Betrokkenheid van ouders van pleegkinderen bij een pleegzorgplaatsing

Transcriptie

1 Vraag 14 DATUM: mrt 2012 RESULTATEN Betrokkenheid van ouders van pleegkinderen bij een pleegzorgplaatsing Dit is het verslag van de 14 e vraag van het Landelijk Pleegzorg Panel. De betrokkenheid van ouders van pleegkinderen bij een pleegzorgplaatsing wordt in deze vragenlijst bevraagd vanuit drie thema s: 1. Contact en communicatie met ouders van pleegkinderen 2. Kwaliteit van verslaglegging en waarheidsvinding 3. Beeldvorming over ouders van pleegkinderen (Het thema kwaliteit van verslaglegging en waarheidsvinding is een meer algemeen thema wat echter invloed heeft op en beïnvloed wordt door de andere twee thema s.) In totaal hebben 44 respondenten de vragenlijst ingevuld. 37 van hen zijn pleegouder, 7 zijn werkzaam als professional in de pleegzorg. De vragenlijst is niet ingevuld door ouders van pleegkinderen of door jongeren in pleegzorg. Bij het interpreteren van de resultaten is dit een belangrijk gegeven. Inhoud Centrale conclusie per thema 2 Samenvatting 2 Opvallende getallen 2 Contact en communicatie met ouders van pleegkinderen 3 Kwaliteit van verslaglegging en waarheidsvinding 3 Beeldvorming over ouders van pleegkinderen 3 Uitgebreid verslag 4 Thema 1: Contact en communicatie met ouders van pleegkinderen 4 Thema 2: Kwaliteit van verslaglegging en waarheidsvinding 6 Thema 3: Beeldvorming over ouders van pleegkinderen 8 Aanbevelingen 10 resultaten vraag 14 1

2 Centrale conclusie per thema 1. In de huidige pleegzorgpraktijk is een formele overlegstructuur waarin ouders, op regelmatige basis, hun mening en visie kunnen geven over de pleegzorgplaatsing niet standaard aanwezig. 2. Verslaglegging en waarheidsvinding horen in dienst te staan van het bieden van de juiste hulp aan kinderen. 3. Ervaringen zijn op dit moment de belangrijkste bron voor beeldvorming over ouders van pleegkinderen. Gesprekken komen op een tweede plaats. Samenvatting De resultaten van deze enquête laten een divers beeld zien wat betreft betrokkenheid van ouders bij een pleegzorgplaatsing. Dit komt het meest concreet tot uiting in de contactfrequentie. Deze kan variëren van wekelijks (veel pleegouders geven aan wekelijks contact te hebben met ouders) tot bijna nooit. Het verschil in contact kan grote gevolgen hebben voor het verloop van een pleegzorgplaatsing. Respondenten geven namelijk aan dat direct contact belangrijk is, zowel voor een goede verslaglegging als voor het beeld dat je van elkaar hebt. Opvallende getallen Vanwege het aantal respondenten (44) is het niet mogelijk om genoemde percentages te generaliseren naar alle betrokkenen in de pleegzorg, ze geven echter wel een beeld van de meningen in de responsgroep. 69% van de respondenten heeft wekelijks of maandelijks contact met de ouders. 30% heeft (veel) minder of onregelmatig contact. Sommigen hebben nooit contact. Het overgrote deel (91%) van de respondenten geeft aan het (zeer) belangrijk te vinden dat in verslaglegging van professionals de waarheid zo dicht mogelijk wordt benaderd. 9% vindt dit niet zo belangrijk. 52% van de respondenten vindt het niet acceptabel dat waarheidsvinding door professionals kan leiden tot uitstel/vertraging van de hulpverlening aan de kinderen die hier direct bij betrokken zijn. 61% van de respondenten vindt het niet acceptabel wanneer waarheidsvinding leidt tot minder aandacht voor anderen die zorg nodig hebben. Voor tweederde van de pleegouderrespondenten zijn de eigen ervaringen de belangrijkste bron van informatie op basis waarvan zij hun beeld vormen van ouders van pleegkinderen. Voor een derde zijn dat gesprekken met de ouders. Voor de helft van hen zijn in tweede instantie gesprekken met professionals het belangrijkst. resultaten vraag 14 2

