Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 HANDLEIDING
|
|
- Jacobus Vermeiren
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 HANDLEIDING NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies
2 SAMENVATTING INLEIDING Op 11 juli 1995, werd de veilige enclave in het stadje Srebrenica bezet door Bosnisch-Servische troepen onder commando van Ratko Mladic en het politiek leiderschap van Radovan Karadzic. In de enclave hadden tienduizenden Bosnische moslims hun toevlucht gezocht, om te ontsnappen aan etnische zuiveringen elders in de regio. De formele beveiliging was in handen van een Nederlands VN-bataljon, Dutchbat. Nadat de stad werd ingenomen werden moslimmannen gescheiden van de vrouwen en kinderen, afgevoerd en geëxecuteerd. In totaal werden ongeveer moslimjongens en -mannen gedood. Het Joegoslavië-tribunaal (ICTY) is nog altijd bezig met het berechten van degene die verantwoordelijk waren voor oorlogsmisdaden. Ook wetenschappers juristen, historici, sociologen en onderzoeksjournalisten doen onderzoek naar wat zich in Srebrenica en elders in de regio heeft afgespeeld. In deze lessenserie van zes lessen gaan leerlingen in kleine groepen aan de slag als onderzoeks- journalisten. Ze zoeken uit wat er is gebeurd (les 1), wie welke rol heeft gespeeld en wat de rol is geweest van de Nederlandse VN soldaten (les 2), welke achtergronden hebben geleid tot het gedrag van betrokken actoren (les 3) en op welke manier de gebeurtenissen in Srebrenica in volgende generaties doorwerken (les 4). Leerlingen leggen tijdens de lessenserie een onderzoeksdossier aan. In les 5 maken alle groepen een bijlage voor een krant over de genocide in Srebrenica. Optioneel is de laatste les waarin leerlingen door middel van een socratisch gesprek met elkaar een antwoord proberen te vinden op de vraag hoe Nederland om zou moeten gaan met deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis (les 6). LEERDOELEN Leerlingen weten wat er is gebeurd in Srebrenica en stellen aan de hand van de definitie van het VN en de acht fasen van Stanton vast dat het hier over genocide gaat. Leerlingen weten welke rol verschillende actoren speelden in Srebrenica. Leerlingen kunnen met behulp van de verschillende invalshoeken van maatschappijwetenschappen de achterliggende beweegredenen voor het handelen van de actoren in kaart brengen. Leerlingen realiseren zich dat een oorlog en in dit geval ook genocide - nog lange tijd doorwerkt in de levens van mensen die nu in de regio wonen. Leerlingen kunnen een krantenartikel schrijven over de genocide in Srebrenica. Optioneel: Leerlingen kunnen op basis van de informatie die ze als onderzoeksjournalisten hebben gevonden een beargumenteerde mening formuleren over de vraag hoe Nederland met deze zwarte bladzijde uit onze geschiedenis om zou moeten gaan. SPECIFIEKE VAARDIGHEDEN/ACTIVITEITEN Leerlingen oefenen met de invalshoeken van maatschappijwetenschappen; sociaal-cultureel, sociaaleconomisch en politiek-juridisch. Leerlingen ontwikkelen hun hogere denkvaardigheden (taxonomie van Bloom): analyseren, evalueren creëren. Leerlingen oefenen met het kritisch gebruik van bronmateriaal. Leerlingen oefenen hun journalistieke vaardigheden. 2
3 DUUR Minimaal 50 minuten per les of een afgerond project verspreid over bijvoorbeeld twee dagen. NIVEAU EN WERKWIJZE De zes lessen zijn voor HAVO of VWO bovenbouw. De eerste vijf lessen vormen in principe een afgeronde lessenserie. Les 6 biedt de mogelijkheid voor een gezamenlijke afronding van de lessenserie. De lessenserie is ook heel goed te doen als project. Computers zijn voor deze lessenserie noodzakelijk om de bronnen te raadplegen en om teksten te schrijven. Tijdens de eerste vijf lessen werken leerlingen in groepen van vier. In de eerste les krijgt iedere groep een werkblad met opdrachten aan de hand waarvan ze een onderzoeksdossier aanleggen. Op basis van het onderzoeksdossier maakt iedere groep een bijlage voor een krant over de genocide in Srebrenica. Zie voor de bronnen die leerlingen bij deze lessenserie gebruiken: (link naar bronnenpagina). MATERIALEN Deze lessenserie bestaat uit de volgende onderdelen: Powerpoint-presentatie, te gebruiken in de klas. Knipvel en Antwoordvel bij opdracht 2. Opdrachtenboekje (PDF) voor leerlingen. Dit boekje bevat alle opdrachten voor de gehele lessenserie. Overzicht van bronnen voor leerlingen. Het betreft verwijzingen naar diverse websites, met zowel tekstbronnen als video. Het overzicht is vindbaar onder het kopje Bronnen op de website van het NIOD: EINDPRODUCTEN Het eindproduct van iedere groep bestaat uit twee onderdelen: een onderzoeksdossier, waarin de opbrengst van les 1 t/m 4 is te vinden; een bijlage voor een krant over de genocide in Srebrenica. In de bijlage valt te lezen hoe de genocide in Srebrenica heeft kunnen plaatsvinden en hoe de gebeurtenissen van 1995 nog altijd doorwerken in het heden; het eindproduct van les 5, de bijlage voor een krant, leent zich goed voor een vakoverstijgend project, bijvoorbeeld met de sectie Nederlands. SUGGESTIES Interessante aanvullingen op de lessenserie zijn: een bezoek aan het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag (zie hiervoor: het uitnodigen van een Dutchbat-veteraan in de klas (zie hiervoor: het bekijken van de volledige BBC-documentaire over Srebrenica Cry from the Grave (zie hiervoor: het bekijken van fragmenten van de documentaire Death of Yugoslavia (zie hiervoor: 3
4 LES 1 GENOCIDE IN SREBRENICA, DE FEITEN LESDOEL In deze eerste les verkrijgen leerlingen feitelijke informatie over wat er is gebeurd in Srebrenica en weten ze dat daar in 1995 genocide heeft plaatsgevonden. VOORBEREIDING Print voor ieder groepje onderzoeksjournalisten het opdrachtenboekje uit, met de verschillende opdrachten die de leerlingen deze lessenserie gaan doen. Print voor opdracht 2 ook het Knipvel en Antwoordmodel voor iedere groep. NB: Antwoordmodel pas uitdelen als de opdracht is gemaakt. Het antwoordmodel is toegevoegd als bijlage 2. Zorg voor A2-formaat vellen om opdracht 2 op te plakken (per groep 1 exemplaar). Zorg voor lijm en een schaar per groep. Zorg voor iedere groep voor een map, waarin het onderzoeksdossier op papier of digitaal wordt aangelegd. ACTIVITEITEN INTRODUCTIE Docent introduceert de lessenserie, deelt de groepen in en geeft elke groep een opdrachtenboekje (dia 2). Leerlingen maken een mindmap (dia 3). Docent introduceert thema van de lessenserie (dia 4). Bekijken filmfragmenten (dia 5). Duur: 20 minuten. GROEPSWERK Leerlingen maken een feitenrelaas (opdracht 2) en kijken dat na (dia 6). Duur: 10 minuten KLASSIKAAL Uitleg over genocide (dia 7, 8, 9 en 10). Duur: 5 minuten. GROEPSWERK Leerlingen gaan na welke stappen in het genocidaal proces in Srebrenica ze herkennen in filmfragmenten en feitenrelaas (opdracht 3). Duur: 5 minuten. KLASSIKAAL Klassikale vaststelling van genocide. Terug naar dia 3 van de PP. Materiaal in onderzoeksdossiers. Duur: 10 minuten. 4
