V. U. Nick Van Uffelen - CRKC vzw - Abdij van Park 7, 3001 Heverlee

Transcriptie

1 Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur Abdij van Park Heverlee info@crkc.be V. U. Nick Van Uffelen - CRKC vzw - Abdij van Park 7, 3001 Heverlee

2 ZORGEN VOOR MORGEN? valorisatie en nevenbestemming van religieus erfgoed C. Cossu Dinsdag 26 april 2016 Oude Abdij van Drongen Drongenplein 26-27, 9031 Drongen Donderdag 28 april 2016 Evangelische Theologische Faculteit Sint-Jansbergsesteenweg 95-97, 3001 Heverlee Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw (CRKC)

3

4 CRKC De Norbertuspoort en de Sint-Jan Evangelistkerk van Abdij van Park Welkom op onze studiedag Zorgen voor morgen? Valorisatie en nevenbestemming van religieus erfgoed! Net als vorig jaar willen we u op de hoogte houden van de laatste ontwikkelingen over het beheer van roerend, onroerend en immaterieel religieus erfgoed. Vorig jaar stond de studiedag in het teken van het beheer van religieus erfgoed. Dit jaar focussen we meer op valorisatie en nevenbestemming. De studiedag vindt twee keer plaats, op dinsdag 26 april in Drongen (Gent) en op donderdag 28 april in Heverlee (Leuven). Door deze geografische spreiding willen we alle Vlaamse kerkbesturen, onze primaire doelgroep voor de studiedag, de kans geven om deel te nemen. We richten ons ook op alle anderen die zorg dragen voor het religieus erfgoed: gemeentelijke mandatarissen en ambtenaren, beheerders van kloostererfgoed, erfgoedverenigingen,... Om ecologische en praktische redenen kiezen we er bewust voor om geen hand-outs af te drukken en uit te delen. In de plaats daarvan vindt u in deze brochure een korte synthese terug van alle lezingen. De presentaties kan u vanaf volgende week raadplegen op onze website

5 Programma 9u.00 Ontvangst met koffie en infomarkt 9u.45 Welkom Jan Jaspers, CRKC 10u.00 Welkom namens de Vlaamse Bisschoppen Mgr. Luc Van Looy, bisdom Gent 10u.15 Religieus erfgoed in transitie. Een beschouwing over de betekenis van de plek in functie van valorisatie Prof. Koenraad Van Cleempoel, Universiteit Hasselt 11u.00 Koffiepauze en infomarkt 11u.25 Keuze tot nevenbestemming en herbestemming. Een gevecht tussen rede en emotie E.H. Patrick Maervoet, dekenaat Herent 11u.45 Meer dan zomaar een dak boven wat hoofden. Van Sint-Antoniuskapel tot Damiaankerk Patrik Jaspers en Ruben Boon, Damiaan Vandaag 12u.05 Vragenronde 12u.30 Lunch en infomarkt

6 13u.30 Uw parochiekerk. Een veilig huis? Jonas Danckers, CRKC 13u.50 Kort erfgoednieuws Cultuurgoederen in monumenten Catheline Metdepenninghen, agentschap Onroerend Erfgoed 14u.05 Waarderen en herbestemmen van roerend erfgoed Annemie Van Dyck, CRKC 14u.35 Kort erfgoednieuws Gebruiksovereenkomsten voor ander gebruik van parochiekerken Jan Jaspers, CRKC 14u.40 Korte pauze 14u.55 Onder de kerktoren. Over wat tradities in en rond de kerk kunnen betekenen. Emmie Segers, LECA 15u.25 Kort erfgoednieuws Voor u gelezen... Sophie Anseeuw, CRKC 15u.30 Help! Er staat een orgel in de kerk. Zorgen voor vandaag Daniel Vanden Broecke en Peter Van Bouwel, Het Orgel in Vlaanderen 15u.45 Luiden de klokken nog? Inventarisatie en nieuw gebruik David Proot en Jef Teugels, Campanae Lovanienses 16u.00 Vragenronde 16u.15 Receptie

7 Welkom! Mgr. Luc Van Looy spreekt namens de Vlaamse bisschoppen een warm welkom uit aan de deelnemers van deze studiedagen. Mgr. Van Looy heeft binnen de bisschoppenconferentie een bijzondere aandacht voor het kerkelijk patrimonium, waaronder dus ook de parochiekerken. Parochiekerken komen vandaag in de media eerder negatief in het licht: ze zijn gesloten of worden herbestemd. Maar voor de gelovigen zijn het nog steeds gebouwen die een belangrijke rol vervullen in de beleving van hun geloof, als plaats van viering en ontmoeting. De context waarin dit gebeurt, zal in de volgende jaren in alle bisdommen grondig veranderen. Overal wordt werk gemaakt van nieuwe structuren die in de plaats zullen treden van de huidige kleinschalige parochiekernen en de pastorale werking op een vernieuwde wijze zullen ondersteunen. Daarin zal nog steeds een belangrijke rol weggelegd zijn voor de kerkgebouwen en bijgevolg zal blijvend een beroep gedaan worden op de zorgende taak van kerkbesturen voor hun kerkgebouwen en voor de ondersteuning van de eredienst. De vraag van de overheid, zoals die in de nota van minister Bourgeois in 2011 werd geformuleerd, nodigt de kerkgemeenschap uit om na te denken, niet enkel over het aantal kerkgebouwen dat voor de uitoefening van de eredienst nodig is, maar ook over de functie die deze gebouwen in de samenleving van vandaag en morgen kunnen vervullen. Ze spelen die rol vandaag vaak, als centrum voor ontmoeting, als ruimte voor socio-culturele activiteiten, als toeristisch of landschappelijk attractiepunt. Kerkbesturen krijgen er dus verantwoordelijkheden bij, waarvoor zij de nodige ondersteuning moeten krijgen. Studiedagen als deze, willen daartoe een steentje bijdragen.

