De economische kracht van de regio Zwolle

Transcriptie

1 De economische kracht van de regio Zwolle Peter Louter Pim van Eikeren Opgesteld in opdracht van de gemeente Zwolle namens de regio Zwolle

2 Deze brochure is opgesteld door Bureau Louter, in opdracht van de gemeente Zwolle, namens de regio Zwolle. De inhoud van de brochure is gebaseerd op twee in opdracht van de gemeente Zwolle opgestelde rapporten: De economische vitaliteit van Zwolle (2011) en De Zwolse arbeidsmarkt in regionaal perspectief (2012). In die rapporten is naast de stad Zwolle ook nadrukkelijk aandacht besteed aan andere gemeenten in de regio. Daarnaast zijn delen verwerkt van een viertal presentaties die door Peter Louter gedurende de tweede helft van 2011 over de regio Zwolle zijn gehouden. Tevens zijn specifiek voor het opstellen van deze brochure enige aanvullende analyses uitgevoerd. Inhoud brochure: p.5 Voorwoord p.6 Naar de economische eredivisie p.9 Bloeiende economie p.10 Zwolle: de economische motor p.13 Bijdragen uit de regio p.14 Arbeidsmarkt: battle for brains p.17 Bewoners en woonomgeving p.18 Economische vooruitzichten p.21 Uitdagingen voor de toekomst De economische kracht van de regio Zwolle 3

3

4 Voorwoord In 2010 en het eerste deel van 2011 leek de Nederlandse economie zich te herstellen van de zeer ernstige economische recessie die volgde op het failliet van Lehman Brothers op 15 september In het laatste deel van 2011 viel de nationale economische groei echter weer terug, mede als gevolg van de Eurocrisis. Wat de toekomst gaat brengen is onzeker. Sommigen gaan uit van een nog vele jaren durende trage economische ontwikkeling in Europa. Ook in het verleden zijn er echter diverse voorbeelden geweest van krachtig herstel na een diepe economische dip. Feiten en cijfers over de bedrijven en bewoners van deze regio worden gepresenteerd. Dan ontstaat een beeld van de economische positie: waarop scoort de regio Zwolle gunstig en waar is nog sprake van verbeterpunten? Daaruit kan worden afgeleid hoe de regio is voorgesorteerd voor de toekomst. Deze presentatie en interpretatie van gegevens is niet alleen bedoeld voor belanghebbenden (bestuurders, bewoners en bedrijven) binnen de regio, maar ook om de regio naar buiten toe te presenteren. Nationale en internationale ontwikkelingen hebben in een economie, waarin steeds meer alles met alles samenhangt, uiteraard ook ingrijpende gevolgen voor individuele mensen, bedrijven en regio s. In deze brochure staat de regio centraal, gevormd door de 16 gemeenten die op 10 september 2011 de Intentieovereenkomst Samenwerking Economie Regio Zwolle ondertekenden. De economische kracht van de regio Zwolle 5

5 1. Naar de economische eredivisie FC Zwolle wint tiende duel op rij. Het was een klein berichtje in het NRC in december De voetbalclub stond op dat moment ruim los van de concurrentie. Dan ging het echter om clubs als FC Eindhoven en Cambuur en niet om Ajax, PSV en... FC Twente. Evenals FC Zwolle de sprong naar de Eredivisie wil gaan maken, is de regio Zwolle rijp voor de (economische) eredivisie. Al jaren ligt de werkloosheid onder het nationaal gemiddelde (in november ,1% in de regio tegen 6,1% in Nederland). En in het hart van de regio, de as Zwolle-Meppel, is het aantal arbeidsplaatsen bij bedrijven en instellingen de afgelopen vijftien jaar duidelijk sterker gegroeid dan het aantal inwoners met werk: een sterke groei van de werkgelegenheidsfunctie. In Economische toplocaties 2011 (Bureau Louter) wordt dan ook gesteld dat, naast de bekende A2-as, een Oostas ontstaat: een zone van sterke economische groei van Utrecht tot Meppel. Het afgelopen decennium lag de procentuele groei van de werkgelegenheid in de Oostas zelfs hoger dan in de A2-as. Dit zijn objectieve feiten, maar evenmin als onder het grote publiek in den lande algemeen bekend was dat FC Zwolle december 2011 fier de Jupiler League aanvoerde, genoot de regio algemene bekendheid om de goede economische prestaties. In deze brochure wordt inzicht geboden in de economie van de regio Zwolle: realistisch, zonder knollen voor citroenen te verkopen en met aandacht voor verbeterpunten. Want om volwaardig in de economische eredivisie mee te gaan draaien geldt de oude wijsheid: behaalde resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. 6 De economische kracht van de regio Zwolle