5 LESOPZET: INHOUD EN ACHTERGROND DIA 2 Introduceer het thema van de lessenreeks. Geef aan dat leerlingen zich als onderzoeksjournalist zullen verdiepen in het onderwerp. Verdeel de klas in groepen van vier leerlingen en geef elke groep een werkblad. DIA 3 Inventariseer de voorkennis. Alle groepen maken een woordweb bij Srebrenica 11 juli 1995 (zie opdracht 1 werkblad ). Korte klassikale bespreking. Concludeer dat het belangrijk is dat je over dit onderwerp goed weet wat er gebeurd is en wat er aan vooraf ging. DIA 4 Introduceer het thema aan de hand van de eerste dia van de PP. Mogelijke vragen: Wat zie je op de foto? Wat voor indruk maakt de militair in kwestie op je? Vertel dat aan het eind van de les duidelijk zal zijn wie de man op de foto is, en wat hij daar doet. Vertel dat de foto is genomen in Srebrenica. DIA 5 Kijk samen naar de twee korte filmfragmenten uit de documentaire Cry from the Grave. 5
6 DIA 6 Deel opdracht 2 als knipvel uit. Leerlingen werken in groepen van vier aan de opdracht en kijken de opdracht zelf na met het antwoordvel (zie bijlage 2) in juiste volgorde. DIA 7 Vertel dat er veel discussie is over een juiste definitie van genocide, maar dat dit de wettelijk gehanteerde definitie is, bijvoorbeeld door het huidige VN-Tribunaal in Den Haag. DIA 8 / 9 / 10 Vertel dat de wetenschapper Gregory Stanton acht fasen onderscheidt in het genocidaal proces: classificatie, symbolisatie, dehumanisatie, organisatie, polarisatie, voorbereiding, vernietiging en ontkenning. De VN-definitie leidt er volgens Stanton toe dat genocide pas herkend wordt, als vernietiging heeft plaatsgevonden. Door verschillende fasen te onderscheiden zou men eerder kunnen ingrijpen in een genocidaal proces, zodat de feitelijke vernietiging uiteindelijk niet plaatsvindt. 6
7 DIA 11 Opdracht 3 kunnen leerlingen invullen op werkblad. DIA 12 Loop de genocidale fasen nogmaals door aan de hand van antwoordblad (bijlage 1). Dit is generaal Mladic die kort voordat hij genocide zou plegen op de moslimbevolking, moslims te drinken geeft. Boodschap: Wees kritisch op de bronnen die je als onderzoeksjournalist onder ogen krijgt! 7
8 LES 2 WIE HEEFT WELKE ROL GESPEELD: DE ACTOREN LESDOEL Leerlingen weten welke rol vier van de betrokken actoren (daders en omstanders) bij Srebrenica hebben gespeeld. VOORBEREIDING Bekijk het bronmateriaal over de vier actoren. Zie bronmateriaal les 2 en 3. ACTIVITEITEN KLASSIKAAL Uitleg dat er verschillende actoren betrokken waren bij Srebrenica: daders, omstanders en slachtoffers. Leerlingen gaan voor vier actoren (daders en omstanders) uitzoeken wat hun rol is geweest (opdracht 4). Slachtoffers komen aan de orde in les 4. Duur: 5 minuten. GROEPSWERK Leerlingen bestuderen de bronnen voor les 2 en 3. Leerlingen schrijven kort profiel van de vier actoren. Profielen en foto s gaan in onderzoeksdossiers. Duur: 45 minuten. 8
9 LES 3 WAAROM? DE ACHTER- GRONDEN VAN DE ACTOREN LESDOEL Leerlingen kunnen met behulp van drie van de vier invalshoeken van maatschappijwetenschappen (sociaal-cultureel, sociaaleconomisch en politiek-juridisch) achterliggende verklaringen formuleren voor de rol die de actoren hebben gespeeld in Srebrenica. De begrippen ideologie, macht en omstandigheden krijgen diepere betekenis voor leerlingen in de context van de genocide in Srebrenica. VOORBEREIDING Bekijk het voorbeeld van een argumentenkaart (zie hiervoor bijlage 3). Zorg voor vier grote vellen papier en zes kleuren stiften per groepje (drie invalshoeken, plus ideologie, macht en omstandigheden). Bekijk (nogmaals) het bronmateriaal voor les 2 en 3. ACTIVITEITEN KLASSIKAAL Uitleg over opdracht 5 van werkblad (Lessen) Samen bekijken van het voorbeeld van de argumentenkaart (bijlage bij Lessen). Duur: 5 minuten. GROEPSWERK Leerlingen definiëren (wederom met behulp van de bronnen) vanuit de drie verschillende invalshoeken van maatschappijwetenschappen achterliggende verklaringen voor de rol die de actoren hebben gespeeld bij de genocide in Srebrenica. Per invalshoek minimaal twee achterliggende verklaringen per actor. Leerlingen maken vier argumentenkaarten. Beschrijvingen en argumentenkaarten gaan in onderzoeksdossiers. Duur: 45 minuten. 9
10 LES 4 HET HEDEN LESDOEL Leerlingen realiseren zich dat een oorlog zoals in voormalig Joegoslavië doorwerkt in het heden en dat het moeilijk is voor verschillende bevolkingsgroepen om weer vreedzaam samen te leven. VOORBEREIDING Lees het fragment uit het boek van Drakulić. (zie bijlage 4van deze handleiding). Bekijk het bronmateriaal voor les 4. Bekijk opdracht 6. ACTIVITEITEN KLASSIKAAL Voorlezen fragment Drakulić (zie bijlage 4). Bespreken contrast tussen verantwoordelijken die het samen gezellig hebben en de burgers die uit elkaar zijn gedreven. Uitleg opdracht 6 (het heden). Duur: 20 minuten. GROEPSWERK Leerlingen gaan aan de slag met opdracht 6 (bronmateriaal les 4). Bevindingen gaan in onderzoeksdossiers. Duur: 30 minuten. 10
