Bijenhotel Handleiding leerkracht

Transcriptie

1 Bijenhotel Handleiding leerkracht Aantal lestijden: ± 10 Graad: 2 e Jaar: 2 e Gelinkte vakken: Biologie, wiskunde, I.C.T., fysica, Techniek, Plastische opvoeding 1 Korte inhoud Bijenhotel is een bundel met een theoretisch en een praktisch luik. Eerst gaat het over de bijen in het algemeen en classificeren de bij. Daarbij staat een practicum uitgeschreven over de classificatie van de klasse van de insecten. We bekijken ook de bouw van een bij. Daarna bekijken we hoe bijen onderling met elkaar samenleven in een sociale staat, hoe hun relatie is met bloemplanten, hoe ze onderling communiceren en hoe ze zich voortplanten. In het derde hoofdstuk komt de aanpassing van het lichaam van de bij aan hun functie binnen de korf aan bod. We onderzoeken hoe de vleugels, de poten, de monddelen en de ogen zijn aangepast. Hierbij hoort ook een practicum voor de leerlingen. Vervolgens vragen we ons af waar het zoemende geluid van bijen vandaag komt. We betrekken er geluid bij uit fysica en verklaren het zoemende geluid aan de hand van geluidsgolven en leuke leerlingenproeven. Hoofdstuk 5 is een aanloop naar de volgende delen waarin de leerlingen dan echt een bijenhotel gaan bouwen. We ontdekken de nood aan een bijenhotel. Vooraleer de leerlingen echt aan de slag gaan, worden ze geïnformeerd over hoe ze een bijensteek kunnen verzorgen en wat een bijensteek betekent voor de bij zelf. Dan is het eindelijk zover! De leerlingen maken een ontwerp, kiezen gereedschap, stellen een stappenplan op, bouwen hun bijenhotel, hangen ze op en evalueren hun hotel. 1

2 2 Voorkennis De leerlingen hebben voorkennis uit biologie, fysica en wiskunde nodig. Hier staan ze opgesomd: Biologie - Bloembestuiving (eerste graad) - Geluiden zijn trillingen - antagonistische spieren - classificatiesystemen en de tree of life - de classificatie van de ongewervelden - wat zijn eukaryoten - werken met een microscoop - samenlevingsvormen tussen organismen van een verschillende soort: predatie, voedselconcurrentie, symbiose, parasitisme, mutualisme, commensalisme - communicatiemethoden: optische signalen, akoestische signalen, tactiele signalen, chemische signalen Wiskunde - aanzichten: vooraanzicht, zijaanzicht, bovenaanzicht, onderaanzicht 3 Wenken voor de leerkracht Hoofdstuk 1: Bijen Bij de kenmerken van eukaryoten moeten de leerlingen er zeker bij noteren dat ze een celkern hebben. Dat is het voornaamste kenmerk. De verschillende classificatieniveaus worden voorgesteld in een driehoek. Daarbij staat rijk helemaal bovenaan en soort onderaan. Ook de grootte van de stukken is belangrijk. Er zijn slechts drie rijken, terwijl is ontelbaar veel soorten zijn. In Klasse van de insecten staat er een practicum uitgeschreven die het leerplandoel B70 invult. Dat kunnen de leerlingen individueel oplossen. Het is belangrijk om te beklemtonen bij dat je een bij, een hommel en een wesp moeilijk van elkaar kan onderscheiden. Je kan een aantal foto s van bijen in Vlaanderen tonen uit de brochure Bijen in nood van Natuurpunt. Zo lijkt een wespbij meer op een wesp, terwijl het een bij is. Ook kan je ze niet herkennen op basis van vorm of kleur. 2

3 Hoofdstuk 2: Hoe leven bijen met elkaar? Op de foto bij 2.1 zie je werksters die een moercel aan het bouwen zijn voor de koningin. Om de tabel in te vullen, gebruiken de leerlingen de bijlage over de bijenstaat. De interactie tussen bijen en de bloemplant is eigenlijk zuivere herhaling van leerinhouden uit biologie, maar toegepast in een ander voorbeeld. Eigenlijk spreekt met niet over mutualisme, maar eerder over indirect mutualisme. Wanneer soorten specifieke prestaties voor elkaar leveren, maar niet voortdurend bij elkaar leven, speken we van indirect mutualisme. Bloemplanten en insecten kunnen niet zonder elkaar. De nectar uit de bloemen dient als suikerrijke voeding voor het insect en zijn larven, en de bloem kan zich voortplanten dankzij de insectenbestuiving. De leerlingen trekken conclusies uit de beschrijving van de experimenten en de waarnemingen over de communicatie van bijen. In werkelijkheid is dit nog gedetailleerder en houden de bijen bijvoorbeeld rekening met de stand van de zon. Hoofdstuk 3: Aanpassing van de lichaamsvorm van de functie in de bijenkorf Dit hoofdstuk wordt behandeld met een practicum. De leerlingen onderzoeken alle delen en aanpassingen op een dode werksterbij. Deze bijen zijn eenvoudig te verkrijgen bij een imker uit de buurt. Daarbij moet je wel rekening houden met de tijd van het jaar. Zo zijn er in de zomer veel meer bijen dan in de winter. Hoofdstuk 4: Zoemende bijen Geluiden zijn trillingen. Dat is al uitvoerig aan bod gekomen in het derde jaar in biologie. Extra voorbeelden om dit aan te tonen zijn: een gitaar aanslaan, een pianotoets indrukken, een elastiek over een brooddoos laten knallen, een stemvork aanslaan Daarbij zie je steeds trillingen en hoor je een geluid. 3