6 Gebiedsindeling en aandeel gebieden in Nederland De regio Zwolle bestaat uit de 16 gemeenten die onlangs een intentieovereenkomst ondertekenden om te komen tot meer samenwerking op economisch gebied. De gemeenten liggen in vier provincies. Het gebied omvat 8,3% van het totale Nederlandse landoppervlak en heeft een inwonertal dat ongeveer gelijk is aan dat van Rotterdam. Aandeel in Nederland Inwoners Arbeidsplaatsen Landoppervlak Steenwijkerland Noordoostpolder 0% Zwolle Meppel 5% Regio Zwolle 10% Staphorst Zwartewaterland Kampen Zwolle Dronten Hardenberg Dalfsen Zwolle Ommen Regio Zwolle Hattem Oldebroek Heerde Raalte Olst-Wijhe Verhouding inkomende en uitgaande woon-werk stromen (pendel) Werkloosheidspercentage Zeer hoog 10% % Niet-Werkzame Werkzoekenden 9% Oostas Zeer laag 8% 7% 6% A2-as 5% 4% 3% 2% Weergegeven is de potentiaalscore: het gebied binnen een straal van 30 km. bepaalt de score, met afnemende bijdrage naarmate afstand groter is. Bron: Diverste statistieken CBS; Bewerking Bureau Louter 1% 0% Regio Zwolle Nederland 2011 Bron: UVW Werkbedrijf; Bewerking Bureau Louter De economische kracht van de regio Zwolle 7

7 Relatieve ontwikkeling werkgelegenheid, Ontwikkeling opleidingsniveau werkzame beroepsbevolking sinds 1990 Zeer hoog Zeer laag Bron: Diverste statistieken CBS; Bewerking Bureau Louter Bron: Diverste statistieken CBS; Bewerking Bureau Louter Werkloosheidspercentage vs werkgelegenheidsfunctie 8% Werkloosheidspercentage Steenwijkerland 7% 6% Meppel Noordoostpolder Dronten Zwolle Nederland Ommen Hardenberg 5% 4% Staphorst 3% % werkend in Zwolle Zwartewaterland Minder dan 15% 2% Arbeidsplaatsen per inwoner ten opzichte van Nederland = 1 1% 0% Bron: CBS en UVW Werkbedrijf; Bewerking Bureau Louter 8 Meer dan 15% De economische kracht van de regio Zwolle

8 2. Bloeiende economie Sinds 1995 is het aantal arbeidsplaatsen in Nederland met gemiddeld 100 duizend per jaar toegenomen. Die groei was niet gelijk verdeeld over Nederland. De procentuele groei lag onder het nationaal gemiddelde langs de kust en langs de Duitse grens. Duidelijk bovengemiddeld groeiden Noord-Brabant, het noordelijk deel van de Randstad (de regio s Amsterdam en Utrecht en het gebied ten noordoosten daarvan), Zuid-Fryslân en de regio Zwolle. Het gebied Zwolle-Meppel behoorde zelfs tot de delen van Nederland met de sterkste relatieve groei. Naast de omvang van de groei is ook het type groei van belang. In de nationale en internationale concurrentie wordt kennis steeds belangrijker. Hoewel kennis ook gedurende werkprocessen opgedaan kan worden, vormt een goede opleiding van de beroepsbevolking een belangrijke graadmeter voor de mate waarin een regio kan aansluiten bij de ontwikkeling in de richting van een kenniseconomie. Aan de hand van een door Bureau Louter opgestelde indicator is inzichtelijk gemaakt in welke delen van Nederland het gemiddeld opleidingsniveau van de beroepsbevolking het meest is toegenomen in de afgelopen twee decennia. Dat blijkt vooral zo te zijn in de Randstad (met name in het noordelijk deel), grote delen van Noord-Brabant en de regio Zwolle (met uitzondering van de meest westelijke en oostelijke delen). Naast kwantitatieve groei in banen is dus ook sprake geweest van groei in kwalitatieve zin (opleidingsniveau beroepsbevolking). Verschillen tussen gemeenten Binnen de regio bestaan verschillen. Terwijl sommige gemeenten vooral fungeren als concentratiepunt van bedrijvigheid (een belangrijke werkgelegenheidsfunctie ), vervullen andere gemeenten vooral een woonfunctie. Uiteraard behoeft iemand niet in zijn woonplaats te werken. Als eenvoudige illustratie van de verschillen zijn alle 16 gemeenten in de regio vergeleken naar hun werkgelegenheidsfunctie en naar het werkloosheidspercentage. Zwolle en Meppel vervullen duidelijk de belangrijkste werkgelegenheidsfunctie in de regio, maar ook Noordoostpolder, Zwartewaterland en Ommen (inclusief de sociale werkplaats) presteren rond het nationaal gemiddelde. In gemeenten die dichtbij Zwolle liggen, werkt meer dan 15% van de werkzame inwoners in die stad. De meeste van die gemeenten kunnen een lage werkgelegenheidsfunctie toch met een lage werkloosheid combineren, doordat de inwoners profiteren van de banen in de provinciehoofdstad. Vanuit Staphorst werken velen in Meppel. In de wat verder van Zwolle gelegen gemeenten zijn de inwoners meer afhankelijk van banen in de eigen gemeente (of aangrenzende gemeenten). De werkloosheid ligt in die gemeenten iets hoger dan in de dichtbij Zwolle gelegen gemeenten, maar veelal nog wel onder het nationaal gemiddelde. De economische kracht van de regio Zwolle 9

