Meer dan Botten van Dieren
|
|
- Monique Boer
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Meer dan Botten van Dieren o 1 Hoi! Ik ben Veerle Linseele, archeozoöloge. "Op de opgravingen te Tell Tweini in Syrië, onderzoek ik de resten van dieren die tussen het andere archeologische materiaal gevonden worden. Er zijn twee speciale vondstplaatsen die ik hier met jullie wil onderzoeken. Op de 1 ste plaats werden naast drie ronde kookinstallaties de botten gevonden van verschillende dieren. Door deze te onderzoeken kunnen we mogelijk achterhalen wat de mensen daar vroeger als voedsel bereidden. Op een 2 de plaats hebben de archeologen een graf gevonden. Rond het skelet van een mens vonden ze botten en een schedel van dieren. Hopelijk kunnen we achterhalen van welke dieren deze resten afkomstig zijn." Eerst even kijken hoe het er op het opgravingsveld uitziet. Wat is er opgegraven? Waar komen de dierlijke resten die we onderzoeken vandaan?
2 2 1. ARCHEOZOÖLOGISCH ONDERZOEK A. is Wat is archeozoölogie Waarom worden dierenbotten gedetermineerd? Wat kunnen ze ons vertellen? Som enkele voorbeelden op B. Herkennen van bot Op een opgraving vinden archeologen enkel hard been terug. De andere soort, zacht been (kraakbeen), is minder sterk en vergaat onder de grond heel snel. Hard been mag dan hard zijn, het bevat verrassend veel holten. Onder een microscoop of zelfs met een vergrootglas lijkt het wel een harde spons. In de aarde op een opgravingen vinden archeologen heel veel verschillende resten. Het been herkennen ze aan de vorm, de hardheid en de kleur. C. Hoe bepaal je het bottype? Veerle aan het woord: Bottype = de vorm van het bot vb. wervel "Als ik op een opgraving kom, krijg ik van de archeologen alle resten van dieren die ze op verschillende plaatsten gevonden hebben. De eerste taak die ik dan heb is het bepalen welk type elk bot is. Veel types ken ik als archeozoöloge uit het hoofd, voor andere gebruik ik lijsten met afbeeldingen van alle verschillende soorten botten. Enkele botten hebben we voor verder onderzoek meegenomen uit Tell Tweini"
3 3 1. Nummer op het bot: 2. Schets de botten die je hebt gekregen (vergeet de afmetingen niet): 3. Bepaal aan de hand van de determinatiesleutel het bottype! (STAP 1 & 2 van Zoekkaarten) Het bottype van bot 1 is Het bottype van bot 2 is Het bottype van bot 3 is Kleur deze botten in op de figuur.
4 D. Bepaal welk dier het is o 4 Gebruik weer de determineersleutel (STAP 3 van Zoekkaarten). Kleur het juiste been bij het juiste dier. Dat heb je zeer goed gedaan waarde collega! Maar dit is niet alles. Je weet nu al het bottype, het dier, maar ken je ook de tafonomie?!
5 5 E. Botten zeggen meer dan je denkt! Bepaling van de leeftijd Hoe jonger, hoe meer kraakbeen er aanwezig zal zijn. De vergroeiing van de schacht en de uiteinden helpt ook om de leeftijd te bepalen. Op welke leeftijd beide vergroeien is bij de meeste dieren bekend. Wanneer ze nog niet vergroeid zijn is het dier nog jong. Wanneer ze wel vergroeid zijn is het een ouder dier. Een precieze leeftijd is echter niet te bepalen. Geslachtsbepaling Botten van vrouwelijke en mannelijke dieren verschillen qua grootte en vorm, maar deze zijn vaak moeilijk op te sporen. Bij enkele dieren zijn er duidelijke verschillen aanwezig. Vb. mannelijke paarden hebben hoektanden, het gewei bij een mannelijke ree of hert, het penisbeen bij honden en wolven, de vorm van het bekken, de vorm en grootte van hoornpitten bij schapen en geiten, Bepaling van grootte Schacht Nog niet vergroeid Uiteinde SCHMID E., Atlas of Animal bones, 1972 Dit kan je doen aan de hand van de langere en grotere beenderen van dieren vb. opperarmbeen, dijbeen, enzovoort.... Archeozoölogen hebben onderstaande tabel opgesteld. Als je de afmeting van één van de botten van een dier kent, kan je met de cijfers uit de tabel de grootte van het dier berekenen. Rund (mannelijk) Rund (vrouwelijk) Rund (onbepaald) Schaap Geit Varken Hond Schouderblad ,80 - Opperarmbeen - - 4,14 4,28 3,86 4,05 3,43-26,54 Spaakbeen - - 4,30 4,02 3,98 5,26 3,18+19,51 Ellepijp ,22-3,97 2,78+6,21 Middenhands-beentje 6 6,3 6,15 4,89 5, Bekken ,04 - Dijbeen - - 3,23 3,53 3,45 3,65 3,14-12,96 Scheenbeen - - 3,45 3,01 2,97 3,92 2,92+9,41 Middenvoets-beentje 5,3 5,6 5,45 4,54 5, Werkwijze 1. Je meet de lengte van je bot. 2. Je zoekt in de tabel het bot en het dier.
