MATERIALEN (HOOG) BEGAAFDE. Pedagogisch klimaat LEERLINGEN en gedrag. Pedagogisch klimaat en gedrag. Succesvol onderwijs voor alle leerlingen

Transcriptie

1 Pedagogisch klimaat en gedrag MATERIALEN (HOOG) BEGAAFDE LEERLINGEN 2010 Pedagogisch klimaat en gedrag Succesvol onderwijs voor alle leerlingen

2

3 Pedagogisch klimaat en gedrag Succesvol onderwijs voor alle leerlingen

4

5 Inleiding In de hedendaagse maatschappij komen onderwerpen als respect, veiligheid en pesten bijna dagelijks in het nieuws. En dan voornamelijk in negatieve vorm. De vraag rijst steeds weer: hoe gaan we met elkaar om? Want we zijn allemaal verschillend. Kinderen, ouders en teamleden op school. Omgang bepaalt de sfeer waarin iedereen zich beschermd voelt, prettig kan werken en naar vermogen ontwikkelt en leert. De diversiteit van alle betrokkenen dient bij elkaar te komen in een aanpak, waarin iedereen zich gerespecteerd voelt. Alleen dan kunt u een positief, voorspelbaar en uitdagend pedagogisch-didactisch klimaat scheppen voor alle leerlingen. Want dat is een basisvoorwaarde voor succesvol onderwijs. Iedere school heeft een eigen huisstijl, die past bij de mensen die er werken. Een pedagogische huisstijl ontstaat niet vanzelf. Daar werkt u samen aan. Binnen een gezond pedagogisch klimaat realiseren teamleden zich, dat alle kinderen optimaal kunnen profiteren, wanneer leerkrachten positieve invloed hebben op hun groep en wanneer in bijzondere groepen ook specifieke afstemming plaatsvindt. Wanneer zich een crisis voordoet in de groep, is een aanpak op maat gevraagd. De schoolbrede benadering van Positive Behavior Support (PBS) vormt het kader voor onze visie op pedagogisch klimaat en gedrag. Het doel van PBS is het creëren van een veilig en voorspelbaar onderwijsklimaat voor alle kinderen. Hierdoor wordt het leren bevorderd. De hoofdkenmerken van PBS (respect, verantwoordelijkheid en veiligheid) worden door ons gedeeld en uitgedragen. Het schoolbreed werken vanuit gedeelde waarden, de preventieve benadering, de positieve insteek, de planmatige aanpak en het partnerschap met ouders vormen de basis van een goed pedagogisch klimaat. De drie niveaus van PBS (school klas individueel) sluiten naadloos aan op de adviestrajecten rond pedagogisch klimaat en gedrag zoals De Vreedzame School en Grip op de groep. Wij hopen dat onze visie u inspireert. Succesvol onderwijs voor alle leerlingen is onze ambitie. Daar werken wij graag samen met u aan! OBD Noordwest Onderwijsdiensten

6

7 Inhoud 1. Positive Behavior Support 2. De Vreedzame School 3. Grip op de groep 4. Relatie tussen programma s 5. Meer informatie