9 3. Zwolle: de economische motor Zwolle vervult dus een belangrijke werkgelegenheidsfunctie in de regio. Maar ook bij een nationale vergelijking valt de sterke positie van Zwolle op. Bureau Louter stelt jaarlijks voor Elsevier een ranglijst van gemeenten op naar hun economische prestaties (op basis van 41 indicatoren). In de meest recente versie staat Zwolle op nummer 2 van alle gemeenten in Nederland (Meppel staat op plaats 19). En wanneer de werkgelegenheidsfunctie van 29 kernsteden van stadsgewesten wordt vergeleken voert Zwolle samen met vier andere provinciehoofdsteden (Leeuwarden, Utrecht, Arnhem, s-hertogenbosch) en high-tech stad Eindhoven die ranglijst aan. Niet alleen kwantitatief, maar ook kwalitatief presteert Zwolle goed. Wat betreft het gemiddeld opleidingsniveau van de werkzame bevolking staat Zwolle in de subtop. Van de kernsteden zonder universiteit neemt Zwolle zelfs de hoogste positie in. En van in totaal 83 vergeleken gebieden (naast steden ook suburbane gebieden en landelijke gebieden, buiten stadsgewesten) heeft Zwolle sinds 1990 de sterkste groei van de opleidingsindex gekend. Sterke groei non-profit sector Dienstensectoren waren verantwoordelijk voor de toename van het aantal arbeidsplaatsen sinds Dat geldt voor Nederland en de regio Zwolle, maar vooral voor de stad Zwolle. De voornaamste drijvende kracht achter de groei van de werkgelegenheid in die stad is de non-profit sector geweest (onderwijs, zorg en openbaar bestuur). Zwolle vervult daarvoor een regionale en soms zelfs bovenregionale functie (in het noordoosten van Nederland). Materiaalgeoriënteerde activiteiten (die zich bezighouden met de winning, productie en distributie van materiële goederen) kennen overigens weinig groei in termen van arbeidsplaatsen, maar wel in termen van toegevoegde waarde. De arbeidsproductiviteit (de productie per arbeidsjaar) neemt in die sectoren namelijk sterker toe dan in de meeste dienstensectoren. Omvangrijk arbeidsmarktgebied Wanneer mensen niet in hun woonplaats werken, spreekt men van pendel. De gemiddelde pendelafstand neemt toe naarmate het opleidingsniveau hoger is. De gemiddelde afstand van de inkomende pendel (degenen die bij Zwolse bedrijven of instellingen werken) is voor Zwolle zeer hoog. Van alle kernsteden van stadsgewesten zijn er slechts twee waarvoor die gemiddelde pendelafstand nog hoger is. Wat de uitgaande pendel betreft neemt Zwolle positie 11 in. Zwolle heeft dus een zeer ruim arbeidsmarktgebied waaruit personeel wordt geworven. Andersom zorgen de vele arbeidsplaatsen in Zwolle ervoor dat laag en middelbaar opgeleide inwoners van Zwolle relatief dicht bij hun werk wonen. Voor wetenschappelijk opgeleiden geldt dat niet: zij werken óf in Zwolle zelf óf in verder weg gelegen andere steden. De omliggende gemeenten van Zwolle bieden namelijk wel werk voor laag/middelbaar opgeleiden, maar veel minder voor hoog/ wetenschappelijk opgeleiden. 10 De economische kracht van de regio Zwolle