8 Monseigneur Luc Van Looy Bisschop Van Looy werd geboren in Tielen (Kasterlee) op 28 september Hij trad in 1961 in bij de congregatie van de salesianen van Don Bosco. Hij studeerde eerst filosofie in Groot-Bijgaarden en vertrok daarna naar Korea. Daar kreeg hij een praktische pedagogische vorming en behaalde hij het licentiaatsdiploma muziek (specialisatie piano). Vervolgens studeerde hij aan de KU Leuven theologie waar hij in 1972 promoveerde tot licentiaat in de missiologie. Intussen werd hij op 12 september 1970 in Oud-Heverlee tot priester gewijd voor de congregatie van de salesianen. In Korea was bisschop van Looy leraar moraal en godsdienst in het hoger secundair onderwijs en verantwoordelijke voor de studentenpastoraal voor heel Oost-Azië, provinciaal van de salesianen in Korea en voorzitter van de Hogere Oversten in Korea. Vanaf 1984 werkte Mgr. Van Looy in het generaal huis (centraal bestuur) van de salesianen van Don Bosco in Rome. In 1996 werd hij vicaris-generaal van de Algemeen Overste van de salesianen en werd hij verantwoordelijke voor de Salesiaanse Familie. Hij was sinds 1995 kerkelijk assistent bij de World Union of Catholic Teachers (W.U.C.T.), een organisatie die wereldwijd nationale lerarenassociaties verenigt. Op 19 december 2003 werd Mgr. Van Looy door paus Johannes-Paulus II tot nieuwe bisschop van Gent benoemd. Op 1 februari 2004 volgde zijn wijding in de Sint-Baafskathedraal van Gent. Zijn bisschopsleuze luidt: In Nomine Patris (In de Naam van de Vader). Op 29 maart 2014 werd Mgr. Van Looy door paus Franciscus benoemd tot lid van de Congregatie voor de Instituten van Gewijd Leven en Gemeenschappen van Apostolisch Leven. In datzelfde jaar werd hij verkozen tot voorzitter van Caritas Europa en in juli 2015 benoemde paus Franciscus hem in de raad van bestuur van Caritas Internationalis. Namens de Belgische bisschoppen is Mgr. Van Looy bisschop-referent voor onder andere het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur. Contact bisdom.gent@kerknet.be 09/ wapenschild Mgr. Van Looy

9 Koenraad van Cleempoel Religieus erfgoed in transitie. Een beschouwing over de betekenis van de plek in functie van valorisatie In Vlaanderen staan ruim 1800 rooms-katholieke parochiekerken. Ongeveer 10% is niet meer in gebruik voor de eredienst, ca. 60 % wordt hiervoor nog vier- tot tweemaal per maand gebruikt. Bijna de helft van de kerken is niet geopend buiten de uren van de eredienst. Sinds de nota Bourgeois van 2011 en 2013 wordt hierover via kerkenplannen nagedacht in termen van her- of nevenbestemming. Het blijkt een uitdaging om tot gemeenschappelijke beelden en een draagvlak bij diverse partijen te komen, hoe we hiermee in de toekomst aan de slag kunnen gaan. De lezing reikt vanuit een brede inleiding bouwstenen aan voor een visievorming. Vertrekkend vanuit de betekenis van het gebouw worden de begrippen domus dei en domus ecclesiae toegelicht; de sacrale ruimte tegenover de gemeenschapsvormende ruimte. De geschiedenis van het gebruik van kerkgebouwen onder meer door een studie van historische schilderijen toont deze dubbele betekenis ook aan en herarticuleert het geheugen van deze plekken. Hoe kunnen we dit geheugen gebruiken als onderdeel van een nieuwe visievorming? Welke lessen kunnen we trekken uit internationale voorbeelden? Hoe kan er een evenwicht ontstaan tussen verschillende waarden: religieus, erfgoed, economisch, materieel en immaterieel? Hoe kan ontwerpend onderzoek ons helpen om tot nieuwe programma s te komen en welke rol zal het pas opgerichte Projectbureau Herbestemming Kerken hierin kunnen spelen? Prof. Koenraad van Cleempoel is hoogleraar kunstgeschiedenis en vicedecaan van de Faculteit Architectuur en Kunst van de Universiteit Hasselt. Hij coördineert er de onderzoeksgroep TRACE die vanuit verschillende disciplines onderzoek verricht naar erfgoed in transitie. De groep adviseert ook kerkfabrieken, steden en gemeenten in verband met visievorming en architecturale mogelijkheden voor nieuwe invullingen van parochiekerken. Samen met de cel Onroerend Erfgoed voert de groep ook herbestemmingsonderzoek uit voor de toekomst van enkele kloostersites. Contact koenraad.vancleempoel@uhasselt.be 011/

10 E.H. Patrick Maervoet De Keuze tot nevenbestemming en herbestemming. Een gevecht tussen rede en emotie Wanneer nevenbestemming of herbestemming van kerken aan de orde komt bij parochianen, parochiale vrijwilligers of één of ander pastoraal organisatieverband in een pastoraal werkverband, dan roept dit vaak emotie op. Die emotie kan boosheid zijn, maar ook ontgoocheling, verdriet, zich in de steek gelaten voelen, een breed spectrum. Het laat niemand ongevoelig. Vanwaar komt dit gevecht? Onze kerken zijn heilige huisjes. Letterlijk, want ze symboliseren op sterke wijze het Heilige. Daarom worden ze ook gewijd. Voor vele geëngageerde gelovigen kan hiermee niet worden gespot. Hieraan kan niet geraakt worden. Dit gaat echter dieper en verder dan we soms denken. Het is eveneens de overtuiging van wie ooit door sociologen randgelovige werd genoemd. Een kerk is meer dan een huis van stenen. Het symboliseert vaak de geschiedenis van een dorp. De kerk staat meestal midden in het dorp en zij symboliseert de familiegeschiedenis van heel veel mensen. Hier werden blije en droeve momenten samen beleefd. Mensen, families zijn ermee vergroeid. Zij hebben er zich jaren voor ingezet, voor bouw of onderhoud, voor vormgeving van de liturgie (koor, gebedsleider of lid van de kerkfabriek). We hebben het hier over realiteiten die een band oproepen, die samenhangen met onze eigen identiteit, met wat ons dierbaar is, met diepste drijfveren en overtuigingen. Het is niet zo evident een kerk gedeeltelijk of helemaal los te laten. Zomaar. Vaak gaat dit gepaard met een rouwproces en als er iets gepaard gaat met veel emotie dan is het een rouwproces. Want rouwen heeft te maken met verlies en verandering. Zelf spreek ik liever van verandering. We zijn een kerk in verandering, in een samenleving in verandering, in een wereld in verandering. Het komt erop neer dat wij aanvaarden dat onze realiteit van vandaag niet meer dezelfde is als gisteren. Verandering roept weerstand op. Onze samenleving, onze cultuur, de politiek stelt meer en meer vragen bij wat ons kerkelijk patrimonium aan kerken, pastorieën of andere gebouwen kost. Dat is een cruciaal element om anders, zeg maar redelijker, met de realiteit van onze zorg voor parochiekerken om te gaan. Wat is ons doel als geloofsgemeenschap, als parochie, als Kerk en wat zijn onze middelen? Wat hebben we nodig en waarvoor willen we zeker gaan? In deze thematiek hoor ik vaker zelfs een morele component weerklinken. Kunnen wij als kerkgemeenschap op dit moment verantwoorden dat de overheid een immens grote publieke ruimte mee onderhoudt terwijl dit patrimonium ter beschikking staat van een sterk kleiner wordende groep? En dit terwijl diezelfde overheid op dit moment een rationeel financieel beleid moet voeren. En dit eveneens op een moment dat de zwaksten in onze samenleving meer ondersteuning verdienen. En dit op een ogenblik dat wij meer en meer geconfronteerd worden met humanitaire en ecologische uitdagingen op wereldschaal. Dit is een gevecht dat dwars door elk van ons gaat, van wie eerder bedachtzaam met deze keuze omgaat (zouden we dat wel doen?), als voor wie er een kans in ziet (zouden wij hiervoor niet gaan?).

