Economisch rapport Zwolle 2011 Opgesteld door Bureau Louter in opdracht van de gemeente Zwolle

Transcriptie

1 Economisch rapport Zwolle 20 Opgesteld door Bureau Louter in opdracht van de gemeente Zwolle Bureau Louter april 20 Auteurs: Peter Louter (Bureau Louter) Pim van Eikeren (Bureau Louter) Bureau Louter Rotterdamseweg 83c 2629 HD Delft Telefoon: www. bureaulouter.nl

2 Bureau Louter Economisch rapport Zwolle 20 LEESWIJZER Jaarlijks stelt Bureau Louter een ranglijst op van de economische prestaties van gemeenten. Naar aanleiding daarvan verschijnt in Elsevier een artikel over (economische) toplocaties. Dit jaar stond de gemeente Zwolle op nummer 2. In het op de volgende pagina weergegeven economisch rapport staan de scores voor alle 4 indicatoren voor de jaren 0 tot en met, weergegeven in de vorm van rapportcijfers. Daarna volgt een korte interpretatie van de uitkomsten. Tenslotte is een overzicht opgenomen met een beoordeling van de economie en de demografische ontwikkeling in Zwolle en in de regio Zwolle. (In de bijlage technische toelichting is aangegeven hoe de regio is afgebakend. Zie: Afbakenen regio via potentiaalscores ). Tevens is de ontwikkeling van het werkloosheidspercentage weergegeven. In een bijlage is aangegeven hoe de berekeningen tot stand zijn gekomen 2

3 Bureau Louter Economisch rapport Zwolle 20 Indicator 0 2 I Relatieve vertegenwoordiging II Relatieve ontwikkeling III Overig situatie IV Overig dynamiek TOTAAL I Relatieve vertegenwoordiging Landbouw Industrie Bouwnijverheid Vrijetijdsactiviteiten Kennisintensieve diensten Op. bestuur / onderwijs Zorgsector Groothandel Detailhandel / reparatie Vervoer / communicatie II Relatieve ontwikkeling Landbouw Industrie Bouwnijverheid Vrijetijdsactiviteiten Kennisintensieve diensten Op. bestuur / onderwijs Zorgsector Groothandel Detailhandel / reparatie Vervoer / communicatie III Overig situatie Netto participatiegraad Voorraad bedrijventerreinen Voorraad kantoorruimte Opleidingsniveau BB Toegevoegde waarde per inwoner Arbeidsproductiviteit IV Overig dynamiek Starters industrie Starters bouwnijverheid Starters distributie Starters ICT Starters zakelijke diensten Starters detailhandel/ reparatie Starters overige diensten Starters vrijetijdsactiviteiten Starters facilitaire diensten Starters landbouw Nieuwbouw kantoren Bezettingsgraad kantoren Uitgifte bedrijventerreinen Groei toeg. waarde per inw. (%) Groei arbeidsproductiviteit