11 LES 5 HET JOURNALISTIEKE EINDPRODUCT LESDOEL Leerlingen kunnen op basis van de verzamelde informatie een kwalitatief goede bijlage voor een krant maken. VOORBEREIDING Bekijken van de site: Neem de tips voor het schrijven van een goed artikel door, zie 22/hoe-schrijf-ik-een-artikel-in-3-stappen. ACTIVITEITEN KLASSIKAAL Uitleg over opdracht 7. Doornemen van tips voor het schrijven van een artikel. Duur: 10 minuten. GROEPSWERK Leerlingen verdelen per groep de deelthema s om een artikel over te schrijven. Mogelijke deelthema s zijn: de profielen van de actoren (of een selectie), achterliggende verklaringen voor het handelen van de actoren (invalshoeken), ideologie, macht en omstandigheden, Srebrenica nu, het VN-tribunaal, de moeders van Srebrenica etc. Alle leerlingen schrijven individueel minimaal 1 artikel, beschrijvend of opiniërend. Leerlingen kiezen foto s die ze in hun bijlage willen opnemen. De bijlage wordt in elkaar gezet en geprint. Duur: 40 minuten. N.B.: Leerlingen hebben waarschijnlijk meer tijd nodig en kunnen buiten de les hun bijlage afmaken. 11
12 LES 6 HOE MOET NEDERLAND OMGAAN MET SREBRENICA? LESDOEL Leerlingen vormen een gedeelde mening over hoe Nederland vandaag de dag om moet gaan met de genocide die in Srebrenica heeft plaatsgevonden. Dit is een gemeenschappelijke afsluiting van het project. VOORBEREIDING Bekijk de regels voor een socratisch gesprek (zie bijlage 5). ACTIVITEITEN KLASSIKAAL Doornemen regels voor een socratisch gesprek (dia 15 en 16). Klas indelen in drie groepen. Duur: 10 minuten. GROEPSWERK Elke groep kiest een voorzitter. Elke groep voert een gesprek over de vraag hoe Nederland om zou moeten gaan met Srebrenica, een zwarte bladzijde uit onze geschiedenis (opdracht 8). Duur: 30 minuten. KLASSIKAAL De uitkomsten van de verschillende socratische gesprekken worden klassikaal gedeeld. Duur: 10 minuten. LESOPZET: INHOUD EN ACHTERGROND DIA 15 DIA 16 12
13 BIJLAGE 1 ANTWOORDBLAD OPDRACHT GENOCIDALE FASEN VAN STANTON CLASSIFICATIE Bijvoorbeeld Mladic die de Moslims Turken noemt (zie feitenrelaas 11 juli 1995, de val). Duidelijk blijkt ook uit filmfragmenten dat de Moslims als groep worden gezien en behandeld. SYMBOLISATIE Je zou het benoemen van Moslims als Turken op die manier kunnen zien (zie feitenrelaas). DEHUMANISATIE Niet gezien in filmfragmenten en feitenrelaas. ORGANISATIE Het Servisch-Bosnische leger komt georganiseerd over in de filmfragmenten en ook uit het feitenrelaas blijkt (Mladic en Karremans) dat het allemaal strak georganiseerd was. POLARISATIE Bijvoorbeeld in het feitenrelaas 1993: Srebrenica over Bosnische Serviërs en Moslims die lijnrecht tegenover elkaar stonden en waar iedere nuance verdwenen was. VOORBEREIDING Blijkt uit filmfragmenten en ook uit feitenrelaas 11, 12 en 13 juli Srebrenica. VERNIETIGING Blijkt uit filmfragmenten (Moslims worden neergeschoten als ze proberen te vluchten) en feitenrelaas (Later ). ONTKENNING Blijkt engiszins uit feitenrelaas (massagraven, niet alle stoffelijke overschotten zijn teruggevonden) en uit filmfragment (er is nooit meer iets vernomen van de mannen in het eerste filmfragment). 13
14 BIJLAGE 2 ANTWOORDBLAD BIJ OPDRACHT Verschillende volkeren op de Balkan worden in een nieuwe staat verenigd. Er wonen o.m. Kroaten, Serviërs, Slovenen, Macedoniërs, Albanezen en Bosniërs. De nieuwe staat heet Joegoslavië. WOII 1980 In WOII vechten de Joegoslaven niet alleen tegen de Duitsers maar ook tegen elkaar. Partizanenleider Tito verslaat de Duitsers en maakt van Joegoslavië een communistische staat. Hij blijft tot 1980 aan de macht en onderdrukt het nationalisme van de verschillende bevolkingsgroepen met harde hand. 1980: NA DE DOOD VAN TITO Tito heeft geen opvolger aangewezen. De economische situatie in Joegoslavië verslechtert. In de verschillende republieken neemt het nationalisme toe, met name in Servië. Bij de herdenking van de Slag bij het Merelveld in 1989 spreekt de Servische leider Milosevic de menigte toe. 14
15 1991: KROATIË EN SLOVENIË WILLEN ONAFHANKELIJK WORDEN Servië wil de onafhankelijkheid van Kroatie en Slovenie niet accepteren.er breekt een bloedige, wrede burgeroorlog uit tussen Kroaten en Serviërs. Serviërs proberen gebied in Kroatië te veroveren waar veel Serviërs wonen. Kroaten verdrijven op hun beurt weer Serviërs in Kroatië. 1992: BURGEROORLOG IN BOSNIË De burgeroorlog in Joegoslavië verplaatst zich naar Bosnië. Bosnische Serviërs willen aansluiting bij Servië.Bosnische Kroaten willen aansluiting bij Kroatië. De Bosniërs kunnen zich bij niemand aansluiten. 15
16 1993: CONCENTRATIEKAMPEN In de internationale pers verschijnen foto s die wijzen op ernstige oorlogsmisdaden door de Bosnische Serviërs. Een (later omstreden) foto van Kamp Omarksa schokte de wereld. 1993: SREBRENICA Bosnische Serviërs proberen Bosniërs van hun grondgebied te verdrijven. Srebrenica, een Bosnische plaats aan de grens met Servië, stroomt vol met verdreven Bosnische vluchtelingen. De vluchtelingen worden omringd door Bosnische Serviërs. Bosniërs nemen zelf ook de wapens op. Legerleider Naser Oric voert vanuit Srebrenica uitvallen uit in de omringende dorpen. De lokale Servische bevolking wordt bij deze aanvallen geterroriseerd. Zo is van troepen van Oric bekend dat zij gedwongen kiezen trekken met roestige tangen. 1993: VN ROEPT SREBRENICA UIT TOT SAFE HAVEN De Franse VN-generaal Phillipe Morillon verklaart dat Srebrenica zich onder de bescherming van de VN bevindt en dat de wereld hen niet in de steek zal laten. Toestroom van vluchtelingen neemt toe. 16
17 1993: OPRICHTING JOEGOSLAVIË-TRIBUNAAL IN DEN HAAG Al tijdens de oorlog wordt een VN tribunaal ingericht dat volgens het oprichtingsstatuut op vier punten mag aanklagen: Misdaden tegen de menselijkheid Schending van de Verdragen van Genève Genocide Oorlogsmisdaden JANUARI 1995: SREBRENICA ONDER DUTCHBAT Dutchbat III arriveert. Vierhonderd blauwhelmen moeten de lokale bevolking van Srebrenica beschermen tegen de omringende Bosnische Serviërs. Dutchbat III is licht bewapend. De bevoorrading verloopt moeizaam. Minister van defensie signaleert een gebrekkige inspanning van de VN om taken van Dutchbat te ondersteunen. 11 JULI 1995: DE VAL VAN DE VEILIGE ENCLAVE De Bosnisch Servische troepenleider Ratko Mladic neemt de enclave in. Hij refereert aan de mislukte Servische opstand tegen de Turken in de 19e eeuw, door de Moslims in Bosnië Turken te noemen. Dutchbat vraagt de VN om luchtsteun. Het verzoek om luchtsteun is volgens de verantwoordelijke Franse generaal Janvier niet op het juiste formulier aangevraagd. Mladic en zijn mannen gijzelen 30 Dutch batters. De luchtsteun die dag later komt is too little too late. 17
