Hoofdstuk 7 De training Omgaan met sociale grenzen
|
|
- Bram de Wit
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 81 Hoofdstuk 7 De training Omgaan met sociale grenzen 7.1 Inleiding In deel I van dit proefschrift zijn de resultaten uit het onderzoek van de gehele populatie van de Th. Hart de Ruyterschool beschreven. Een deel hiervan besloeg onderzoek naar de houding ten opzichte van sociale grenzen van de leerlingen. Hieruit bleek dat leerlingen van de Th. Hart de Ruyterschool meer kozen voor de Gewilde reactie Overschrijden en minder voor de Gewilde reactie Onderhandelen in vergelijking met leerlingen van de normgroep van de ASL. Daarbij bleek dat ze minder kennis hadden dan de normgroep van de verschillende mogelijkheden om te reageren (gekende reacties) op een situatie waar een sociale grens in was verdisconteerd. Zoals beschreven in hoofdstuk 6, wordt er in het sociale competentiemodel vanuit gegaan dat sociale incompetentie kan ontstaan doordat sociale vaardigheden niet of niet in voldoende mate in het gedragsrepertoire aanwezig zijn (Loeber, Slot & Sergeant, 2001). Crick en Dodge (1994) beschrijven als vierde stap van hun informatieverwerkingsmodel dat het voorbereiden van een of meerdere gedragsresponsen een belangrijke stap van het uiteindelijke gedrag is. De gedragsproblemen van de leerlingen van de Th. Hart de Ruyterschool zouden met deze modellen (gedeeltelijk) verklaard kunnen worden doordat de leerlingen niet voldoende sociale vaardigheden in hun gedragsrepertoire hebben en daarmee de vierde stap in het informatieverwerkingsmodel niet optimaal kunnen maken. Het uitbreiden van sociale vaardigheden in hun gedragsrepertoire zou kunnen leiden tot een afname van hun sociale incompetentie en daarmee een gewenster maatschappelijk functioneren bewerkstelligen. Om de sociale vaardigheden in het gedragsrepertoire van de leerlingen uit te breiden is een training samengesteld die zich voornamelijk richt op sociale vaardigheden met betrekking tot het omgaan met situaties met een sociale grens
2 82 Grensverleggend erin verdisconteerd. Het doel van deze training Omgaan met sociale grenzen is om de kennis van omgaan met sociale grenzen, zoals gemeten met de ASL, uit te breiden. Met name de eerste vraag van de ASL (wat zou men allemaal kunnen doen?) richt zich op het gedragsrepertoire over omgaan met sociale grenzen van de leerling. Bij de evaluatie van de training in hoofdstuk 8 wordt dan ook vooral getoetst of er bij de leerlingen sprake is van een toename van de kennis van omgaan met sociale grenzen na de training. Alvorens deze vraag te beantwoorden wordt in voorliggend hoofdstuk de training Omgaan met sociale grenzen beschreven. In 7.2 worden de achtergronden van de training beschreven, 7.3 gaat in op de opzet en inhoud van het trainingsprogramma. In 7.4 wordt beschreven hoe de training tot stand gekomen is en 7.5 beschrijft hoe deze is uitgevoerd. Tot slot beschrijft 7.6 hoe de training verlopen is. 7.2 Achtergronden van de training Zoals beschreven in hoofdstuk 6 is er in meta-analyses over sociale vaardigheidstrainingen en behandelingen bij jongeren met gedragsproblemen een aantal terugkerende voorwaarden te benoemen die in een interventie mogelijk effect sorteren bij jongeren. Deze voorwaarden zijn: 1 intensief en over langere tijd trainen om generalisatie te kunnen bewerkstelligen, 2 situaties uit het dagelijks leven oefenen om tot een volledige generalisatie te kunnen komen, 3 de jongere behandelen samen met zijn sociale netwerk (een aparte oudertraining en op school in de klas), 4 trainen in heterogene groepen, 5 een cognitief gedragstherapeutische achtergrond van de training, met als onderdelen sociaal cognitieve en probleemoplossende vaardigheden. Als basis voor het trainingsprogramma is het Trainingsprogramma voor Emotionele en Cognitieve Vaardigheden (TECV) genomen (Wigboldus & Wolsink, 1999). Deze training is gebaseerd op de principes van de rationeel emotieve therapie en heeft als doel jongeren te leren om situaties rationeler en realistischer te beoordelen. Het programma is op haar beurt een bewerking van het programma Rationeel Emotieve Educatie (Diekstra, Knaus & Ruys, 1982). Het effectonderzoek naar TECV wees uit dat de jongeren uit de trainingsgroep rationeler dachten, maar minder innerlijk welbevinden hadden dan de jongeren uit de controlegroep. Het betrof hier echter maar een klein aantal proefpersonen,
3 De training Omgaan met sociale grenzen 83 waardoor slechts gesproken kan worden van een positieve tendens (Boendermaker, Van der Veldt & Booy, 2003). Het eerste gedeelte van TECV leert de jongeren emoties bij zichzelf en anderen te herkennen, om te gaan met frustratie en de basisprincipes van de rationele gedragstherapie. Deze basisprincipes bestaan uit het kunnen onderscheiden van Gebeurtenis, Gedachte, Gevoel en Gedrag. Deze vaardigheden zijn opgenomen in de training Omgaan met sociale grenzen (in les 1, 2, 3 en 5). Les 4, 6 en 7 gaan specifieker in op het omgaan met sociale grenzen. Er wordt de leerlingen geleerd dat er vier mogelijke manieren van omgaan met een sociale grens zijn, namelijk Aanpassen, Overschrijden, Onderhandelen en Terugtrekken. De leerlingen leren de vier mogelijkheden aan de hand van concrete situaties. Het leren van de mogelijkheden wordt ondersteund door het gebruik van een groot formaat poster met daarop tekeningen van de vier reactietypen, zoals ook op het omslag van dit proefschrift weergegeven is. Nadat in les 4 een introductie van de poster heeft plaatsgevonden, blijft de poster voorin de klas hangen tijdens de hele periode waarin de training wordt gegeven,. De leerlingen leren tijdens de laatste lessen hoe ze het beste een keuze tussen de vier reactietypen kunnen maken. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de methode van probleemoplossen, die in veel sociale vaardigheidstrainingen wordt gebruikt. Bij probleemoplossen leert de leerling stap voor stap een situatie te benaderen (onder andere Kazdin, 1997). Eerst wordt de situatie geanalyseerd, waarna verschillende reactiemogelijkheden gegenereerd worden. Vervolgens wordt door middel van afweging van voor- en nadelen beslist welke reactiemogelijkheid het meest positief kan zijn. Keuze voor een positieve reactie wordt beloond door middel van bekrachtiging van de trainer. 7.3 Opzet en inhoud van de training De training is in te delen in het tweede preventieniveau in het Sociaal-Emotionele Vormings model van Matser, zoals deze beschreven is in 6.4. De training vindt plaats in de klas en richt zich op alle leerlingen in de groep. De leerlingen zijn dus niet voor de training geïndiceerd. De training Omgaan met sociale grenzen bestaat uit twee delen. Het eerste deel heeft als doel een raamwerk te leveren voor het leren omgaan met situaties met een sociale grens erin verdisconteerd. Hiervoor zijn zeven lessen opgesteld waarbij de trainer in de klas komt om samen met de mentor de les te geven. De zeven lessen zijn onder te verdelen in drie thema s. Het eerste thema behandelt het herkennen en benoemen van gevoelens. Het tweede thema gaat in op onderhandelen en omgaan
4 84 Grensverleggend met frustraties, omdat bleek dat de leerlingen erg weinig kozen voor het reactietype Onderhandelen. Het derde thema richt zich specifiek op situaties met een sociale grens erin en de mogelijke reacties daarop. De zeven trainingslessen en het doel van elke les worden kort weergegeven in het volgende overzicht: Les 1 Kennismaken met emoties. Het doel van deze les is verschillende emoties te leren benoemen en deze te herkennen bij anderen. Les 2 Herkennen van emoties bij jezelf. Bij deze les is het doel te leren dat een gebeurtenis een bepaald gevoel bij jezelf kan oproepen en deze te kunnen benoemen. Les 3 Samenhang tussen gebeurtenis, gedachte, gevoel en gedrag. Het doel van deze les is om te leren dat een gebeurtenis een bepaalde gedachte oproept die een gevoel kan veroorzaken, dat uiteindelijk resulteert in bepaald gedrag. Les 4 Manieren om te reageren op een situatie (reactietypen). Deze les heeft als doel de leerlingen kennis te laten maken met de vier mogelijke reacties op een situatie (Aanpassen, Overschrijden, Onderhandelen en Terugtrekken). Les 5 Onderhandelen en omgaan met frustratie. Het doel van deze les is te leren dat frustratie een gevoel is dat je krijgt bij bepaalde situaties en dat je door onderhandelen dit gevoel soms op kunt heffen. Les 6 Kiezen uit de reactietypes. Deze les heeft tot doel om door middel van probleemoplossen tot een adequate keuze uit de vier mogelijke reacties te komen. Les 7 Probleemoplossen. Deze les is een herhaling van les 6, waarbij de leerlingen leren om door middel van probleemoplossen tot een adequate keuze uit de vier reacties te komen. Daarnaast wordt de training nabesproken en worden de 5-minuten gesprekken geïntroduceerd. De oefeningen die gedaan worden tijdens de lessen zijn voor de leerlingen zo aantrekkelijk mogelijk gemaakt. Dit is onder andere gedaan door gebruik te maken van spelvormen, video-ondersteuning met beelden van jongeren van dezelfde leeftijd, de poster, strips en plaatjes. Een meer uitgebreide beschrijving van de training is te vinden in bijlage III. De complete uitwerking van de training Omgaan met sociale grenzen kan worden opgevraagd bij de auteur van dit proefschrift.
5 De training Omgaan met sociale grenzen 85 Het tweede deel van de training bestaat uit dagelijkse 5-minuten gesprekjes, waarbij de leerkracht met de leerlingen uit de groep een situatie bespreekt met de daarbijbehorende mogelijke vier reacties. De situatie kan door de leerlingen aangedragen worden, bijvoorbeeld een situatie die eerder op de dag is voorgevallen. De leerling kan in deze situatie zowel voor een adequate als een inadequate reactie hebben gekozen. De mentor mag ook zelf een voorgevallen situatie noemen of bijvoorbeeld een situatie uit de actualiteit aandragen. De mogelijke reacties op de situatie worden door de leerlingen genoemd en besproken. Vervolgens worden de reactiemogelijkheden bij de vier tekeningen van de poster geplaatst. Door middel van het probleemoplossend model wordt de meest adequate reactie voor de leerling en zijn omgeving bepaald. Met het 5-minuten formulier (zie bijlage IV), wordt aan de leerkracht een leidraad geboden om de voorgevallen situaties te bespreken. De structuur van dit formulier zorgt tevens voor herkenning bij de leerlingen. Vooral leerlingen die een grotere mate van structuur behoeven, zoals leerlingen met autisme spectrum stoornissen of ADHD, zullen baat hebben bij deze structuur en op deze manier meer van de 5-minuten gesprekken leren. De 5-minuten gesprekken vinden plaats op een vast tijdstip van de dag, waardoor ook weer herkenbaarheid voor de leerlingen wordt gecreëerd. De voorwaarden voor een mogelijk effectieve training, zoals die zijn genoemd in 7.2, zijn alle verwerkt in de training, met uitzondering van de aparte oudertraining. Waarom deze niet heeft plaatsgevonden wordt besproken in de discussie in hoofdstuk 9. De eerstgenoemde voorwaarde, namelijk het intensief en gedurende langere tijd trainen, wordt gerealiseerd door de 5-minuten gesprekken. Deze gesprekken worden dagelijks en over langere periode gevoerd. In deze 5- minuten gesprekken komen steeds situaties over het dagelijks leven naar voren. De leerlingen kunnen zich goed in de situaties inleven, doordat ze over het algemeen de situatie allemaal hebben meegemaakt. Dit zorgt voor generalisatie naar het dagelijks leven. Er is voor gekozen om de training in de klas te laten plaatsvinden, zodat de leerlingen samen met hun sociale netwerk (tweede voorwaarde) getraind worden. Door training in de klas is er sprake is van heterogene groepen, de derde voorwaarde. Zowel leerlingen die weinig reactiemogelijkheden kennen, als leerlingen die er meerdere kennen, zitten bij elkaar in de groep waardoor ze van elkaar kunnen leren. Tot slot heeft de training een cognitief gedragstherapeutische achtergrond, zoals beschreven. De training richt zich op sociaal cognitieve en probleemoplossende vaardigheden van de leerlingen, waarmee ook de vierde voorwaarde in de training is verwerkt. De training Omgaan met sociale grenzen volgt de stappen van het informatie verwerkingsmodel van Crick en Dodge, zoals beschreven in hoofdstuk 6. De eerste lessen hebben als thema het waarnemen (stap 1) en interpreteren (stap 2) van