11 Wat kan elkaar dan verenigen? Op het snijpunt van rede en gevoel, in elk debat van vóór of tegen, spelen een paar argumenten die verschillende partijen kunnen verenigen. Drie argumenten zie ik naar voor treden. Dit zijn belang (we hebben er baat bij), kans (dit is een zinvolle vraag die zich aandient) en keuze (dit maakt deel uit van een beleid). Dit zal ik expliciteren met een aantal voorbeelden vanuit mijn eigen ervaring in de gemeenten Bornem en Kortenberg. Patrick Maervoet (1960) is parochiepriester in het aartsbisdom Mechelen-Brussel (vicariaat Vlaams- Brabant/Mechelen) met dertig jaar ervaring in de parochiepastoraal. In al die jaren was hij met het oog op de toekomst plaatselijk en vicariaal betrokken bij de samenwerking van parochies in federaties. In het dekenaat Klein-Brabant werkte hij samen met deken Guy De Keersmaecker, de huidige vicariale verantwoordelijke voor de territoriale pastoraal. Deze samenwerking resulteerde in de fusie van parochies en de oprichting van drie pastorale zones. In het kader van de zorg voor het kerkelijk patrimonium was hij betrokken bij verschillende restauratieprojecten van gebouwen en interieurelementen. Op dit moment is hij deken van het dekenaat Herent (Herent, Kortenberg, Kampenhout). Ook hier is nevenbestemming en wellicht herbestemming de komende jaren aan de orde. Contact 02/

12 Patrik Jaspers & Ruben Boon Meer dan zomaar een dak boven wat hoofden. Van Sint-Antoniuskapel tot Damiaankerk De middeleeuwse Sint-Antoniuskapel of Clerckenkapel, die met de Franse Revolutie aan de eredienst werd onttrokken, kreeg in de 19de eeuw een nieuwe functie en betekenis als kloosterkerk. De Franse missiecongregatie van de Paters der Heilige Harten (Paters Picpussen), die in 1840 neerstreken in Leuven, zette het gebouw terug op de kaart als een populair bedevaartsoord voor Sint-Jozef en voor Pater Damiaan. Een radicale verbouwing in het begin van de jaren 1960 gaf het gebouw haar huidige vorm en uitzicht. De biografie van dit kerkgebouw toont zonder meer het belang van valorisatie en wisselende bestemmingen. Opeenvolgende generaties hebben er steeds weer nieuwe functies en betekenissen aan toegekend. Deze voortdurende dynamiek van toe-eigening en betekenisgeving is essentieel voor het voortbestaan van dit (kerk)gebouw. Vandaag stellen we vast dat de strikt liturgisch-religieuze functie aan betekenis verliest. Toch geloven we dat dit kerkgebouw een plaats en toekomst heeft in het Leuvens landschap als een open huis voor iedereen en over grenzen van religies en levensbeschouwingen heen. We streven naar een open en toegankelijke kerk. De kerk is 7 dagen op 7 open, van s morgens tot s avonds. Hiermee zijn we feitelijk de meest open kerk van Leuven. Tegelijk beseffen we ook dat we steeds fysieke en mentale drempels moeten trachten weg te werken. Hellende vlakken, automatische deuren en een traplift naar het graf van Pater Damiaan werken drempelverlagend en bevorderen de gastvrijheid. Maar er is meer! Aan wie over de vloer komt, proberen we iets mee te geven. Voor groepen werken we op vraag een programma op maat uit. Voor de individuele bezoekers werd in de kerk de Weg van Damiaan uitgewerkt, een bezinning bij Damiaans leven aan de hand van foto s en brieffragmenten. Onze belangrijkste troef is evenwel dat we een vrijplaats van rust en stilte zijn waar mensen even kunnen stilvallen. Patrik Jaspers en Ruben Boon zijn stafmedewerkers van Damiaan Vandaag, het Damiaanproject van de Paters der Heilige Harten (Paters Picpussen). In kerk, crypte en Damiaancentrum in Leuven verwelkomen ze samen met de paters individuele bezoekers en groepen die zich willen laten inspireren door de figuur van Pater Damiaan. Daarnaast dragen ze zorg voor het erfgoed van Pater Damiaan en Sint-Jozef. Contact info@damiaanvandaag.be 016/

13 Jonas Danckers Uw parochiekerk. Een veilig huis? Een kerkgebouw is een open huis, waar parochianen en andere bezoekers vrij kunnen binnen- en buitenlopen. Wanneer de kerk wordt opengesteld, moet dit ook een veilige plek zijn. De parochiekerk dient een veilig onderkomen te bieden aan de mensen die er vertoeven, maar ook aan de kostbare voorwerpen die er bewaard worden. Kerkgebouwen zijn vaak waardevolle monumenten, met fraaie interieurs en rijke collecties schilderijen, beelden, zilverwerk, textiel We willen ervoor zorgen dat dit religieus erfgoed nog lange tijd in volle pracht bewonderd kan worden. Daarom verdient het kerkgebouw en zijn collectie de juiste zorg. Veiligheidszorg roept dikwijls veel vragen op. Bij een goed veiligheidsbeleid komt immers heel wat kijken. Maar wat houdt het precies in? Het is vooral gericht op preventie. Diefstal, vandalisme, brand of andere ongelukken kunnen schade berokkenen aan het kerkgebouw en de collectie. Dit soort onheil willen we dus liever vermijden. Indien er zich dan toch een noodsituatie zou voordoen in de kerk, is het cruciaal te weten wat te doen. Zich goed voorbereiden op mogelijke drama s is dus ook een belangrijk onderdeel van veiligheidszorg. Werken aan de veiligheid in uw kerk hoeft niet noodzakelijk samen te gaan met grote investeringen of dure installaties. Het zijn vaak verrassend eenvoudige praktische en organisatorische maatregelen die een groot verschil kunnen maken. Alle veiligheidszorg komt samen in een calamiteitenplan. Dit stappenplan wijst u de weg bij een noodgeval. Waaruit bestaat een calamiteitenplan? En hoe stelt u er zelf of met de hulp van het CRKC één op? Stel uw vragen aan onze medewerkers via info@crkc.be of Jonas Danckers is sinds kort projectmedewerker veiligheidszorg/parochiekerkenplannen bij het CRKC. Als lid van de kerkfabriek Sint-Antonius Abt Wolfsdonk (Aarschot) deed hij ruime praktische ervaring op met de zorg voor kerk, kerkhof, pastorij, parochiezaal en publiekswerking. Bovenlokaal mondde dit onder meer uit in een pilootproject en studiedag over plattelandskerkhoven en een fietsroute tussen Leuven en Averbode langs orgels en kerkhoven. Door een doctoraat in de archeologie aan de universiteiten van Leuven en Bologna is Jonas ook nauw betrokken bij de ruimere erfgoedwereld. Contact jonas.danckers@crkc.be 016/