10 Ontwikkeling opleidingsniveau werkzame beroepsbevolking, / Ontwikkeling opleidingsindex sinds 1990 De opleidingsindex is berekend als een gewogen gemiddelde van het opleidingsniveau, waarbij opleidingen op basis-, laag, middelbaar, hoog en wetenschappelijk niveau de gewichten 0, 1, 2, 3 en 4 hebben gekregen Opleidingsindex 2007/ Zwolle Kernsteden Suburbaan Landelijk Bron: CBS EBB; Bewerking Bureau Louter Geschaalde groei per brede sector, Industrie/bouw Transport en distributie Kennisdiensten Consumentendiensten Non-profit sector Bron: CBS; Bewerking Bureau Louter Toelichting: Weergegeven is de ontwikkeling Toelichting: van het aantal Weergegeven arbeidsplaatsen is in de de ontwikkeling periode van het aantal in een arbeidsplaatsen gebied per duizend in de periode in een gebied per duizend gemiddeld in die periode woonachtige gemiddeld in die periode woonachtige inwoners van 15 tot jaar jaar in in dat dat gebied. Zwolle Nederland Regio Zwolle Gemiddelde pendelafstand (hemelsbreed) per opleidingsniveau, 2007/2009 Laag Middelbaar Hoog Wetenschappelijk Inkomende pendel Uitgaande pendel Totaal km km Zwolle Nederland Zwolle Nederland Bron: CBS EBB; Bewerking Bureau Louter De economische kracht van de regio Zwolle 11

11 Arbeidsplaatsen per 1000 inw jaar, 2010 Land- en tuinbouw Industrie Bouwnijverheid Groothandel Transport Banken/ verzekeringen ICT Zakelijke diensten Detailhandel Vrijetijdsactiviteiten Ov cons. diensten Openbaar bestuur Onderwijs Zorgsector Zwolle Rest regio Zwolle Nederland Bron: CBS. Bewerking: Bureau Louter Materiaalgeoriënteerd Winning, productie en distributie van materiële goederen Informatiegeoriënteerd Verkrijgen, verwerken en verstrekken van informatie Personengeoriënteerd Dienstverlening aan particulieren Economische specialisaties per gemeente Specialisaties Industrie Bouw Groothandel Transport Zorg Vrijetijd Zwolle ICT Openbaar bestuur Onderwijs Zorgsector Landbouw Sterk Zeer sterk Toelichting: Sterke economische specialisaties wanneer aantal arbeidsplaatsen per inwoner jaar minstens 50% hoger ligt dan het nationaal gemiddelde. Bij landbouw zeer sterk vertegenwoordigd als minstens 200% hoger. Bron basisgegevens: Statistiek CBS. Bewerking: Bureau Louter 12 De economische kracht van de regio Zwolle

12 4. Bijdrage uit de regio Met slechts een slimme spits wordt FC Zwolle geen kampioen. Er zijn ook buitenspelers en middenvelders nodig die de spits in staat stellen te scoren en achterhoedespelers en de keeper moeten er voor zorgen dat er niet meer doelpunten worden geïncasseerd dan er zelf worden gescoord. Ook de stad Zwolle maakt deel uit van een team: de regio. In de andere gemeenten in die regio woont een deel van de werknemers bij Zwolse bedrijven, zijn bedrijven gevestigd die onderling en van/aan Zwolse bedrijven inkopen en verkopen en zijn er bedrijven die voor geldstromen naar de regio zorgen door hun producten of diensten af te zetten buiten de regio. Economische taakverdeling Een uitsplitsing naar economische sectoren maakt duidelijk dat Zwolle in alle personen- en informatiegeoriënteerde activiteiten een sterkere vertegenwoordiging kent dan het nationaal gemiddelde en de rest van de regio. Zwolle is dus vooral een belangrijke dienstenstad. In de rest van de regio zijn materiaalgeoriënteerde activiteiten als landbouw, industrie en bouwnijverheid niet alleen sterker vertegenwoordigd dan in Zwolle, maar ook dan het nationaal gemiddelde. Die activiteiten leveren relatief veel arbeidsplaatsen aan laag en middelbaar opgeleiden. Sectoren met een sterke oververtegenwoordiging zijn per gemeente op de kaart gezet. In de meeste gemeenten is landbouw oververtegenwoordigd, soms zelfs in zeer sterke mate (Noordoostpolder, Staphorst, Dalfsen, Ommen). Industrie is oververtegenwoordigd ten noorden van Zwolle (Zwartewaterland, Staphorst, Meppel) en bouwnijverheid in diverse aan Zwolle grenzende gemeenten en in Ommen. Andere typen economische specialisaties komen slechts voor in Zwolle (de non-profit sector en ICT) en Meppel (industrie, groothandel en zorg) en verder incidenteel (transport in Zwartewaterland; vrijetijdsactiviteiten in Ommen). Buiten een gebied met als hoekpunten Meppel, Genemuiden (in de gemeente Zwartewaterland), Hattem en Ommen komen andere sterke specialisaties dan landbouw dus niet voor binnen de regio. Blijkbaar is de bedrijvigheid buiten dat gebied meer gespreid over de verschillende sectoren. Specifieke sectoren Wanneer fijnmaziger naar de samenstelling van de bedrijvigheid wordt gekeken, zijn nog andere specialisaties zichtbaar. Niet alleen de landbouw is sterk vertegenwoordigd, maar ook de voedings- en genotmiddelenindustrie, met name slachterijen en de zuivelindustrie (ruimtelijk gezien vooral in Meppel en de gemeenten ten zuiden van Zwolle). Kunststofverwerkende industrie is sterk vertegenwoordigd in Steenwijk en Hardenberg. De transportmiddelindustrie (vrachtauto s, vuilnisauto s, trailers, auto-onderdelen en scheepsbouw) is een belangrijke economische pijler in de regio. Half Nederland voetbalt op kunstgras uit Genemuiden (tapijtindustrie). Productie van en handel in farmaceutische producten, de metaalindustrie in Staphorst en drukkerijen in Meppel genereren ook inkomsten voor de regio. En velen, ook van buiten de regio, bezoeken gemeenten als Dronten, Steenwijkerland, Ommen en Hardenberg om er te recreëren: in een pretpark, op de golfbaan of op de camping. De economische kracht van de regio Zwolle 13