18 12 JULI 1995: MLADIC EN KARREMANS Luitenant kolonel Karremans komt met Ratko Mladic overeen dat Mladic de mannen van de vrouwen en kinderen zal scheiden, de mannen zal ontwapenen en de bevolking gedeporteerd zal worden. De Nederlandse gijzelaars zullen worden vrijgelaten. 13 JULI 1995: ONTRUIMING EN DEPORTATIE Dutchbat ontruimt de compound waar duizenden vluchtelingen hun toevlucht toe hebben genomen en assisteert bij het verwijderen van de vluchtelingen uit Srebrenica. Later zal blijken dat vrijwel alle Bosnische mannen uit Srebrenica (ongeveer 8000) vermoord zijn. 22 JULI 1995: DUTCHTBAT ARRIVEERT IN ZAGREB Dutchbat wordt in Zagreb verwelkomd door prins Willem-Alexander en premier Kok. Karremans houdt een omstreden persconferentie. LATER... Duidelijk wordt dat ongeveer 8000 Bosniërs in de bergen rond Srebrenica door de Bosnische Serviërs zijn vermoord en gedumpt in verschillende massagraven in de omgeving. Van niet alle mannen zijn de stoffelijke resten teruggevonden of geïdentificeerd. Hun dood wordt jaarlijks op 11 juli herdacht. 18
19 10 APRIL 2002 Het Srebrenica-rapport door het NIOD wordt overhandigd aan de minister president. Uit dit rapport blijkt een politieke medeverantwoordelijkheid voor het feit dat de Nederlandse militairen de genocide niet hadden kunnen voorkomen. Dit leidt tot de val van het kabinet-kok op 16 april
20 BIJLAGE 3 VOORBEELD VAN EEN ARGUMENTENKAART Sociaal-economisch Politiek-juridisch ACTOR Sociaal-cultureel Ideologie, macht, omstandigheden 20
21 BIJLAGE 4 FRAGMENT UIT HET BOEK VAN SLAVENKA DRAKULIC Fragment uit het boek Ze zouden nog geen vlieg kwaad doen van Slavenka Drakulić (p ). Dit boek is gebaseerd op een verblijf van een halfjaar in Nederland, waar de schrijver de processen van het Joegoslavië-tribunaal bijwoonde. Hoe vreedzaam de van oorlogsmisdaden verdachte mannen van verschillende nationaliteiten samenleven, blijkt uit een gedicht dat Žarić zelf heeft geschreven. Er komen regels in voor als: Het doet er niet toe wat daarginds is gebeurd maar hoe het hier is, nu. En Žarić eindigt als volgt: En als men in ons land zou weten hoe wij hier leven in harmonie zou men de wapens neerleggen en ze vernietigen in naam van de vrede. Dit gedicht is een les Voor alle aardige en eerlijke mensen Als er harmonie is in Den Haag volg dan ons voorbeeld dan komt het voor iedereen goed. Dit gedicht De waarheid over Den Haag, is door iedereen geaccepteerd als het officieuze volkslied van de gedetineerden in Scheveningen. Goran Jelišić, die als woordvoerder van de groep optreedt, zei tegen het publiek in de rechtszaal (toen hij als karaktergetuige het proces tegen Landjo bijwoonde) dat mannen van verschillende nationaliteiten in hun gevangenenverblijf onderling vrede hadden weten te bereiken, maar voegde eraan toe dat hij betwijfelde of de mensen in hun land tot hetzelfde in staat waren. De gedetineerden waren gezamenlijk tot de conclusie gekomen dat het Tribunaal moet bijdragen aan het tot stand brengen van duurzamen vrede in Bosnië. In die conclusie zien ze zelf echt niets ironisch. Als de nacht valt, trekken de mannen in Scheveningen zich terug in hun knusse, maar kleine appartementen, uitgerust met satellietschotels zodat ze naar tv-programma s in hun taal kunnen kijken (een faciliteit die geen enkele hotelkamer biedt) en een koffiezetapparaat zodat ze een kopje koffie kunnen drinken, omdat ze dat nu eenmaal zo gewend zijn en het een inbreuk op hun rechten zou zijn om hun deze gewoonte te ontzeggen. En voordat ze met of zonder slaapillen- in slaap vallen, wijdt geen van hen ook maar één gedachte aan de paradox van Scheveningen: het feit dat hun verblijf na al die jaren uiteindelijk een soort Joegoslavië in het klein lijkt. Het Joegoslavië van broederschap en eenheid bestaat niet meer, behalve hier, in deze gevangenis. En de mannen die de meeste verantwoordelijkheid dragen voor het uiteenvallen van het land en voor de dood van duizenden en nog eens duizenden oorlogsslachtoffers, leven tegenwoordig niet alleen in eenheid en broederschap samen, maar ook in luxe. Het leven dat ze nu als gedetineerden leiden, is de grootste anti-oorlogsdemonstratie die je je kunt voorstellen; alleen komt die veel te laat en zetten die aardige kerels die kaarten, eten koken en tv kijken allen voor 21
22 gek die zijn achtergebleven en die hen vroeger zo serieus namen. Ze maken hen die hun orders opvolgden belachelijk. Ze bespotten degenen die hun dierbaren hebben verloren. Ze maken elk offer betekenisloos. Maar als deze broederschap en eenheid van de gezworen vijanden van gisteren werkelijk de epiloog van deze oorlog is, vraag je je af waar die oorlog dan eigenlijk over ging. Als je naar de vrolijke jongens in het Scheveningse gevangenenverblijf kijkt, is het antwoord duidelijk: nergens over. 22
23 BIJLAGE 5 BASISHOUDING EN BASISREGELS VOOR EEN SOCRATISCH GESPREK De leerlingen voeren 30 minuten een socratisch gesprek met elkaar over de vraag: Hoe zou Nederland om moeten gaan met Srebrenica, een zwarte bladzijde uit onze geschiedenis? Doel van het gesprek is om een aantal gedeelde antwoorden te formuleren op deze vraag. Basishouding voor het aangaan van een socratisch gesprek Zet je actief in voor het gesprek. Stel een fundamentele vraag die voor iedereen betekenisvol is. Doe geen beroep op autoriteit. Luister naar elkaar. Streef naar consensus (overeenstemming). Basisregels voor het aangaan van een socratisch gesprek Stel vragen zoals 'Hoe komt het dat? Wat denk je bij? Houd een dialoog. Het socratisch gesprek moet een gesprek blijven. Geef een ander ruimte om ook wat te vertellen. De deelnemers kan op ieder moment gevraagd worden een samenvatting te geven van wat de ander heeft gezegd. Denk voor de ander. Je moet proberen mee te denken met degene die aan het woord is. Kun je volgen wat hij bedoelt? Maak alleen opmerkingen die iets met de vraag te maken hebben. Luister zo veel mogelijk, schrijf zo min mogelijk. 23
Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 KNIPVELLEN
Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 KNIPVELLEN NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies OPDRACHT 2 HET FEITENRELAAS Zet de feiten op een rijtje door een
Nadere informatieLes 1 De feiten. Wat gebeurde er in 1995 in Srebrenica?
