer, ondanks de grote culturele verschillen. Een voorbeeld hiervan is de scheiding tussen werk en privé. Veel Nederlanders ontvangen s avonds liever geen werktelefoontjes, je krijgt dan meestal een voic . Bij Chinezen lopen die twee werelden veel meer door elkaar heen. Zowel Chinezen als Nederlanders zouden meer moeite kunnen doen om elkaar te begrijpen. Bijvoorbeeld de ontvangst van een delegatie op het hoogste niveau -een minister in plaats van een lager geplaatste ambtenaar- is voor Nederlanders misschien minder belangrijk, maar kan voor Chinezen de doorslag geven bij het sluiten van een deal. Het is niet alleen interessant, maar ook belangrijk om elkaars cultuur en gewoonten beter te begrijpen. We kunnen van elkaar leren. Dat voorkomt misverstanden, geeft vertrouwen en zo creëer je een beter perspectief bij het zakendoen. De sectoren die de groei van de Nederlandse economie in de komende twee jaar zouden moeten stimuleren zijn volgens de respondenten ICT (20%), duurzame technologie (18%), logistiek en distributie (18%), zakelijke dienstverlening (15%) en de energiesector (11%). Aziatische bedrijven zien vooral de ICT-sector (28%) en de transport en automotive industrie (36%) als stuwende kracht. Om haar positie als aantrekkelijke vestigingsplaats voor buitenlandse investeerders in Europa verder te versterken zou Nederland haar arbeidsrecht moeten flexibiliseren. Een maatregel die eerdere jaren niet op een toppositie (2011, plaats 10) te vinden was en nu bovenaan de lijst staat. Deze maatregel is momenteel veelbesproken in Nederland en Europa en zal naar verwachting in Nederland ook minder strak ingevuld gaan worden gezien de meest recente voorstellen. Het verlagen van de belastingdruk wordt dit jaar daarentegen door minder respondenten genoemd (vorig jaar 29% en 43%). Het stimuleren van onderzoek en ontwikkeling en het vernieuwen van het onderwijs systeem blijven onveranderd hoog op de lijst van te nemen maatregelen staan. Het zijn vooral bedrijven die reeds in Nederland gevestigd zijn die hier verbeteringsmogelijkheden zien. Figuur 12 b Maatregelen om de aantrekkelijkheid van Nederland te vergroten Arbeidsrecht flexibilisering met betrekking tot het aannemen en ontslaan van werknemers en de duur van het werk 17% 34% Verlagen van de belastingdruk 17% 32% Onderzoek en ontwikkeling stimuleren 11% 25% Het onderwijs en opleidingssysteem vernieuwen 11% 20% Stimuleren van de ontwikkeling van MKB bedrijven 6% 17% Stimuleren van initiatieven van bedrijven met betrekking tot het beschermen van het milieu en duurzame ontwikkeling 3% 16% Eerst genoemd Totaal genoemd Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 17

20 Aanbevelingen Aanbevelingen Ontwikkeling van buitenlandse investeringen Nederland heeft een sterke basis en positie ten aanzien van het aantrekken en behouden van buitenlandse investeringen. Dit is echter geen vanzelfsprekendheid. De internationale dynamiek van bedrijven, ook kleinere bedrijven, wordt groter daar zij steeds meer genoodzaakt zijn en mogelijkheden hebben om internationaal hun vleugels uit te slaan. Dit betekent enerzijds een toename van kansen om bedrijven aan te trekken, maar tegelijkertijd ook een bedreiging doordat bestaande buiten landse vestigingen kunnen inkrimpen of verdwijnen, vooral voor een open economie zoals die van Nederland. Van de respondenten in dit onderzoek geeft 27% aan zeker of waarschijnlijk nieuwe activiteiten in Nederland op te zetten. Dat is een mooie score, maar het percentage van 57% dat aangeeft zeker of waarschijnlijk geen nieuwe activiteiten in Nederland op te zetten is veel groter. Dit betekent dat er, ondanks de al aanwezige troeven in het Nederlandse vestigingsklimaat, een uitdaging