6 86 Grensverleggend sociale informatie. Vervolgens worden reactiemogelijkheden gegenereerd en geëvalueerd (stap 3 en 4) en wordt gekozen welke reactiemogelijkheid het meest passend zou zijn (stap 5). Stap 6, hoe deze mogelijkheid uitgevoerd kan worden, wordt niet specifiek in de training geoefend. 7.4 Totstandkoming van de training Alvorens een eerste opzet voor de training te maken, is een plenaire bijeenkomst voor de gehele staf van RENN4 van de locaties in Groningen georganiseerd. Zowel alle leerkrachten als de medewerkers van de afdeling Expertise waren voor deze bijeenkomst uitgenodigd. In de bijeenkomst werd een uiteenzetting gegeven over de gevonden resultaten van de meting bij de gehele populatie van de Th. Hart de Ruyterschool. Hierna werd verteld dat een training opgezet zou worden om kennis van leerlingen over het omgaan met sociale grenzen uit te breiden. Plenair werd besproken hoe deze training het beste opgezet kon worden en wat de belangrijke aandachtspunten bij de opzet zijn. Het belangrijkste punt dat tijdens deze bijeenkomst naar voren kwam was dat het bij deze groep leerlingen nodig is om gedurende lange tijd en intensief vaardigheden te herhalen om ze te laten beklijven. Op het moment dat de eerste opzet van de training gereed was, is deze besproken met deskundigen van de afdeling Expertise van RENN4. De grootste veranderingen die naar aanleiding van dit gesprek doorgevoerd zijn, waren dat de lessen ingekort werden naar een lesuur (40 minuten), in plaats van een klokuur. Daarnaast werd het uitdagen van emoties grotendeels uit de training gehaald, omdat dit een te groot beroep op de cognities van de leerlingen zou doen. Na deze eerste veranderingen is de vernieuwde trainingsopzet besproken met de intern begeleider van de Th. Hart de Ruyterschool, de psychomotorisch therapeut (die op school ook betrokken is bij sociale vaardigheidstrainingen) en de mentoren van de beide trainingsgroepen. In dit overleg is voornamelijk besproken of de training zou aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen en of zij zich zouden kunnen inleven in de situaties. Tevens werd besproken of de training te makkelijk of te moeilijk zou zijn voor de leerlingen. Naar aanleiding van dit gesprek zijn kleine wijzigingen in het trainingsprogramma doorgevoerd. 7.5 Uitvoering van de training Voorafgaand en tijdens de training is een serie lezingen over de vorderingen van het onderzoek en het verloop van de training georganiseerd voor al het personeel
7 De training Omgaan met sociale grenzen 87 van de Th. Hart de Ruyterschool. Dit heeft gezorgd voor enthousiasme en betrokkenheid van de leerkrachten bij de training. Het basisgedeelte van de training, bestaande uit de zeven beschreven lessen, zijn gegeven door de onderzoekster zelf. Zij kwam in beide trainingsgroepen zeven keer op een vast moment in de week in de klas. Het was hierbij de opzet dat de mentoren bij de lessen aanwezig waren. De mentoren hebben voorafgaand aan de training een draaiboek ontvangen waarin de training Omgaan met sociale grenzen stond beschreven. De onderzoekster nam de materialen voor elke les mee. Mentor 1 is bij alle zeven lessen aanwezig geweest, mentor 2 heeft helaas niet alle lessen volledig bijgewoond. De aanwezigheid van de mentoren bij de training had een tweeledig doel. Ten eerste was de aanwezigheid van de mentor voor de leerlingen erg prettig, omdat er op deze manier geen grote veranderingen in de groep waren en de mentor voor rust in de groep kon zorgen. Ten tweede kon de mentor zich op deze manier de basisprincipes van de training, zoals uitgelegd door de trainer, gemakkelijk eigen maken. De mentoren konden deze vaardigheden inzetten bij de 5-minuten gesprekken. Visser, Bijstra en Kunnen (2005) deden evaluatieonderzoek naar een training binnen RENN4 bij leerlingen in de basisschoolleeftijd en adviseren in hun onderzoeksrapport trainingen te laten geven door leerkrachten, zodat de betrokkenheid van de leerkracht gegarandeerd wordt. Alle lessen zijn nabesproken met de betreffende leerkracht, waarbij de leerkracht commentaar op de oefeningen kon uiten en een aanpak voor de volgende les gemaakt kon worden. Na elke training is een kort verslag geschreven over het verloop en de aanwezigheid van de leerlingen tijdens de lessen. Uit bestudering van deze verslagen blijkt dat over het algemeen de lessen in experimentele groep 1 rustiger verliepen dan in experimentele groep 2. De leerlingen uit groep 1 waren over het algemeen enthousiaster over de verschillende onderdelen van de training en participeerden meer aan de lessen dan de leerlingen uit groep 2. Voor de mentoren gold dit ook; mentor 1 was enthousiaster over de training en stelde zich actiever op tijdens de lessen dan mentor 2. Wanneer gekeken wordt naar de aanwezigheid van de leerlingen tijdens de lessen blijkt uit de verslagen over de trainingen dat in experimentele groep 1 in totaal vier leerlingen één les hebben gemist, in experimentele groep 2 hebben twee leerlingen één les gemist en heeft één leerling twee maal een les gemist. In groep 2 is frequenter een leerling tijdelijk uit de les verwijderd wegens wangedrag. De onderzoekster heeft ter voorbereiding op het geven van de training een cursus tot het geven van sociale vaardigheidstrainingen en de basiscursus gedragstherapie gevolgd. Tijdens de training is zij begeleid door middel van School Video Interactie Begeleiding (SVIB). Dit bestond uit het filmen van de training door de SVIB-er en een nabespreking van elke les. Na deze bespreking werden leerdoelen