4 Voorbeelden van goniometrische functies zijn: de sinusfunctie, de cosinusfunctie en de tangensfunctie. Dat is nieuwe leerstof voor de leerlingen want dat komt pas aan bod in de derde graad. Toch kunnen ze dit eenvoudig nagaan door bij het functievoorschrift f(x) = sin (x) enzovoort in te geven. sinusfunctie cosinusfunctie tangensfunctie De grafiek van de geluidsgolven gaat door de oorsprong en komt dus overeen met de sinusfunctie. De spierbeweging bij bijen komt tot stand door antagonistische spieren. Dat zijn spieren die een tegenstelde beweging mogelijk maken. Deze animatie op BioPlek illustreert dat: Merk op dat bijen geen skelet hebben met beenderen, ook niet in hun poten. Ze krijgen hun lichaam in beweging doordat er spieren samentrekken en ontspannen die zijn vastgehecht aan hun exoskelet. Hoofdstuk 5: Bijen in nood De brochure Wilde bijen in nood en Waarom een bijenhotel van Natuurpunt zit in bijlage. Hierin vind je concrete voorbeelden van bijenhotels en staat beschreven welk materiaal je kan gebruiken. In Wilde bijen in nood staan er veel voorbeelden van soorten bijen met hun kenmerken. 4

5 Hoofdstuk 6: Bijensteek verzorgen Dit hoofdstuk is een informatief extraatje en kan dus weggelaten worden. Toch is het zinvol om hier even bij stil te staan omdat de leerlingen in hun dagelijks leven wel eens gestoken zullen worden door een bij. Ook het gifzakje en de microscopische bouw van de angel komen hier aan bod. Hoofdstuk 7: Bijenhotel ontwerpen Een leuke werkvorm om ideeën te verzamelen is via de website Pinterest. Dat is een verzamelwebsite van allerlei leuke foto s, recepten, kleren, DIY-ideeën De leerlingen kunnen eenvoudig zelf een profiel aanmaken en daarna een eigen bord bijenhotel creëren. Daarna kunnen ze leuke foto s van insectenhuisjes pinnen op hun bord en zo ideeën opdoen voor hun eigen bijenhuis. Hoofdstuk 8: Bijenhotel maken Voor de volgende fase in het bouwproces is er materiaal uit de techniekklas nodig. Een zaag, een hamer en een nagels zijn een minimumvereiste. Hoofdstuk 9: Bijenhotel ophangen De voorlaatste fase is het bijenhotel ophangen en effectief gebruiken. Dat kan niet zomaar gelijk waar. Info vinden de leerlingen hierover in de bijlage of in de brochure Waarom een bijenhotel? van Natuurpunt. Hoofdstuk 10: bijenhotel evalueren Deze fase mag zeker niet overgelaten worden. Het is belangrijk dat de leerlingen nadenken over hun product en die eventueel in vraag stellen. Ze reflecteren ook over de plaats van hun bijenhotel. 5

6 4 Leerplannen Biologie (2012/004) Tweede jaar B45: Met gegeven en zelfgekozen voorbeelden toelichten hoe organismen aan de omgeving zijn aangepast. Bij dieren vindt men aanpassingen van de lichaamsvorm aan de omgeving in functie van voortbeweging, voeding, ademhaling Suggestie voor practicum: Aanpassingen van statenvormende insecten aan het groepsleven onderzoeken. Vanuit microscopisch onderzoek van de monddelen en de lichaamsbouw van darren, werksters en koningin kan men de functie van de organismen in de sociale staat bepalen. B50: Met voorbeelden de methode en de functie van overdracht van informatie (communicatie) weergeven. Soortgenoten moeten elkaar informeren zodat ze elkaar stimuleren tot bepaalde reacties in verband met gemeenschappelijke veiligheid (alarm slaan), territoriumafbakening, voedselvoorziening (samenwerking bij de jacht), bereidheid tot paren. Imponeergedrag en verzoeningsgedrag, baltsgedrag, taakverdeling, territoriumgedrag, conflictgedrag zijn begrippen die hier aan bod komen. Communicatie kan chemisch, auditief, visueel en tactiel zijn. De experimenten van Von Frisch in verband met de manier waarop bijen communiceren voor voedsel kunnen hier aan bod komen. B48: Gradaties van sociale interacties en sociaal gedrag binnen een groep vergelijken. B49: Uit informatie over het groepsleven bij dieren afleiden dat communicatie noodzakelijk is voor het functioneren van de groep. B50: Met voorbeelden de methode en de functie van overdracht van informatie (communicatie) weergeven. B63: Uit waarnemingen afleiden dat de mens een invloed uitoefent op de biodiversiteit van een ecosysteem. B64: Vanuit het waarnemen van biodiversiteit de noodzaak verantwoorden om te werken met een algemeen geldend classificatiesysteem op basis van wetenschappelijke criteria. B68: Aan de hand van een vergelijkend onderzoek enkele stammen van dieren van elkaar onderscheiden en herkennen als: chordadieren, geleedpotigen, weekdieren, neteldieren, platwormen, gelede wormen, rondwormen, stekelhuidigen en sponzen. B70: Aan de hand van een vergelijkend onderzoek binnen één willekeurige stam van nietchordadieren een lagere taxonomische indeling onderscheiden. Wiskunde (2004/019) AN21: De grafieken van f(x) = sinx, f(x) = cosx en f(x) = tanx tekenen. 5 Oplossing werkbundel Zie bijlage. 6 Linken naar de brochures van Natuurpunt Bijen in nood: Hoe bouw ik een bijenhotel?: _low_res.pdf 6