4 Bureau Louter Zie voor een technische toelichting bij de indicatoren de bijlage Gedurende de volledige periode heeft Zwolle een rapportcijfer gehaald dat ruim boven het nationaal gemiddelde van 6.5 ligt Het rapportcijfer lag in de periode 0- tussen 7.29 (score voor ) en 8.00 (in ). Vooral in de eerste helft van het afgelopen decennium waren de economische prestaties van Zwolle zeer hoog. Daarna zakten ze iets terug, om de laatste jaren weer zeer sterk te stijgen. In bereikte Zwolle zelfs de tweede plaats op de ranglijst van gemeenten, na s-hertgenbosch. De onderdelen die de situatie weergeven zijn Relatieve vertegenwoordiging (van tien brede economische sectoren) en Overig situatie. De eerstgenoemde meet het aantal arbeidsplaatsen per duizend inwoners van 5 tot 65 jaar en schommelt in alle jaren tussen 8.5 en Het hoogste cijfer werd in behaald. Dit zijn uitzonderlijke hoge scores. Zij weerspiegelen de zeer belangrijke werkgelegenheidsfunctie die Zwolle voor een ruime regio vervult. Uit de ontwikkelingen per economsiche sector blijkt dat de relatieve vertegenwoordiging voor elke sector over de gehele periode zeer stabiel is geweest. Detailhandel is de enige sector waarvoor het verschil tussen het jaar met de hoogste score en het jaar met de laagste score meer dan een half is. Ook voor Overig situatie zijn alle behaalde cijfers gedurende de gehele periode ruim hoger dan het nationale gemiddelde. Het laagste cijfer is 7.83 en het hoogste cijfer 8.28 (in ). De ontwikkeling van de relatieve vertegenwoordiging wordt weergegeven door Relatieve ontwikkeling. De rapportcijfers van deze groep schommelen het sterkst. In de periode 0- scoorde Zwolle zeer hoog. Daarna zakt de score op relatieve ontwikkeling sterk, tot zelfs een bendengemiddelde score in en. In en steeg het rapportcijfer echter weer snel. Wat betreft de werkgelegenheidsontwikkeling is Zwolle dus zeer goed door de kredietcrisis gekomen (alles vergeleken met het nationaal gemiddelde). De relatieve ontwikkeling is een belangrijke reden voor de recente stijging van Zwolle op de ranglijst. De maatstaf die de ontwikkeling van de groep van overige economische indicatoren (dus uitgezonderd werkgelegenheid) weergeeft is Overig dynamiek. Deze ontwikkeling is gedurende de gehele periode vrij gunstig geweest. De rapportcijfers schommelden rond de 7, met als hoogste cijfer een 7.36 in. Dit laatste was vooral het gevolg van de recente sterke verbetering van het rapportcijfer voor de toegevoegde waarde per inwoner en de arbeidsproductiviteit. Wat in het economisch rapport van Zwolle vooral opvalt is dat er nauwelijks sprake is van negatieve uitschieters. Wordt afgezien van de relatieve vervetegenwoordiging van en het aantal starters in landbouw Economisch rapport Zwolle 20 (een sector die in steden uiteraard nauwelijks voorkomt) en het aantal starters in bouwnijverheid, dan resulteert in 0 en in het geheel geen cijfer van 5.0 of lager. Slechts in de jaren tot en met ligt het aantal onvoldoendes (met uitzondering van de drie aangegeven indicatoren) hoger dan 2, met als dieptepunt een vijftal onvoldoendes in. Situatie Zwolle kent een breed spectrum van sterk vertegenwoordigde economische sectoren. Zeer sterk vertegenwoordigd (een rapportcijfer van 9 of meer) zijn de non-profit sectoren openbaar bestuur/onderwijs en de zorgsector, alsmede kennisintensieve diensten en vervoer/communicatie. Daarnaast zijn ook sterk vertegenwoordigd (een rapportcijfer van 8 of 8.5) bouwnijverheid, vrijetijdsactiviteiten en detailhandel/reparatie. Slechts landbouw is minder sterk vertegenwoordigd dan het nationaal gemiddelde. Dat geldt overigens voor elke stad. De rapportcijfers van Overig situatie (economische indicatoren exclusief werkgelegenheid) zijn zeer hoog voor de indicatoren voorraad kantoorruimte, toegevoegde waarde per inwoner en het opleidingsniveau van de beroepsbevolking (in Zwolle en de omgeving). Het opleidgsniveau is de laatste jaren toegenomen. Rond het nationaal gemiddelde scoort Zwolle op de netto participatiegraad (het percentage van de inwoners van 5 tot 65 jaar dat werkt) en de voorraad bedrijventerreinen. Die laatste indicator is berekend per duziend inwoners van 5 tot 65 jaar (zie de bijlage Technische toelichting ). Voor een stad is dit een vrij hoog rapportcijfer, omdat daar per inwoner gerekend veelal weinig ruimte beschikbaar is voor bedrijventerreinen. Ontwikkelingen 0- Wijzigingen in de economische structuur verlopen normaal gesproken gestaag. In de tabel is onder Relatieve vertegenwoordiging de structuur van de sectoren te volgen. Deze scores zijn stabiel. Met uitzondering van detailhandel/reparatie is voor geen van de sectoren het verschil tussen het hoogste en het laagste cijfer groter dan 0.5. Dit houdt voor Relatieve vertegenwoordiging in dat het beeld dat is geschetst voor ook grotendeels van toepassing is op de voorgaande jaren. De enige indicator van Overig situatie die een sterke schommeling laat zien is de netto participatiegraad, met scores in de range 6.5 tot en met 8.5. Ook de arbeidsproductiviteit vertoont enige variatie in de tijd, maar in het algemeen geldt dat de wijzigingen in deze indicatoren klein zijn. De scores voor Relatieve ontwikkeling zijn berekend als het gemiddelde over de voorafgaande vijf jaar. De scores vertonen soms grote schommelingen. Dat geldt vooral voor de sectoren kennisintensieve diensten, vervoer/communicatie, bouwnijverheid en detailhandel. Kennisintensieve diensten kende enige jaren 4