8 88 Grensverleggend voor de volgende training geformuleerd. Deze leerdoelen waren over het algemeen praktisch van aard, bijvoorbeeld dat er vaker gebruik gemaakt zou moeten worden van het schoolbord. Er is getracht zoveel mogelijk alle leerlingen bij de lessen te betrekken. In de ene trainingsgroep bleken de leerlingen over het algemeen geïnteresseerder dan in de andere trainingsgroep. Eén van de leerlingen gaf tijdens de eerste lessen veel overlast en demotiveerde de andere leerlingen. Door de mentor werd zij veel uit de klas gestuurd. Voor deze leerlinge is een opzet bedacht waarin zij de training mocht reviewen. Zij kreeg hiertoe formulieren waarop zij kon schrijven wat ze wel en niet leuk aan de oefeningen vond. Hierdoor werd zij zeer gemotiveerd en kon ze tijdens de overige lessen volledig aanwezig zijn. Na de zeven basislessen werden door de beide mentoren dagelijks 5-minuten gesprekken over een voorgevallen gebeurtenis (positief dan wel negatief) gevoerd. De mentoren vulden hiertoe het 5-minuten formulier in, dat de leidraad vormde voor de gesprekken. De gesprekken vonden plaats gedurende een periode van vier weken. Mentor 1 voerde dagelijks gesprekken met de leerlingen gedurende deze tijd, mentor 2 is dit helaas niet alle dagen gelukt. Beide mentoren werken vier dagen per week, waardoor er theoretisch gezien vier keer per week 5- minutengesprekken gevoerd konden worden. 7.6 Het verloop van de training Over het algemeen werd de training door de leerlingen als positief ervaren. Ze vonden de meeste oefeningen leuk en zetten zich goed in. De leerlingen uit groep 1 waren enthousiaster over de training dan de leerlingen uit groep 2, zij vonden de training soms wat te kinderachtig. Beide groepen vonden de oefening waarin de gebeurtenis-gevoelsrelatie door middel van het spel Twister werd geoefend het leukst. De video werd ook als positief ervaren, met name doordat de jongeren op de video dezelfde leeftijd hadden als de leerlingen in de groepen. De uitgebeelde situaties op de video leverden veel stof tot discussie, waaruit bleek dat de leerlingen zich goed konden inleven in de situaties. Doordat de lessen uit verschillende oefeningen bestonden en verbale oefeningen werden afgewisseld met non-verbale oefeningen, konden de leerlingen zich tijdens de lessen goed concentreren. Over het algemeen werden de non-verbale oefeningen als meer positief ervaren dan de verbale oefeningen. Of, zoals een leerling het uitdrukte: het praten vond ik niet leuk aan de lessen.
9 De training Omgaan met sociale grenzen 89 Uit analyse van de 5-minuten formulieren bleek dat er vooral situaties besproken waren waarin een overschrijdingsreactie had plaatsgevonden. Vaak kwamen deze situaties voor in de vrije tijd van de leerlingen, bijvoorbeeld tijdens de pauze of tijdens het wisselen van lokaal op de gang. De 5-minuten gesprekken verliepen over het algemeen goed, er werden veel reacties bedacht die ook mogelijk waren geweest. Met name mentor 1 gaf aan veel aan de 5-minuten gesprekken gehad te hebben, omdat het haar een handvat gaf om voorgevallen problemen in de klas te bespreken. Zij vond het hierbij zeer positief dat dit op voorspelbare en gestructureerde wijze plaatsvond.
10 90 Grensverleggend
Hoofdstuk 6 Theorie sociale vaardigheidstrainingen
71 Hoofdstuk 6 Theorie sociale vaardigheidstrainingen 6.1 Inleiding Iemand die sociaal competent is, heeft een goede balans gevonden tussen zich aanpassen aan zijn omgeving en deze omgeving zelf positief
Nadere informatieBijlage I. Omgangsvragenlijst
Bijlage I. Omgangsvragenlijst 141 Bijlage I. Omgangsvragenlijst Omgangsvragenlijstje Met wie uit je (mentor-)groep ga je het liefst om?... Met wie uit je (mentor-)groep ga je het minst graag om?... 142
Nadere informatieABC - Ambulant Behandelcentrum
ABC - Ambulant Behandelcentrum Als het thuis en/of op school dreigt vast te lopen Informatie voor verwijzers Kom verder! www.ln5.nl Vergroten van sociale competenties. Vergroten zelfbeeld/zelfvertrouwen.
Nadere informatieLeerlingen in verleiding en in conflict
Leerlingen in verleiding en in conflict Agressiviteit, seksualiteit, middelengebruik en conflicten op school beheersen de media. De vraag hoe hier mee om te gaan, houdt de samenleving en de politiek bezig.
Nadere informatieSTOP 4-7 programma. Samen sterker Terug. Pad
STOP 4-7 programma Samen sterker Terug Op Pad STOP 4-7 PROGRAMMA Samen sterker Terug Op Pad Ecologisch (samen) en positief (sterker terug op pad) Een vroeg interventie- of preventieprogramma: kindtraining
Nadere informatieEen Positief. leer en leefklimaat. op uw school
Een Positief leer en leefklimaat op uw school met TOPs! positief positief denken en doen Leerlingen op uw school ontwikkelen zich het beste in een positief leer- en leefklimaat; een klimaat waarin ze zich
Nadere informatieMEDIATION & GEWELDLOZE COMMUNICATIE. Specialisatietraining
MEDIATION & GEWELDLOZE COMMUNICATIE Specialisatietraining Mediation & geweldloze communicatie Introductie De mediator streeft ernaar om partijen als gelijkwaardige partners te laten communiceren en onderhandelen.
Nadere informatieTRAININGSCENTRUM. Schakel naar een passend vervolgtraject. Voor jongeren met een licht verstandelijke beperking in de leeftijd van 16 tot 23 jaar
TRAININGSCENTRUM Schakel naar een passend vervolgtraject Voor jongeren met een licht verstandelijke beperking in de leeftijd van 16 tot 23 jaar Wat is een Trainingscentrum? Bij de Trainingscentra van Lijn5
Nadere informatieDe training is in te zetten voor verschillende doelgroepen.
