Een waardevolle toekomst is meer dan geld alleen Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop

Transcriptie

1 Een waardevolle toekomst is meer dan geld alleen Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop Congres 110 jaar woningwet Het Sieraad, Amsterdam, 1 november 2011 PGGM, Niels Kortleve

2 Agenda 1. Houdbaarheidsvraagstuk rondom werk en oude dag 2. Waardevolle toekomst is meer dan geld alleen 3. Meer dynamiek wenselijk: over levensloop en domeinen 4. Enkele stappen door PGGM op woongebied 2

3 Houdbaarheid oude dag onder druk Demografie: langer leven en vergrijzing Betaalbaarheid zorg en pensioen onder druk Menselijk kapitaal ouderen niet optimaal benut Mantelzorg onder druk Veel vraag naar zorgwerkers Woningmarkt sluit niet aan op behoeften ouderen 3

4 4 Mensen leven steeds langer Levensverwachting op leeftijd Man Vrouw Man oude trend Vrouw oude trend Bron: PGGM

5 Aantal ouderen neemt verder toe Bron: 5 CBS

6 Groter deel inkomen naar zorg en pensioen Verdien je nu Euro bruto per jaar AOW-premie: AWBZ: Pensioenpot: *) Zorgverzekeraar 100 p.m. Belasting 800 (= zorgpremie werkgever) Verdien je over 20 jaar Euro bruto per jaar**) AOW-premie: AWBZ: Pensioenpot: ***) Zorgverzekeraar 175 p.m. Totaal 44% van inkomen gaat naar zorg en pensioen Totaal 64% van inkomen gaat naar zorg en pensioen *) de werkgever betaalt ook zo n bedrag, afhankelijk van de CAO **) aanname: alle arrangementen blijven gelijk, inclusief hoe we deze financieren (dus AOW op 65) ***) aanname: hogere kosten pensioen worden (wel) opgevangen door versobering pensioen 6

7 Arbeidsparticipatie ouderen laag Nederlandse arbeidsmarkt voor ouderen: lange duur werkloosheid weinig mobiliteit weinig investeringen in kennis en vaardigheden 7

8 Druk op mantelzorg door stijgende arbeidsduur Scenario 1: De hoeveelheid gewerkte uren blijft binnen het huishouden constant, maar de verdeling wijzigt naar In scenario 1 ligt het aantal mantelzorgers in % hoger dan de basisraming. Scenario 2: zowel mannen als vrouwen zoveel mogelijk uren werken. Daarbij is situatie in Zweden als voorbeeld genomen. Bij de mannen werkt dan 80% voltijd, bij de vrouwen 48%. In scenario 2 ligt dit aantal 10% beneden de basisraming. Dit is in overeenstemming met de door mantelzorgers genoemde problematische combinatie van werken en verlenen van mantelzorg (Zorgbarometer (2010)). 8

9 9 Vraag naar zorgpersoneel groter dan groei arbeidsaanbod (Nederland tot 2025)

10 Senioren hebben andere woonwensen Waar verhoudingsgewijs weinig expliciete aandacht naar is uitgegaan, is de constatering dat de toekomstige ouderen anders zullen zijn dan de huidige ouderen. De meeste trends die leiden tot een veranderde populatie ouderen convergeren in één uitkomst: een sterkere wens om niet te verhuizen en langer zelfstandig te blijven wonen. Als vanuit de vraag wordt geredeneerd, leidt dat tot een versterkte inzet op woningaanpassingen ten opzichte van nieuwbouw. De wens om langer zelfstandig te blijven wonen, leidt ook tot een toename van de behoefte aan zorgdiensten in de eigen (zelfstandige) woning. 10 Bron: Ministerie VROM (2010), Senioren op de woningmarkt

11 Woningmarkt niet klaar voor ouderen Woningkeuze vergrijzende Nederlander cruciaal voor ontwikkeling huizenmarkt De vergrijzing zal een enorme invloed hebben op de huizenmarkt.[ ] In 2040 is de verwachting dat Nederland 4,6 mln 65-plussers (25% van de bevolking ) telt, nu zijn dat er 2,6 miljoen. Van 4,6 miljoen ouderen zal 1,7 miljoen boven de tachtig zijn, berekende het Centraal Bureau voor de Statistiek. Wonen en zorg zullen steeds meer naar elkaar toegroeien, voorspelt Latten, demograaf bij het CBS en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Wat de senioren gaan doen is cruciaal voor de woningvraag in de toekomst, stelt André Buys, partner bij onderzoeksbureau Rigo. Hij waarschuwt dat er over pakweg twintig jaar geen vraag meer is naar de eengezinswoningen die nu gebouwd worden. Bron: Het Financieele Dagblad,