3 Contact en communicatie met ouders van pleegkinderen Er blijkt een grote diversiteit te bestaan in de mate en de manier waarop ouders contact hebben met anderen die betrokken zijn bij de pleeggezinplaatsing van hun kind(eren) (van wekelijks tot nooit). Ditzelfde geldt voor de manier en de mate waarin zij constructief betrokken worden bij de pleegzorgplaatsing om hun visie en mening te geven over het verloop van de plaatsing. Respondenten geven aan dat ouders altijd contact op kunnen nemen, maar gesprekken met alle betrokken partijen vaker dan een à twee keer per jaar lijken eerder uitzondering dan regel. Vaak en/of regelmatig contact met bijvoorbeeld pleegouders wil niet zeggen dat ouders hun visie en mening kunnen geven over de plaatsing. Er blijken veel drempels te zijn die het contact en de communicatie bemoeilijken. De meeste drempels worden bij de ander gelegd. Ouders en hulpverleners zorgen volgens de respondenten voor de meeste drempels. Doordat geen enkele ouder de vragenlijst heeft ingevuld, is niet duidelijk hoe ouders hier zelf over denken. Om deze drempels te verminderen dient volgens de respondenten vooral gestreefd te worden naar meer duidelijkheid. Het maken van goede afspraken en het geven van voldoende informatie kan helpen. Ouders kunnen bij het proces betrokken worden door hen serieus te nemen, naar hen te luisteren. Kwaliteit van verslaglegging en waarheidsvinding De verslagen van hulpverleners zijn belangrijke documenten binnen pleegzorg. Onwaarheden in de verslagen kunnen grote (negatieve) gevolgen hebben omdat op basis van de verslagen beslissingen worden genomen. De respondenten stellen daarom hoge eisen aan de verslagen. Het is (zeer) belangrijk dat ze waarheidsgetrouw zijn. Tegelijkertijd wordt wel aangegeven dat de waarheid vele gezichten kent en dat voor een goede verslaglegging ieders visie van belang is. Goede verslaglegging is erg belangrijk, maar het bieden van de juiste hulp op het moment dat dit nodig is, is van nog grotere waarde. Verslaglegging en waarheidsvinding horen in dienst te staan van het bieden van de juiste hulp aan kinderen. Vertraging of uitstel van hulp vanwege onderzoek en overleg t.b.v. waarheidsvinding wordt alleen dan geaccepteerd als de veiligheid van kinderen niet in gevaar is en/of wanneer een beslissing op basis van verkeerde informatie kan leiden tot nog grotere problemen. Beeldvorming over ouders van pleegkinderen Beeldvorming over mensen gebeurt op basis van de informatie die iemand krijgt. Deze informatie kan komen uit direct contact met mensen of via een andere weg. Binnen pleegzorg zijn veel partijen actief en het blijkt dat het beeld dat respondenten van ouders hebben beïnvloed wordt door meerdere mensen en factoren. De eigen ervaringen met ouders zijn het belangrijkst. Daarnaast worden de respondenten ook in belangrijke mate beïnvloed door verslagen van en gesprekken met professionals, ervaringen van en met pleegkinderen en gesprekken met (andere) pleegouders. De media hebben wel invloed maar blijken geen grote rol te spelen bij de beeldvorming over de andere partij. resultaten vraag 14 3