8

9 1. Positive Behavior Support (PBS) Goed gedrag kun je leren! Leerlingen die pesten, eigendommen vernielen, jokken, ongehoorzaam en opstandig zijn of frequent agressief gedrag vertonen. Het zijn allemaal voorbeelden van antisociaal gedrag. Gedrag dat in elke doorsnee klas voor kan komen. Heel vervelend, omdat het de leef- en leersituatie negatief beïnvloedt. De vraag is hoe u omgaat met dit soort ongewenst gedrag. Hoe motiveert u leerlingen tot gewenst gedrag? Het programma Positive Behavior Support (PBS) geeft antwoord. Met PBS creëert u een goed klimaat op school en versterkt u gewenst gedrag binnen de groep en op individueel niveau. OBD Noordwest biedt u een snelle en bondige versie van het programma. Een programma dat als kapstok fungeert, waaraan u bestaande en nieuwe gedragsmethodieken op kunt hangen. Het vormt een waardevolle aanvulling op de methode die u nu al gebruikt. Want goed gedrag kun je leren! Doelgroep Schoolteams. Doel Het pedagogisch klimaat verbeteren door een gezonde sociale omgeving te creëren voor de schooljeugd van alle leeftijden. Hierdoor zullen ook de leerprestaties verbeteren. Inhoud Op basis van jarenlang onderzoek is in Amerika het programma School Wide Positive Behavior Support (SWPBS of kortweg PBS) ontwikkeld. In 2008 is gestart met de gezamenlijke ontwikkeling van PBS voor het Nederlandse onderwijs. PBS is een evidence based-programma voor het systematisch beheersen van gedrag. Met PBS creëert u een goed klimaat op school en versterkt u gewenst gedrag binnen de groep en op individueel niveau. PBS is een kapstok waaraan bestaande en nieuwe gedragsmethodieken kunnen worden opgehangen. Het is daardoor geschikt en aantrekkelijk voor iedere school. Het programma gaat uit van drie pijlers: 1. Respect. 2. Verantwoordelijkheid. 3. Veiligheid. PBS is bedoeld om gewenst gedrag aan te leren en antisociaal gedrag op school van kinderen in de leeftijd van 4-18 jaar zo vroeg mogelijk aan te pakken en om te buigen naar positief gedrag. Preventie is een kernbegrip. De drie preventieniveaus zijn in een piramide uitgebeeld:

10 - Eerste laag: wordt gevormd door alle kinderen van de school. - Tweede laag: wordt gevormd door de leerlingen die risico lopen op (ernstig) probleemgedrag. - Derde laag: wordt gevormd door individuele leerlingen die veel ongewenst gedrag laten zien. PBS helpt de school een veilig klimaat te creëren waar geen kind wordt uitgesloten. Het is geen kant-en-klare methode, maar een benadering met een aantal basale uitgangspunten. Jarenlang onderzoek heeft de effectiviteit ervan aangetoond. Er worden eenvoudige, maar doeltreffende tactieken en strategieën aangereikt om met alle medewerkers op school één lijn te ontwikkelen wat betreft het omgaan met gedrag op drie niveaus: 1. De school. 2. De klas. 3. Individueel. Individueel Klas School Net zoals bij de gewone vakken taal en rekenen worden er activiteiten uitgevoerd rond (gewenst) gedrag. In dit programma staat het vergroten van gewenst gedrag, en daarmee het verminderen van ongewenst gedrag, centraal. De school bepaalt zelf in welk tempo het proces wordt doorlopen en welke onderdelen meer of minder aandacht krijgen. PBS bij OBD Noordwest OBD Noordwest heeft op basis van een aantal pilots een eigen draaiboek opgesteld. Hierin houden wij rekening met uw schoolspecifieke situatie. De lengte en duur van het traject is aangepast aan uw manier van werken en uw methode voor sociaal-emotionele ontwikkeling. Op basis van een intake wordt vastgesteld in welke mate PBS kan bijdragen aan uw schoolontwikkeling. Vervolgens stellen we een traject op maat op om de gekozen onderdelen van PBS te implementeren. Naast studiemomenten gaat het daarbij om een te formeren stuurgroep, de rol van directie, interne begeleiding en de gedragsspecialist. OBD Noordwest biedt de volgende hoofdmodules rond PBS aan: 1. PBS op onze school. 2. Opstellen en aanleren van gedragsverwachtingen op schoolniveau. 3. Goed gedrag in de klas. 4. Goed gedrag van de individuele leerling. 5. Goed gedrag thuis: de samenwerking tussen school en thuis.

11 Inhoud per module Module 1: PBS op onze school - Wat is helder, waar gaan we mee aan de gang? - Wat zijn onze verwachtingen? - Het risicopad naar antisociaal gedrag. - Wat werkt bij het handhaven van discipline? Module 2: Opstellen en aanleren van gedragsverwachtingen op schoolniveau - Wat weten we over doelmatige gedragsregels? - Opstellen gedragsverwachtingen voor de algemene ruimtes. - Onderwijzen van goed gedrag op schoolniveau. - Actief en systematisch toezicht houden in de algemene ruimtes. - Verwijdering gebruiken. Module 3: Goed gedrag in de klas - Klassenorganisatie. - Ontwikkelen en onderwijzen van gewenst gedrag in de klas. - Preventief optreden. - Het gebruiken van positieve en corrigerende consequenties om gedragingen te veranderen. Module 4: Goed gedrag van de individuele leerling - De escalatieketen. - De gedragsfunctieanalyse. - Het ontwikkelen van gedragsondersteunende plannen voor leerlingen met probleemgedrag. - Het lesprogramma aanpassen om probleemgedrag te voorkomen. Module 5: Goed gedrag thuis, de samenwerking tussen school en thuis - Communicatiestrategieën voor leerkrachten. - Samenwerking met ouders. - Grenzen stellen. - Problemen oplossen. - Bouwen aan vertrouwen.