5 Bureau Louter Economisch rapport Zwolle 20 geleden een inzinking, maar presteerde daarvoor en daarna goed. Datzelfde geldt voor vervoer/communicatie en bouwnijverheid. Detailhandel/reparatie vertoont gedurende de afgelopen tien jaar steeds verder teruglopende groeicijfers. Er zijn ook sectoren met zeer stabiele groeiprestaties. Dat geldt voor de twee non-profit sectoren (openbaar/bestuur en onderwijs), waar gedurende de gehele periode zeer hoge groeicijfers zijn gerealiseerd en dat geldt voor industrie (met iets minder hoge groeicijfers; in alle gevallen ten opzichte van het nationaal gemiddelde). Ook voor vrijetijdsactiviteiten liggen de groeicijfers gedurende alle jaren ruim boven het nationaal gemiddelde. De scores voor Relatieve ontwikkeling zijn berekend als het gemiddelde over de voorafgaande vijf jaar. De scores vertonen soms grote schommelingen. Dat geldt vooral voor de sectoren kennisintensieve diensten, vervoer/communicatie, bouwnijverheid en detailhandel. Kennisintensieve diensten kende enige jaren geleden een inzinking, maar presteerde daarvoor en daarna goed. Datzelfde geldt voor vervoer/communicatie en bouwnijverheid. Detailhandel/reparatie vertoont gedurende de afgelopen tien jaar steeds verder teruglopende groeicijfers. Er zijn ook sectoren met zeer stabiele groeiprestaties. Dat geldt voor de twee non-profit sectoren (openbaar/bestuur en onderwijs), waar gedurende de gehele periode zeer hoge groeicijfers zijn gerealiseerd en dat gedlt voor industrie (met iets minder hoge groeicijfers; in alle gevallen ten opzichte van het nationaal gemiddelde). Ook voor vrijetijdsactiviteiten liggen de groeicijfers gedurende alle jaren ruim boven het nationaal gemiddelde. Binnen het blok Overig dynamiek zijn starters en overige indicatoren onderscheiden. Wat de starters betreft kan een zekere systematiek worden ontdekt. In activiteiten waarvoor de ruimtebehoefte hoog is en het gemiddeld opleidingsniveau gemiddeld laag, worden relatief weinig bedrijven gestart in Zwolle (landbouw, industrie, bouwnijverheid en distributie). In kennisintensieve diensten als ICT en zakelijke diensten ligt het aantal starters rond of boven het gemiddelde. Dat geldt ook voor activiteiten die vooral zijn gericht op consumenten (detailhandel, vrijetijdsactiviteiten, overige diensten en facilitaire diensten). Gezien de sterke groei van het aantal inwoners in Zwolle liggen daar duidelijke marktkansen. Bij de overige vijf indicatoren in het blok Overig dynamiek vallen vooral de zeer hoge rapportcijfers voor nieuwbouw van kantoren en de groei van de toegevoegde waarde per inwoner op. Het eerste hangt samen met de sterke groei van Zwolle als kantorenstad, het tweede met de sterke economische groei in het algemeen. De bezettingsgraad van de kantoren (het omgekeerde van de leegstand) scoort wat lager. Dat is overigens niet ongewoon voor steden met een sterk uitbreidende kantorensector. Een deel van de kantoren wordt op risico gebouwd en de opname van kantoren ijlt dan iets na op de nieuwbouw, waardoor veelal sprake is van enige leegstand. Zwolle scoort ook bovengemiddeld op de uitgifte van bedrijventerreinen. Dat geldt zeker niet voor alle steden. Het is mede te danken aan het feit dat Zwolle nog relatief veel ruimte heeft. (In veel andere steden is een veel groter deel van het gemeentelijk oppervlak al bebouwd.) De groei van de arbeidsproductiviteit tenslotte schommelt rond het gemiddelde. Hoe staat uw gemeente ervoor? Hierna zijn grafieken weergegeven met scores voor economie, bevolkingsontwikkeling (demografie) en werkloosheid (zowel voor de stad Zwolle als voor de regio ). De score voor economie is gelijk aan de totaalscore voor het economisch rapport. De score voor demografie is opgebouwd uit vier indicatoren, namelijk het geboortecijfer, het sterftecijfer, het migratiesaldo (alle uitgedrukt per 000 inwoners) en de relatieve ontwikkeling van het aantal woningen. Het werkloosheidspercentage is gebaseerd op cijfers van het UWV. Het is een bekend verschijnsel dat in steden het werkloosheidscijfer vrijwel altijd hoger is dan in omliggende suburbs. Bij de figuur met de positie is daarom niet alleen de positie binnen de lijst van gemeenten weergegeven, maar tevens de positie binnen de 00 gemeenten met het grootste aantal inwoners. Niet alleen Zwolle, maar ook de ruimere regio waarbinnen Zwolle ligt scoort ruim boven het nationaal gemiddelde wat betreft de economische prestaties, waarbij die prestaties recentelijk weer sterk zijn toegenomen. Ook wat betreft de demografische ontwikkelingen scoort Zwolle ruim boven het nationaal gemiddelde, niet alleen de stad maar ook de regio. Hoewel de demografische prestaties recentelijk iets lager worden, is de discussie rond bevolkingskrimp vooralsnog volstrekt niet relevant voor Zwolle en omgeving. De werkloosheid schommelt in Zwolle rond het nationaal gemiddelde. Kleinere gemeenten kennen in het algemeen een lager werkloosheidspercentage dan steden. Daarom staat Zwolle in de ranglijst van gemeenten vrij laag. Binnen de groep van 00 grootste gemeenten wordt echter een hogere positie ingenomen (zie de rode lijn). In de regio ligt de werkloosheid ruim onder het nationaal gemiddelde. De sterke economie vertaalt zich dus in een laag werkloosheidscijfer. Gemeenten met minder dan inwoners zijn samengevoegd met andere naastgelegen kleine gemeenten of bij een grotere naastgelegen gemeenten gevoegd. Aldus resulteren 387 gemeenten of combinaties van kleine gemeenten met minstens inwoners. 5