4 Om een eerlijke en genuanceerde beeldvorming mogelijk te maken zal volgens de respondenten de relatie zo veel mogelijk genormaliseerd moeten worden. Elkaar leren kennen en met elkaar praten zijn de manieren om dat te bereiken. Uitgebreid verslag Thema 1: Contact en communicatie met ouders van pleegkinderen 1.1: contactfrequentie De respondenten werd gevraagd hoe vaak zij contact hebben met de ouders van de pleegkinderen die aan hun zorg zijn toevertrouwd. Uit de reacties blijkt dat er enorm grote verschillen bestaan. Het scheelt enorm, 1 pleegkind spreekt meerdere malen per maand haar ouders, de andere heeft moeder al 8 jaar niet gezien en vader is onbekend. Weekendpleegdochter wordt gebracht door moeder dus variatie volop. (pleegouder) 39% van de respondenten heeft wekelijks contact met de ouders, 30% maandelijks en bij 32% is het contact veel minder frequent en/of onregelmatig (zie ook tabel 1). Tabel 1 (De getallen geven aantallen respondenten aan, geen procenten) Contactmomenten met ouders Antwoord van Antwoord van pleegouders professionals Totaal (Bijna) iedere week (Bijna) iedere maand Enkele keren per jaar Bijna nooit Onregelmatig Nooit : op welke manier en hoe vaak kunnen ouders hun visie en mening geven? Uit de enorme diversiteit van de antwoorden kunnen we opmaken dat er sprake is van vele verschillende werkwijzen op dit gebied. De antwoorden verschillen van feitelijk altijd tot een keer per jaar of een combinatie van beiden. Sowieso 1 keer per jaar met bespreken van de jaarlijkse rapportage en (her)indicatie. Hier wordt de mening van ouders over pleegzorgplaatsing altijd weergegeven. Tussendoor bespreken hoe het met het kind gaat en hoe de ontwikkeling/plaatsing en hoe (evt.) omgang verloopt. Ouders geven altijd wel hun mening over plaatsing, wat altijd mag. (Gezinsvoogd) resultaten vraag 14 4

5 We kunnen een duidelijk onderscheid maken tussen formele (in het proces vastgelegde) momenten en informele contactmomenten. Bij de formele inspraakmomenten zijn altijd professionals betrokken. Het vaakst wordt de evaluatie genoemd, namelijk door 20% van de respondenten. Een evaluatie vindt soms een keer in de twee tot drie maanden plaats, maar vaker een of twee keer per jaar. Andere formele besprekingen zijn eenmalig of vinden een keer per jaar plaats zoals: het intakegesprek, het startgesprek, bespreken van het plan van aanpak, bespreken van de (her)indicatie. De pleegouders benoemen vooral de informele contactmomenten met ouders als momenten waarop deze hun mening en visie kunnen geven over de pleegzorgplaatsing. De vorm waarin dit contact plaatsvindt, is meestal het huisbezoek. Daarnaast worden ook en telefoon genoemd. 18% van de pleegouders benoemd daarnaast ook de formele besprekingen (inclusief overleggen waar ook de gezinsvoogd en de pleegzorgwerker aanwezig zijn) Wij gaan open en eerlijk met elkaar om en als er iets is vanuit de ouders mogen ze dat aangeven. (pleegouder) Naar ons toe elke 4 weken, eventueel via mail, of telefonisch, wanneer ze dat willen. Daarnaast komt een pleegzorgwerkster en de gezinsvoogd regelmatig langs. (pleegouder) Bij elk contact wat ze hebben met ons. Alleen er is een maar, inhoudelijk over de plaatsing moeten de ouders zijn bij de betreffende voogden. (pleegouder) Een tweetal respondenten (pleegouders) geven aan dat het contact altijd via de hulpverleners loopt en dat zij geen idee hebben of ouders hun mening kunnen geven over de plaatsing van hun kind in een pleeggezin. Dat gaat buiten ons om. Die contacten gaan via BJZ en pleegzorgbegeleider. Daarom weet ik dat niet. (pleegouder) 40% van de respondenten is van mening dat ouders voldoende gebruik maken van de mogelijkheden om hun mening en visie te geven over de uithuisplaatsing. 34% zegt soms wel, soms niet. 11% zegt dat hier onvoldoende gebruik van wordt gemaakt. 1.3: drempels in de communicatie Er blijken meerdere drempels te zijn die communicatie tussen ouders van pleegkinderen en andere pleegzorgbetrokkenen bemoeilijken. Veel van de beschreven drempels hebben te maken met de emoties van ouders, zoals boosheid, het niet accepteren van de plaatsing, het zich niet geaccepteerd en gehoord voelen en schaamte. Daarnaast wordt ook aanwezige problematiek bij ouders (zoals psychiatrische problematiek en woedeaanvallen) en desinteresse als drempel genoemd. Ook de hulpverleners en de organisatie van de hulpverlening worden (door zowel professionals als pleegouders) genoemd als drempels in de onderlinge communicatie. Respondenten resultaten vraag 14 5