Les 1 De feiten Wat gebeurde er in 1995 in Srebrenica? Cry from the grave (kijk vanaf 01min48 tot en met 3min50 en van 51min tot 54min 59 ) Opdracht 2: de feiten Opdracht 2 bevat tijdsaanduidingen en
Nadere informatieMaatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 LESSEN
Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 LESSEN NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies LES 1 GENOCIDE IN SREBRENICA, DE FEITEN OPDRACHT 1 WAT WEET JE ER AL
Nadere informatieTitel Nederlandse troepen in Srebrenica
Nederlandse troepen in Srebrenica Hoe zorg je voor vrede in moeilijke tijden? Korte lesomschrijving Leerlingen verwerven in deze les informatie over de burgeroorlog in Joegoslavië. Ook onderzoeken ze de
Nadere informatieDe dood van Joegoslavië ( )
Geschiedenis van de laatste 50 jaar De dood van Joegoslavië (1990-1995) Bas Levinsohn 1 Inleiding Overzicht colleges Titel college Thema college Tijdsperiode 1 De Cubaanse rakketencrisis Beslissingen tijdens
Nadere informatieHandleiding Srebrenica
Korte lesomschrijving In deze les staat de vensterplaat over de val van Srebrenica central. De leerlingen ontdekken aan de hand van deze interactieve vensterplaat waarom Nederlandse soldaten daar waren
Nadere informatie200 JAAR STATEN-GENERAAL
200 JAAR STATEN-GENERAAL NOVEMBER 2015 - POLITIEK IN PRAKTIJK #7 WAT HEB JE NODIG Knipblad met jaartallen (gekleurd papier) Knipblad met foto s/uitleg (wit papier) Magneetjes + magneetbord Uitgeknipte
Nadere informatieWie ben jij? HANDLEIDING
HANDLEIDING Wie ben jij? Korte omschrijving lesactiviteit Iedereen legt vijf vingers op tafel. Om de beurt vertel je iets over jezelf, waarvan je denkt dat het uniek is. Als het inderdaad uniek is, dan
Nadere informatie;k;lk. Les 1 Verschillende soorten nieuws
Les 1 Verschillende soorten nieuws Voorbereiding: U kunt zich aanmelden voor de Nieuwsservice op http://www.nieuwsindeklas.nl/mijn-account/bestellingen en kosteloos dagen weekbladen aanvragen. Deze krijgt
Nadere informatie5.2. Boekverslag door L woorden 2 juni keer beoordeeld. Geschiedenis. Inleiding
Boekverslag door L. 2156 woorden 2 juni 2007 5.2 44 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Dit werkstuk gaat over de val van Srebrenica en welke rol Nederland hierin speelde. De hoofdvraag is dan ook:
Nadere informatieNationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld
Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 1. Boeven in beeld Les 1. Boeven in beeld Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 120 minuten Samenvatting van de les De les begint met een klassikaal
Nadere informatieGeschiedenis 2e fase DE ARMEENSE GENOCIDE 1915 LESSEN
Geschiedenis 2e fase DE ARMEENSE GENOCIDE 1915 LESSEN NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies LES 1 WAT IS ER GEBEURD MET DE ARMENIËRS? Tijdens WOI zijn er in het Osmaanse Rijk (nu:
Nadere informatieInformatiebrochure Bosnië-Herzegovina. Zwolle
Informatiebrochure Bosnië-Herzegovina Zwolle Inleiding Bosnië-Herzegovina is een van de jongste staten van Europa. Wat zou je ervan vinden om dit land en zijn bevolking te ontmoeten?? Je zult onder de
Nadere informatiede Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein CR Den Haag
> Retouradres Postbus 20701 2500 ES Den Haag de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Ministerie van Defensie Plein 4 MPC 58 B Postbus 20701 2500 ES Den Haag www.defensie.nl
Nadere informatieSeksueel grensoverschrijdend gedrag
Kriebels in je buik Seksueel grensoverschrijdend gedrag 1 Seksueel grensoverschrijdend gedrag Groep 8 90 min Begrippen Seksuele grensoverschrijding, seksueel misbruik, vertrouwenspersoon, veilig thuis
Nadere informatieDocentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8
Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 1 Inhoud Voorbereidende les Afsluitende les Aanvullend materiaal bij deze lessen staat op de website: Introductiefilmpje PowerPoint presentatie Werkbladen 2 Voorbereidende
Nadere informatieJessica Huizer. aardrijkskunde
Naam: Studentnummer: Opleiding: Klas: Vak: Docent: Jessica Huizer 0541685 Pabo 2P aardrijkskunde Vincent Bax 3 lessen * Introductie thema: Identiteit * introductie venster: Hindoeïsme * Les1: godsdiensten
Nadere informatieVoor de paboopleider. Werkvorm 4: voor de opleider (1) beeldgebruik
Werkvorm 4: voor de opleider (1) Beelden van de Jodenvervolging in de les Bij deze werkvorm is een aantal foto s, casussen en adviezen verzameld om studenten te laten nadenken over het gebruik van beelden
Nadere informatieBronnenopdracht bij de stadia van Stanton
Bronnenopdracht bij de stadia van Stanton Tijdens deze opdracht gaan leerlingen aan de slag met bronnenmateriaal over de Holocaust en de Armeense genocide. Leerlingen bekijken het model van de Amerikaanse
Nadere informatiePuzzel: Wat is een staatsgreep?
Puzzel: Wat is een staatsgreep? Korte omschrijving werkvorm In de zomer van 2016 is er een mislukte poging tot een staatsgreep gedaan in Turkije. Maar wat is een staatsgreep eigenlijk? De leerlingen bekijken
Nadere informatieDuur van de les Introductie (video en gesprek) 15 minuten Kern (gesprek over bronnen) 15 minuten Afsluiting (werkblad en themabepaling) 30 minuten
Les3 Cultureel burgerschap Organisatie Dit heeft u nodig: Digibord (hyperlink Nieuwsmediaportal) Landelijke en regionale dagbladen via de Nieuwsservice Pennen NieuwsMakers Toolkit Werkblad Cultureel burgerschap
Nadere informatieDEMOCRATIE OF DICTATUUR?
JUNI 2015 - POLITIEK IN PRAKTIJK #4 WAT HEB JE NODIG (Kleuren)prints van de leestekst en werkbladen A en B. Elke leerling een pen of potlood. DE WERKVORM IN HET KORT Aan de hand van twee korte verhaaltjes
Nadere informatieGroep: 3 Lay-out: Teodiros Adgeh, Kayleigh Burgmeijer Voorzitter:Ise Korink Secretaris:Frederike Dopper
Groep: 3 Lay-out: Teodiros Adgeh, Kayleigh Burgmeijer Voorzitter:Ise Korink Secretaris:Frederike Dopper Voorwoord blz. 3 Hoofdstuk 1:de geschiedenis van Srebrenicia.blz. 4/14 Hoofdstuk 2:de aanval op Srebrenicia.blz.
Nadere informatieOver de grens: Holocaust Memorial Day 2017
Over de grens: Holocaust Memorial Day 2017 Op 27 januari 1945 werd het nazi-concentratiekamp Auschwitz door Sovjet-soldaten bevrijd. Tijdens de oorlogsjaren werden er in Auschwitz meer dan 1 miljoen Joden,
Nadere informatieNiveau: klas 3 h/a, ook te gebruiken in bovenbouw h/a
Domino - Verandering en continuïteit in Rusland, 1894-1921 De Russische geschiedenis in de periode 1894-1921 kenmerkte zich onder meer door Opstand in 1905, twee revoluties in 1917 en een burgeroorlog
Nadere informatiePuzzel: Wie zit waar in de Ridderzaal?
Puzzel: Wie zit waar in de Ridderzaal? Korte omschrijving werkvorm De leerlingen lezen een tekst en maken een puzzel in de vorm van de plattegrond van de Ridderzaal op Prinsjesdag. Afhankelijk van het
Nadere informatieVoedsel onder de loep
Voeding graad 2 Lesvoorbereiding Voedsel onder de loep Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les Print het krantenartikel 'Voeding kan de aarde redden' 1
Nadere informatieMigratie. Ik vertrek - Zij vertrokken VMBO 2. docentenhandleiding
Migratie Ik vertrek - Zij vertrokken VMBO 2 docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl
Nadere informatieLesontwerp 8. Hoe was het mogelijk dat de wereld in 1962 op de rand van een derde wereldoorlog stond?
Lesontwerp 8. Hoe was het mogelijk dat de wereld in 1962 op de rand van een derde wereldoorlog stond? Docent School Klas Mirella Middelkoop Helen Parkhurst, Almere 3 havo Doel Met deze lessen wil ik met
Nadere informatieMet welk werk kunnen kinderen uit groep 5-6 thuiskomen en hoe kunt u uw kind thuis helpen?
