Schatkamers van geloof en geschiedenis

Transcriptie

1 Schatkamers van geloof en geschiedenis Beheer van religieus cultureel erfgoed in de Vlaamse Studiedag : Zorgen voor morgen? Beheer van religieus erfgoed DPC Mechelen, 21 april 2015 Abdij Zevenkerken, Sint-Andries Brugge, 23 april 2015 Jan Klinckaert (CRKC)

2 Enkele verduidelijkingen vooraf Cultureel erfgoed : Het geheel van tastbare en minder tastbare dingen, die meerdere mensen koesteren en willen bewaren en doorgeven naar toekomstige generaties. binnen Vlaanderen : cultureel erfgoed = roerend (verplaatsbaar) erfgoed en immaterieel (niet tastbaar) erfgoed cultureel erfgoed vs onroerend erfgoed Religieus cultureel erfgoed : Cultureel erfgoed dat in een religieuze context tot stand komt of hiernaar verwijst publiekrechtelijk : eigendom van of beheerd door openbare instelling of overheid (bv. ) privaatrechtelijk : eigendom van private rechtspersoon (bv. kloosters)

3 Omvangrijk en waarde(n)vol patrimonium 1786 parochies = 1915 gebouwen voor openbare eredienst 53 % van geheel of gedeeltelijk beschermd cultureel erfgoed : erfgoedobjecten : ca archieven : ca strekkende meter Topstukken in : 69 (op 436) Bron : Atlas van het religieus erfgoed in Vlaanderen, CRKC 2014

4 Kostbaar en kwaliteitsvol patrimonium ter ondersteuning en duiding van goddelijke eredienst : twistpunt tussen abt Suger van St. Denis Bernardus van Clairvaux (XII) sterke promotie na Concilie van Trente ( ) bestemd voor gemeenschap / publieke ruimte sociaal prestige zorg voor individueel of gemeenschappelijk zielenheil

5 Het grootste museum van Vlaanderen

6 Meer dan een museum bestemd voor de eredienst = primaire functie collectief geheugen en erfgoedgeheel van een lokale (gelovige) gemeenschap spiegel van identiteit en ziel van een (gelovige) gemeenschap getuige van continuïteit en traditie

7 Bijzondere erfgoedplaatsen belang van religieuze waarden belang van kunst- en cultuurhistorische waarden belang van actuele waarden belang van contextuele waarden > pleidooi voor behoud in situ

8 Kerkfabriek openbare instelling, belast met : onderhoud en bewaring van kerk(en) van parochie beheer van goederen en gelden die eigendom zijn van kerkfabriek of die bestemd zijn voor de uitoefening van de eredienst in de parochie (Eredienstendecreet van 7 mei 2004, gewijzigd bij decreet van 6 juli 2012, art. 4)

9 Beheer van goederen : met inbegrip van goederen, die als roerend (kerkelijk) erfgoed worden beschouwd ongeacht eigendomssituatie (Ministeriële omzendbrieven BA-2005/01 van 25 februari 2005 en BB 2008/01 van 22 februari 2008) OPMERKING : belang van opmaak van schriftelijke overeenkomsten (bewaargeving / bruikleen) bij ontvangst van goederen van derden

10 wettelijk kader 1. Burgerlijk of civiel recht : - Burgerlijk wetboek : begrip Openbaar domein - Decreet van 7 mei 2004, betreffende de materiële organisatie en werking van de erkende erediensten, gewijzigd bij decreet van 6 juli 2012 (Eredienstendecreet) - Decreet van 3 juli 2013 betreffende het onroerend erfgoed (Onroerenderfgoeddecreet) - Decreet van 24 januari 2003 houdende bescherming van het roerend cultureel erfgoed van uitzonderlijk belang (Topstukkendecreet) - Archiefwet van 24 juni 1955, gewijzigd bij wet van 6 mei 2009 (Archiefwet) - Decreet van 9 juli 2010 betreffende de bestuurlijk-administratieve archiefwerking (Archiefdecreet) 2. Canoniek of kerkelijk recht - Wetboek van het Canoniek Recht (1983)

11 Cultureel erfgoed van rechtsstatuut KERKELIJKE GOEDEREN onderworpen aan Canoniek wetboek Gevolg : - toezicht van bisschop of H. Stoel - diverse specifieke bepalingen

