Delft in regionaal perspectief (dec. 2013) Economisch, sociaal en fysiek domein

Transcriptie

1 Delft in regionaal perspectief (dec. 2013) Economisch, sociaal en fysiek domein Peter Louter (Bureau Louter) TOP Delft,

2 Onderzoeken Peter Louter (TNO/ Bureau Louter) Jaar Publicatie Pag Een economisch rapport voor Delft De economie van Delft, op weg naar Delft maakt zijn toekomst I. Een economisch rapport voor Delft 37 II. De Delftse economie III. Op weg naar Economische monitor Economische monitor Economische monitor Bedrijfsverzamelgebouwen in Delft; verleden, heden en toekomst De economie van Delft in beeld (brochure) De Delftse arbeidsmarkt in beeld; stand van zaken en toekomstperspectief De arbeidsmarkt van Delft (brochure) Toekomst vmbo en mbo in Delft Rapport 63 Power Point onderzoeksresultaten Delft in regionaal perspectief Hoofdlijnenrapportage: Vijf grote opgaven voor stad en omgeving 67 Achtergrondrapportage: Facts & figures 198 Totaal 1239 pagina's TOP Delft,

3 Ontwikkeling arbeidsplaatsen en inwoners sinds 1973 Stadsgewesten vier grote steden(index Nederland = 1) Inwoners Arbeidsplaatsen Werkgelegenheidsfunctie Amsterdam Rotterdam 1.4 s-gravenhage 120 Utrecht TOP Delft,

4 Toegevoegde waarde Per km² Zeer hoog Ontwikkeling (%) Zeer hoog Zeer laag Zeer laag TOP Delft,

5 Netto participatiegraad % inwoners jaar dat werkt Stadsgewesten (46) pos. 's-gravenhage 38 Rotterdam 40 Amsterdam 15 Utrecht 2 Nederland 0% 25% 50% 75% TOP Delft,

6 Boomerangmodel P.J. Louter (1991) TOP Delft,

7 Ontwikkeling arbeidsplaatsen (%) OPERA-model(1996), voorganger AREA-model Voorspeld (OPERA) Utrecht Flevoland Limburg Noord-Holland Zuid-Holland Fryslân Feitelijk TOP Delft,

8 Rapport 'Delft in regionaal perspectief' (2013) De big fivevoor Delft (Technische) Kennisstad: De Delftse economische meerwaarde Woonaantrekkelijkheid: de Battle for Brains Ruimtelijke relatiepatronen: naar ruimtelijke opschaling? Onderkant arbeidsmarkt: een sociale tijdbom? De drie decentralisaties: een budgettaire tijdbom? TOP Delft,

9 Economie in ruime zin: 'Alles hangt met alles samen' Woonaantrekkelijkheid Groen & Recreatie Onderwijsfunctie Woonruimte Inwoners Beroepsbevolking Infrastructuur Voorzieningen Economische specialisaties Bedrijfsruimte Gemeentefinanciën Drie decentralisaties Uitgaven sociale domein TOP Delft,

10 Centrale vraag in het onderzoek Wat is de positie van Delft in de omgeving? Daarbij is onderscheid gemaakt tussen het economische, het sociale en het fysieke domein. Per domein en per thema daarbinnen is het ook de vraag op welk ruimtelijk schaalniveau Delft opereert. Delft staat voor een aantal grote opgaven. Opgaven die soms op het niveau van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) of zelfs nationaal/internationaal spelen, soms op het niveau van Delft ende buurgemeenten en soms op het niveau van de stad zelf. TOP Delft,

11 Ruimtelijke schaalniveaus en benchmarksteden MRDH of Zuidvleugel (ruimer) Omliggend gebied: Midden-Delfland, Westland, Rijswijk en Pijnacker-Nootdorp Middelgrote Randstadsteden: Leiden, Haarlem, Hilversum, Gouda, Dordrecht (Technische) kennissteden: Eindhoven, Enschede, Leiden TOP Delft,

12 Opgave I Economische meerwaarde van Delft binnen de MRDH Van een economische meerwaarde is sprake wanneer economische sectoren/clusters nationaal of zelfs internationaal concurrerend zijn. Delft levert een economische meerwaarde aan de Metropoolregio Rotterdam Den Haag via het economische speerpunt Kennis en technologie. Delft is een (technische) Kennisstad. Monocentrische versus polycentrische regio's/stadsgewesten: binnen polycentrische regio's/stadsgewesten 'economische taakverdeling' (Louter 1992) Gemiste kans: Delft is niet zozeer een 'kennisstad', maar een 'technologiestad' (1998) Bekendheid? Ervaring Platform Bèta Techniek (2009) TOP Delft,