14 Catheline Metdepenninghen Kort erfgoednieuws Cultuurgoederen in monumenten Maken de roerende goederen deel uit van de bescherming? Roerende goederen die zich in een beschermd monument bevinden, kunnen deel uitmaken van de bescherming. Zij worden in de regelgeving cultuurgoederen genoemd. Het al dan niet mee beschermd zijn van roerende goederen is echter niet altijd even eenduidig af te lezen uit het beschermingsbesluit. Het is belangrijk dat je als eigenaar nagaat (of laat nagaan) of een roerend goed deel uitmaakt van de bescherming, omdat het Onroerenderfgoeddecreet en -besluit dan van toepassing kunnen zijn op die roerende goederen. Dit betekent dat je onder bepaalde voorwaarden premies kan aanvragen voor werken aan die goederen en dat er toelatingsplichten verbonden zijn aan die goederen. Als je een beheersplan maakt, moet je een lijst van cultuurgoederen opnemen om te kunnen genieten van een premie voor werken aan die cultuurgoederen. 1. Cultuurgoederen in beschermingsbesluiten Sinds 1 januari 2015 zijn het Onroerenderfgoeddecreet (2013) en -besluit (2014) van kracht voor cultuurgoederen: - In nieuwe beschermingsbesluiten moeten cultuurgoederen, om mee beschermd te zijn, uitdrukkelijk opgenomen zijn in een lijst van cultuurgoederen bij het beschermingsbesluit. - Oude beschermingen van vóór 1 januari 2015 behouden hun rechtskracht. Dus wat onder de oude regelgeving beschermd is, inclusief cultuurgoederen, blijft beschermd. De rechtsgevolgen van het Onroerenderfgoeddecreet en -besluit zijn hierop van toepassing. 2. Cultuurgoederen - Definitie van cultuurgoederen Volgens het Onroerenderfgoedbesluit (2014) zijn cultuurgoederen: roerende goederen, die omwille van hun erfgoedwaarde van algemeen belang zijn, waarvan het samen voorkomen met het gebouw een bijzondere waarde heeft en die ofwel ontworpen zijn voor of vervaardigd met het beschermd goed ofwel gerelateerd aan de functie van het beschermd goed en waarvoor de historische verbondenheid met het beschermd goed kan aangetoond worden. Voor beschermde onroerende goederen in eigendom van privépersonen of -vennootschappen moeten cultuurgoederen opgenomen zijn in een beschermingsbesluit of een goedgekeurd beheersplan of er moet voorheen voor het beheer ervan een premie verleend zijn opdat ze als cultuurgoederen beschouwd kunnen worden. - Interieurelementen onroerend door aard zijn geen cultuurgoederen Het cultuurgoed moet steeds een roerend goed zijn. Heel wat interieurelementen zijn onroerend door aard en dus geen cultuurgoed. Wat als onroerend door aard wordt beschouwd, is bepaald in het Burgerlijk Wetboek. Veel interieurelementen zijn vast verbonden met het monument en kunnen niet zonder breekwerk verwijderd worden. Ze zijn automatisch mee beschermd. Bijvoorbeeld lambriseringen, glasramen, plafonddecoraties, maar ook monumentale altaren, biechtstoelen, orgels, wanddecoratie die verankerd is aan de muur, het plafond of de vloer

15 - Roerende goederen onroerend door bestemming kunnen cultuurgoederen zijn Het Burgerlijk Wetboek beschouwt roerende goederen onroerend door bestemming als de eigenaar de bedoeling had om ze blijvend te verbinden met het onroerend goed. Zowel het roerend als het onroerend goed moeten in dat geval tot dezelfde eigenaar behoren. Men kan daarvan uitgaan als de eigenaar van het onroerend goed het roerend goed onbetwist en onafgebroken als eigenaar bezit. Er zijn drie vormen van roerende goederen die onroerend zijn door bestemming: onroerend door ornamentele bestemming Het roerende goed wordt als onroerend beschouwd op basis van een uiterlijk teken. Er is een vorm van materiële integratie van het roerend goed. Bijvoorbeeld een schilderij opgenomen in een lambrisering of in een altaar, een beeld in of op een speciaal daarvoor gemaakte nis of sokkel. Die roerende goederen moeten niet nagelvast bevestigd zijn. Om de materiële integratie aan te tonen volstaat een foto, ontwerptekening of ontwerpschets. Is het roerend goed onroerend door ornamentele bestemming op het moment van bescherming, dan is en blijft het roerend goed mee beschermd met het onroerend goed waarin het zich bevindt. onroerend door (wils)bestemming De (oorspronkelijke) eigenaar heeft het roerend goed in een duidelijke wilsbeschikking verbonden aan het onroerend goed. Het meest duidelijke voorbeeld is een testament of schenking waarin de erflater of schenker bepaalt dat de roerende voorwerpen in het onroerend goed moeten blijven. Maar ook uit andere bronnen kan de wilsbeschikking blijken, zoals de bestelling of de afbeelding van schenkers op een schilderij. Zo kan een broederschap een schilderij besteld hebben, en bevindt het schilderij zich nog steeds in dezelfde kerk. Om de wilsbeschikking aan te tonen, moeten niet noodzakelijk originele bewijsstukken worden voorgelegd. Vermeldingen in wetenschappelijke publicaties die archivalisch gestaafd zijn, gelden ook als voldoende bewijs. Is het roerend goed onroerend door wilsbestemming op het moment van bescherming, dan is en blijft het roerend goed mee beschermd met het onroerend goed waarin het zich bevindt. onroerend door economische bestemming Het onroerend goed is specifiek ingericht en voorzien van roerende goederen voor de exploitatie van het gebouw. De roerende goederen zijn nuttig voor de bestemming van het onroerend goed. Bij een economische bestemming staat de functie vermeld in het beschermingsbesluit. Een motivatie bouw je dus op vanuit die functie. Voor kerken zijn liturgische roerende goederen niet gevat in de definitie door de economische bestemming (dus geen kazuifels, misboeken, liedboeken, kelken, monstransen ). Liturgisch vaatwerk, textiel, mis- en liedboeken zijn immers vooral verbonden met de liturgische functie en niet met de erfgoedwaarde van een kerkgebouw. Die voorwerpen worden dus niet aanzien als onroerend door economische bestemming of wilsbestemming. 3. Criteria uit het Onroerenderfgoedbesluit Indien er een wettelijke basis is voor een mogelijke bescherming wordt ook nagegaan of deze roerende goederen ook voldoen aan de criteria uit de definitie van cultuurgoederen: - We herhalen even de definitie van cultuurgoederen uit het Onroerenderfgoedbesluit: roerende goederen, die omwille van hun erfgoedwaarde van algemeen belang zijn, waarvanhet samen voorkomen met het gebouw een bijzondere waarde heeft en die ofwel ontworpen zijn voor of vervaardigd met het beschermd goed ofwel gerelateerd aan de functie van het beschermd goed en waarvoor de historische verbondenheid met het beschermd goed kan aangetoond worden.