Met welk werk kunnen kinderen uit groep 5-6 thuiskomen en hoe kunt u uw kind thuis helpen? In groep 5-6 nemen kinderen steeds vaker werk mee naar huis. Vaak vinden kinderen het leuk om thuis aan schooldingen
Nadere informatiede Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein CR Den Haag
> Retouradres Postbus 20701 2500 ES Den Haag de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Ministerie van Defensie Plein 4 MPC 58 B Postbus 20701 2500 ES Den Haag www.defensie.nl
Nadere informatieLesplan atheneum 5. Woensdag 16 mei 2007, 3 e uur, blok 6: literatuur, les 1
Woensdag 16 mei 2007, 3 e uur, blok 6: literatuur, les 1 - Leerlingen weten wat er dit blok van ze wordt verwacht. - Ze vormen groepen, verdelen de taken (logboek en planning, contextonderzoek, filmen
Nadere informatieTijd: 8:30. Klas: 3HVc 9:10. Beginsituatie Leerlingen hebben week hiervoor toets seksualiteit gehad (zie paper 1)
Lesplan les 1 Seksualiteit: Grenzen en Wensen Tijd: 8:30 Klas: 3HVc Aantal lln: 15 Introductie van de lessenserie: grenzen en wensen Beginsituatie Leerlingen hebben week hiervoor toets seksualiteit gehad
Nadere informatieMeningsvorming: jij en vluchtelingen
Meningsvorming: jij en vluchtelingen Korte omschrijving Het kan uw leerlingen bijna niet ontgaan zijn dat de Europese Unie te maken heeft met een grote stroom vluchtelingen. Sinds een paar maanden is dit
Nadere informatieOntwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO
Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Student: Vincent van der Maaden, MSc Studentnummer: 5783070 Opleiding: Interfacultaire lerarenopleiding, UvA Vakgebied: Aardrijkskunde
Nadere informatieLesbrief Operatie Barbarossa
Lesbrief Operatie Barbarossa Hoe werd er in Nederland gereageerd op de Duitse inval in de Sovjet-Unie? Docentenhandleiding Hitler opent op 22 juni 1941 een tweede front. Nazi-Duitsland valt Stalin s Sovjet-Unie
Nadere informatieLESSENSERIE 4: CKV-NL Recensie schrijven Lesplannen
LESSENSERIE 4: CKV-NL Recensie schrijven Lesplannen Algemene gegevens Docent Evah den Boer School Helen Parkhurst Titel lessenserie Recensie schrijven CKV/NETL Klas (en niveau) 4 vwo Aantal leerlingen
Nadere informatieMigratie. Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO. docentenhandleiding
Migratie Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl
Nadere informatieVoordoen (modelen, hardop denken)
Voordoen (modelen, hardop denken) De tekst hieronder gebruikt u bij opdracht 3. U doet dan op het bord voor hoe u een gedicht schrijft. Hardopdenktekst Zelf vind ik het best erg voor de mensen in Egypte
Nadere informatieDocentenhandleiding Schrijven bij geschiedenis
Docentenhandleiding Schrijven bij geschiedenis In deze docentenhandleiding vindt u meer informatie over de schrijfinstructie-les, die aansluit bij de lessenserie Nederland als democratie. Het doel van
Nadere informatieDe studenten maken vanuit verschillende perspectieven nieuws over vluchtelingen en ontdekken hoe moeilijk het is om objectief te blijven.
Praktische informatie Uitleg & instructie In samenwerking met: Als vervolg op het bezoek aan het Humanity House, kunnen studenten met de les Vluchtelingen in Beeld op school actief aan de slag met hun
Nadere informatieLesplan Nederlands Project Pocket
Lesplan Nederlands Project Pocket Docent: Tijd: 5 keer 50 minuten Klas: 3 havo Les Algemene informatie: Beginsituatie Gelijke rechten voor vrouwen in het verleden en het heden. De bestuderen literaire-
Nadere informatieWIE ZIT WAAR IN DE RECHTBANK?
WIE ZIT WAAR IN DE RECHTBANK? APRIL 2015 - POLITIEK IN PRAKTIJK #2 DE WERKVORM IN HET KORT De leerlingen vullen bij een plaatje van de rechtszaal in waar de rechter zit, en waar de verdachte, de advocaat,
Nadere informatieBeoordeling power-point groep 5
Beoordeling power-point groep 5 Leerkracht: Leerling: Onderdeel 2 4 6 8 10 Opmerkingen Titeldia: Duidelijke titel met onderwerp/naam/groep Inhoudsopgave: Puntsgewijs wat ga je behandelen. Plaatjes: Functioneel
Nadere informatiePuzzel: De rechtszaal
Puzzel: De rechtszaal Korte omschrijving werkvorm: De leerlingen vullen in wie waar zit of staat in de rechtszaal. Leerdoel: De leerlingen kennen de opstelling van een rechtszaal en ze weten welke actoren
Nadere informatieModule H4-5 DE REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN (OPKOMST EN ONDERGANG)
Module H4-5 DE REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN (OPKOMST EN ONDERGANG) WERKSCHEMA (alle leerroutes) 3 lesweken Onderdeel van toets T3 in toetsweek 2 Alle informatie over deze module vind je hier:
Nadere informatielesmateriaal Taalkrant
lesmateriaal Taalkrant Toelichting Navolgend vindt u een plan van aanpak en 12 werkbladen voor het maken van de Taalkrant in de klas, behorende bij het project Taalplezier van Stichting Wereldleren. De
Nadere informatieVervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3)
Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3) Na de dood van Stalin leek de Sovjet greep op het Oost Europa wat losser te worden. Chroesjtsjov maakte Stalins misdaden openbaar (destalinisatie),
Nadere informatieDoel van de les: Aan het eind van de les kunnen de kinderen Wordpress gebruiken om informatie weer te geven.
Een les Wordpress Studenten: Mentor: Stageschool: Groep: Datum: Doel van de les: Aan het eind van de les kunnen de kinderen Wordpress gebruiken om informatie weer te geven. Beginsituatie: In deze les word
Nadere informatieDe vragen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en zijn onderverdeeld in de volgende vijftien categorieën:
> Categorieën De vragen sluiten aan bij de belevingswereld van de leerlingen en zijn onderverdeeld in de volgende vijftien categorieën: 1 > Poten, vleugels, vinnen 2 > Leren en werken 3 > Aarde, water,
Nadere informatieToespraak Gerdi Verbeet. Congres Vergeten slachtoffers tijdens WOII in de GGz De Basis Doorn, 10 juni Geachte aanwezigen,
Toespraak Gerdi Verbeet Congres Vergeten slachtoffers tijdens WOII in de GGz De Basis Doorn, 10 juni 2016 Geachte aanwezigen, Dank voor de uitnodiging om hier te komen spreken in Doorn, dichtbij Den Dolder
Nadere informatieKaart Naam Handleiding
Lesbrief Dialoog Lesoverzicht In deze les wordt de gespreksvorm Dialoog geïntroduceerd. De les is gebaseerd op een aantal kaarten uit de kinderkennisbank. In het overzicht hieronder kun je zien welke.