6 geven aan dat de onderlinge communicatie niet goed verloopt, omdat hulpverleners vaak wisselen en de communicatie ondoorzichtig is (over vele schijven gaat). Verder worden in dit kader nog genoemd: de incorrecte verslaglegging, gebrek aan tijd en slechte bereikbaarheid van de professional. 1.4: suggesties om de communicatie te verbeteren Er worden veel bruikbare adviezen gegeven om de communicatie met ouders van pleegkinderen te optimaliseren. Er kunnen drie hoofdcategorieën worden onderscheiden: bejegening van de ouders, meer duidelijkheid en extra (mogelijkheden voor) hulpverleners. Bejegening van de ouders: door 13 respondenten wordt aangegeven dat het belangrijk is de ouders respectvol te benaderen, goed naar hen te luisteren en hen serieus te nemen. Dit gaat samen met wat 6 respondenten aangeven: een positieve en open houding stimuleert de onderlinge communicatie. Vooral luisteren naar hun behoefte achter hun verhaal en hun verhaal serieus nemen. (pleegouder) Duidelijkheid: Een tweede groep respondenten (13) geeft aan dat het belangrijk is te streven naar (meer) helderheid bij een pleegzorgplaatsing, o.a. door goede afspraken te maken, een duidelijke lijn uit te zetten en geen valse verwachtingen te scheppen. Ook ouders informeren over de taak en positie van de pleegouders hoort hier bij. Meerdere respondenten geven aan dat directe onderlinge communicatie tussen ouders en pleegouders (dus niet via of met hulpverleners) kan helpen. Het gesprek kan dan gaan over opvoeding i.p.v. over procedures. Laat ouders en pleegouders proberen het als dat kan onderling te regelen en te overleggen. Instanties zijn pas nodig als je er niet meer uit komt. (pleegouder) Extra (mogelijkheden voor) hulpverleners: Door 4 respondenten wordt aangegeven dat de onderlinge communicatie verbeterd kan worden door bijvoorbeeld een onafhankelijke tussenpersoon in te schakelen, pleegzorgwerkers meer mogelijkheden te geven om laagdrempeliger te kunnen werken of door extra ondersteuning van de ouders. Praktische tip: Twee respondenten geven tenslotte aan dat goede mogelijkheden heeft die de onderlinge communicatie kunnen ondersteunen. Thema 2: Kwaliteit van verslaglegging en waarheidsvinding 2.1: het belang van waarheidsvinding Een grote meerderheid (91%) van de respondenten vindt het belangrijk tot zeer belangrijk dat in verslagen de waarheid zo dicht mogelijk wordt benaderd. Op de vraag of dit uitstel van de hulp tot gevolg mag hebben antwoord de helft van de respondenten negatief. Hulp bieden is voor hen belangrijker dan waarheidsvinding. De andere helft geeft aan dat er redenen resultaten vraag 14 6