16 - Roerende goederen uit oude beschermingsbesluiten moeten aan deze definitie voldoen om vandaag als cultuurgoed aangeduid te kunnen worden. De goederen moeten daarvoor aan de volgende drie criteria voldoen: Criterium 1: Er is een waardeversterkende band tussen het roerend goed en het monument. Die waarde wordt vermeld in het beschermingsbesluit en ligt aan de grondslag van de bescherming van het monument. Niet enkel de artistieke of historische waarde kan hiervoor gelden, het kan ook gaan om bijvoorbeeld de sociale, culturele, volkskundige of wetenschappelijke waarde. Als men het cultuurgoed wegneemt, vermindert de erfgoedwaarde van het gebouw. Criterium 2: Het samen voorkomen van het roerend goed en het gebouw heeft een bijzondere waarde omdat het: * ofwel ontworpen of vervaardigd is voor het gebouw, * ofwel verbonden is aan de functie ervan. Criterium 3: Er is een historische verbondenheid met het monument. De historische verbondenheid houdt in de eerste plaats in dat het roerend goed aanwezig is in het monument op het ogenblik van de bescherming en dat het al geruime tijd verbonden is met dit monument. Er wordt hier geen bepaalde tijdspanne vooropgesteld omdat dit heel afhankelijk is van het monument en cultuurgoed in kwestie. Het roerend goed moet aan alle drie de voorwaarden voldoen om mee beschermd te kunnen zijn. De drie voorwaarden zijn met andere woorden cumulatief. 4. Toelating premies - Maken de cultuurgoederen deel uit van de bescherming, dan betekent dit het behoud in situ van deze cultuurgoederen. Ze mogen ook niet verplaatst of verwijderd worden uit de kerk bij een herbestemming. De belangrijkste rechtsgevolgen van een bescherming zijn het actief en passief behoudsbeginsel. Daarnaast heb je voor ingrepen aan een beschermd goed een vergunning of een toelating nodig. Bovendien heb je recht op erfgoedpremies; hiervoor is een beheersplan noodzakelijk. Meer informatie hierover vind je op de website van het agentschap Onroerend Erfgoed, cf. - Indien blijkt dat een roerend goed niet mee beschermd is, dan gelden de rechtsgevolgen niet en zijn er geen toelatingsplichten, maar ook geen premies. 5. Richtlijn Om na te gaan of de roerende goederen mee beschermd zijn, werd door het agentschap Onroerend Erfgoed een richtlijn met bijhorend stroomschema opgesteld. Er werd tevens een invulfiche gemaakt om de analyse van de cultuurgoederen te kunnen maken. U kunt deze documenten downloaden via onze website, cf. cultuurgoederen-in-monumenten Catheline Metdepenninghen werkt voor de Vlaamse overheid, met name voor het agentschap Onroerend Erfgoed (vroeger Monumenten en Landschappen). Zij is licentiate in de Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde en doctor in de archeologie. Zij is gespecialiseerd in historische interieurs en het bijhorend kunstbezit. Zij volgt hoofdzakelijk dossiers op van gebouwen met belangrijke interieurafwerking en kunstbezit (voornamelijk openbare gebouwen, vaak kerken). Contact catheline.metdepenninghen@rwo.vlaanderen.be 050/

17 Annemie Van Dyck Waarderen en herbestemmen van roerend erfgoed De problematiek Heel wat kerken worden geconfronteerd met verschuivingen in het gebruik, met nevenbestemmingen, en zelfs met sluiting. Elke kerk bevat echter een uitgebreide collectie voorwerpen, waarvoor een goed beheer in de toekomst noodzakelijk is. In vele gevallen zullen ook niet alle objecten ter plaatse kunnen blijven. Hoe kan men op een onderbouwde, rationele manier met dit erfgoed omgaan en verantwoorde keuzes maken? Waar moet men met dit materiaal heen? Wat zijn de opties? Het stappenplan Sinds eind 2013 werkt het CRKC samen met de provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen aan een stappenplan voor waarderen, selecteren en herbestemmen van roerend erfgoed van parochiekerken. Een stappenplan deelt een op zich moeilijk proces op in beheersbare onderdelen. Het biedt een concrete procedure, rekening houdend met de kerkelijke richtlijnen en het wettelijk kader. Door het stappenplan te volgen werk je op een transparante manier, zodat willekeur beperkt wordt en je de gemaakte keuzes ook later nog kan verantwoorden. De plaatselijke gemeenschap heeft als geheel belang bij het erfgoed. Ter plaatse wordt een team samengesteld, dat zijn schouders onder het project zet, en daarvoor bij verschillende organisaties te rade kan gaan. Het bisdom, een erfgoedcel of een erfgoed- of depotconsulent van de provincie zijn ideale partners. Het projectteam verzamelt zoveel mogelijk informatie over de achtergrond en het statuut van de objecten, en zorgt ervoor dat elke genomen stap goed wordt gedocumenteerd. Ook een goede communicatie is van groot belang als men wil dat een project breed gedragen wordt. Een absolute voorwaarde voor een waarderings- of een herbestemmingstraject, is een degelijke inventaris. Daarmee wordt best zo snel mogelijk gestart als dat nog niet is gebeurd. Op basis van de inventaris volgt dan een waarderingstraject. Een waarderingstraject kan ook interessant zijn als er geen sprake is van sluiting of herbestemming, omdat dit bijdraagt tot een beter beheer van je erfgoed. In dit stappenplan vind je een standaard waardering in 5 stappen, en een uitgebreide waardering in 7 stappen. De keuze voor één van de methoden hangt af van wat je wilt bereiken. Aan de hand van sturende vragen en duidelijk omschreven criteria krijg je een beeld van de verschillende waardes van het erfgoed, die je toelaten de collectie in categorieën te gaan onderverdelen. Daarna worden richtingen voor eventuele herbestemmingsmogelijkheden gegeven. Waar moet je rekening mee houden, hoe handel je dit af, enzovoort. Het stappenplan wordt momenteel in een website gegoten, die je door de verschillende stappen loodst. Ook praktijkvoorbeelden zullen hier een plaats vinden. De bedoeling is dat het stappenplan verder wordt verfijnd op basis van de ervaringen uit het veld.