13 A tale of two cities: Delft en Zwolle Resultaten Benchmarkmodel (2006): meer of minder arbeidsplaatsen dan verwacht Delft Zwolle Locatiefactoren effect Lokaal effect Meer dan verwacht op basis van locatiefactoren in Delft voor aantal brede sectoren: Onderwijs: Zorgsector: Industrie: Kennisintensieve diensten: Detailhandel: TOP Delft,

14 15 duizend banen in technische kennissectoren in Delft Kennissector Arbeidsplaatsen Relatief, Nederland =1 Delft Delft Omliggend gebied Zuidvleugel Universiteiten Researchinstellingen High-tech ICT Technisch advies Totaal TOP Delft,

15 Delft/Rijswijk epicentrum van technisch kenniscluster in Zuidvleugel Score = Arbeidsplaatsen in technische kennissectoren per vierkante kilometer Score 335 of meer 206 tot tot tot tot 19 4 tot 10 2 tot 4 minder dan 2 TOP Delft,

16 Transformatie van de Delftse economie Landbouw Industrie Groothandel Vervoer/communicatie Bouwnijverheid Zakelijke diensten Op. Bestuur/onderwijs Zorgsector Detailhandel Vrijetijdsactiviteiten Delft Ontwikkeling % 20% 40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% Materiaalgeorienteerd Informatiegeoriënteerd Personengeorienteerd 0% 20% 40% 60% -30% -20% -10% 0% 10% 20% Delft Nederland Kennissteden TOP Delft,

17 Bij Delftse bedrijven/instellingen veel technische kenniswerkers Basisonderwijs VMBO tl VMBO, technisch VMBO, economisch VMBO, verzorgend HAVO/VWO MBO, technisch MBO, economisch MBO, verzorgend HBO, technisch HBO, economisch HBO, verzorgend WO, technisch WO, economisch WO, verzorgend Delft -/- Nederland Technisch Overig Nederland 0% 5% 10% 15% 20% -10% -5% 0% 5% 10% TOP Delft,

18 Delft scoort hoog op innovatie Relatieve score (Ned. = 1) Positie* Opleiden Studenten 5 Studenten techniek 1 Kenniswerkers Totaal 1 Technici 1 Research R&D per inwoner 10 % Samenwerkend 14 Innovatie Octrooien High-tech 3 Octrooien overig 2 % Productinnnovaties 4 % Procesinnovaties 2 % organisatorische innovaties 23 % marktinnovaties 11 Effecten % Omzet nieuwe producten 9 Technologisch hoogwaardig 9 Kennisintensieve diensten *) Positie in ranglijst 29 kernsteden in Nederland Economische Monitor Delft 2008: In ranglijst 83 gebieden Delft op plaats 2 (na Eindhoven). Rijswijk nummer 6. Geschaald naar omvang gebied. TOP Delft,

19 Opgave II De 'battle for brains' Lange termijn ontwikkeling van ruimtelijk specialisatiepatroon: Hiërarchie van regionaal-verzorgendefuncties (ruimtelijke nabijheid blijft bepalend) 'Productielocaties' (materiaalgeoriënteerde activiteiten: landen tuinbouw, industrie, distributie): ruimte en fysieke bereikbaarheid zijn van belang 'Kennisagglomeraties' (enerzijds technisch, anderzijds niettechnisch): digitale bereikbaarheid en kenniswerkers zijn van belang Delft legt zich toe op (technische) kennis. Daarvoor zijn kenniswerkers cruciaal. Kenniswerkers hebben meer dan gemiddeld de vrijheid omhun woonomgeving te kiezen. Verwachting is dat talentvolle (technische) kenniswerkers schaars zullen blijven. De woonaantrekkelijkheid van Delft en omgeving is cruciaal in de concurrentiestrijd met andere kennisagglomeraties om (technische) kenniswerkers. TOP Delft,