7 kunnen zijn om de hulpverlening uit te stellen. Uit de toelichtingen op de antwoorden blijkt dat hulp verlenen aan kinderen in combinatie met het garanderen van hun veiligheid voor alle respondenten voorop staat. Waarheidsvinding is wel belangrijk maar dient niet tot vertraging te leiden voor noodzakelijke maatregelen voor kinderen. (pleegzorgwerker) Uitstellen van hulpverlening is alleen acceptabel als het uitstel geen schade berokkent. Het is beter om op basis van de juiste feiten hulp te bieden dan op basis van verkeerde feiten. Je kunt anders de plank behoorlijk mis slaan. Als een kind echter in een crisis verkeert, zul je meteen op moeten treden als hulpverlener en achteraf naar de juiste toedracht van het ontstaan van de crisis kijken. (gezinsvoogd) Wanneer waarheidsvinding voor een bepaalde cliënt veel tijd kost, kan dit ten koste gaan van aandacht voor andere cliënten. 61% van de respondenten vindt dit niet acceptabel. 36% vindt dat wel acceptabel mits hier voldoende reden voor is. Het gaat daarbij om het stellen van de juiste prioriteiten. Uit de toelichtingen van de respondenten kan echter niet goed worden opgemaakt op basis waarvan of wie deze prioriteiten stellen. 2.2: suggesties voor een optimale waarheidsvinding De volgende suggesties zijn door meerdere respondenten gedaan om in verslagen optimale waarheidsvinding te bereiken: - Zet de verschillende visies naast elkaar - Zorg dat het verslag kort en bondig is - Werk vanuit een open, respectvolle en luisterende houding Het begrip waarheid wordt door verschillende respondenten gerelativeerd: Dé waarheid bestaat niet, er zijn meerdere waarheden. Dat relativering en suggesties ook goed samengaan, laten de volgende citaten zien. Welke waarheid wordt bedoeld? Wiens waarheid? Volgens mij moet je op zoek naar concrete situaties, feiten en niet naar meningen en gevoelens. Heeft moeder gebeld: ja of nee? Die feiten kun je met elkaar bespreken in een overleg met nadruk op beleving. Waarom komt moeder niet, hoe komt het dat de indruk ontstaat dat, enzovoort. (pleegouder) Je moet de waarheid niet willen vinden, omdat iedereen zijn eigen waarheid heeft. Probeer te kijken naar de problemen (wat zijn problemen waar ouders tegen aan lopen, wat zijn zaken die bij kinderen problematisch zijn) en ga samen met ouders om de tafel om te kijken naar mogelijkheden en oplossingen. (pleegouder) resultaten vraag 14 7

8 Thema 3: Beeldvorming over ouders van pleegkinderen 3.1: factoren Er zijn vele factoren die de beeldvorming van ouders bij andere betrokken deelnemers van het pleegzorgproces kunnen beïnvloeden. (Tussen haakjes staat het aantal respondenten dat de factor heeft genoemd.): - Verslagen en verhalen van professionals (8) - De manier waarop de ouders zich presenteren. (Daarmee bedoelt men o.m. het taalgebruik, de leefstijl en de verzorging) (5) - De mate waarin men begrip toont voor de situatie van de ouders (5) - Getoonde (heftige) emoties door ouders en hun psychische gesteldheid (5) - Het beeld dat verschillende media geven van ouders van pleegkinderen (4) - De mate waarin er contact is (4) - De mate waarin de ouders de plaatsing kunnen accepteren (2) - De juistheid van en de hoeveelheid informatie die men heeft over elkaar. Bijvoorbeeld over de achtergrond van de problematiek die speelt. (3) - Eerdere ervaringen (3) - Het netwerk van de ouders (2) Enkele citaten van respondenten: Veel mensen hebben een negatief beeld van ouders, waarvan een kind in een pleeggezin woont. Dat tast het zelfvertrouwen van ouders aan. Het is belangrijk dat ouders zich niet aangevallen voelen. (pleegouder) Als ouders er onverzorgd uitzien, niet vragen naar hun kind, of gauw te heftig reageren vanuit de situatie, dan is er al wel een toon gezet die niet altijd gemakkelijk weer veranderd kan worden. (pleegzorgwerker) 3.2: bronnen voor beeldvorming Aan respondenten is gevraagd wat de belangrijkste bron is op basis waarvan zij hun beeld van ouders in pleegzorg hebben gevormd. Voor 61% van de respondenten is de belangrijkste bron de eigen ervaringen. Voor 30% zijn dat de gesprekken met de ouders. Ervaringen met en gesprekken met is dus niet hetzelfde. Ervaringen kunnen indirect van aard zijn zoals het volgende citaat laat zien. Door het handelen van de kinderen kan ik zien wat er thuis speelt of heeft gespeeld. (pleegouder) Vervolgens is gevraagd op welke andere manieren het beeld dat men heeft van ouders van pleegkinderen is gevormd. In tweede instantie blijkt voor de respondenten (pleegouders en professionals) informatie uit gesprekken met (andere) professionals, pleegkinderen en pleegouders over de ouders erg belangrijk in de beeldvorming over de ouders. De invloed van de media blijkt klein. resultaten vraag 14 8