6 Bureau Louter Economisch rapport Zwolle 20 Hoe staat uw gemeente ervoor? Scores economie, demografie en werkloosheid. Economie Rapportcijfer Zwolle Rapportcijfer Regio Zwolle 8,5 8,5 7,5 7,5 6,5 6,5 5,5 5,5 4, ,5 0 2 Demografie Rapportcijfer Zwolle Rapportcijfer Regio Zwolle Werkloosheid Werkloosheidspercentage Zwolle Werkloosheidspercentage Regio Zwolle 2% 2% 0% 0% 8% 8% 6% 6% 4% 4% 2% 2% 0% 20 0% 20 Zwolle Nederland Regio Zwolle Nederland 6

7 Bureau Louter Economisch rapport Zwolle 20 Hoe staat uw gemeente ervoor? Positie in ranglijst van gemeenten. Economie Positie Zwolle Positie Regio Zwolle Demografie Positie Zwolle Positie Regio Zwolle Werkloosheid Positie Positie in 67 stedelijke en regionale kernen Positie Regio Zwolle Gemeente met laagste werkloosheid heeft positie Regio met laagste werkloosheid heeft positie 7

8 Bureau Louter Bijlage Technische toelichting Het economisch rapport is opgebouwd uit 4 indicatoren. Om de indicatoren onderling vergelijkbaar te maken zijn de scores per indicator geordend van hoog naar laag en is vervolgens voor alle indicatoren aan de gemeente op exact dezelfde wijze een rapportcijfer toegekend (maximaal 0; minimaal 3). Daarbij zijn stapjes van een half gehanteerd. De kans op het scoren van een 6, 6.5 of 7 is hoger dan de kans op het scoren van een 0 of een 3. Het aantal tienen, negenenhalven, negens, enz. is volgens een vaste kansverdeling vastgesteld (zie tabel ). Indien een gemeente op alle indicatoren gemiddeld scoort, resulteert een 6.5. Tabel Kansverdeling toekennen rapportcijfers Rapportcijfer Percentage 3 % 3.5 3% 4 7% 4.5 3% 5 2% 5.5 3% 6 43% % 7 69% % 8 87% % 9 97% % 0 00% In het economisch rapport wordt onderscheid gemaakt in vier blokken :. Relatieve vertegenwoordiging : Het aantal arbeidsplaatsen per duizend inwoners tussen 5 en 65 jaar. Daarbij is een onderscheid gemaakt in tien economische sectoren: landbouw, industrie, bouwnijverheid, vrijetijdsactiviteiten, kennisintensieve diensten, openbaar bestuur/onderwijs, zorgsector, groothandel, detailhandel/reparatie en vervoer/communicatie. 2. Relatieve groei : Voor dezelfde tien economische sectoren is de gemiddelde groei in de laatste vijf jaar berekend. Die groei is bepaald als de wijziging in de werkgelegenheid per duizend in de beschouwde periode gemiddeld woonachtige inwon ers van 5 tot 65 jaar Economisch rapport Zwolle 20 Overig situatie. Andere indicatoren dan de werkgelegenheid die iets zeggen over de huidige economische positie van een gemeente. Er zijn zes indicatoren onderscheiden, namelijk: netto participatiegraad, voorraad bedrijventerreinen, voorraad