18 Annemie Van Dyck is afdelingshoofd registratie en collectiebeheer bij het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw (CRKC), en is verantwoordelijk voor onder meer inventarissen en herbestemmingsplannen voor kloosters en abdijen. Ervaring met het religieus erfgoed deed ze eerder al op bij het inventariseren en adviseren bij vele Antwerpse parochiekerken. Annemie deed onderzoek naar het behoud en beheer van religieus textiel en is auteur van Kerkelijk textiel in Vlaanderen en Brussel in de 19de en 20ste eeuw (2009). Ze is mede-auteur van het Stappenplan voor waardering, selectie en herbestemming van roerend erfgoed van parochiekerken (2016) en van de Handleiding voor het opstellen van een kerkinventaris (2012). Contact 016/

19 Jan Jaspers Kort erfgoednieuws Gebruiksovereenkomsten voor ander gebruik van parochiekerken Het is een goede traditie dat parochiekerken ook opengesteld worden voor gebruik buiten de eredienst. Tot op heden beperkte zich dat vaak tot een paar concertjes per jaar of een tentoonstelling, veelal georganiseerd door verenigingen die gelinkt zijn aan de lokale gemeenschap. Naarmate meer kerken in aanmerking komen voor nevenbestemming of medegebruik, dringen zich goede afspraken op met betrekking tot dat ander gebruik, dat op een goede wijze moet kunnen gecombineerd worden met de hoofdfunctie als gebouw van de eredienst. Goede afspraken leg je best schriftelijk vast in een overeenkomst, gecombineerd met een huishoudelijk reglement. En dat doe je best zowel voor het occasionele gebruik (valorisatie), als voor het gebruik op meer permanente basis (nevenbestemming en medegebruik). In het huishoudelijk reglement worden de vaste afspraken vastgelegd die voor ieder gebruiker gelden: zorg en verantwoordelijkheid van de gebruiker voor het gebouw en de inboedel, openen en sluiten, welke delen van het gebouw zijn toegankelijk en welke niet, verplichtingen in verband met veiligheid van het gebouw en van de bezoekers, verzekering enz. In de overeenkomst worden de specifieke afspraken in verband met de activiteit beschreven: welke activiteit, wanneer is de kerk ter beschikking voor opbouw, repetitie, activiteit, welke kosten betaalt de gebruiker enz. CRKC ontwikkelde modelovereenkomsten voor verschillende types van gebruik van parochiekerken. Deze zijn beschikbaar op de website van het CRKC. Voor de betekenis van de termen valorisatie, medegebruik en nevenbestemming, verwijzen we naar de folder Richtlijnen van de Vlaamse bisschoppen voor het gebruik van de parochiekerken in uw map en naar onze website crkc.be/sites/default/files/richtlijnen_vlaamse_bisschoppen_01.pdf Jan Jaspers (1951) studeerde pedagogische wetenschappen aan de KU Leuven. Hij had een lange carrière in de cultuursector als programmator en directeur van verschillende professionele kunstenorganisaties (Culturele Centra Hasselt en Genk, Festival van Vlaanderen, Nieuw Belgisch Kamerorkest, Orkest en Koor van de VRT, Huelgas Ensemble, Muziekcentrum Vlaanderen), als Cultuurcoördinator in Groep T Internationale Hogeschool en als raadgever van de Vlaamse ministers van Cultuur Hugo Weckx en Luc Martens. In 2012 maakte Jan Jaspers de overstap naar de erfgoedsector. In dat jaar startte hij het nieuwe departement Onroerend Kerkelijk Erfgoed op van het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur vzw (CRKC). Dit departement ondersteunt kerkbesturen en gemeenten in Vlaanderen op het vlak van beheer, valorisatie, neven- en herbestemming van parochiekerken. Tot 2014 was hij lid van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen. Vanaf 2015 is hij lid van de nieuwe Vlaamse Commissie Onroerend Erfgoed (VCOE). Jan Jaspers is voorzitter van de kerkfabriek van de O.-L.-Vrouwbasiliek te Tongeren. Contact jan.jaspers@crkc.be 016/

20 Emmie Segers Onder de kerktoren. Over wat tradities in en rond de kerk kunnen betekenen Over immaterieel cultureel erfgoed (ICE) Immaterieel erfgoed omvat alles uit het verleden dat niet tastbaar is. Het is een verzamelterm voor allerhande rituelen, gebruiken, feesten, kennis en vaardigheden die wij overgeërfd hebben van onze voorouders en zo belangrijk vinden dat we ze op onze beurt willen doorgeven aan de generaties na ons. Ook religieus erfgoed kan immaterieel zijn. Om immaterieel erfgoed voor de toekomst te helpen vrijwaren, stelde Unesco in 2003 de Conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed op. Het belang van deze tekst kan nauwelijks overschat kan worden. Dankzij de Conventie wordt immaterieel cultureel erfgoed nu officieel erkend als een volwaardige component binnen het erfgoedveld. Waar vroeger de focus uitsluitend op monumenten en landschappen lag, is er nu ook aandacht voor tradities. Unesco verenigt wereldwijd meer dan 190 onafhankelijke staten en minstens 130 daarvan hebben de Conventie intussen al geratificeerd. Nooit eerder gaven zo veel landen zo snel aan dat ze een beleidsdomein zo belangrijk vinden. Het doel waar al deze landen naar streven, is immaterieel erfgoed duurzamer maken: met de ondertekening van de Conventie geven de landen aan dat ze zich actief inspannen om de diversiteit en variatie van hun immaterieel erfgoed voor de toekomst te bewaren. Immaterieel erfgoed en de zorg ervoor zijn zo op korte tijd prioriteiten op vele nationale beleidsagenda s geworden. Wat de Conventie echt baanbrekend maakt, is dat zij de eindverantwoordelijkheid voor die erfgoedzorg zo duidelijk in handen van de traditiedragers zelf legt. Zij zijn het immers die het immaterieel erfgoed levend houden. Voor alle vrijwilligers, organisaties en beleidsinstanties die met immaterieel erfgoed bezig zijn, is de Conventie dus een bevestiging en legitimering van het werk dat zij al vele jaren verrichten. Over erfgoed Immaterieel erfgoed een duurzame toekomst geven vraagt een andere aanpak dan de zorg voor roerend en onroerend erfgoed. Het centrale begrip uit de Unesco-Conventie 2003 is safeguarding (in het Nederlands vertaald als borgen ). Dat houdt in dat de gemeenschap achter een bepaald immaterieel erfgoedelement maatregelen treft om ervoor te zorgen dat de traditie die ze koestert, levend gehouden wordt. In de praktijk mag erfgoedzorg nooit neerkomen op bevriezen. Immaterieel erfgoed is namelijk dynamisch en divers. Tradities hebben een betekenis zolang ze aansluiten bij onze leefwereld. Tradities overdragen van generatie op generatie houdt in dat ze telkens opnieuw toegeëigend worden en betekenis krijgen. Is dat niet zo, dan loopt een traditie het risico dat ze haar relevantie voor de betrokkenen verliest en langzaam uitdooft. Over immaterieel erfgoed in Vlaanderen Ook in België/Vlaanderen is de aandacht voor immaterieel erfgoed enorm groot. België heeft de Conventietekst in 2006 geratificeerd. Zowel in de aanloop naar de Conventie als tijdens de eerste jaren heeft Vlaanderen een grote rol gespeeld in het uitdenken van een internationaal beleid. Sinds 2008 heeft de Vlaamse regering zelf een aantal instrumenten ontwikkeld om dit beleid naar de praktijk in Vlaanderen te vertalen. Zo werd in gelanceerd, een interactieve website met databank. Dit platform moet de diversiteit van het immaterieel erfgoed in Vlaanderen zichtbaar maken en kennisuitwisseling over het doorgeven ervan stimuleren. Traditiedragers kunnen zelf informatie over hun element aan dit overzicht toevoegen en aangeven hoe ze het voor de toekomst vrijwaren. Bij het aanvragen van opname op de inventaris Vlaanderen is registratie op het platform een vereiste. Daarnaast zorgde de overheid ook dat er een netwerk van