12 Meer informatie? Neem voor meer informatie contact op met een van onze adviseurs: Gerard Castelijn M: E: Patricia Meyer M: E: Kijk ook eens op: of (Amerikaans)

13 2. De Vreedzame School Werken aan een vreedzame cultuur in klas en school! We voeden onze leerlingen op in een gecompliceerde samenleving. Een samenleving waarin niet alleen de traditionele schoolvakken belangrijk zijn voor succes. Ook sociale en emotionele vaardigheden zijn in hoge mate bepalend voor maatschappelijk welslagen. Omgekeerd is onze samenleving gebaat bij burgers die zich zorgzaam en verantwoordelijk opstellen, die vaardig en vreedzaam conflicten kunnen oplossen. Dat geldt ook voor de school. De school is net zo goed een leefgemeenschap die gebaat is bij actieve, zorgzame, initiatiefrijke en verantwoordelijke leerlingen. Dit bevordert het plezier waarmee leerlingen en leerkrachten naar school gaan. Bovendien zorgt het voor een positief werkklimaat waarin veel geleerd kan worden. Doelgroep Schoolteams. Doel Een schoolomgeving creëren waarin iedereen zich verantwoordelijk en betrokken voelt en waarbij leerlingen en leerkrachten op een positieve manier met elkaar omgaan. Inhoud programma De Vreedzame School is een compleet programma voor basisscholen voor sociale competentie en democratisch burgerschap. Het programma streeft ernaar om kinderen te leren op een positieve en zorgzame manier met elkaar om te gaan. Waarbij conflicten constructief worden opgelost en we open staan voor verschillen tussen mensen. Er wordt gewerkt aan een sociaal klimaat waarin leerlingen en leerkrachten prettig kunnen werken. De kern van De Vreedzame School is een lessenserie. Het is de bedoeling dat er (vrijwel) elke week in alle groepen een les gegeven wordt. De lessen duren ongeveer 30 minuten. Er is een aparte map met lessen voor de peuters en kleuters, verder per leerjaar een map (groep 3 tot en met 8). De klas en de school zijn daarbij een oefenplaats. De lessen zijn in zes blokken onderverdeeld: 1. We horen bij elkaar, over groepsvorming. 2. We lossen conflicten zelf op, over conflicthantering. 3. We hebben oor voor elkaar, over communicatie. 4. We hebben hart voor elkaar, over gevoelens. 5. We dragen allemaal een steentje bij, over verantwoordelijkheid. 6. We zijn allemaal anders, over diversiteit.

14 De Vreedzame School bij OBD Noordwest Bij de tweejarige invoering van dit traject wordt uw school begeleid door één van onze gecertificeerde adviseurs. Invoering van alle onderdelen van De Vreedzame School is altijd een combinatie van lessen voor de leerlingen en training voor leerkrachten en directie. In de teambijeenkomsten: - Maakt u kennis met de uitgangspunten van het programma. - Staat gezamenlijke visieontwikkeling centraal. - Vindt zelfreflectie plaats (hoe ga ik zelf met conflicten om?). - Werken we toe naar afspraken over het toepassen van de principes in het dagelijkse handelen. Tijdens het eerste jaar van invoering staat kennis nemen van het programma centraal, in het tweede jaar gaat het vooral om het implementeren van schoolbrede aanpakken. Leerlingen krijgen allerlei taken en verantwoordelijkheden. In uw klas en in uw school. Kinderen leren op deze wijze vaardigheden die ze nodig hebben als (toekomstig) burger in onze democratische samenleving. Door te werken met het programma van De Vreedzame School realiseert u in belangrijke mate de door de inspectie gehanteerde indicatoren met betrekking tot burgerschap en integratie. Hoewel maatwerk mogelijk is, ziet het standaardprogramma voor de invoering er als volgt uit: - Eerste invoeringsjaar: vijf team- en vijf stuurgroepbijeenkomsten. - Tweede invoeringsjaar: drie teambijeenkomsten, vijf stuurgroepbijeen komsten, een ouderavond en eventueel een mediatortraining. De Vreedzame School, een succesvol concept De Vreedzame School is inmiddels een succesvol concept gebleken. Na invoering constateren scholen dat het aantal conflicten afneemt, de sfeer verbetert en ruzies beter opgelost worden. Uiteindelijk voelen kinderen zich veiliger, verdwijnen verbaal en fysiek geweld en worden incidenten veel beter opgelost. OBD Noordwest begeleidt inmiddels een kleine honderd basisscholen bij het invoeren en borgen van De Vreedzame School. In mei 2012 is De Vreedzame School opgenomen in de Databank Effectieve jeugdinterventies van het Nederlands Jeugdinstituut.