13 5. Arbeidsmarkt: battle for brains De inwoners van de regio hebben geprofiteerd van de economische groei. Het deel van de inwoners van 15 tot 65 jaar dat betaalde arbeid verricht ligt boven het nationaal gemiddelde. Twintig jaar geleden scoorde de regio nog onder het nationaal gemiddelde. De kans op werk in de directe omgeving is daarmee in de regio Zwolle momenteel groter dan in het Noorden, Twente, Arnhem-Nijmegen, Limburg en zelfs het zuidelijk deel van de Randstad. Combineren van dit gegeven met de lage werkloosheid duidt op een gunstige situatie op de arbeidsmarkt. Een club kan slechts excelleren als talenten worden gescout, geïnvesteerd wordt in opleiding en training en er kansen zijn om ervaring op te doen. De samenstelling van de beroepsbevolking vormt de grootste uitdaging voor de regio om structureel tot de economische eredivisie door te dringen. Vraag naar hoog opgeleiden Eerder werd gesignaleerd dat de regio Zwolle de laatste twee decennia een sterke groei van het opleidingsniveau van de werkzame beroepsbevolking heeft doorgemaakt. Daaraan moet wel worden toegevoegd dat het gemiddeld opleidingsniveau in 1990 zeer laag was. Ondanks de groei in het verleden is Zwolle binnen de regio de enige gemeente met een bovengemiddeld opleidingsniveau van de beroepsbevolking. En zelfs in de wat ruimere omgeving rond de regio wonen relatief weinig hoog opgeleiden. De sterk groeiende vraag naar hoog opgeleiden vanuit de Zwolse groeisectoren (non-profit sector; kennisintensieve diensten) had twee gevolgen. Ten eerste verhuisden hoog opgeleiden naar Zwolle en ten tweede werd het recruteringsgebied van Zwolse bedrijven steeds groter. Ook in sommige vrij ver van Zwolle gelegen gemeenten pendelt momenteel een aanzienlijk deel van de werkzame bevolking naar Zwolle. Dat betreft vooral hoog opgeleiden. Van alle kernsteden van stadsgewesten is de gemiddelde afstand die inkomende pendelaars afleggen de afgelopen twintig jaar het sterkst toegenomen in Zwolle. Dat betekent dat het arbeidsmarktgebied voor hoog opgeleiden zich inmiddels begint uit te strekken tot de achterlanden van andere steden waar veel vraag naar hoog opgeleiden bestaat. Er ontstaat dus concurrentie om hoog opgeleiden aan te trekken: een battle for brains. Pendel over grote afstand is overigens niet de enige manier waarop bedrijven aan hun personeel kunnen komen: werknemers kunnen ook verhuizen naar Zwolle of elders in de regio. 14 De economische kracht van de regio Zwolle