De training is in te zetten voor verschillende doelgroepen. - Voor buschauffeurs en conducteurs, waar verbale, mentale en fysieke agressie stelselmatig voor komt. - Voor de controleurs in het openbaar
Nadere informatieOmgaan met pestgedrag voor leerlingen
Omgaan met pestgedrag voor leerlingen Algemeen: Uw ROC wil door middel van eenduidige trainingen pesten structureel aanpakken. Trainingen en cursussen als maatwerk. Doelstelling: Het doel van de training
Nadere informatieBijlage 17: Informatie voor de individuele behandelaar
Bijlage 17: Informatie voor de individuele behandelaar N.b.: stuur deze informatie (inclusief de drie bijlagen) naar de individuele behandelaar vóórdat de training van start gaat Emotieregulatietraining
Nadere informatieTheoretische verantwoording
Goed gedaan Theoretische verantwoording Malmberg Goed gedaan! Theoretische verantwoording Een preventief programma Goed gedaan! is een praktisch sociaal-emotioneel programma voor de basisschool. Het geeft
Nadere informatieADHD en lessen sociale competentie
ADHD en lessen sociale competentie Geeft u lessen sociale competentie én heeft u een of meer kinderen met ADHD in de klas, dan kunt u hier lezen waar deze leerlingen tegen aan kunnen lopen en hoe u hier
Nadere informatieLeef je in! Een sociaal cognitieve vaardigheidstraining voor jongeren met een licht verstandelijke beperking en gedragsproblemen
Leef je in! Een sociaal cognitieve vaardigheidstraining voor jongeren met een licht verstandelijke beperking en gedragsproblemen Judith Arendsen, junior onderzoeker Research & Development Programma Ontwikkeling
Nadere informatieVaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep
Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep Therapie en training, iets voor jou? Als je bij De Hoenderloo Groep komt wonen, heb je vaak al veel meegemaakt in je leven. Het valt niet altijd
Nadere informatieHET RAAMWERK VAN DE TRAINING
HET RAAMWERK VAN DE TRAINING Omdat faalangst een conflict veroorzaakt tussen gevoelens, gedrag en gedachten, bestaat dit programma uit drie clusters van aan te leren vaardigheden in deze drie verschillende
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Dit proefschrift gaat over de invloed van inductieprogramma s op het welbevinden en de professionele ontwikkeling van beginnende docenten, en welke specifieke kenmerken van inductieprogramma s daarvoor
Nadere informatieSollicitatietraining: op weg naar stage & werk
Sollicitatietraining: op weg naar stage & werk De jongeren die zich aanmelden bij Maljuna Frato hebben een grote afstand tot de arbeidsmarkt en hebben weinig of geen zicht op hun mogelijkheden, kwaliteiten
Nadere informatieDoelstellingen van PAD
Beste ouders, We kozen er samen voor om voor onze school een aantal afspraken te maken rond weerbaarheid. Aan de hand van 5 pictogrammen willen we de sociaal-emotionele ontwikkeling van onze leerlingen
Nadere informatieBijlage Stoere Schildpadden
Bijlage Stoere Schildpadden Deze bijlage hoort bij de beschrijving van de interventie Stoere Schildpadden, zoals die is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Meer informatie: www.nji.nl/jeugdinterventies
Nadere informatieEvaluatieverslag mindfulnesstraining
marijke markus spaarnestraat 37 2314 tm leiden Evaluatieverslag mindfulnesstraining 06 29288479 marijke.markus@freeler.nl www.inzichtinzicht.nl kvk 28109401 btw NL 079.44.295.B01 postbank 4898261 14 oktober
Nadere informatieVoor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school.
Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Waarom RIOzorg? Complete zorg: onderzoek en behandeling Wetenschappelijk effectief bewezen behandelmethodes Een zo kort mogelijke wachtlijst
Nadere informatieMAAK ER WAT VAN. Gedragstraining voor leerlingen praktijkonderwijs
MAAK ER WAT VAN Gedragstraining voor leerlingen praktijkonderwijs Samenvatting Binnen het praktijkonderwijs aan licht verstandelijk gehandicapte jongeren is behoefte aan een doel- en resultaatgerichte
Nadere informatieKlinische behandeling
Klinische behandeling voor kinderen met ASS informatie voor cliënten, ouders en verwijzers september 2013 centrum voor autisme dr. leo kannerhuis verder met autisme Klinische behandeling voor kinderen
Nadere informatieRots en Water training voor basisscholen
Rots en Water training voor basisscholen Geschikt voor basisscholen en speciale basisscholen. Deze Rots en Watertraining is bedoeld voor groep 1 t/m 8. De training is geschikt voor jongens en meisjes.
Nadere informatieTraining Omgaan met Agressie en Geweld
Training Omgaan met Agressie en Geweld 2011 Inleiding In veel beroepen worden werknemers geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag, waaronder agressie. Agressie wordt door medewerkers over het algemeen
Nadere informatieReflectieverslag mondeling presenteren
Reflectieverslag mondeling presenteren Naam: Registratienummer: 900723514080 Opleiding: BBN Groepsdocente: Marjan Wink Periode: 2 Jaar: 2008 Inleiding In dit reflectieverslag zal ik evalueren wat ik tijdens
Nadere informatieVoor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld?
Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? - Normaal begaafde kinderen van 4 tot 13 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Zuid, die in hun gedrag signalen afgeven die mogelijk duiden op een problematische
Nadere informatieBegeleiding bij faalangst
Begeleiding bij faalangst Begeleidingsvormen Vanaf schooljaar 2015-2016 geeft de Stichtse Vrije School de cursus Zelfvertrouwen. Deze cursus is gericht op de omgang met stressvolle situaties rondom school
Nadere informatieDe kwaliteit van educatieve activiteiten meten. Universiteitsmuseum Utrecht
De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht De kwaliteit van educatieve activiteiten meten Universiteitsmuseum Utrecht Claudia de Graauw Bo Broers Januari 2015 1 Inhoudsopgave
Nadere informatieSTA STERK TRAINING 1. sta sterk training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
STA STERK TRAINING 1 sta sterk training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER STA STERK TRAINING 3 De sta sterk training achtergrond sta sterk Training
Nadere informatie01 Did you enjoy the training sessions? o Yes o No. 02 Are you satisfied about the results?
Bijlage 2, Enquête evaluatie Survey circuit training 01 Did you enjoy the training sessions? o Yes o No 02 Are you satisfied about the results? o o Yes No because,......... 03 Did you have any problems
Nadere informatieDialectische Gedrags Therapie Bij volwassenen met een lichte verstandelijke beperkingen
Dialectische Gedrags Therapie Bij volwassenen met een lichte verstandelijke beperkingen Dialectische Gedrags Therapie 2 1. Voor wie? Deze brochure geeft informatie over Dialectische Gedragstherapie (DGT).