15 Meer informatie? Neem voor meer informatie contact op met een van onze adviseurs: Gerard Castelijn M: E: Patricia Meyer M: E: Lyke Ybema M: E: Kijk ook eens op:

16

17 3. Grip op de groep Werken aan een positief groepsklimaat! Steekt u veel tijd en energie in het herstellen of behouden van de rust in uw groep? Laat het gedrag van de kinderen het niet toe de sfeer een positieve wending te geven? Komt u onvoldoende toe aan daadwerkelijk lesgeven? Dan zijn er waarschijnlijk al langer processen en krachten aan de gang die de negatieve sfeer in stand houden. Deze lastige situatie ontstaat niet van de ene op de andere dag. Vanaf groep 3 hebben groepen doorgaans een vaste samenstelling. Een negatieve sfeer sluipt er langzaam in. Dit heeft uiteindelijk een negatief effect op de veiligheid in de groep, de leerresultaten van kinderen en het welbevinden van leerkrachten. OBD Noordwest heeft een succesvol traject ontworpen dat aan deze situatie een einde kan maken: Grip op de groep. Het resultaat zit in de naam. Doelgroep Schoolteams en leerkrachten. Doel Verwerven van inzicht in groepsprocessen en herstellen van negatieve groepsdynamiek. U krijgt handreikingen voor het realiseren van een positief groepsklimaat. Inhoud Uitgangspunt van Grip op de groep is dat schoolteams vanuit eenzelfde perspectief naar groepsontwikkeling kijken. Men hanteert dezelfde begrippen en communiceert duidelijk over de sfeer in iedere groep. Alleen zo kunt u werk maken van positieve groepen op school. Openheid is daarbij van groot belang. Bij Grip op de groep werken we samen aan een positief groepsklimaat. Bij de start van het schooljaar wordt intensief ingezet op zaken als veiligheid, respect, positieve communicatie en samenwerken. Dit zijn aspecten die in belangrijke mate bijdragen aan een positieve groep. In positieve groepen kunnen zowel leerkrachten als leerlingen zich veel beter richten op het onderwijsleerproces. Een positieve groep vormt de basis van opbrengstgericht werken. De curatieve aanpak Bij acute groepssituaties gaat het er om eerst rust en overzicht te creëren. Vervolgens gaan we samen met u na welke stappen de komende periode gezet moeten worden. Daarbij komen beproefde werkwijzen en materialen aan de orde. Door gesprekken met directie, leerkrachten en interne begeleiders zetten we eerst een aantal zaken op een rij. Zoals:

18 - Hoe verliep de start van het schooljaar? - Hoe is de samenwerking tussen duoleerkrachten? - Hoe zijn de contacten met ouders? - Hoe is de invloed van sommige kinderen op de groepssfeer? - Hoe functioneerde de groep in vorige jaren? Hierbij komt regelmatig naar voren dat groepen vaak al eerder ontspoorden. Het was alleen nog niet zo zichtbaar. Met de kennis over positieve en negatieve groepen bent u beter in staat signalen eerder op te pikken en acties te ondernemen. De preventieve aanpak Bij het preventief werken met schoolteams komen de volgende stappen aan de orde: - De start van het schooljaar: in alle klassen wordt ingezet op groepsvormende activiteiten. - Herfstevaluatie: rond de herfstvakantie worden alle groepen doorgelicht door middel van een evaluatie. - Quickscan: op 1 december, 1 maart en 1 mei vullen alle leerkrachten de quickscan in. Hiermee wordt snel vastgesteld of groepen nog op de positieve lijn zitten. - Overdracht groepen: aan het eind van het schooljaar wordt de groep op basis van vastgestelde criteria overgedragen. De leerkrachten die de groep in het nieuwe jaar begeleiden, krijgen richtlijnen voor de eerste schoolweken. Zodat zij weten waar zij in de eerste periode op in moeten zetten. Voor de bovenbouw geldt bovendien dat de rollen in de groep bekend moeten zijn. Zodat deze kennis gebruikt kan worden om positieve normen de groep in te krijgen. Grip op de groep bij OBD Noordwest Het adviestraject geeft u inzicht in groepsprocessen, waarbij interactie met de leerlingen centraal staat. U krijgt informatie en handvatten om sluimerende problemen te signaleren. Zo kunt u de situatie tijdig een positieve wending geven. Grip op de groep omvat twee onderdelen: 1. De curatieve aanpak: begeleiding ten aanzien van acute problematiek in de groep. Ondersteuning kan bestaan uit groepsobservaties, gesprekken met leerkrachten, kinderen en ouders, ouderavonden, video-opnames, synchroon en didactisch coachen. 2. De preventieve aanpak: teambijeenkomsten rond Grip op de groep. Hierbij gaat het om het implementeren van een aantal stappen waarmee u een goed inzicht krijgt in de gang van zaken in alle groepen. Het resultaat van beide aanpakken is een positief groepsklimaat en meer grip op uw groep.

19 Onderneem meteen actie! Grip op de groep gaat over: - Veiligheid. - Respect. - Positieve communicatie. - Samenwerken. Wij kunnen u ondersteunen bij het realiseren van een positief groepsklimaat. Dit kan zowel preventief als curatief. Wat belangrijk is, is dat u snel contact opneemt wanneer u het gevoel heeft dat er een probleemsituatie ontstaat op uw school. Het boek Grip op de groep van René van Engelen is in 2007 verschenen. Sindsdien heeft OBD Noordwest in samenwerking met de auteur op meer dan honderd scholen zowel preventief als curatief ondersteuning geboden bij het realiseren van een positief groepsklimaat. Meer informatie? Neem voor meer informatie contact op met een van onze adviseurs: Gerard Castelijn M: E: gcastelijn@obdnoordwest.nl Patricia Meyer M: E: pmeyer@obdnoordwest.nl Lyke Ybema M: E: lybema@obdnoordwest.nl Kijk ook eens op:

20

21 4. Relatie tussen programma s Alle hiervoor beschreven programma s zijn los van elkaar te gebruiken. Maar juist de combinatie ervan zorgt voor een extra dimensie. Wij zien Positive Behavior Support als het algemene kader waarin alles met betrekking tot gedrag kan worden opgenomen. Positive Behavior Support Het drie lagen tellende PBS schema (school klas individueel) helpt u bij het in kaart brengen van de eigen situatie met betrekking tot gedrag en gedragsproblemen. PBS bevat ten aanzien van deze drie lagen diverse mogelijkheden. Maar om deze PBS aanpakken compleet te maken, hebt u meer nodig. De Vreedzame School De Vreedzame School hoort thuis in het basisaanbod van de PBS piramide (zie afbeelding, onderste laag). Hiermee biedt u de meeste kinderen voldoende bagage om zich sociaal-emotioneel in voldoende mate te ontwikkelen. Grip op de groep Grip op de groep zien we hoofdzakelijk als protocol om te werken aan een positieve cultuur in alle groepen op de school. In het meest ideale geval zet u Grip op de groep preventief in om een positief groepsklimaat in alle klassen te bereiken. Maar in acute probleemsituaties is het nodig om curatief te begeleiden. In dat geval rekenen we Grip op de groep tot de tweede laag: klas (zie afbeelding). Individueel Individuele leerlingen die veel ongewenst gedrag laten zien Klas Leerlingen die risico lopen op (ernstig) probleemgedrag Grip op de groep (curatief) Alle leerlingen uit de klas De Vreedzame School Grip op de groep (preventief) School Naar Sprangue, J.& Walker, H. (2000), Early identification and intervention foryouth with antisocial and violent behavior. In: Exeptional Children, 66 (3),