6 6 3. Vermenigvuldig de lengte van het bot met het getal in de tabel.!!! Hou rekening met de volgorde van de bewerkingen (Eerst x dan + of - ). 4. Het getal dat je bekomt is de schofthoogte van het dier. Schoft Bereken de schofthoogte van één van jouw botten. 1. Lengte =...cm 2. Soort dier en bot = Cijfer tabel = Berekening = Schofthoogte =...cm Schoft hoogte Pathologie of ziekteleer. Door het bestuderen van botten kan je nagaan of het dier ooit ziek is geweest en/of het ooit verwondingen heeft opgelopen, bijvoorbeeld door pijlen. Aan het heupgewricht kan je zien of het gaat om een lastdier. Indien er zware slijtage te zien is, is de oorzaak vaak zware lichamelijke arbeid zoals het trekken van de ploeg. Tafonomie is Bekijk de botten uit Tell Tweini, zijn er sporen van menselijke handelingen op terug te vinden? Ja? Welke?... Welke betrekking zouden deze foto s kunnen hebben op de tafonomie? Noteer dit onderaan de foto
7 7 2. RESULTATEN "Nu we weten wat er op de twee locaties op de opgravingen gevonden werd, moeten we kijken wat we kunnen doen met deze informatie. De kookinstallaties maken deel uit van een huis. Weten we nu of het een huis van rijke of arme mensen was? Het graf met de resten van de dieren erin, wat kunnen we daar uit afleiden? Ik stel voor dat we het kort opschrijven in een verslagje" Je hebt resten van dieren onderzocht uit Tell Tweini die op welbepaalde plaatsen gevonden werden. Gebruik onderstaande vragen en de resultaten van het onderzoek om enkele conclusies te trekken. - Welke dieren en delen van dieren werden gebruikt rond de kookinstallaties in het huis gevonden te Tell Tweini? - Getuigen de onderzochte dierenresten van voedselconsumptie of niet? - Wat deden de resten van dieren in het graf?
Meer dan Botten van Dieren Begeleiding
Meer dan Botten van Dieren Begeleiding Vak Onderwijsvorm Onderwerp Beginsituatie Eindtermen Vakgebonden Eindtermen Vakoverschrijdend Koppeling aan Leerplannen Lesdoel Schoolagenda Media Biologie ASO, TSO
Nadere informatieHet Menselijke skelet vertelt
Het Menselijke skelet vertelt o 1 Hoi! Ik ben Evy Cuypers, archeologe! Ik ben François-Xavier, fysisch antropoloog! "Op de opgravingen te Tell Tweini in Syrië hebben we een graf ontdekt. Na het voorzichtig
Nadere informatieplatte botten Langwerpige en smalle botten met aan één kant een gewricht, of botten met brede, platte kanten en een gewrichtskom.