12 Cultureel erfgoed van rechtsstatuut GOEDEREN BESTEMD VOOR ERKENDE EREDIENST onderworpen aan Vlaams eredienstendecreet Gevolg : - algemeen administratief toezicht - advies representatief orgaan (bisschop) - diverse specifieke bepalingen

13 Cultureel erfgoed van rechtsstatuut OPENBAAR DOMEIN geheel van stoffelijke goederen, zowel onroerende als roerende : toebehorend aan openbare personen door overheid bestemd tot gebruik van allen of tot openbaar nut (affectatie) Gevolg : - onvervreemdbaar en buiten de handel

14 Cultureel erfgoed van rechtsstatuut BESCHERMING ONROEREND ERFGOED [53% van geheel of gedeeltelijk beschermd] met inbegrip van de cultuurgoederen, die er integrerend deel van uitmaken, inzonderheid de bijhorende uitrusting en decoratieve elementen van algemeen belang wegens de erfgoedwaarde(n) (Onroerenderfgoeddecreet, art. 2.1., 38 ) Gevolg : - in standhouding en onderhoud onder toezicht Vlaamse overheid - niet verplaatsbaar zonder toelating Vlaamse overheid - toegang tot premiestelsel

15 Cultureel erfgoed van rechtsstatuut BESCHERMING ROEREND CULTUREEL ERFGOED een roerend goed dat, of een verzameling die, wegens de archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis ervan in de lijst van het roerend cultureel erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap werd opgenomen (Topstukkendecreet, art. 2, 1 ) Gevolg : - in standhouding en onderhoud onder toezicht Vlaamse overheid - niet verplaatsbaar zonder toelating Vlaamse overheid - toegang tot premiestelsel - uitvoerverbod, tenzij met machtiging Vlaamse overheid

16 ERFGOEDOBJECTEN ALGEMEEN kerkfabriek staat in voor beheer van het roerend erfgoed, dat zich in de kerk bevindt (MO, ) kerkfabriek kan beslissen over alle handelingen van beheer en van beschikking (Eredienstendecreet, art. 34) algemeen administratief toezicht beheerders moeten zorgen voor behoud en veilige bewaring van heilige en kostbare goederen (CIC, c ) beheerders moeten voorschriften onderhouden zowel van canoniek als van burgerlijk recht (CIC, c ,3 ) roerend kerkelijk erfgoed kan niet vervreemd worden (openbaar domein) kerkelijke goederen mogen slechts vervreemd worden mits verlof van de bisschop of H. Stoel (CIC, c ) bij samenvoeging van parochies worden alle roerende goederen overgedragen aan de te behouden kerkfabriek (Eredienstendecreet, art. 4/7)

17 ERFGOEDOBJECTEN INVENTARIS inventarisplicht (burgerlijk recht) : kerkfabriek moet een inventaris maken van alle goederen onder haar beheer en houdt die bij. De kerkraad neemt hiervan akte en neemt de inventaris op in de notulen (Eredienstendecreet, art. 35) boekhoudkundige en historische inventaris inventarisplicht (kerkelijk recht) : beheerders moeten een inventaris opmaken ( ) van de roerende goederen die kostbaar zijn of tot het cultuurgoed behoren, met een beschrijving en een waardebepaling (CIC, c. 1283, 3 )

18 ERFGOEDOBJECTEN INVENTARIS - hulpmiddelen Handleiding voor het opstellen van een kerkinventaris, CRKC

19 CRKC vzw : eerstelijnszorg en advies Provincies : erfgoed- en depotconsulenten : online registratiesysteem begeleiding en vorming uitleendiensten * Erfgoedcellen : begeleiding en vorming vrijwilligerstrajecten erfgoedcel Mechelen i.s.m. provincie Antwerpen erfgoedcel Brugge i.s.m. provincie West-Vlaanderen erfgoedcel Haspengouw i.s.m. prov. Limburg, CRKC, Museum de Mindere Beheer van cultureel erfgoed van ERFGOEDOBJECTEN INVENTARIS ondersteuning en advies