21 professionele erfgoedorganisaties klaarstaat om traditiedragers te begeleiden bij hun erfgoedzorg. Binnen dit netwerk trekt LECA het domein van feesten en rituelen. Erfgoedgemeenschappen kunnen ook een aanvraag indienen voor opname op de Inventaris Vlaanderen voor immaterieel cultureel erfgoed. Via die erkenningsprocedure wil de overheid goede voorbeeldpraktijken in de kijker zetten. Nadat een traditie aan de Inventaris Vlaanderen is toegevoegd, verwacht de overheid wel dat een erfgoedgemeenschap zich blijft inzetten om ze bewust door te geven. Om die voortgang op te volgen wordt aan de indienende gemeenschap gevraagd om jaarlijks te rapporteren over lopende en geplande borgingsmaatregelen. Over LECA Het Landelijk Expertisecentrum voor Cultuur van Alledag, is een erfgoedorganisatie die werkt rond feesten en rituelen. Extra aandacht gaat hierbij uit naar de mensen achter deze tradities. Iedereen die meer over dit erfgoed wil weten of ondersteuning kan gebruiken bij het doorgeven ervan kan bij LECA terecht. Emmie Segers (1980) studeerde Taal- en letterkunde: Germaanse talen aan de Universiteit Gent. Nadien volgde ze er ook de aanvullende studie Media en Communicatie. In 2004 ging ze als projectmedewerker aan de slag bij de Commissie Cultureel Verdrag Vlaanderen-Nederland, een bilateraal adviesorgaan op het vlak van cultuur, welzijn, onderwijs, wetenschap en media. Ze coördineerde er onder meer grensoverschrijdende trajecten rond cultureel erfgoed, cultuuropleidingen in het hoger onderwijs en erfgoedtoerisme. Sinds 2008 werkt Emmie bij LECA, het landelijk expertisecentrum alledaags erfgoed. Als stafmedewerker begeleidt ze erfgoedgemeenschappen en traditiedragers bij het identificeren van hun noden en behoeften op het vlak van erfgoedzorg en het ontwikkelen van een erfgoedzorgplan op maat. Contact 09/

22 Sophie Anseeuw Kort erfgoednieuws Voor u gelezen... een CRKC top tien! Vanaf dit jaar wil het CRKC jullie graag informeren over nieuwe publicaties in het religieus erfgoedveld. Voor de aftrap werden uitgaven van de laatste twee jaar gesprokkeld. Hieronder zijn de boeken alfabetisch opgelijst. Ze handelen over het (on)roerend of immaterieel religieus erfgoed; bespreken lokale kwesties of onderzoeken over de landsgrenzen heen. De ene uitgave is al meer filosofisch opgevat dan de andere, maar alle publicaties hebben een gemeenschappelijk doel: sensibiliseren door te leren. Borgman, Erik, Waar blijft de kerk? Gedachten over opbouw in tijden van afbraak, Antwerpen, Coomans, Thomas (et al.), Kerkgebouwen in Brussel. Een rijk erfgoed met alternatieve gebruiksmogelijkheden, Heverlee, De Bleeckere, Sylvain en De Ridder, Roel, Het open kerkgebouw, Kalmthout, Demeulemeester, Jean-Luc, Processies in West-Vlaanderen. Inleidende en kritische beschouwing als bouwsteen voor verder onderzoek, Brugge, Deneckere, Gita (et al.), Geloven in Gent. Plaatsen van het religieuze verleden, Gent, Duthilleul, Jean-Marie, Espace et liturgie. Aménager les églises, Parijs, Fornerod, Anne, Funding Religious Heritage, Londen, Ingels, Tamara (et al.), R.I.P. Aspecten van 200 jaar begrafeniscultuur in Vlaanderen, Gent, Leeflang, Micha (et al.), Middeleeuwse borduurkunst uit de Nederlanden, Utrecht, Wing, Sherin, Designing sacred places, Londen, Sophie Anseeuw (1988) studeerde kunstwetenschappen aan de Universiteit Gent en Monumenten- en Landschapszorg aan de Artesis Hogeschool Antwerpen. Na haar eerste stappen in de erfgoedsector werd ze in 2014 wetenschappelijk medewerker en inventarisator bij het CRKC. Elke dag opnieuw tracht Sophie haar passie voor het religieus erfgoed uit te dragen via diverse verenigingen en allerhande projecten. Contact sophie.anseeuw@crkc.be 016/