12 Houdbaarheid oude dag onder druk Demografie: langer leven en vergrijzing Betaalbaarheid zorg en pensioen onder druk Menselijk kapitaal ouderen niet optimaal benut Mantelzorg onder druk Veel vraag naar zorgwerkers Woningmarkt sluit niet aan op behoeften ouderen 12

14 Behoeften leden coöperatie PGGM Ik wil (zo lang mogelijk) gevarieerd blijven leven, onafhankelijk en zelfstandig Ik wil steeds keuzes kunnen maken die bij mij passen Tegelijkertijd heb ik behoefte aan (financiële) zekerheid, guidance, bescherming en rendement Ik wil op eenvoudige manier overzicht en inzicht hebben over hoe ik ervoor sta De authenticiteit en nabijheid van aanbieders van financiële producten en diensten is voor mij dan erg belangrijk Het gaat mij om meer dan geld alleen, ik heb behoefte aan meer diepergaand contact en echte aandacht Ik maak me zorgen of er straks nog voldoende en goede zorg voor mij beschikbaar is of een passende woning of werk Ik ben voorstander van een (zekere mate van) solidariteit en gemeenschappelijkheid We moeten er allemaal voor zorgen dat het niet elitair wordt 14

15 Ideale woonsituatie leden: blijven wonen waar ze nu wonen Basis: n= Bron: PGGM (november 2010), ledenenquête De nieuwe oude dag

16 Ideale woonsituatie leden: vooral eigenaren koopwoning willen blijven wonen H7: Ideale woonsituatie Kunnen blijven wonen waar ik nu woon, eventueel met aanpassingen Een andere, voor mij geschiktere woning Maakt niet uit waar, als ik maar zelfstandig kan blijven wonen Een woning waar ik ook zorg kan ontvangen In het buitenland Een woning waar ik veel mensen (van mijn leeftijd) om me heen heb Bij mijn kinderen in huis Geen mening Weet ik (nog) niet Geen voorkeur/wensen Anders, namelijk 4% 5% 4% 4% 3% 4% 3% 3% 1% 3% 1% 2% 0% 1% 0% 0% 2% 0% 0% 0% 7% 8% 7% 0% 1% 1% 1% 2% 3% 2% 2% 15% 16% 16% 17% 15% 18% 15% 16% 13% 42% 42% 49% 51% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Geen eigen woning Huurwoning Koopwoning Totaal Basis: n= Bron: PGGM (november 2010), ledenenquête De nieuwe oude dag

17 Ouderen veel vermogen in eigen woning Eigenwoningbezit 60-plussers stijgt tot boven 60% 1 Eigen woning wordt tot op hoge leeftijd aangehouden jarigen: 90% woont nog in eigen huis 95+: 50% woont nog in eigen huis 55+: relatief hoog eigen vermogen in woning 3 Door sterke stijging huizenprijzen en relatief lage hypotheekschuld 50+: gemiddeld overwaarde 60+: gemiddeld overwaarde 70+: gemiddeld overwaarde 17 Bronnen: 1.Rouwendal(2007), Neuteboom en Brounen(2006) 2.SCP (2006) 3.De Roon, Eichholz, Koedijk (2011)

18 Domeinen: parallele ontwikkeling over levensloop Vermogensvorming (sparen) en ontsparen over domeinen Domeinen Leeftijdscategorie > Financieel Kapitaal Inkomen Vermogen Pensioen Menselijk Kapitaal / Verdiencapaciteit Arbeid Onderhoud menselijk kapitaal Kapitaalsopbouw (analoog aan het inkomen) Opbouw en onderhoud van verdiencapaciteit. Educatie, Work/life balance, Vitaliteit Kapitaalsafbouw, maar ook sparen Anders actief Zorg, welzijn en wellness Relatief gezond Lichte kwalen Beperkt 4 Wonen Solo/ Duo Gezin Kinderen uitgevlogen Aangepast 18

19 Domeinen zijn verkokerd: optimale oplossing binnen domeinen niet automatisch optimaal voor deelnemer Domeinen & levensloop: 2 assen van dynamischer pensioenbegrip Domeinen Doelen >75 1 Financieel Kapitaal Inkomen Vermogen Pensioen Eerste baan Eigen Bedrijf 2 Menselijk Kapitaal Studeren Bijscholing Gefaseerd pensioneren 3 Zorg, welzijn en wellness Kinderen Zorgverlof voor ouders Extra zorg 4 Wonen Eigen huis Aanpassen eigen woning 19