14 Deel inwoners dat werkt (netto participatiegraad) Zeer hoog Zeer laag Bron: CBS EBB. Bewerking: Bureau Louter Percentage beroepsbevolking met HBO of WO 54 of meer 45 tot tot tot tot tot tot 21 minder dan 18 Bron: CBS EBB. Bewerking: Bureau Louter Ontwikkeling arbeidsmarktregio 1988/1990 naar 2007/2009 % van werkzamen dat in Zwolle werkt 20.0 of meer 15.0 tot tot tot tot 5.0 minder dan Bron: CBS EBB. Bewerking: Bureau Louter De economische kracht van de regio Zwolle 15

15 Ontwikkeling inwoners (PEARL 2011) Positie regionaal-demografische dynamiek, Positie (ranglijst 441 gemeenten) Index 2010= Regio rond Zwolle Regio's rond Benchmarksteden: Breda 's-hertogenbosch Apeldoorn Tilburg Arnhem Nijmegen Regio Zwolle 350 Nederland Toelichting:Potentiaalscores binnen straal van 30 km. Toelichting: Potentiaalscores binnenuitstraal vancijfers 30 km. Opgebouwd relatieve voor: geboortecijfer, sterftecijfer, Opgebouwd uit relatieve cijfersbuitenlandse voor: geboortecijfer, sterftecijfer, binnenlandse migratie, migratie, gebouwde woningen binnenlandse migratie, buitenlandse migratie, gebouwde woningen Bron: CBS/PBL Bron: Bureau Louter o.b.v. verschillende bronnen Nabijheid concentraties van Rijksmonumenten Natuur, rust en ruimte Zeer hoog Zeer hoog Zeer laag Zeer laag Toelichting: Scores per postcodegebied. Bijdrage aan score neemt af met de afstand tot Rijksmonumenten. Mate waarin bijdrage aan score afneemt, is gebaseerd op de resultaten van een enquête. Bron: RCE; Bewerking: Bureau Louter 16 De economische kracht van de regio Zwolle Bron: Bureau Louter o.b.v. verschillende bronnen

16 6. Bewoners en woonomgeving Het aantal inwoners is zowel in de stad Zwolle als in de regio verdubbeld sinds De groei lag daarmee boven het nationaal gemiddelde. De laatste jaren verhuizen jaarlijks 600 mensen meer naar Zwolle vanuit elders in Nederland dan er inwoners uit Zwolle vertrekken. In diverse andere gemeenten in de regio is sprake van een hoog geboortecijfer. De meeste van die gemeenten verliezen echter per saldo inwoners als gevolg van verhuizingen (migratie). Ook in de komende twintig jaar zal het aantal inwoners in de regio nog iets sterker groeien dan het nationaal gemiddelde. Dat is overigens vooral te danken aan Zwolle, waar het aantal inwoners naar verwachting met minstens duizend per jaar zal toenemen. Een totaalscore voor de demografische dynamiek maakt duidelijk dat Zwolle en omgeving de afgelopen halve eeuw gestaag is geklommen op de gemeentelijke ranglijst. Dat geldt ook bij een vergelijking met zes benchmarksteden en hun omgeving. Er bestaat dus geen aanleiding om aan te nemen dat bevolkingskrimp op zal gaan treden in de regio als geheel (maar wel in sommige gemeenten). Een aantrekkelijke woonomgeving Eerder werd geconstateerd dat de regio behoefte heeft aan de instroom van hoog opgeleiden. Het is bekend dat zij eerder geneigd zijn om te verhuizen dan laag en middelbaar opgeleiden. De keuze van hun woonplaats is daarbij afhankelijk van twee factoren, namelijk de nabijheid van geschikte banen en de aantrekkelijkheid van de woonomgeving. Uit onderzoek van Bureau Louter en Elsevier naar de woonaantrekkelijkheid van gemeenten, gebaseerd op 101 indicatoren, blijkt dat Zwolle op de ranglijst van 29 kernsteden van stadsgewesten positie 2 inneemt. En Hattem en Heerde staan hoog op de ranglijst van alle gemeenten. Tot de vele aspecten die een plaats aantrekkelijk maken om te wonen, behoort de kwaliteit van de woonbebouwing. Met name in de Hanzesteden Hasselt, Hattem, Kampen en Zwolle staan veel monumentale gebouwen. Anderen zoeken juist natuur, rust en ruimte. Ook daarin voorziet de regio in ruime mate, uiteraard met uitzondering van de verstedelijkte delen (Zwolle en Kampen). De economische kracht van de regio Zwolle 17