ligt, maar zeker ook nieuwe kansen. Zo is er een groot potentieel aan internationale beslissers die nog van de kwaliteiten van het Nederlandse vestigingsklimaat overtuigd zouden kunnen worden. Nederlandse overheden, bedrijven en kennisinstellingen zullen hiertoe interna tionaal gezamenlijk een helder beeld van de kwaliteiten van het Nederlandse vestigingsklimaat moeten uitdragen. Daarbij gaat het niet alleen om het uitdragen van de sterke punten van het Nederlandse vestigingsklimaat naar potentiële investeerders, maar ook om de signalering van knelpunten in het vestigingsklimaat naar Nederlandse politieke en andere besluitvormers. Een consistent en duidelijk beeld en propositie in combinatie met duidelijke en toegankelijke aanspreekpunten voor potentiële investeerders dragen bij aan een toekomstige succesvolle marketing van Nederland. Actiepunten voor Nederland Om Nederland nog aantrekkelijker te maken voor en goed te positioneren bij buitenlandse investeerders moet gebruik gemaakt worden van de sterke punten zoals aangegeven door de internationale beslissers. Dat betekent: blijven investeren in de kwaliteit van het leefklimaat; het onder de aandacht brengen van de stabiliteit van het sociale klimaat; blijven investeren in de kwaliteit van en de goede naam op het gebied van transport- logistieke en telecommunicatieinfrastructuur; het behouden van de stabiliteit ten aanzien van politiek en weten regelgeving. Tegelijkertijd zullen besluitvormers in Nederland moeten blijven werken aan de genoemde verbeterpunten: beheersing van het kostenniveau, met name arbeidskosten en kosten van onroerend goed; flexibiliseren van de arbeidsmarkt, in combinatie met een breed en goed opleidingsniveau; verbeterde toegang tot Nederlandse financiers en investeerders, wat met name voor kleinere ondernemingen de aantrekkelijkheid van Nederland zal kunnen vergroten. Gateway blijft belangrijk Nederland wordt nog altijd gezien als toegangspoort naar de Europese markt. Logistieke functies en hoofdkantoor functies worden met name door grotere bedrijven graag in Nederland opgezet ten behoeve van het bedienen van de Europese markt. Europese sales en marketing operaties worden door zowel grotere als kleinere bedrijven in Nederland opgezet. Internationale toegankelijkheid en een adequaat belastingklimaat hebben een blijvende aantrekkingskracht en zijn grote troeven in de concurrentie tussen Europese locaties. De grote uitdaging voor Nederland ligt erin om uit te dragen dat Nederland ook een succesvolle kennisgateway kan zijn, bijvoorbeeld voor de vestiging van research & development centra die intensief gebruik kunnen maken van in Nederland aanwezige kennis en faciliteiten. Volgens de respondenten in dit onderzoek heeft Nederland deze potentie, terwijl dit nog niet bevestigd wordt door de concrete resultaten. 18 Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker

21 Interview Toenemende interesse vanuit BRIC landen Kees Slump, Partner Transaction Advisory Services, Ernst & Young Binnen de overnamemarkt is er een toenemende interesse in Nederland zichtbaar vanuit de BRIC landen. De aanwezigheid van technologie, toegang tot markten en de kwaliteit van logistieke De overheid moet blijvend voorspelbaar en stabiel zijn en distributiediensten zijn enkele van de overwegingen om zich binnen Nederland te vestigen. Met name India en China zijn actieve spelers die recentelijk een aantal deals hebben gesloten. Ook bedrijven uit het Midden Oosten lijken de weg naar Nederland te hebben gevonden en hebben in toenemende mate interesse in de tastbare industrieën zoals food en techniek. Daarnaast roeren Mexicanen zich in toenemende mate, bijvoorbeeld met de overname van Wavin en