20 De woonaantrekkelijkheid van Delft Onderzoek van Bureau Louter voor Elsevier: Delft op positie 151 van alle Nederlandse gemeenten (gemiddelde Nederlander) Echter nummer 15 bij groep hoog opgeleiden met voorkeur voor stedelijk wonen Woonmilieus niet beperken tot Delft alleen, maar regionaal bekijken: Delft heeft aantrekkelijke binnenstad en aangrenzende buurten. 'Plusvoorzieningen' leveren meerwaarde aan steden. In omgeving 'groene woonmilieus' en 'harmonieuze woonbuurten' TOP Delft,

21 Woonaantrekkelijkheid Delft en Omliggend gebied vullen elkaar aan Delft Benchmark: middelgrote Randstadsteden Omliggend gebied (114) Positie in ranglijst 408 gemeenten TOP Delft,

22 Veel wetenschappelijk opgeleiden in Delft, weinig groei Delft Randstadsteden Kennissteden Zuidvleugel Nederland Wetenschappelijk opgeleiden % werken % wonen Verandering (index) 0% 15% 30% 0% 15% 30% Delft Randstadsteden Kennissteden Zuidvleugel Nederland % werken % wonen Verandering (index) 0% 15% 30% 0% 15% 30% Hoog opgeleiden (HBO) Banen (werken) Werkzamen (wonen) TOP Delft,

23 Toenemend belang omliggend gebied als bron voor personeel Verandering aandeel in periode /2009 Basis-Laag Middelbaar Hoog (HBO) Wetenschappelijk Inkomende pendel Verandering in % van totaal aantal banen in Delft Totaal -15% -10% -5% 0% 5% 10% 15% Delft Omliggende regio Overig Zuidvleugel Overig Nederland TOP Delft,

24 Sterke groei aantal woonachtige studenten 84% van toename aantal inwoners in Delft door meer woonachtige studenten Aantal inwoners Inwoners in Delft TU-studenten Overig Totaal TOP Delft,

25 Opgave III Ruimtelijke relatiepatronen: naar ruimtelijke opschaling? De positie van Delft is niet te vergelijken met steden in monocentrische stadsgewesten als Zwolle, 's-hertogenbosch en Groningen. 'De ruimtelijke reikwijdte waarover Delft een belangrijke centrumfunctie kan vervullen, is beperkt, opererend in de schaduw van giganten als Den Haag en Rotterdam.' Delft vervult een brede functie als voorzieningencentrum op subregionaal niveau (vooral voor Midden-Delfland en Pijnacker-Nootdorp) naast enkele specifieke regionale functies. Delft opereert op een hoger ruimtelijk schaalniveau voor: hoger onderwijs de arbeidsmarkt voor hoog opgeleiden winkelfunctie voor niet-dagelijkse goederen (vooral IKEA) TOP Delft,

26 Ruimtelijke reikwijdte bestuurlijke samenwerkingsverbanden verschilt tussen domeinen Meeste met Omliggend gebied ('Haaglanden-Zuid') Verschillen tussen sociaal, economisch en fysiek domein score score Sociaal Economisch TOP Delft,

27 Veelal meer stromen naar dan vanuit Delft Migratie Onderwijs 0-16 jaar Voortgezet onderwijs jaar MBO jaar HBO 40 jaar en ouder Universiteit Totaal Voorzieningen Pendel Winkelen Basis/laag Vrije tijd Middelbaar Recreatie Hoog Diensten Wetenschappelijk Totaal Totaal 0% 50% 100% 0% 50% 100% % binnengemeentelijk % van Uitgaand % van Inkomend Positief saldo voor gebied Negatief saldo voor gebied TOP Delft,

28 Hoog aandeel grote steden en Omliggend gebied in stromen naar/vanuit Delft Uitgaand uit Delft Inkomend in Delft Positie Gemeente Aandeel Gemeente Aandeel 1 Den Haag 25,2% Den Haag 19,9% 2 Rotterdam 14,0% Pijnacker-Nootdorp 11,0% 3 Pijnacker-Nootdorp 9,1% Rotterdam 9,7% 4 Rijswijk 8,3% Midden-Delfland 7,3% 5 Midden-Delfland 5,4% Rijswijk 5,7% 6 Zoetermeer 4,2% Westland 4,9% 7 Westland 4,0% Zoetermeer 3,9% 8 Amsterdam 3,0% Leidschendam-Voorburg 2,9% 9 Leiden 2,7% Schiedam 2,5% 10 Leidschendam-Voorburg 2,4% Leiden 1,9% Top-10 Aandeel 10 gemeenten 78,1% Aandeel 10 gemeenten 69,9% TOP Delft,