17 7. Economische vooruitzichten De regio Zwolle heeft sinds de jaren negentig economisch bovengemiddeld gepresteerd en lijkt goed voorgesorteerd te staan voor de toekomst. Van een viertal Lange Termijn scenario s van het Centraal Planbureau voor de nationale economische ontwikkeling tot 2030 is een regionale vertaling gemaakt. Ontwikkeling tot 2030 Het aantal arbeidsplaatsen zal, volgens het gemiddelde van de vier CPB-scenario s, in de komende twintig jaar ongeveer gelijk blijven in Nederland. Dat geldt ook voor de regio Zwolle. In de stad Zwolle zal de werkgelegenheid overigens ook in de komende twee decennia naar verwachting nog toenemen. Nationaal gezien zijn ICT en de zorgsector de sectoren waarvoor de sterkste procentuele groei wordt voorzien. In industrie en land- en tuinbouw gaan veel arbeidsplaatsen verloren (maar neemt de productie wel toe). De ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen is in de regio naar verwachting hoger dan het nationaal gemiddelde in industrie, groothandel, transport en bouwnijverheid. In de overige sectoren is de ontwikkeling in de regio gelijk aan of iets lager dan in Nederland. In vrijwel alle sectoren ontwikkelt het aantal arbeidsplaatsen in Zwolle zich echter sterker dan het nationaal gemiddelde en het regiogemiddelde. Uitzonderingen zijn de industrie, landbouw en transport: activiteiten die relatief veel ruimte vergen. Knelpunten op de arbeidsmarkt Hoe vraag en aanbod op de arbeidsmarkt zich voor bepaalde typen opleidingen over een termijn van twintig jaar gaan ontwikkelen, is zeer onzeker. Voor de middellange termijn, tot begin 2016, kan echter wel een redelijke inschatting worden gemaakt. Wanneer wordt uitgegaan van het middenscenario, wordt voor Nederland een licht tekort aan personeel voorzien. Voor laag opgeleiden (vmbo) en hoog opgeleiden (hbo) en voor verzorgend personeel is het verwachte tekort het grootst. In de regio Zwolle is dat tekort wat kleiner, maar in de stad Zwolle aanzienlijk groter. In de prognoses is uitgegaan van een gelijkblijvende omvang van het arbeidsmarktgebied voor Zwolle en van een migratiesaldo van 0. Om in personeel te voorzien zullen bedrijven in Zwolle dus over (nog) grotere afstand personeel moeten gaan werven en/of zal de stroom aan mensen die naar Zwolle of omgeving verhuizen moeten blijven bestaan. Vergeleken met het nationaal gemiddelde, is het tekort in Zwolle slechts voor hoog opgeleiden en de opleidingsrichting verzorgend niet duidelijk hoger. Dat hangt samen met de vestiging van Windesheim, waar vooral veel opleidingen in verzorgende richting (waaronder onderwijs) worden aangeboden. Extra inspanningen (vergeleken met het nationaal gemiddelde) om personeel te werven zijn voor Zwolle vooral nodig voor wetenschappelijk opgeleiden en in technische en economische richting. 18 De economische kracht van de regio Zwolle

18 Ontwikkeling arbeidsplaatsen in % per jaar, (gemiddelde vier scenario s) Industrie Groothandel Transport Bouwnijverheid Land- en tuinbouw Bank- en verzekeringswezen ICT Zakelijke diensten Detailhandel Overige consumentendiensten Vrijetijdsactiviteiten Openbaar bestuur Onderwijs Zorgsector Uitzendarbeid -2.8% Totaal -2.5% -2.0% -1.5% -1.0% -0.5% 0.0% 0.5% 1.0% 1.5% 2.0% 2.5% Regio Zwolle Zwolle Nederland Bron: Bureau Louter Indicator Toekomstig Arbeidsmarktperspectief werknemers, Zwolle Regio Zwolle Totaal Nederland Opleidingsniveau Basis Laag Middelbaar Hoog Wetenschappelijk Opleidingsrichting Technisch Economisch Verzorgend Overig -30% -15% 0% 15% 30% -30% -15% 0% 15% 30% -30% -15% 0% 15% 30% Midden scenario Laag scenario Toelichting: Weergegeven is de verhouding van het aanbod op de arbeidsmarkt (schoolverlaters en kortdurig werklozen) en de vraag (ontwikkeling werkgelegenheid en vervangingsvraag in verband met bijvoorbeeld pensionering), beide voor het totaal in de jaren 2011 tot en met Naar links wijzende staafjes betreffen een tekort aan arbeidskrachten. Vanuit het perspectief van werknemers is dat gunstig, vanuit het perspectief van werkgevers ongunstig. Naar rechts wijzende staafjes betreffen een overschot. Bron: Bureau Louter De economische kracht van de regio Zwolle 19