20 Twee delen van nut Vermogen vrijspelen Middelen AOW + pensioen Wonen (vermogen) Collectiviteit cq. pensioen in natura Ondersteuning Sociaal welbevinden Zorg Mobiliteit Ondersteuning Wonen (al dan niet aangepast) 20

22 Flexibilisering kent twee assen: over levensloop en over domeinen As 1: Flexibeler vermogensopbouw over de levensloop Pensioen, vermogen, inkomen Domein Menselijk kapitaal Zorg en welzijn Wonen As 2: Flexibeler vermogensopbouw over de domeinen heen Bijscholing Tijd voor zorgverlening aan kinderen of ouders Pensioenvermogen opbouwen in eigen woning Vitaliteit Vermogen woning omzetten in aanvullende zorg Levensfase 22 Bron: Martin van Rijn, Wouter Koelewijn en Niels Kortleve en (2010), Naar een bredere kijk op pensioen, ESB 95(4598), 26 november 2010

23 Pensioen en wonen Langer in eigen huis d.m.v. woningaanpassingen Financiering uit pensioen nu uitsluitend (netto) annuïteit Niet optimaal voor grotere uitgave ineens Mogelijke rol pensionsector Te gelde maken eventueel vermogen in eigen woning Lumpsumuitkeringen In natura Collectieve inkoopkracht benutten Vanuit bruto pensioen 23

24 Vermogen vast in eigen woning Vermogen eigen woning moeilijk bruikbaar voor levensonderhoud Er zijn mogelijkheden, maar met nadelen 1. Huis verkopen en ander huis gaan huren met behoud huur- of woonrecht en goedkoper huis kopen 2. Lenen op onderpand Bijvoorbeeld tweede hypotheek of krediethypotheek op overwaarde Nadeel: extra rentebetalingen en risico daling huizenprijs 3. Deel van het huis verhuren Nadeel: niet alle woningen geschikt hiervoor; privacy 4. Omkeerhypotheek In Nederland beschikbaar, maar hoge kosten 24

25 Dynamisch toekomstvoorziening = meer flexibele aanwending pensioen(vermogen) meer flexibiliteit in tempo opbouw en uitkering meer flexibiliteit in vorm uitkering vermogen: pensioen in natura 25

26 Splits pensioen 2 e pijler in vast en flexibel deel 2e pijler pensioen uitgesteld loon, uitsluitend voor periode na pensioendatum Flexibel inkomen na pensioendatum of specifieke doelen Vast inkomen na pensioendatum 26 Bron: Lans Bovenberg, Wouter Koelewijn en Niels Kortleve (2011), Naar een dynamische toekomstvoorziening. Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop, NEA-paper 40, mei 2011

27 Huidige situatie: verschillende losse vermogensbestanddelen Opleidingsbudget Levensloop Spaarloon 2e pijler pensioen 3e pijler pensioen Vermogen in eigen huis Spaargeld Bron: Lans Bovenberg, Wouter Koelewijn en Niels Kortleve (2011), Naar een dynamische toekomstvoorziening. Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop, NEA-paper 40, mei

28 Meer inzicht en overzicht: één kader voor vermogensopbouw en één kader voor flexibel inzetbaar budget Opleidingsbudget Flexibel Levensloop Spaarloon Vast 2e pijler pensioen 3e pijler pensioen Vermogen in eigen huis Spaargeld Bron: Lans Bovenberg, Wouter Koelewijn en Niels Kortleve (2011), Naar een dynamische toekomstvoorziening. Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop, NEA-paper 40, mei

29 Uitbreiding en verschuiving kaders: eenvoudiger en flexibeler Flexibel Opleidingsbudget Levensloop Spaarloon Werkbudget Zorgsparen Vast 2e pijler pensioen 3e pijler pensioen Vermogen in eigen huis Spaargeld Bron: Lans Bovenberg, Wouter Koelewijn en Niels Kortleve (2011), Naar een dynamische toekomstvoorziening. Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop, NEA-paper 40, mei 2011

30 Verdere integratie onderdelen binnen vaste en flexibele deel Flexibel Vast Vermogen in eigen huis Spaargeld Bron: Lans Bovenberg, Wouter Koelewijn en Niels Kortleve (2011), Naar een dynamische toekomstvoorziening. Integratie van werk, pensioen, zorg en wonen over de levensloop, NEA-paper 40, mei 2011

32 PGGM investeert indirect in (zorg)woningen AMVEST (Aegon en PGGM) ontwikkelt woningen voor eigen portefeuille Levensloopbestendige woninginrichting Hoge kwaliteitseisen (sterke locaties, A-label) AMVEST doet fondsmanagement en projectontwikkeling Mogelijkheid creëren nieuwe themafondsen Meest concreet Amvest Care Fund: eerste acquisitie gedaan 32