23 Peter Van Bouwel 26 april Daniel Vanden Broecke 28 april Help! Er staat een orgel in de kerk. Zorgen voor vandaag We kunnen er niet omheen dat heel wat ambachtelijke pijporgels vandaag de dag steeds minder gebruikt worden, onderhoud in verhouding duur is en bijgevolg voor kerkraden een serieuze zorg vormen. Leeglopende kerken, verminderde inkomsten, de moeizame zoektocht naar geschoolde organisten doen bij velen ook de vraag rijzen of het nog zinvol is om in het orgel te investeren waardoor de kreet Help, er staat een orgel in de kerk gaat weerklinken. Vlaanderen bezit een enorm en afwisselend orgelpatrimonium met daarbovenop ook heel wat waardevolle instrumenten: niet minder dan 1147 orgels zijn immers beschermd. Om dit allemaal voor de toekomst te bewaren moet er blijvend in onderhoud geïnvesteerd worden. Maar minstens even belangrijk is dat orgels bespeeld worden. Om dit te realiseren zijn er een aantal denkpistes die kerkbesturen kunnen aanwenden. Het sleutelwoord voor de toekomst is samenwerking : samenwerking met de Muziekacademie, de dienst Cultuur, het Cultureel Centrum, lokale verenigingen als Davidsfonds, OKRA, FEMMA Het orgel kan zowel voor de orgellessen of als studie-instrument gebruikt worden. Het Cultureel Centrum kan voor één van de concerten/activiteiten het orgel inschakelen. Lokale verenigingen kunnen een activiteit rond het orgel organiseren zoals een activiteit tijdens de Nacht van de Geschiedenis, een geleid bezoek aan het orgel Een andere invalshoek is het zelf organiseren van activiteiten met extra aandacht voor kinderen (zij zijn immers de erfgoedzorgers van morgen). Kindervoorstellingen of sprookjes met orgel, een kinderatelier rond het orgel met gebruik van het doe-orgel zijn hier een aantal mogelijkheden. Bij de invulling van programma s voor orgelconcerten kunnen ook vernieuwende concepten gebruikt worden: orgel als begeleidend instrument voor stomme film, orgel en dans, orgel en poëzie, orgel en tai chi zijn niet alleen verrassende combinaties maar kunnen ook nieuw publiek bereiken. Uiteraard zijn combinaties van orgel en andere instrumenten, koor of zang waardevolle invullingen. In de zoektocht naar (al dan niet professioneel) geschoolde organisten is er ook de denkpiste van stadsorganisten: één of meerdere organisten verzorgen niet alleen de liturgische taken binnen een stad of gemeente, maar verzorgen ook op regelmatige tijdstippen bespelingen, demonstraties en rondleidingen voor al dan niet toevallige voorbijgangers of (groepen) toeristen. In Sint-Niklaas verzorgen de stadsorganisten om beurten een wekelijkse bespeling tijdens de markt. Het ontsluiten van het orgelpatrimonium voor het grote publiek door middel van o.a. allerlei laagdrempelige activiteiten, moet de toekomst van de orgels vrijwaren. Kerkbesturen kunnen daadwerkelijk hun steentje bijdragen. Er zullen door het wegwerken van de zorgen voor vandaag, geen zorgen voor morgen zijn. Daniel Vanden Broecke begon in 2000 bij het Vlaams Instituut voor Orgelkunst (VIVO) projecten rond orgel uit te werken. In 2005 fusioneerde het VIVO met Het Orgel in Vlaanderen en werden de activiteiten van beide verenigingen samengevoegd. Sedert 2008 is hij projectcoördinator bij Het Orgel in Vlaanderen en coördineert hij, naast de dagelijkse werking, projecten om nieuw publiek voor het orgel en de orgelkunst in het algemeen te bereiken.

24 Peter Van Bouwel is als artistiek adviseur bij Het Orgel in Vlaanderen begaan met de implementatie van instrumenten in een sacrale ruimte. Door adviezen voor een aangepaste programmatie gaat hij op zoek naar de optimale omstandigheden om het orgel terug een evidente, prominente plaats te geven in het cultureel erfgoed. Voor deze taak kan hij putten uit een jarenlange ervaring als presentator en producer voor Radio 3 en Klara. Programma s als Orgelmagazine en Visioenen, talrijke cd-producties in binnen- en buitenland kunnen getuigen van zijn onverdroten ijver om ons eigen patrimonium nieuwe impulsen te geven. Als curator van de Twaalf weken van St.-Michiels in Leuven kreeg hij de kans om zowat 50 cross-over projecten uit te werken waarbij de combinatie van verschillende disciplines telkens in dialoog moest gaan met de ruimte. Voor Het Orgel In Vlaanderen wil hij die ervaring met zoveel mogelijk andere orgelkringen te lande delen. Contact info@orgelinvlaanderen.be (donderdag)

25 David Proot en Jef Teugels Luiden de klokken nog? Inventarisatie en nieuw gebruik In 2008 werd een inventaris voor de circa 350 klokken uit Groot-Leuven (waaronder 161 beiaardklokken) voorgesteld. Informatie over beiaardklokken in Vlaanderen is gelukkig prachtig bijgehouden door de Vlaamse Beiaardvereniging. Dit is echter niet het geval voor het merendeel der (luid) klokken. We koesteren de stille hoop dat andere steden en gemeenten interesse zouden hebben voor een analoge onderneming. We hopen hiermee een stap te kunnen zetten in een globale inventarisering van dit bijzonder, maar sterk bedreigd erfgoed. Dankzij een goed onderbouwde inventaris zijn we misschien in staat de toekomstige functie van de (luid)klok mee te helpen bepalen. Door leegstand of herbestemming van religieus erfgoed kunnen klokken ten prooi vallen aan verwaarlozing, verkoop en zelfs diefstal. Hoe kan men echter waardevolle klokken identificeren? Wat betekent waardevol überhaupt? Welke rol hadden en hebben klokken in onze soundscape? Via enkele goede en slechte praktijkvoorbeelden tonen we u de beste weg naar conservatie van klokken en hun klank. Jozef (Jef) Teugels volgde licentiestudies wiskunde aan de KU Leuven en daarna een doctoraatsopleiding aan de Purdue University in de Verenigde Staten. Vanaf 1967 werd hij aangesteld aan de KU Leuven, waar hij instond voor onderwijs en onderzoek in statistiek. In 2004 promoveerde hij tot Emeritus Hoogleraar. Hij werd in 2009 verkozen tot President van het International Statistical Institute. Voor deze instelling is hij op dit ogenblik mee verantwoordelijk voor het ontwikkelen van statistisch onderwijs en onderzoek in Afrika. Samen met Jacques Sergeys, de laatste Vlaamse klokkengieter, en met Twan Bearda, beiaardier van Grimbergen (en allen bestuursleden van de Leuvense klokken- en beiaardvereniging Campanae Lovanienses) stelde hij in 2008 de inventaris Het Klokkenpatrimonium van Groot-Leuven samen. Op dit ogenblik werkt hij samen met twee collega s van de Universiteit Stellenbosch aan een inventaris van klokken in de Westkaap van Zuid- Afrika. David Proot werkt als administratief personeelslid bij de Vrije Universiteit Brussel. Hij is Begunstiger van de Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk (NL), Gouden Vriend van het Museum Klok & Peel (NL), Associate member of The Guild of Carillonneurs in North America (US), lid van de beiaardvereniging Puurs, de Vlaamse Beiaardvereniging, en stichtend lid van de Vrienden van het Lion Torenuurwerk. Hij is tevens bestuurslid van Campanae Lovanienses, waarvoor hij de trimestriële nieuwsbrief verzorgt en vaak bijdragen schrijft. In 2004 publiceerde hij samen met Luc Rombouts een hoofdstuk in het Jaarboek van het In Flanders Fields Museum, over klokken en beiaarden tijdens en na de Eerste Wereldoorlog. Zijn verdere interesses als autodidact gaan uit naar de herbestemming van onroerend religieus erfgoed, vooral met betrekking tot klokken(klanken), de maatschappelijke waarde van klokken en torenuurwerken, klinkend erfgoed, en revitalisering van het (manueel) klokkenluiden. Contact jef.teugels@wis.kuleuven.be dproot@vub.ac.be