kantoorruimte, opleidingsniveau beroepsbevolking, toegevoegde waarde per inwoner en toegevoegde waarde per arbeidsjaar (arbeidsproductiviteit). Zie tabel 2. Overig dynamiek. Andere indicatoren dan de ontwikkeling van de werkgelegenheid die iets zeggen over de dynamiek in de laatste jaren. Er zijn tien typen sectoren voor starters onderscheiden. Daarbij is het aantal starters per duizend inwoners tussen 5 en 65 jaar berekend (het gemiddelde over het weergegeven jaar en de vier daaraan voorafgaande jaren). De tien sectoren zijn landbouw, industrie, bouwnijverheid, distributie, ICT, zakelijke diensten, detailhandel/reparatie, overige diensten, vrijetijdsactiviteiten en facilitaire diensten. Daarnaast zijn nog vijf andere indicatoren onderscheiden, namelijk: nieuwbouw kantoren, bezettingsgraad kantoren, uitgifte bedrijventerreinen, ontwikkeling toegevoegde waarde per inwoner van 5-64 jaar en de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit. Zie tabel 2. Tabel 2 Toelichting indicatoren. Indicator Netto participatiegraad Voorraad bedrijventerreinen Voorraad kantoorruimte Opleidingsniveau beroepsbevolking Toegevoegde waarde per inwoner Toegevoegde waarde per arbeidsjaar Nieuwbouw kantoren Bezettingsgraad kantoren Uitgifte bedrijventerreinen Ontwikkeling toegevoegde waarde per inwoner Ontwikkeling toegevoegde waarde per arbeidsjaar Toelichting wijze berekening Aandeel van de in een gemeente woonachtige bevolking 5-64 jaar dat werkt. Uitgegeven hectares bedrijventerreinen per duizend inwoners tussen 5 en 65 jaar. Kantoorruimte per duizend inwoners tussen 5 en 65 jaar. Gemiddeld opleidingsniveau op basis van een index die is gebaseerd op een gewogen intelling over vijf opleidingsniveaus. Berekende toegevoegde waarde bij bedrijven en instellingen per inwoner 5-64 jaar. Idem, per arbeidsjaar. Nieuwbouw van kantoorruimte in de laatste drie jaar, per inwoner tussen 5 en 65 jaar. Percentage van de kantoorruimte dat verhuurd is (dit is dus de contramal van het leegstandspercentage). Uitgifte van hectares bedrijventerreinen in de laatste drie jaar. Gemiddelde jaarlijkse procentuele groei van de toegevoegde waarde per inwoner van 5 tot 65 jaar in de laatste drie jaar. Idem, maar nu per arbeidsjaar (de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit) De relatieve vertegenwoordiging en overig situatie bepalen de huidige situatie (zie hoofdstuk 2). De indicatoren die onder deze twee blokken vallen zijn statische indicatoren. De relatieve groei en overig dynamiek bepalen de ontwikkeling. De indicatoren die onder deze twee blokken vallen zijn dynamische indicatoren. 8