Nadere informatieHandleiding voor de digitale les Internet in 2025 Kinderen tekenen de toekomst
Handleiding voor de digitale les Internet in 2025 Kinderen tekenen de toekomst Een digitale les voor groep 6, 7 en 8 van het primair onderwijs waarbij leerlingen nadenken over innovatieve toepassingen
Nadere informatieMEDIALOGICA De lange arm van China
MEDIALOGICA De lange arm van China DOCENTENHANDLEIDING Leeftijd: 13-15 jaar, 16-18 jaar Geschikt voor: vmbo, havo en vwo (onderbouw en bovenbouw) Vakgebied en kerndoelen: Deze les vindt aansluiting bij
Nadere informatieDocentenhandleiding De Europese Unie en de Syrische vluchtelingencrisis
Docentenhandleiding De Europese Unie en de Syrische vluchtelingencrisis Inleiding Het simulatiespel De Europese Unie en de Syrische vluchtelingencrisis draait om een van de grote uitdagingen waar de Europese
Nadere informatieSTG CONFIDENTIEEL. Directie Operatiën Koninklijke landmacht Afd. Inlichtingen en Veiligheid Sectie Inlichtingen SUPINTREP. Enclaves ZEPA en SREBRENICA
Directie Operatiën Koninklijke landmacht Afd. Inlichtingen en Veiligheid Sectie Inlichtingen SUPINTREP Enclaves ZEPA en SREBRENICA Standdatum: 07 maart 1994 - SUPINTREP ENCLAVES SREBRENICA en ZEPA ALGEMEEN.
Nadere informatieLeerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam
Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt
Nadere informatieChina Pagina 1. - Wie nodig jij uit voor een Chinese maaltijd? -
China Pagina 1 Colofon Uitnodiging voor maaltijd in Chinees Les voor groep 6-8 150-180 minuten Handvaardigheid Let op! In deze les opzet werken leerlingen in tweetallen, en maken samen 1 werkstuk, maar
Nadere informatieTijd Activiteit Leerling Activiteit Docent Hulpmiddelen Opening Het IOP met persoonlijke leerdoelen (opnieuw) bespreken.
Werken met de Cirkel van Ontwikkeling Les 1: Introductie Cirkel van Ontwikkeling. Beginsituatie De leerlingen weten wat persoonlijke leerdoelen zijn en wat een IOP is. Leerdoelen Na de les kent de leerling
Nadere informatieLesplan media cultuur
Lesplan media cultuur Beginsituatie De leerlingen die deze lessenserie zullen gaan volgen, hebben les op het Montesori onderwijs. De leerlingen hebben een hoge mate van zelfstandigheid en zijn gewent elkaar
Nadere informatieLESBRIEF LES 1 DE VOEDSELKETENLES SAMENVATTING LES 1 VOORBEREIDING BENODIGDHEDEN DUUR LESDOELEN LINK ZAAKVAKKENINHOUD. Wat is voedselverspilling?
SAMENVATTING In deze les wordt het begrip voedselverspilling geïntroduceerd. De leerlingen maken kennis met een voedselketen en ontdekken welke partijen daarbij betrokken zijn (de schakels in de voedselketen:
Nadere informatieKop. Romp. Lesbrief Seksualiteit Leerjaar 1-Profiel1,2,3
Lesbrief Seksualiteit Leerjaar 1-Profiel1,2,3 Tijd: 50 minuten Voorbereiding: op www.meerdanliefde.nl is veel informatie te vinden in redelijk eenvoudige taal. Ook in het App Note Mouse draaiboek staan
Nadere informatieKijktip: Beeldvorming in de media
Kijktip: Beeldvorming in de media Korte beschrijving werkvorm Aan de hand van drie filmpjes bekijken de leerlingen de Occupy-beweging. In twee van de drie filmpjes wordt een duidelijke boodschap verkondigd.
Nadere informatieOorlogsbron van de Maand MEI 2017
ALGEMEEN Oorlogsbron van de Maand MEI 2017 De Oorlogsbron van de Maand is ontwikkeld om tussendoor of als start van een les uit te voeren. Het is een korte opdracht waarbij leerlingen en wellicht ook uzelf
Nadere informatieIntroduceren thema 80 jarige oorlog. Thema: 80 jarige oorlog. centraal: 2. Maak een nieuw eigentijds volkslied.
Geschiedenis 80 jarige oorlog Omschrijving van de opdracht: Introductie Thema: 80 jarige oorlog In dit thema staan de volgende hogere orde denkvragen centraal: 1. Hoe zou Nederland eruit zien als Nederland
Nadere informatieHandleiding voorbereidende les bij Democracity. Basisonderwijs. Versie 22 mei Handleiding voorbereidende les bij Democracity
Basisonderwijs Versie 22 mei 2018 INHOUD Inleiding... 2 Tijdsverloop... 2 Quiz: Waar gaat de gemeente over?... 3 Filmpje Hoe werkt de gemeenteraad?... 6 Wie is de baas in de gemeente?... 7 Van probleem
Nadere informatieVoor de paboopleider. Werkvorm 10: voor de opleider (1) Verleden en heden
Werkvorm 10: voor de opleider (1) Leren mensen van de Oorlog? De Jodenvervolging en de Tweede Wereldoorlog zijn binnen het geschiedenisonderwijs bij uitstek onderwerpen waarbij gepleit wordt voor een koppeling
Nadere informatieVoordoen (modelen, hardop denken)
Voordoen (modelen, hardop denken) De tekst hieronder gebruikt bij opdracht 3. U doet dan op het bord voor hoe u een gedicht schrijft. Hardopdenktekst We hebben samen naar de Nieuwsbegripfilm gekeken. Zelf
Nadere informatieLeerstofaspecten Breuken(taal), eerlijk verdelen, vergelijken, meetkunde
Titel Eerlijk verdelen 1: plakjes koek Groep / niveau Groep 5/6 Leerstofaspecten Breuken(taal), eerlijk verdelen, vergelijken, meetkunde Benodigdheden Organisatie Bedoeling Voorwaardelijke vaardigheden
Nadere informatieVoordoen (modelen, hardop denken)
week 11-12 maart 2012 - hardop-denktekst schrijven B Voordoen (modelen, hardop denken) Waarom voordoen? Net zoals bij lezen, leren leerlingen heel veel over schrijven als ze zien hoe een expert dit (voor)doet.
Nadere informatieLesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8
Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8 Inhoud van deze lesbrief - Thema s in het boek - Lesopzet - Doel van de les - Uitwerking - Bijlage: opdrachtenblad Thema s
Nadere informatieDuur van de les Introductie (klasgesprek) 10 minuten Kern (video, gesprek) 10 minuten Afsluiting (werkblad) 30 minuten
Les 2 Journalistieke regels Organisatie Dit heeft u nodig: Digibord (hyperlink Nieuwsmediaportal) Pennen Nieuwsmakers Toolkit Werkblad Journalistieke regels Eventueel: computers en/of tablets waar leerlingen
Nadere informatieBelangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië?
Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Korte omschrijving werkvorm: Leerlingen moeten zich inleven in een permanent lid van de Veiligheidsraad van de VN. Ze gaan aan de slag met het vraagstuk of de
Nadere informatieLesvoorbereiding Studie en loopbaan Keuze- en Loopbaanvaardigheden 3-4 vmbo
Lesvoorbereiding Studie en loopbaan Keuze- en Loopbaanvaardigheden 3-4 vmbo Bespreek met vakdocenten mogelijkheden om leerlingen in de vaklessen feedback over zichzelf te laten vergaren. Deel Vaardigheid:
Nadere informatieWat is Kraak kracht? Kraak kracht
Wat is? Met de kaarten van Kraak Kracht evalueert u Kraak de Klas. U gaat door middel van de vragen die op de kaarten staan in gesprek met de leerlingen over de vaardigheden die ze hebben gebruikt. U kunt
Nadere informatieJ A N U A R I
A L G E M E E N De is ontwikkeld om tussendoor of als start van een les uit te voeren. Het is een korte opdracht waarbij leerlingen en wellicht ook uzelf worden geïnspireerd om met (een onderdeel van de)
Nadere informatie") Ljt-3^ f)c% Voorbeeldles SO/Midden/Bovenbouw/Blok 1 We horen bij elkaar Les 2 a+b: Opstekers!