29 Delft van groot belang voor Midden-Delfland en Pijnacker- Nootdorp Deel stromen naar Delft Positie van Delft voor andere gemeente Nummer 1 voor gemeente Positie Gemeente Aandeel Gemeente Aandeel 1 Midden-Delfland 33,6% Delft 33,6% 1 Pijnacker-Nootdorp 25,8% Delft 25,8% 2 Rijswijk 10,8% Den Haag 44,4% 3 Westland 8,2% Den Haag 35,5% 5 Den Haag 7,6% Rijswijk 13,9% 5 Zoetermeer 4,6% Den Haag 30,3% 4 Schiedam 4,1% Rotterdam 42,3% 5 Leidschendam-Voorburg 4,1% Den Haag 48,8% 5 Lansingerland 4,1% Rotterdam 38,5% 7 Rotterdam 4,0% Capelle a/d IJssel 10,2% 6 Vlaardingen 2,6% Rotterdam 31,4% 8 Maassluis 2,6% Rotterdam 26,4% Soortgelijke ranglijst voor stromen vanuit Delft TOP Delft,

30 Opgave IV Onderkant arbeidsmarkt: een sociale tijdbom? Delft is een (technische) kennisstad met een industrieel verleden. Mede omdat er een verband bestaat tussen het opleidingsniveau van ouders en kinderen, is daardoor een (historisch gegroeide) tweedeling zichtbaar in Delft: Ruimtelijk Naar sociaal-economische positie (bij hoog/wetenschappelijk opgeleiden lager werkloosheidspercentage dan nationaal gemiddelde, bij laag/middelbaar opgeleiden een hoger werkloosheidspercentage) Mede door Participatiewet (minder mogelijkheden voor re-integratie) De momenteel snel oplopende werkloosheid dreigt in Delft te leiden tot een stijging van het aantal langdurig, moeilijk bemiddelbare werklozen in een stad waarin de kansen op de arbeidsmarkt voor hoog en laag opgeleiden toch al sterk verschillen. TOP Delft,

31 Ontwikkeling werkloosheid relatief gunstig voor hoog opgeleiden Laag Middelbaar Hoog Wetenschappelijk % NWW juni 2013 Verandering juni 2003 juni 2013 Totaal 0% 5% 10% 15% 20% 25% -5.0% -2.5% 0.0% 2.5% 5.0% Delft Nederland TOP Delft,

32 Relatief veel bijstandsgerechtigden in Delft ('granieten bestand') WW Arbeidsongeschikten WWB of WIJ Wajong Delft Nederland TOP Delft,

33 Weinig banen voor laag opgeleiden bij Delftse industrie Arbeidsplaatsen laag opgeleiden per 1000 inwoners jaar Land- en tuinbouw Moderne industrie Traditionele industrie Bouwnijverheid Groothandel Transport Facilitaire diensten Informatie en communicatie Kennisintensieve diensten Financiele diensten Detailhandel Persoonlijke diensten Cultuur Horeca Openbaar bestuur Onderwijs Ziekenhuizen Overig zorg en welzijn Delft Nederland TOP Delft,

34 Laag opgeleiden werken voornamelijk dicht bij huis Verdeling werkplaats werkzamen uit Delft Ongeschoold/ laag MBO Wetenschappelijk 0% 20% 40% 60% 80% 100% Delft Omliggend gebied Overig Haaglanden Rotterdam-Plus Rest Nederland TOP Delft,

35 De drie decentralisaties: een budgettaire tijdbom? Voor de aantrekkelijkheid van een stad voor kenniswerkers is een hoogwaardig voorzieningenniveau ('Plusvoorzieningen') van belang. Financiële houdbaarheid (plus)voorzieningen: Drie decentralisaties: arbeidsmarkt (Participatiewet), extramurale zorg (herziene WMO) en jeugdzorg (de Jeugdwet) Specifieke Delftse problematiek Een aantal ontwikkelingen, waaronder de drie decentralisaties van Rijkstaken dreigt tot een ernstige verschraling van het voorzieningenniveau en de ruimtelijke investeringen te leiden en daarmee de aantrekkelijkheid van Delft als vestigingsplaats voor bedrijven en bewoners aan te tasten. TOP Delft,