9 Bureau Louter Economisch rapport Zwolle 20 Bij het bepalen van de totaalscore krijgen alle vier blokken een gewicht van een kwart van het totaal. Binnen de blokken zijn de gewichten als volgt bepaald: In het blok relatieve vertegenwoordiging is het gewicht het aandeel van de sector binnen het totaal aantal arbeidsplaatsen in Nederland. Grote sectoren krijgen daardoor een hoger gewicht. In het blok relatieve groei is het gewicht bepaald op basis van de waargenomen verschillen in groei tussen sectoren. Naarmate een economische sector meer onderlinge verschillen in groei tussen gemeenten vertoont (bepaald op basis van de zogenaamde standaarddeviatie ), is het gewicht hoger. De variabelen onder overig situatie hebben gewichten gekregen van 0.20 (opleidingsniveau beroepsbevolking en toegevoegde waarde per arbeidsjaar) of 0.5 (de overige indicatoren). Bij de variabelen onder overig dynamiek hebben de starters totaal een gewicht van Daarbinnen zijn de gewichten over de tien onderscheiden sectoren verdeeld op basis van hun nationale aandeel in het totaal aantal starters. Van de overige vijf indicatoren heeft de uitgifte van bedrijventerreinen het gewicht 0.20 en de andere het gewicht 0.0. Afbakenen regio via potentiaalscores De score voor de regio worden voor elke gemeente berekend als potentiaalscores. Bij potentiaalscores wordt de score van een gebied (in dit geval gemeenten) mede bepaald door de scores van omliggende gebieden (andere gemeenten). De bijdrage van een omliggende gemeente aan de score neemt daarbij af naarmate de afstand tot de gemeente waarvoor de potentiaalscore wordt bepaald groter wordt. Op die wijze ontstaat een ruimtelijk voortschrijdend gemiddelde, waarbij de score voor elke gemeente wordt bepaald door het gebied binnen een bepaalde straal rond die gemeente. Naarmate de straal kleiner wordt, zullen lokale verschillen meer accent krijgen. In de kaarten in deze paragraaf is de straal bepaald op 30 kilometer. Dat is een vrij ruim gebied rond de gemeente. Bij het bepalen van de potentiaalscore voor een gemeente telt de score van de eigen gemeente volledig mee, telt de score van een gemeente op 5 kilometer afstand voor de helft mee en tellen gemeente op 30 kilometer afstand of meer in het geheel niet meer mee. De berekening van de potentiaalscores is zodanig dat ook de massa van een gemeente meeweegt bij het bepalen van de score. Figuur: Bepalen potentiaalscores (30 kilometer) 0 Bijdrage aan score 30 km. 9

10 Bureau Louter Gebiedsindeling drie typen gemeenten Economisch rapport Zwolle 20 Toelichting z-scores Door de waarden voor indicatoren om te zetten in zscores wordt gecorrigeerd voor de grote mate in spreiding in de oorspronkelijke scores van de indicatoren en wordt de mate waarin op een indicator hoger of lager dan gemiddeld wordt gescoord vergelijkbaar gemaakt tussen indicatoren. Bij z-scores wordt het gemiddelde voor alle waarnemingen op 0 gezet en gedeeld door de standaarddeviatie. Het gevolg hiervan is dat voor elke indicator ongeveer 6% van de gebieden een score hoger dan behaalt en ook ongeveer 6% een score lager dan - (zie onderstaande figuur). Een score hoger dan 2 wordt naar verwachting door 2.5% van de gebieden gerealiseerd. Dat geldt ook voor een score lager dan -2. Figuur: Normale verdeling en kans op scores % 6% 2.5% Kernstad/ regionale kern Suburb Landelijke gemeente z-score 0