Nadere informatieReflectiegesprekken met kinderen
Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen
Nadere informatieSamenwerking MOC t Kabouterhuis en basisscholen
Samenwerking MOC t Kabouterhuis en basisscholen Marianne Balfoort & Manon van den Ende - MOC t Kabouterhuis Willemien Duvekot - Ouder kind adviseur Ijburg en Zeeburgereiland Programma - Introductie - Wat
Nadere informatieMINDFULNESS VOOR DE PROFESSIONAL. aandacht ontspanning zelfvertrouwen
MINDFULNESS VOOR DE PROFESSIONAL aandacht ontspanning zelfvertrouwen Mindfulness voor de professional aandacht. ontspanning. zelfvertrouwen Introductie Leidinggevenden en medewerkers op verantwoordelijke
Nadere informatieMINDFULNESS IN MEDIATION
MINDFULNESS IN MEDIATION aandacht. ontspanning. zelfvertrouwen verdiepingstraining ver Mindfulness in Mediation aandacht. ontspanning. zelfvertrouwen Introductie Conflicten leveren spanning en stress op.
Nadere informatieTabel 2: Overzicht programma in middelen, doelen en leerstijlen in fase 2
Bijlage Romeo Deze bijlage hoort bij de beschrijving van de interventie Romeo, zoals die is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Meer informatie: www.nji.nl/jeugdinterventies December
Nadere informatieThema. Kernelementen. Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie
Thema Kernelementen Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie Tips voor de trainer: Werken met mensen is werken met emotie. Leer emoties als signaal te herkennen, maar niet als leidraad te
Nadere informatiedeeltijdbehandeling voor jongeren met ASS van 12 jaar en ouder verder met autisme dr. leo kannerhuis locatie Nijmegen
deeltijdbehandeling voor jongeren met ASS van 12 jaar en ouder locatie Nijmegen informatie voor jongeren, ouders en verwijzers september 2013 centrum voor autisme dr. leo kannerhuis verder met autisme
Nadere informatieDraagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen?
Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen? Effectiviteitsonderzoek naar lesmateriaal Wijzer in geldzaken voor groep 7 www.wijzeringeldzaken.nl Inleiding:
Nadere informatieVoor mantelzorgers en vrijwilligers
Voor mantelzorgers en vrijwilligers Cursus en Thema 2014 VRIJWILLIGERS Basiscursus (voor nieuwe vrijwilligers) Aantal bijeenkomsten: 3 In drie bijeenkomsten maken nieuwe vrijwilligers kennis met diverse
Nadere informatieTheoretische achtergrond ZIEN! Publieksversie van de ZIEN!-verantwoording d.d. april 2012
Theoretische achtergrond ZIEN! Publieksversie van de ZIEN!-verantwoording d.d. april 2012 Waarom pedagogisch expertsysteem ZIEN!? Omdat het belangrijk is dat ook de school kinderen volgt bij het sociaal-emotioneel
Nadere informatieOnderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening. Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H.
Onderzoek naar het cluster 4 onderwijs: kinderen en hulpverlening Drs. R. Stoutjesdijk & Prof. Dr. E.M. Scholte M.m.v. drs. H. Leloux-Opmeer Voorwoord Inhoudsopgave Een tijd geleden hebben Stichting Horizon
Nadere informatieUit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering
Uit de burn-out Therapiegroep werkstresshantering Albert Schweitzer ziekenhuis mei 2009 pavo 0202 Inleiding Als u last heeft van een burn-out door stress op het werk kunt u de therapiegroep werkstresshantering
Nadere informatieHulp bij ADHD. Scholingsaanbod
Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij
Nadere informatieMeegaan in de veranderende werkelijkheid, kan ik dat?
Meegaan in de veranderende werkelijkheid, kan ik dat? Dilemma's bij dementie. Handleiding voor het gesprek met mantelzorgers. In een viertal films vertellen 10 mantelzorgers over 4 dilemma's die spelen
Nadere informatieAanbod Persoonlijke Vaardigheden
Aanbod Persoonlijke Vaardigheden Naast de huidige in-house trainingen is er ook op individuele basis een aanbod van trainingen waaraan oio-medewerkers kunnen deelnemen. Deze trainingen zijn gericht op
Nadere informatieFAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1 faalangst de baas! training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER FAALANGST DE BAAS! TRAINING 3 faalangst de Baas! training
Nadere informatieLeren Leren en ExcelLeren
Leren Leren en ExcelLeren www.mindsetlearnandgrow.nl Wat is MindSet? MindSet is een groep studenten die leerlingen leert effectief te leren. Wij helpen leerlingen betere schoolresultaten te behalen door
Nadere informatieDocenten die hun onderwijs meer willen afstemmen op de individuele verschillen tussen leerlingen en hun leeropbrengst willen vergroten.
1. Differentiëren Onderzoeken welke manieren en mogelijkheden er zijn om te differentiëren en praktische handvatten bieden om hiermee aan de slag te gaan. Vervolgens deze kennis toepassen in de praktijk
Nadere informatieCoachingsprincipes voor Ondernemers. 5 juni 2012
Coachingsprincipes voor Ondernemers 5 juni 2012 Ondernemerskring Vragen vorige bijeenkomst: - Wat beweegt mensen? - Omgaan met weerstand -> Coachingsprincipes als hulpmiddelen om jezelf en anderen beter
Nadere informatieVoor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod
Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? - Normaal begaafde kinderen van 4 tot 13 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Zuid, die in hun gedrag signalen afgeven die mogelijk duiden op een problematische
Nadere informatieIntroductie bijeenkomst Video Interventie Ouderenzorg Gerard van de Rijt
Introductie bijeenkomst Video Interventie Ouderenzorg Gerard van de Rijt 1 VIO bij Mantelzorgers Waarom? Wat is Video Interventie Ouderenzorg Wat is goede zorg Hoe en waarom werkt het Film met casus familie
Nadere informatietraining van basis naar brug
training van basis naar brug een extra steuntje in de rug voor kinderen met autisme bij de overstap van de basisschool naar de brugklas een aanbod van de Polikliniek in Doorwerth informatie voor cliënten,
Nadere informatieEvaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort
Evaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort Groep: 2 Leerkracht : Arianne van der Laan IB-er: Ria Ruyne Ergotherapeuten: Eelke van Haeften en Viviane
Nadere informatieVerbetertraject Zeggenschap / Kwaliteit van Bestaan sector Lichamelijke Gehandicaptenzorg
Verbetertraject Zeggenschap / Kwaliteit van Bestaan sector Lichamelijke Gehandicaptenzorg Cursus Mondigheid Dit praktijkvoorbeeld uit het verbetertraject Zeggenschap in de LG sector is door InteraktContour
Nadere informatieIK EN IK EN DE ANDER.