33 PGGM investeert in zorg: (indirect) in woonzorgvilla s PGGM particpeert in Gilde Healthcare Services, die weer belegt in woonzorgvilla s Stepping Stones Kleinschalige particuliere woonzorgvilla s voor dementerende en hulpbehoevende ouderen die niet meer zelfstandig kunnen wonen Woonzorgvilla s bieden veilige en beschermde leefomgeving met professionele 24-uurszorg, benodigde structuur, aandacht en betaalbare dienstverlening op maat Villa Marianne (Apeldoorn) 33

34 PGGM biedt leden domotica Langer zelfstandig blijven wonen mogelijk maken door aanbieden zorgalarm Voor lid PGGM zelf of in rol mantelzorger Voor velen herkenbare emotie: vader en/of moeder wonen nu nog fijn zelfstandig, maar wat als er op een dag iets níet goed gaat? Gezond ouder worden mogelijk maken door aanbieden onlinehartcoach mijnclic Focus Cura levert producten 34

35 Conclusies Houdbaarheid oude dag onder druk Domeinen verkokerd: oplossingen binnen domeinen suboptimaal voor burger Flexibilisering gewenst over levensloop en domeinen PGGM maakt stappen in integratie domeinen 35

36 Contactgegevens Niels Kortleve T E niels.kortleve@pggm.nl 36

37 Bijlagen Voorbeelden rond zorg en werk Toelichting Focus Cura 37

38 Werk: flexibiliteit over levensloop wenselijk Langer doorwerken eisen aan opbouw en onderhoud menselijk kapitaal Opleiding Omscholing / bijscholing Demotie Parttimepensioen Vitaliteit Work/life balance Link met zorgdomein (zorgtaken) Flexibilisering arbeidsmarkt Grilliger inkomenspatroon vraagt om flexibeler premieafdracht 38

39 Zorg: flexibiliteit over levensloop faciliteert mantelzorg Mantelzorg en werk moeilijker te combineren Belang mantelzorg (tekort professionele zorg) Faciliteren combinatie mantelzorg & werk Financieel: Flexibel opbouwen & opnemen Levensfasebewust personeelsbeleid 39

40 Betaalbaarheid zorg: sparen voor voorzienbare zorgkosten Van omslag naar kapitaaldekking (stelselwijziging) Sparen voor ouderenzorg (onderdeel AWBZ) Voorzienbaar (grote kans, beperktere impact) Lange horizon (voldoende tijd voor opbouw) Vorm: verplicht en collectief via tweedepijlerpensioen Lage uitvoeringskosten (efficiënt, schaal), collectief, solidair, bestaande infrastructuur, uitruil met pensioen (mogelijk lagere besparingen en dus minder belastingvoordeel), mogelijkheid gebruik inkoopkracht 40 Bron: Arjen Hussem, Niels Kortleve en Werner Brouwer, Verplicht zorgsparen als beleidsoptie, ESB 96 (4613), 24 juni 2011

41 ZorgalarmNederland (via Focus Cura) Propositie ZorgAlarmNederland direct via site PGGM aanvragen voor vader/moeder (of voor iemand zelf). Wanneer beschikbaar: eind december 2011 Speciaal voor leden PGGM bestaat pakket uit: a. Installatie aan huis binnen 5 dagen door zorginstallateur b. Basis Zorgalarmstation c. Draadloze hals- of polszender d. 1x Extra draadloze hals-/polszender incl. bevestigingsclip (bijv. aan rollator of bed) e. Doormelding naar meldcentrale (24-uur triage) f. Mantelzorgopvolging a.d.h.v. contactpersonen (melding aan familie, buurman etc.) 41

42 Onlinehartcoach mijnclic (via Focus Cura) Propositie Zelfstandig blijven begint met gezonde leefstijl. Die helpt bij in conditie houden van uw lichaam en uw hart in het bijzonder. Om te bepalen hoe gezond uw hart is, is via vragenlijst persoonlijke hartrisico te bepalen. Als uitslag daartoe aanleiding geeft, kan lid PGGM zich aanmelden voor mijnclic hartcoach. Wanneer beschikbaar: begin maanden durende coachingsprogramma voor 99,-. Voor minder dan 0,30 cent per dag kans op hartaanval te verminderen! mijnclic Hartcoach houdt in Korte fysieke healthcheck bij start Toegang tot persoonlijke website met uitslag healthcheck Adviezen over leefstijl en gezondheid Mogelijkheid tot maandelijkse afspraken met onlinecoach Afsluitende healthcheck 42