9 3.3: omschrijving Aan de respondenten werd gevraagd een beschrijving te geven van het beeld dat zij hebben van ouders van pleegkinderen. Door veel van hen wordt benadrukt dat ouders onderling zeer veel verschillen. Een stereotiep is niet te geven. Sommigen geven aan dat zij daardoor geen omschrijving kunnen/willen geven. De woorden en beelden die het meest worden genoemd zijn onmacht (14) en het hebben van veel, zeer diverse, problemen (14). Een kwart van de respondenten benadrukt dat het gaat om gewone mensen die houden van hun kinderen maar beperkt zijn in hun mogelijkheden. Soms uit dat zich in vechten voor hun kind op een manier die een averechts effect heeft, maar even vaak wordt genoemd dat ouders juist zeer meewerkend zijn. Sommige respondenten hebben een duidelijk positief beeld: Het zijn gewone mensen die hun hart op de juiste plek hebben zitten. Anderen hebben een negatief beeld: ontspoorde ouders die niet weten hoe met kinderen om te gaan. Deze laatste groep is in de gegeven antwoorden duidelijk in de minderheid. Ouders die houden van hun kind en dolgraag het kind zouden willen opvoeden. Maar tegelijkertijd zijn het ouders die onmachtig zijn en die hun kind onbedoeld schade zouden berokkenen. Zij beschikken niet over de vaardigheden die het opvoeden van een kind en het zich competent laten voelen van een kind vereisen. (pleegouder) Het beeld dat ik heb (geldend voor het overgrote deel) van de ouders is dat deze mensen met een of meerdere problemen kampen waar ze niet overheen kunnen kijken om te zien wat hun kinderen nodig hebben/ wat een en ander met hen doet/gedaan heeft. (pleegouder) 3.4: suggesties m.b.t. beeldvorming Om er achter te komen hoe de beeldvorming verbeterd kan worden, is aan de respondenten gevraagd hun suggesties te geven. De meeste suggesties hebben te maken met het normaliseren van de relatie via direct contact (10x). Praat met elkaar, leer elkaar kennen. Daarnaast, en hiermee in lijn, wordt voorgesteld de ouders meer te gaan zien als gewone mensen die onderling veel verschillen en waarover je dus niet kunt generaliseren (8x). Verlaat de wij-zij houding. Meer individuele tips zijn o.a.: Ben eerlijk, ben positief waar het kan, luister, verspreid eerlijke verhalen en informeer pleegouders over de voorgeschiedenis van ouders. Probeer zo feitelijk mogelijk te blijven over ouders. Bespreek de onmacht van ouders en geef erkenning. Blijf open staan voor toch eventuele verandering van ouders en zoek niet altijd naar het slechte, maar kijk naar de mogelijkheden. (gezinsvoogd) Het is en blijft je naaste en als wij niet uitkijken zijn we geen haar beter, dus GA ER NAAST STAAN en niet erboven!!! (pleegouder) resultaten vraag 14 9

10 Aanbevelingen Vanuit de resultaten van dit onderzoek kunnen aanbevelingen worden gedaan over de drie genoemde thema s. 1. Het is (m.b.t. alle drie de thema s) belangrijk de relaties zo veel mogelijk te normaliseren. Dit kan het best gebeuren door met elkaar te praten en elkaar te leren kennen. Elkaar leren zien als individuen voorkomt generalisatie en handelen vanuit vooroordelen. 2. Om de onderlinge communicatie te verbeteren is het belangrijk dat betrokkenen elkaar respectvol benaderen, goed naar elkaar luisteren en elkaar serieus nemen. Dit vraagt van iedereen een positieve en open houding. 3. Het is belangrijk om te werken aan een zo groot mogelijke helderheid binnen de pleegzorgplaatsing. Dit betekent: elkaar goed informeren, goede afspraken maken en een duidelijke lijn uitzetten. 4. Een formele overlegstructuur waar ouders, pleegouders en professionals elkaar regelmatig informeren over hun visie en mening m.b.t. de pleegzorgplaatsing geeft ouders een duidelijke plaats in het pleegzorgproces. Het meer informele gesprek over de opvoeding van pleegkinderen kan (daarnaast) in direct contact tussen ouders en pleegouders plaatsvinden. 5. Voor een zo eerlijk mogelijke verslaglegging zouden de visies van de verschillende betrokkenen opgenomen moeten worden in het verslag. Team Landelijk Pleegzorg panel Maart 2012 resultaten vraag 14 10