36 Analyse COELO en bruno steiner advies (2013) Op basis van enquête onder 2 duizend burgers ('burgerpanel') Aandeel gemeenten in totaal belastingen/premies/heffingen: 3.4% (burgerpanel dacht 22%) Vereiste bezuiniging door gemeenten (schatting uit 2013): 17% Er ontstaat een gat van 6.1 miljard Euro Verhogen inkomsten (OZB e.d.) biedt geen oplossing. Bezuinigen is noodzakelijk. Burgerpanel: ontzie sociale domein. Politici zullen dat waarschijnlijk volgen. Gevaar: verschraling voorzieningenniveau en openbare ruimte. TOP Delft,

37 Beschouwing I. Economische meerwaarde (discussiepunten): Ambitie 'economie bevorderen' in MIRTgebiedsagenda: havencomplex, greenport, recht/vrede/veiligheid, lifesciences. NIET 'kennis en technologie'. Nog veel zendingswerk nodig? Werkgelegenheidsgroei Delft bleef sinds 2000 achter bij nationaal gemiddelde. Volgens prognoses tot 2030 van Bureau Louter zijn er echter potenties om met een half procent per jaar meer te groeien dan het nationaal gemiddelde. Visie op economische dragers? Uitdaging van valorisatie/verankeren technische kennis aan Delft (of in ieder geval de Zuidvleugel). Visie op Technopolis? TOP Delft,

38 Beschouwing II. Battle for brains(stellingen/constateringen): Om te voorzien in de cruciale productiefactor voor de Delftse'kenniseconomie' dient de woonaantrekkelijkheid voor kenniswerkers in of nabij Delft hoog te zijn. Daarbij past ook een hoogwaardig niveau van 'Plusvoorzieningen'. Hoog opgeleide inwoners in of vlakbij Delft hebben bovengemiddelde koopkracht en zorgen voor extra banen in Delft, ook onder laag-/middelbaar opgeleiden. De in Delft wonende studenten van nu vormen mogelijk de hoog opgeleide inwoners van de toekomst. TOP Delft,

39 Beschouwing III. Ruimtelijke opschaling (constateringen): 'De' ideale regio voor Delft bestaat niet. Voor elk thema geldt een ander ruimtelijk schaalniveau. Voor Pijnacker-Nootdorp zijn de relaties met Delft veel intensiever dan met Zoetermeer. Een afzonderlijke arbeidsmarktregio Centraal Zuid-Holland is uiterst vreemd. Haaglanden is hier het juiste schaalniveau. Er is sprake van een duidelijk 'Rijnmondse' en 'Haaglandse' regio op de woningmarkt. Dat geldt ook voor (delen van) de arbeidsmarkt en de onderwijsmarkt (met name MBO). TOP Delft,

40 Beschouwing IV. (Onderkant) arbeidsmarkt (stellingen): Historisch gegroeid hoog werkloosheidspercentage onder laag opgeleiden. Oplossingen dicht bij huis zoeken. Rotterdam biedt geen oplossing. Studenten vormen concurrenten op de arbeidsmarkt voor laag/middelbaar opgeleiden. Banen op laag niveau vooral in de dienstverlening, niet in industrie! 'Onderkant van de arbeidsmarkt paradox'. Waarschijnlijk stimuleren van de kenniseconomie (en woonaantrekkelijkheid voor kenniswerkers) effectiever voor ontwikkeling banen laag/middelbaar opgeleiden dan pogingen tot 'aantrekken' van bedrijvigheid voor laag opgeleiden. TOP Delft,

41 Beschouwing V. Gemeentefinanciën (stellingen; beїnvloedbaar?): Vooruitzicht: groot deel van gemeentelijke uitgaven zal worden besteed aan het vullen van gaten die in het sociale domein vallen. Daardoor zullen middelen voor (plus)voorzieningen en investeringen in de openbare ruimte sterk terugvallen. Dat gaat ten koste van de aantrekkelijkheid van Delft als stad om bedrijven en instellingen te vestigen en gaat ten koste van de woonaantrekkelijkheid. Er kan een neerwaartse spiraal op gaan treden: doordat kenniswerkers zich niet vestigen en/of wegtrekken valt het draagvlak voor voorzieningen verder terug en verliest de stad weer verder aan aantrekkelijkheid. TOP Delft,