20 ERFGOEDOBJECTEN BEHOUD en BEHEER kerkfabriek staat in voor beheer van het roerend erfgoed, dat zich in de kerk bevindt (MO, ) beheerders moeten zorgen voor behoud en veilige bewaring van heilige en kostbare goederen (CIC, c ) zakelijke rechthouders en gebruikers van beschermd goed moet cultuurgoederen, die er integrerend deel van uitmaken in goede staat behouden ( ). Voor handelingen aan deze goederen, alsook verplaatsing is machtiging vereist van overheid (Onroerenderfgoeddecreet, art tot art ) de eigenaars, bezitters en houders van topstukken zijn ertoe gehouden deze in goede staat te bewaren ( ). Fysische ingrepen, alsook het buiten de grenzen brengen zijn slechts toegestaan met toestemming van de Vlaamse regering (Topstukkendecreet, art. 8 1, art. 9 1, art. 11 1)

21 ERFGOEDOBJECTEN BEHOUD en BEHEER - hulpmiddelen Schoon schip? Handleiding voor het courant onderhoud van waardevolle kerkinterieurs, Monumentenwacht Vlaanderen 2001 (pdf online : Kerkelijk textiel behouden en bewaren, Monumentenwacht Vlaanderen 2010 (pdf online : Stappenplan voor waardering en selectie van roerend religieus erfgoed in in Vlaanderen (in voorbereiding)

22 ERFGOEDOBJECTEN BEHOUD EN BEHEER ondersteuning en advies CRKC vzw : eerstelijnszorg en advies Monumentenwacht Vlaanderen vzw : advies Provincies dienst Monumentenwacht: inspecties en toestandsrapporten meerjaren onderhoudsplannen advies / monitoring Provincies erfgoed- en depotconsulenten : advies en vorming uitleendiensten * Erfgoedcellen : vorming

23 ARCHIEVEN Parochiearchief = kerkfabriekarchief (publiekrechtelijk) : toezicht Algemeen Rijksarchivaris pastoraal archief (privaatrechtelijk) : toezicht bisdom secretaris is belast ( ) met het bewaren van het archief (Eredienstendecreet, art. 13) archiefbewaarplaats per parochie; toezicht van bisdom op bewaring van archieven en de opmaak van inventarissen (CIC, C535,C488, C491). mogelijkheid tot deponering parochiearchief bij Rijksarchief Meer info: Parochiearchieven? Het bewaren waard, informatiefolder CRKC

24 ARCHIEVEN HULPMIDDELEN DE KEYZER, W. (e.a.), Richtlijnen en aanbevelingen voor het beheer van het archief van de kerkfabriek en van andere parochiearchieven, ARAB, Brussel, 1997 online : SL_1997_DEF.pdf Selectielijst voor parochiearchieven (brochure in voorbereiding) online documenten KADOC KU Leuven :

25 ARCHIEVEN ONDERSTEUNING EN ADVIES KADOC KU LEUVEN / consulent parochiearchieven : advies en begeleiding vorming CRKC vzw eerstelijnszorg en advies Bisschoppelijke archiefdiensten advies en begeleiding * Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën advies en vorming bewaargeving Erfgoedcellen vorming

26 ARCHIEVEN G. Van Bockstaele, Inventarisatie van de parochiearchieven in het bisdom Gent, febr. 2015

27 IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED niet-tastbaar erfgoed tradities, sociale en culturele gebruiken, rituelen, festiviteiten, ambachtelijke vaardigheden ( ) belang van de borging van het immaterieel cultureel erfgoed UNESCO conventie van Parijs van 17 oktober 2003 betreffende de bescherming van het immaterieel cultureel erfgoed Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid

28 IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED HULPMIDDELEN INFORMATIE Inventaris voor Immaterieel Cultureel Erfgoed Vlaanderen (2008) : inspiratiebrochure processies : Op handen gedragen, CRKC /LECA/ KADOC KU Leuven, handen.pdf

29 IMMATERIEEL CULTUREEL ERFGOED ONDERSTEUNING ADVIES CRKC vzw : eerstelijnszorg en advies (ICE voorwerpen) trajectbegeleiding borging ICE-elementen vorming LECA vzw : advies en begeleiding (ICE - gebruiken / tradities) vorming KADOC KU LEUVEN advies en begeleiding (ICE - archieven / bibliotheken) vorming