andere concrete interesses. Nederland is voor buitenlandse bedrijven aantrekkelijk vanwege de open cultuur, infrastructuur en de Nederlandse handelsgeest. Voor het aantrekken van buitenlandse investeringen zijn een instabiele overheid en politieke onrust daarentegen niet gunstig. De situatie en de zorgen rondom de Eurozone en de euro spelen hierbij een rol waardoor bedrijven hun keuze om in bepaalde landen te investeren uitstellen of extra onder de loep nemen. Voor buitenlandse investeerders is het van belang dat de Nederlandse overheid voorspelbaar en stabiel blijft. Om nog meer bedrijven binnen te halen moet Nederland de krachten bundelen. Een betere aansluiting en samenwerking tussen bedrijven en overheden is hierin essentieel. Alle partijen moeten hetzelfde doel voor ogen hebben: bedrijven binnenhalen voor Nederland. Een voorbeeld hiervan zijn de havens van Amsterdam en Rotterdam die nog meer de samenwerking en strategie kunnen afstemmen om buitenlandse investeringen aan te trekken. Ook moet er meer focus worden gelegd op de topsectoren die vanuit de overheid zijn gedefinieerd om nog meer kansen te benutten. Zo moet er goed worden gekeken welke buitenlandse bedrijven aansluiten op dit beleid, welke mogelijkheden deze internationale bedrijven bieden en welke bedrijven we willen aantrekken om te investeren in Nederland. Samenwerking bij aantrekken van kennisintensieve activiteiten Amsterdam en Rotterdam worden door de respondenten als de meest aantrek kelijke Nederlandse steden genoemd. Ook op stadsniveau wordt de aantrekke lijkheid onder meer bepaald door de transport- en logistieke infrastructuur. Daarnaast blijken de concentratie van bedrijven/hoofdkantoren, internationale uitstraling, de titel hoofdstad, een mainportfunctie en ondernemerschap belangrijke aantrekkingsfactoren. Daar deze factoren niet per se in één stad verenigd zijn, geeft dit kansen voor steden om zich met een duidelijk profiel te onderscheiden. Dit zal echter samen moeten gaan met een positionering als onderdeel van Nederland. Hiertoe is het van belang om een effectieve en zichtbare samenwerking op te zetten tussen overheden, bedrijven en kennisinstellingen (de Triple Helix ). Het Nederlandse topsectorenbeleid draagt hier mede aan bij zodat de Triple Helix gezamenlijk een duidelijke propositie voor Nederland kan ontwikkelen voor de verschillende sectoren en beleidsterreinen. Zo kan Nederland meer kennisintensieve bedrijvigheid aantrekken, zoals bijvoorbeeld R&D operaties van buitenlandse ondernemingen. Nederland heeft reeds belangrijke stappen gezet met de ontwikkeling van een toenemend aantal kennisparken en samenwerkings verbanden. Hier kunnen overheden, bedrijven en kennisinstellingen intensief samen werken om zo verbindingen tussen wetenschap en bedrijfsleven te creëren en stimuleren. Op langere termijn zijn deze ontwikkelingen van groot belang om de groep van toenemend internationaal mobiele middelgrote en kleinere onder nemingen te kunnen faciliteren. Internationale concurrentie Duitsland wordt in dit onderzoek door bijna 50% van de respondenten genoemd als belangrijkste concurrent van Nederland. Met name op het terrein van intensieve samenwerking en lokale vervlechting van midden- en kleinbedrijven heeft Duitsland een naam op te houden. Nederland zou in toenemende mate een voorbeeld kunnen zien in dit samenwerkingsmodel en het in Nederland kunnen implementeren. Het topsectorenbeleid is daartoe een belangrijke aanzet die over langere tijd voortgezet dient te worden. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van zowel bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen. Barometer Nederlands vestigingsklimaat 2012 Nederland steeds aantrekkelijker 19