Hierbij nodigen wij jullie uit voor de workshop IK EN IK EN DE ANDER. Gebaseerd op de principes en uitgangspunten van Rots&Water. Als pleegouder wordt er door de pleegkinderen een groot beroep gedaan op
Nadere informatieADHD-werking binnen CAR Accent
ADHD-werking binnen CAR Accent ADHD is een ontwikkelingsstoornis waarbij de verwerking van informatie in de hersenen verstoord verloopt. Als gevolg hiervan vertonen kinderen met deze stoornis vooral problemen
Nadere informatieGroep 7 en 8. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 8
Groep 7 en 8 Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 8 85-95 % van de leerlingen beheerst AVI-plus 90% beheerst A t/m D-niveau op de DMT leerlingen lezen vlot woorden en zinnen leerlingen richten
Nadere informatie)*.-2%* Thema TEAM. Module 3: Feedback geven en ontvangen "#$%&%&'()*$)+%&'(,-.$'*'%/)+-(,#*0-//%*&$1/
Thema TEAM Module 3: Feedback geven en ontvangen Voorbeeld van het begin van de training feedback geven en ontvangen Feedback geven en ontvangen Het geven van effectieve feedback is een waardevol hulpmiddel
Nadere informatieExternaliserend. school
Externaliserend probleemgedrag behandelen op school Gerly de Boo & Juliëtte Liber Universiteit van Amsterdam ZonMw: Jeugd Vroegtijdige signalering & interventies evidence based interventies externaliserend
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatieTOPSIDE staat in het Engels voor Training Opportunities for Peer Supporters with Intellectual Disabilities in Europe. Richtlijnen
TOPSIDE TOPSIDE staat in het Engels voor Training Opportunities for Peer Supporters with Intellectual Disabilities in Europe Richtlijnen voor Mentoren Inclusion Europe www.peer-training.eu Auteurs: TOPSIDE
Nadere informatieVisie (Pedagogisch werkplan)
Visie (Pedagogisch werkplan) Gastouderopvang De Krummeltjes stelt zich tot doel om een omgeving te bieden waarin kinderen kunnen opgroeien tot zelfstandige en evenwichtige mensen met respect voor anderen
Nadere informatieMediatoren op Het Kompas
Mediatoren op Het Kompas Beschrijving traject van invoering leerlingmediatoren Inleiding We beschrijven hier hoe leerlingmediatie op Het Kompas wordt geregeld. Selectie van de leerlingen We kiezen voor
Nadere informatieHoofdstuk 1. Inleiding.
159 Hoofdstuk 1. Inleiding. Huisartsen beschouwen palliatieve zorg, hoewel het maar een klein deel van hun werk is, als een belangrijke taak. Veel ongeneeslijk zieke patiënten zijn het grootse deel van
Nadere informatieAanbod weerbaarheidstrainingen Gemeente De Ronde Venen schooljaar Sta sterk voor het jonge kind, intensief
1 Sta sterk voor het jonge kind, intensief De Sta Sterk Training voor het jonge kind is gericht op het vergroten van sociale en weerbare vaardigheden en het omgaan met emoties. Sociale vaardigheid en assertief
Nadere informatieTraining met persolog profielen
Training met persolog profielen Verkrijg de beste resultaten op het werk en in uw dagelijks leven Ontdek een praktische manier om uw persoonlijkheid te ontwikkelen: U leert verschillende gedragstendensen
Nadere informatieEvalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek
Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2
Nadere informatieDE KRACHT VAN NON-VERBALE COMMUNICATIE. Leer lichaamstaal bewust te gebruiken en gesprekken effectief te beïnvloeden
DE KRACHT VAN NON-VERBALE COMMUNICATIE Leer lichaamstaal bewust te gebruiken en gesprekken effectief te beïnvloeden Invloed door non-verbale communicatie Introductie Tijdens interactie tussen mensen speelt
Nadere informatie4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen
Alle ouders met kinderen tot 4 jaar die in ons werkgebied wonen. Pedagoog. 4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen Dit aanbod is gericht op kinderen die naar de basisschool gaan en hun ouders.
Nadere informatieWEERBAARHEIDSTRAININGEN
WEERBAARHEIDSTRAININGEN INBEDDEN IN EEN MEERSPOREN WEERBAARHEIDSBELEID voor BASISSCHOLEN VAN HET SAMENWERKINGSVERBAND BREVOORDT Sacha Jansen Schuiling, weerbaarheidstrainingen Groenlo, oktober 2010 INLEIDING
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij autisme
Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011 CGT bij autisme
Nadere informatieIndividueel verslag Timo de Reus klas 4A
Individueel verslag de Reus klas 4A Overzicht en tijdsbesteding van taken en activiteiten 3.2 Wanneer Planning: hoe zorg je ervoor dat het project binnen de beschikbare tijd wordt afgerond? Wat Wie Van
Nadere informatieNieuwsbrief. Meer zorg op maat via de digitale weg. Wij kunnen de wereld niet veranderen, maar wel inzichtelijker maken. Met het oog op het volgende:
Nieuwsbrief Meer zorg op maat via de digitale weg Met het oog op het volgende: Wij kunnen de wereld niet veranderen, maar wel inzichtelijker maken. Hebben we binnenkort een geheel vernieuwde website. Natuurlijk
Nadere informatieAngstige leerlingen in de klas en het Vriendenprogramma. Drs. N.E. de Vries
Angstige leerlingen in de klas en het Vriendenprogramma. Drs. N.E. de Vries Aandachtspunten in de klas Het Vriendenprogramma Onderdelen Vriendenprogramma in de klas Online programma s voor jongeren Aandachtspunten
Nadere informatieDienstenbeschrijving communicatieve vaardigheden
Dienstenbeschrijving communicatieve vaardigheden Training-1 Training-2 Training-3 : Basistraining communicatieve vaardigheden : Communicatieve vaardigheden voor professionals : Hoe voer ik een intakegesprek
Nadere informatie11 Omgaan met verbale agressie
11 Omgaan met verbale agressie AGRESSIE Praktijkinformatie Welke vormen zijn er? Hoe buig je opkomende verbale agressie om? Hoe en wanneer stel je je grens? EN Omgaan met verbale agressie Tip 1 Herken
Nadere informatieCursus werkbegeleiding
Cursus werkbegeleiding Naam: Joyce Stuijt Studentnr: 500635116 Klas: 3IKZ1 Opleiding: 3 e jaar HBO-V Studiedeelnummer: 3512TRWBOP Studieonderdeel: Cursus werkbegeleiding Aantal woorden: 1800 Docent: Y.
