vijf misverstanden om komaf mee te maken in een toekomstig cultureel-erfgoedbeleid

Transcriptie

1 VOOR EEN ERFGOEDBELEID IN VLAANDEREN DAT NIET VAN GISTEREN IS vijf misverstanden om komaf mee te maken in een toekomstig cultureel-erfgoedbeleid Tegen het voorjaar 2016 wordt op initiatief van Minister van Cultuur Sven Gatz een Conceptnota Cultureel-erfgoedbeleid uitgewerkt. Die moet het uitgangspunt bieden voor een vernieuwd cultureel-erfgoedbeleid in Vlaanderen en Brussel met als horizon Omwille van allerlei actuele uitdagingen, zowel van bestuurlijke als andere aard, is een wijziging van het Cultureelerfgoeddecreet (alweer) aan de orde. Om de discussie over dit toekomstige cultureel-erfgoedbeleid te voeden nodigt de collegagroep Landelijke Expertisecentra voor Cultureel Erfgoed en Landelijke Organisaties Volkscultuur (LEOV) u uit om aan de hand van vijf cartoons na te denken over evenveel heersende misverstanden!

2 MISVERSTAND 1 erfgoed = van gisteren Erfgoed wordt gevormd door sporen uit het (verre of eigen) verleden. Mensen koesteren die sporen, delen ze en geven ze door. Het doorgeven gebeurt niet alleen doorheen verschillende generaties, maar ook doorheen verschillende culturele groepen. Dat werkt verbindend in de superdiverse samenleving waarin we vandaag leven. Erfgoed heeft enkel draagvlak als het op een dynamische manier steeds opnieuw betekenis krijgt voor en door de (diverse) mensen en groepen in onze samenleving. Dat proces is gebaat bij professionele actoren die zowel overzicht hebben op de erfgoedcollecties en -gemeenschappen in heel Vlaanderen en Brussel als activiteiten uitzetten die reiken tot het lokale niveau. Zij zorgen voor dialoog en ondersteuning die op maat is van de mensen en groepen rond het erfgoed.

3 MISVERSTAND 2 V l a a m s e r f g o e d b e l e i d = Vlaamse erfgoedinstellingen Erfgoed is overal in de samenleving aanwezig. Een afdoend cultureel-erfgoedbeleid beperkt zich niet enkel tot de (collectiebeherende) erfgoedorganisaties die door de Vlaamse overheid worden erkend en gesubsidieerd. De erfgoedsector in Vlaanderen en Brussel omvat immers ook een veelvoud aan lokale en regionale actoren die zich beroepshalve of als vrijwilliger inzetten voor het rijke erfgoed. Bovendien wordt veel erfgoed in Vlaanderen en Brussel beheerd door actoren buiten de erfgoedsector, ja zelfs buiten de cultuursector. Een gepaste ondersteuning van dat brede veld omvat daarom naast collectiegerichte ook maatschappijgerichte expertises. Die worden vandaag reeds ontwikkeld en gedeeld door de landelijke expertisecentra voor cultureel erfgoed en organisaties voor volkscultuur.

4 MISVERSTAND 3 expertise = kennis Onze samenleving verandert voortdurend én snel. Ook de erfgoedsector moet hierin mee. Elke erfgoedorganisatie beschikt over specifieke en met zorg opgebouwde expertises. Het voltstaat echter niet dat de expertises in de erfgoedsector enkel de evoluties volgen op het vlak van collectiezorg. Als expertise meer wil zijn dan kennis, dan moet ze ook de evoluties volgen die betrekking hebben op de (vaak wijzigende) gemeenschappen rond het erfgoed. Een bloeiende erfgoedsector heeft nood aan zowel collectiegebonden als maatschappijgerichte expertises. Erfgoedwerk veronderstelt naast collectiewerkers ook makelaars. Zij doen immers in de maatschappij mensen met een zeer brede waaier van invalshoeken samenwerken, waardoor het erfgoed dynamisch en betekenisvol blijft.

5 MISVERSTAND 4 erfgoed = geld waard Erfgoed krijgt (markt)waarde en genereert middelen via de inzet ervan in bijvoorbeeld het toerisme en de creatieve industrie. Voor topstukken en populair erfgoed is dit evident; hun potentiële opbrengst is ook groot. Maar dat geldt niet voor alle erfgoed. Soms is erfgoed weinig opzichtig, soms hoort het bij een kleine maatschappelijke minderheid. En ook erfgoedthema s die gevoelig liggen of minder aantrekkelijk zijn, moeten aan bod komen. Indien erfgoed als gemeenschapsgoed niet door populisme en de vrije markt mag worden beheerst, moet de overheid via financiële ondersteuning een corrigerende en democratiserende rol blijven spelen. Ook de expertiseverlening moet laagdrempelig en zoveel mogelijk marktonafhankelijk blijven. Dit vereist een netwerk van gesubsidieerde professionele actoren die mensen doen samenwerken rond (hun) erfgoed.

6 MISVERSTAND 5 spreiding = versnippering De thematische spreiding van expertises, op landelijk niveau georganiseerd, is geen verkwistende versnippering. Dynamisch erfgoed vereist immers dat de gesubsidieerde professionele actoren in dialoog de gemeenschappen rond het erfgoed ondersteunen. En dat veronderstelt nabijheid, herkenbaarheid en laagdrempeligheid. In het huidige genetwerkt erfgoedveld fungeren de landelijke dienstverlenende erfgoedactoren als knooppunten. Zij staan zowel ten dienste van erfgoedorganisaties binnen de sector als van andere beheerders van cultureel erfgoed, ook op het lokale niveau. Het centraliseren van hun expertises mag op het eerste zicht misschien een administratieve efficiëntiewinst opleveren, het tast evenzeer de benodigde nabijheid, herkenbaarheid, en laagdrempeligheid aan. Het huidige netwerkmodel is niet enkel uniek, maar vooral ook doeltreffend. Zonder een tussenliggend (provinciaal) beleidsniveau zullen de landelijke expertisedelende en dienstverlenende erfgoedactoren meer dan ooit cruciaal zijn.

7 een initiatief van de collegagroep LEOV* * De Landelijke Expertisecentra voor Cultureel Erfgoed en Landelijke Organisaties Volkscultuur (LEOV) zijn knooppunten voor kennisdeling en expertise-uitwisseling. Het zijn bemiddelaars tussen het cultureel erfgoed en de zorg ervoor en de maatschappelijke werking errond. Ze staan ten dienste van erfgoedorganisaties binnen de sector, maar ook van andere beheerders van cultureel erfgoed, die vaak eerder toevallig een collectie cultureel erfgoed bezitten of waarvoor de zorg hiervoor geen kerntaak binnen hun werking is. De LEOV hebben vanuit hun intermediaire positie als doel om binnen de erfgoedgemeenschap aanwezige expertise breed inzetbaar te maken, om ontbrekende expertise te ontwikkelen, ze via (internationale) netwerking binnen te halen en te laten doorstromen naar alle belanghebbende erfgoedactoren in Vlaanderen. Ze spelen dus in op concrete en acute noden en behoeften in het erfgoedveld en hebben een flexibele structuur en werking waarmee ze via monitoring en herpositionering het eigen takenpakket up-to-date en relevant houden. Voor een méér uitgebreide visietekst van de LEOV in het kader van de Conceptnota Cultureel-erfgoedbeleid, zie: illustraties Thomas Huyghe v.u.: Jorijn Neyrinck, Sint-Jakobsstraat 36, 8000 Brugge