MIDDEN / BOVENBOUW / BLOK 1 WE HOREN BIJ ELKAAR LES 2A ") Ljt-3^ f)c% Voorbeeldles SO/Midden/Bovenbouw/Blok 1 We horen bij elkaar Les 2 a+b: Opstekers! Opstekers! Doel blok 1: Leskern: Woordenschat: Materiaal:
Nadere informatieWerkvormen Gesprek met woordweb Klassikaal Video en klasgesprek Klassikaal Werkblad Individueel / groepjes
Les 2 Cultureel burgerschap Organisatie Dit heeft u nodig: Digibord (hyperlink Nieuwsmediaportal) Landelijke en regionale dagbladen via de Nieuwsservice Pennen Nieuwsmakers Toolkit Werkblad Cultureel burgerschap
Nadere informatieWerkbladen voortgezet onderwijs. Naam leerling:
Werkbladen voortgezet onderwijs Naam leerling: Inhoud: Uitleg werkbladen Deze werkbladen horen bij de film D-Day, Normandy 1944. Een film die je meeneemt naar een beslissend moment in de geschiedenis:
Nadere informatieNationaal Gevangenismuseum
Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 3. Bajespoëzie Les 3 Bajespoëzie Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 75 minuten (langer met uitbreiding) Samenvatting van de les In de derde les
Nadere informatieLESPLANNEN GS-HOLOCAUST
LESPLANNEN GS-HOLOCAUST 1. ophalen kennis Jodenvervolging / Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog / pers in oorlogstijd 2. ophalen kennis argumenteren Les in reeks (nr): 1 Vooraf: uitdelen leerlingen
Nadere informatieChina. - Tibet Cultuur- les 2.
China Pagina 1 - Tibet Cultuur- les 2. Colofon Les voor groep 7/8 50 minuten Aardrijkskunde Leerkracht - handreiking Inleiding In deze les willen we ons verdiepen in de situatie van Tibet. Wat speelt daar
Nadere informatieVoor de paboopleider. Werkvorm 6: voor de opleider (1) Anne Frank in groep 5 en 6
Werkvorm 6: voor de opleider (1) Hoe kun je lesgeven over Anne Frank in groep 5 en 6? De bezoekers van het Anne Frank Huis worden steeds jonger. In 2009 kwamen er 13.000 kinderen tussen de 5 en 10 jaar
Nadere informatie;k;lk. Les 2 Journalistieke regels
Les 2 Journalistieke regels Organisatie Dit heeft u nodig: Digibord (hyperlink Nieuwsmediaportal) Pennen NieuwsMakers Toolkit Werkblad Journalistieke regels Landelijke- en regionale dagbladen via de Nieuwsservice
Nadere informatieVerdieping: argumenten van voor- en tegenstanders
Verdieping: argumenten van voor- en tegenstanders Korte omschrijving werkvorm Welke argumenten dragen voor- en tegenstanders van de Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten (Wiv) aan? In kleine groepjes
Nadere informatieInternetvrienden. Benodigheden. Lesdoelen. Begrippen. Boeken. online mogelijkheden, social media, internet, mediawijs, online risico s
Kriebels in je buik Internetvrienden 1 Internetvrienden Groep 7 120 min Begrippen online mogelijkheden, social media, internet, mediawijs, online risico s Benodigheden Digibord Werkblad Tips en Tricks
Nadere informatieGELOVEN IN DE WERELD LESBRIEF VOORTGEZET ONDERWIJS TOT ZIENS IN 0NS MUSEUM! GELOVEN IN DE WERELD PAG > 1
PAG > 1 GELOVEN IN DE WERELD VOORTGEZET ONDERWIJS LESBRIEF WAAR GELOOF JIJ IN? Overal in de wereld geloven mensen. Ze geloven in goden, natuurkrachten, voorouders of geloven juist dat dit allemaal niet
Nadere informatieBloom. Taxonomie van. in de praktijk
Bloom Taxonomie van in de praktijk De taxonomie van Bloom kan worden toegepast als praktisch hulpmiddel bij het differentiëren in denken en doen. Het helpt je om in je vraagstelling een plaats te geven
Nadere informatieMOERASBOS IN STADSHAGEN. Thema: natuur
DOCENT In het thema Natuur ontdekken de leerlingen van groep 7 en 8 dat er rond de jaartelling een bijzonder bos op de plek stond waar zij nu wonen. Dit moerasbos is in 2000 opgegraven door archeologen.
Nadere informatieprimair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding
primair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding Inhoud Een doorlopende leerlijn erfgoededucatie 3 Leerdoelen 6 Voorbereiding op het museumbezoek 7 De museumles Mijn verhaal
Nadere informatieDatum: Les in reeks (nr1): Beginsituatie: wat is de aanpak van de kandidaten bij het beantwoorden van examenvragen
LESPLANNEN MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN EXAMENTRAINING2 HAVO/VWO Leerdoelen les 1: Kandidaten reflecteren op: o welke strategie ze gebruiken om een examenvraag te kunnen beantwoorden o hoe ze met bronnen
Nadere informatieDit stappenplan is ingevuld door:
STAPPENPLAN Dit stappenplan is ingevuld door: Dit is jullie opdracht: Bekijk de kranten en/of nieuwssites die je toegewezen krijgt. Ga op zoek naar een nieuwsartikel waarin techniek een belangrijke rol
Nadere informatieVoorbeeld lesplan: Modelleren van de glucose-insuline regulatie
- DOCENTMATERIAAL - Voorbeeld lesplan: Modelleren van de glucose-insuline regulatie 1 Organisatie Domein Onderwerp Aansluitend bij Leerjaar / niveau Voorkennis Lesomschrijving Leerdoelen Biologie Modelleren
Nadere informatieKiesWijzer. een les over kiezen voor het voortgezet onderwijs
KiesWijzer een les over kiezen voor het voortgezet onderwijs Inleiding Met veel plezier presenteert Intermijn de les KiesWijzer. Uw leerlingen staan in het nieuwe schooljaar weer voor grote keuzes. Welk
Nadere informatieProjectthema: De verhalenkoffer Les 1 Groeten van Leo Voorbereiding Lesdoelen Achtergrondinformatie Extra s Filmpjes Lesdoelen op het digibord
Voorbereiding Lesdoelen Achtergrondinformatie Extra s Knip de Mix en matchkaartjes uit (zie de laatste pagina van deze lesvoorbereiding). Zorg ervoor dat complete setjes worden uitgedeeld, anders is er
Nadere informatieDuur van de les Introductie (verdeling items) 10 minuten Kern (maken van werkblad) 20 minuten Afsluiting (uitleg redactievergadering) 10 minuten
Les 4 Nieuwsproductie samenstellen Voorbereiding Als voorbereiding bekijkt u de ingezonden thema s en bepaalt u wat thema wordt van de nieuwsproductie. Het meest voorkomende thema ligt voor de hand. Ook
Nadere informatieDiscussie: Start de les door de volgende stelling op het bord te schrijven:
Lesbrief 1 Introductie auteursrecht Voorbereiding Doelen: - De leerlingen worden zich bewust van het bestaan en het belang van auteursrecht en leren verschillende begrippen rondom auteursrecht kennen.
Nadere informatie