Nadere informatieMINDFULNESS IN MEDEZEGGENSCHAP. Training voor ondernemingsraadleden
MINDFULNESS IN MEDEZEGGENSCHAP Training voor ondernemingsraadleden Mindfulness in Medezeggenschap Introductie Meedenken en beslissen in de ondernemingsraad levert - naast veel goede en plezierige zaken
Nadere informatieTRAINING VOOR VERTROUWENSPERSONEN Over integriteit en vertrouwelijkheid
TRAINING VOOR VERTROUWENSPERSONEN Over integriteit en vertrouwelijkheid Training voor medewerkers die binnen hun bedrijf als vertrouwenspersoon optimaal willen functioneren. Training vertrouwenspersonen
Nadere informatieopleiding Leergang Train de Trainer Trainers in
Trainers in opleiding Leergang Train de Trainer Het is niet de sterkste die overleeft, ook niet de slimste, maar degene die het meest openstaat voor verandering. Unieke insteek! De wereld om ons heen verandert
Nadere informatieHUMOR IN PROFESSIONELE COMMUNICATIE: FOCUS OP DE MEDIATOR. Verdiepingstraining
HUMOR IN PROFESSIONELE COMMUNICATIE: FOCUS OP DE MEDIATOR Verdiepingstraining Humor in professionele communicatie: focus op de mediator Introductie Wij definiëren humor in het professioneel communicatieproces
Nadere informatieCursusspel. GGNet Communicatie
Cursusspel Bij GGNet worden verschillende dingen (activiteiten) gedaan om mensen te helpen. Bepaalde therapieën (zo word het wel genoemd om je ergens mee te leren omgaan) of cursussen. Denk aan muziektherapie,
Nadere informatieDe ambulant begeleider heeft als eerste zorg het welbevinden van de leerling binnen het regulier onderwijs
1 Wat is ambulante begeleiding? Ambulante begeleiding is ondersteuning van het speciaal onderwijs aan het regulier onderwijs. Met ambulante begeleiding kunnen leerlingen met een cluster 4 indicatie regulier
Nadere informatiePost-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch
Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch werker Volwassenen en ouderen mensenkennis Van onze klinisch psycholoog heb ik een groep cliënten overgenomen, bij wie ik de instrumenten uit de opleiding
Nadere informatieBinnen onze tweedelijnsbegeleiding hebben we in schooljaar 10-11 de volgende activiteiten:
De Cobbenhagenmavo. Vastgesteld 6 november 2012. Protocol Tweedelijnsbegeleiding. Binnen onze tweedelijnsbegeleiding hebben we in schooljaar 10-11 de volgende activiteiten: - Huiswerkbegeleiding. HB. -
Nadere informatieKanjertraining op t PuzzelsTuk
Kanjertraining op t PuzzelsTuk Versie november 2018 1 Inleiding Theoretische Achtergrond Mensen, volwassen en kinderen, hebben het verlangen "erbij te horen". "Erbij horen " vergt bepaalde sociale vaardigheden
Nadere informatieEmotionele Intelligentie
Emotionele Intelligentie ubeon Academy Programma Emotionele intelligentie (EQ) staat voor het vermogen om eigen en andermans gevoelens te herkennen en er op effectieve wijze mee om te gaan. 70 % van communicatie
Nadere informatieDraaiboek voor een gastles
Draaiboek voor een gastles Dit draaiboek geeft jou als voorlichter van UNICEF Nederland een handvat om gastlessen te geven op scholen. Kinderen, klassen, groepen en scholen - elke gastles is anders. Een
Nadere informatieTherapeutisch Opleidingscentrum Kersten BEGELEIDING VAN ROUWVERWERKING
Therapeutisch Opleidingscentrum Kersten BEGELEIDING VAN ROUWVERWERKING Naam Therapeutisch Opleidingscentrum Kersten Adres Van Lennepstraat 14 Postcode plaats 6416 EG Heerlen Kvk 14095853 Telefoon 0458505115
Nadere informatieoudertraining contact & communicatie
oudertraining contact & communicatie gebaseerd op de Pivotal Respons Treatment (PRT) methode een aanbod van de Polikliniek in Doorwerth en de Polikliniek in Amsterdam februari 2013 centrum voor autisme
Nadere informatieDe invloed van inductie programma's op beginnende leraren
De invloed van inductie programma's op beginnende leraren Op basis van door NWO gefinancierd wetenschappelijk onderzoek heeft Chantal Kessels, Universiteit Leiden in 2010 het proefschrift 'The influence
Nadere informatie12 augustus 2011 Aan : Van : Afdeling/functie : VTO, opleider Betreft. : OMA scholing leerlingen en stagiaires. Management samenvatting
12 augustus 2011 Aan : Van : Afdeling/functie : VTO, opleider Betreft : OMA scholing leerlingen en stagiaires Management samenvatting Binnen Mondriaan is het de afspraak dat alle medewerkers in de directe
Nadere informatieOnderzoek naar de evalueerbaarheid van gemeentelijk beleid
Onderzoek naar de evalueerbaarheid van gemeentelijk beleid Plan van aanpak Rekenkamer Maastricht februari 2007 1 1. Achtergrond en aanleiding 1 De gemeente Maastricht wil maatschappelijke doelen bereiken.
Nadere informatieCooperative learning during math lessons in multi-ethnic elementary schools
Hoe kan de leerkracht het leerproces van leerlingen tijdens een coöperatief leren (CL) curriculum op multiculturele basisscholen optimaliseren? Moet de leerkracht de leerlingen zoveel mogelijk aansturen
Nadere informatieFaalangst en rekenen. Agenda. 22 februari 2012 13.30 16.00 uur. Berber Klein b.klein@vu.nl
Faalangst en rekenen 22 februari 2012 13.30 16.00 uur Berber Klein b.klein@vu.nl Agenda 1. Introductie 2. Wat is faalangst 3. (faal) angst bij rekenen 4. Oorzaken van angst bij rekenen 5. Gevolgen van
Nadere informatiePositief. van elkaar. denken, doen en leren. Groepsprogramma voor jongeren met antisociaal of delinquent gedrag
Positief denken, doen en leren van elkaar met TOPs! Groepsprogramma voor jongeren met antisociaal of delinquent gedrag Compleet programma voor jongeren gericht op positief denken en doen Jongeren in de
Nadere informatie