22 Een sterke combinatie Een sterke combinatie is die van De Vreedzame School met Grip op de groep. De nieuwe versie van De Vreedzame School heeft een opmerkelijke aanvulling gekregen. Scholen dienen te starten met een intensief programma voor de eerste twee weken van het schooljaar. Hierbij worden alle onderdelen van Grip op de groep meegenomen. Deze nieuwste versie van De Vreedzame School vormt dus een concrete invulling van Grip op de Groep. Dat is handig, omdat u niet zelf op zoek hoeft naar een invulling. Door het werken met een programma als De Vreedzame School zijn er ieder jaar voor iedere groep activiteiten beschikbaar om het groepsproces te bevorderen. Maar er is meer Uiteraard bieden wij u nog meer op het gebied van pedagogisch klimaat en gedrag dan wij in deze uitgave beschreven hebben. Denk bijvoorbeeld aan onze trajecten en cursussen Kids Skills, Kinderen met speciale behoeften, Taakspel en Boys and Girls. Maar ook speciale gedragstrainingen behoren tot de mogelijkheden. Wij gaan graag met u in gesprek om in kaart te brengen waar bij u op school en in de klas de behoeften liggen.

23 Meer informatie Gerard Castelijn Gerard Castelijn is, na vele jaren als leerkracht te hebben gewerkt, reeds 25 jaar werkzaam in dienst van OBD Noordwest als onderwijsadviseur. Hij is onder andere gespecialiseerd op het gebied van pedagogisch klimaat en gedrag. Hij is gecertificeerd Vreedzame Schoolbegeleider en video interactiebegeleider (S-VIB). En sinds 2011 is hij gecertificeerd trainer Capacity Building. Momenteel ondersteunt Gerard Castelijn het programma De Vreedzame Wijk in Hoorn (NH). Dit is een verbreding van het programma De Vreedzame School, waarmee een eenduidige pedagogische aanpak ingevoerd wordt in alle organisaties die in de wijk met kinderen in de basisschoolleeftijd werken. M: E: Patricia Meyer Patricia Meyer studeerde na het behalen van haar leerkrachtbevoegdheid (specialisatie Montessori onderwijs) Orthopedagogiek. Na een aantal jaar als leerkracht en directeur werkzaam te zijn geweest in het Montessori basisonderwijs, begon zij in 2000 aan haar carrière als onderwijsadviseur/ orthopedagoog bij OBD Noordwest. Naast hoogbegaafdheid en klassenmanagement is onder andere de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen haar specialisme. Patricia is momenteel werkzaam als gedragspecialist in het project Gedrag(en) van Samenwerkingsverband Kop van Noord-Holland. Patricia is gecertificeerd Vreedzame Schoolbegeleider, PBS begeleider en video interactiebegeleider (VIB). M: E: Lyke Ybema Lyke Ybema studeerde Pedagogische Wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Tegelijkertijd was zij groepsleidster op een kinderdagverblijf. Lyke is sinds 2004 werkzaam bij OBD Noordwest als orthopedagoog/ onderwijsadviseur. Haar specialismen zijn onder andere: psychodiagnostisch onderzoek en behandeling, Grip op de groep en Opbrengstgericht werken. Lyke Ybema is gecertificeerd Vreedzame Schoolbegeleider en video interactiebegeleider (VIB). Daarnaast is zij projectleider voor ONL gedrag, voor de behandeling van individuele kinderen met sociaal emotionele problematiek. M: E:

24 Websites - (voor meer informatie over trajecten, cursussen en inschrijven) - (voor meer informatie over School Wide Positive Behavior Support) - (voor meer informatie over School Wide Positive Behavior Support in Amerika) - (voor meer informatie over de Vreedzame School en De Vreedzame Wijk) - (voor meer informatie over het werken met groepen)

25

26 OBD Noordwest Postbus AB Hoorn T (0229) F (0229) E info@obdnoordwest.nl Locatie Hoorn (centraal bureau) Blauwe Berg 3A 1625 NT Hoorn Locatie Alkmaar James Wattstraat DC Alkmaar januari 2013