19 Ontwikkeling inwoners jaar, 13,000,000 Nederland Regio Zwolle 450,000 11,700, ,000 10,400, ,000 9,100, ,000 7,800, , Bron: CBS/PBL (PEARL model) Netto participatiegraad Nederland per CPB-scenario 75% 70% 65% Bruto particiegraad, Nederland % 70% 75% 80% 60% 55% CPB-scenario Regional Communities Strong Europe Transatlantic Markets Global Economy Regio Zwolle % 70% 75% 80% 50% Bron: CBS (historie) Bureau Louter (prognose) Bron: Bureau Louter Bij Regional Communities Extra bij Global Economy Opleidingsniveau werknemers Nederland, Aandeel in totaal (%) 50% Middelbaar opleidingsniveau Laag opleidingsniveau Hoog opleidingsniveau Bron: CBS (historie) Bureau Louter (prognose) Prognoses aandeel hoogopgeleiden in beroepsbevolking, % 30% 40% 50% 60% Bron: Bureau Louter Regio Zwolle Zwolle Nederland 20 De economische kracht van de regio Zwolle

20 8. Uitdagingen voor de toekomst Het aantal arbeidsplaatsen neemt tot 2030 volgens het hoogste CPB-scenario toe met 0,5% per jaar en volgens het laagste scenario af met 0,4%. Dat is minder dan gemiddeld in de afgelopen decennia. Vooral na 2020 ontwikkelt de werkgelegenheid zich ongunstig. Een eerste verklaring daarvoor is dat de potentiële beroepsbevolking (de inwoners van 15 tot 65 jaar) eerst stabiliseert en na 2020 afneemt. Dat geldt zowel voor Nederland als voor de regio (in Zwolle is overigens nog sprake van een toename). Het potentieel aan arbeidskrachten neemt dus af. Dat wordt in eerste instantie nog gecompenseerd door een toename van de participatiegraad (het percentage van de potentiële beroepsbevolking dat werkt). Rond 2020 is in alle scenario s een verzadigingspunt bereikt. Een verdere toename van de werkzame beroepsbevolking is dan slechts mogelijk indien de participatie onder 65-plussers toeneemt of indien het buitenlands migratiesaldo toeneemt. Het aantal gewerkte uren kan ook toenemen indien minder mensen in deeltijdarbeid gaan werken. Ook de bruto participatiegraad (inclusief werklozen) neemt nog toe tot 2020, zowel nationaal als in de regio Zwolle. Daarna neemt de participatiegraad af volgens het laagste scenario en nog iets toe volgens het hoogste scenario. Opleidingsniveau neemt toe De afgelopen dertig jaar liet een ware metamorfose zien van de opbouw van de beroepsbevolking naar opleiding. Het aandeel laag opgeleide werknemers daalde sterk en het aandeel hoog opgeleiden steeg spectaculair (met zelfs een vervijfvoudiging van het aantal wetenschappelijk opgeleiden). Te voorzien is dat deze trend in de toekomst door zal zetten. Ook in de regio Zwolle als geheel zal het aandeel hoog opgeleiden in de beroepsbevolking sterk toenemen, maar wel lager blijven dan gemiddeld in Nederland. In de stad Zwolle blijft het aandeel hoog opgeleiden naar verwachting wel ruim boven het nationaal gemiddelde. Aangezien ook de potentiële beroepsbevolking in Zwolle nog toeneemt, mag een sterke toename van het aantal hoog opgeleiden in de Zwolse beroepsbevolking worden voorzien. Verbreden economisch draagvlak Naar hoog opgeleiden zal vooral vanuit Zwolle veel vraag zijn, gezien de hoge groeiverwachtingen in de non-profit sector en kennisintensieve diensten als het bank- en verzekeringswezen en de ICT. Om niet afhankelijk te zijn van pendel over steeds grotere afstanden zullen Zwolle en de omliggende gemeenten een aantrekkelijk woonklimaat moeten bieden, waardoor hoog opgeleiden zich willen vestigen. Daarnaast zal elders in de regio het grootste deel van de beroepsbevolking uit laag en middelbaar opgeleiden blijven bestaan. In een aantal van zes door de regio geselecteerde clusters bestaat juist een hoge vraag naar laag en middelbaar opgeleiden. Die sectoren zijn ook voor een belangrijk deel buiten Zwolle gevestigd. Het economisch draagvlak wordt daarmee verbreed. Zes kansrijke, strategische clusters De regio richt zich op een zestal strategische, kansrijk geachte clusters: logistiek, vrijetijdseconomie, health&care, duurzaamheid, nieuwe materialen en agrarisch. Daarbij zoeken de gemeenten samenwerking met ondernemers, onderwijs- en onderzoeksinstellingen. De economische kracht van de regio Zwolle 21