Welk bot is dit? Welk bot is dit? let op de vorm lange botten Botten die bestaan uit een lange staaf met aan beide uiteinden een gewricht. platte botten Langwerpige en smalle botten met aan één kant een
Nadere informatieArcheologieatelier - vondstenmateriaal onder de loep
Archeologieatelier - vondstenmateriaal onder de loep fibula 102 In het depot nemen archeologen het opgegraven vondstenmateriaal onder de loep. Tijdens het bestuderen van het vondstenmateriaal maken ze
Nadere informatieGeraamte vmbo-b12. banner. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62359
banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 03 juli 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62359 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieGeraamte vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 13 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/63335 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieMIND & MOVEMENT COACH. Bewegen
Bewegen Om te kunnen bewegen hebben we spieren nodig, maar ook een skelet dat ons lichaam vorm geeft en de beweging mogelijk maakt. Onze gewrichten zorgen er voor dat dit mogelijk is binnen ons lichaam.
Nadere informatieNaam: BOTTEN EN SPIEREN Het menselijk lichaam
Naam: BOTTEN EN SPIEREN Het menselijk lichaam Waarom heb je botten nodig? Het skelet is onmisbaar. Het houdt je overeind en geeft je lichaam vorm. Zonder het skelet zou je een soort pudding zijn. Je skelet
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Skelet Hoofdstuk 1 Waarom een spreekbeurt over het skelet? Ik wil graag een spreekbeurt over het skelet houden omdat ik het een interessant onderwerp vind. Ik wil aan jullie laten zien dat het skelet niet
Nadere informatieDe beenderen in het hoofd vormen samen de schedel. De schedel word gedragen door de wervelkolom die in de romp naar beneden loopt.
THEMA 8 Paragraaf 1 het skelet De mens heeft ( net als alle andere gewervelden) een inwendig skelet of geraamte. Dit skelet bestaat uit vele beenderen (botten). De beenderen in het hoofd vormen samen de
Nadere informatieActiviteitenschema Archeologie
Activiteitenschema Archeologie Soort activiteit: Spullen opgraven uit de zandbak. Tijdsindeling: 5 Minuten de plaatjes in de zandbak verstoppen. 5 Minuten vertellen over hoe de mensen vroeger wat zochten
Nadere informatieExperimentele Archeologie
Experimentele Archeologie o 1 "Alles dat we als archeologen opgraven, onderzoeken we grondig. Zo willen we zoveel mogelijk te weten komen over het verleden. Maar soms is het mysterie te groot en moeten
Nadere informatieSkelet en bewegen vmbo-kgt34
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 23 december 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/63319 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieWerkblad schedels groep 1
Werkblad schedels groep 1 De lengte van het dier is ongeveer 5 keer de lengte van de schedel Hoe lang is de schedel? Meet langs de zijkant Hoe breed is de oogkas? Schedel nr 1 Schedel nr 2 Schedel nr 3
Nadere informatie3,7. Antwoorden door een scholier 706 woorden 15 april keer beoordeeld
Antwoorden door een scholier 706 woorden 5 april 0,7 keer beoordeeld Vak Biologie Vita: In beweging schedelbeenderen spaakbeen bovenkaak 5 ellepijp onderkaak 6 opperarmbeen halswervels 7 borstbeen 5 sleutelbeen
Nadere informatieresten van Bos primigenius (= Oeros) en Bison priscus priscus). Deze wetenschap berust voornamelijk op (fig. 1). (=Steppewisent) Inleiding
Enige aantekeningen bij de determinatie van fossiele resten van Bos primigenius (= Oeros) en Bison priscus (=Steppewisent) Door Henk Hiddingh Inleiding In bovenpleistocene rivierafzettingen worden op diverse
Nadere informatieHoe zit je skelet in elkaar? In je lichaam zitten 206 botten. Samen vormen ze je skelet.
Tekst over skelet, gewrichten en spieren pag. 1/5 Hoe zit je skelet in elkaar? In je lichaam zitten 206 botten. Samen vormen ze je skelet. De botten in je hoofd vormen je schedel. Je schedel wordt gedragen
Nadere informatie2D/E. T5: Stevigheid en beweging.
B1: Het skelet van de mens. B2: Het skelet van zoogdieren. B3: Kraakbeenweefsel en beenweefsel? B4: Beenverbindingen. B5: Spieren. B6: Houding en beweging. B7: Blessures. EB8: Het skelet van verschillende
Nadere informatieb. Bekijk het laatste deel van de maquette, de kwelders. Waarom staat daar geen dorpje, denk je?
Kijktocht OER! basis 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de tijd van de jagers en verzamelaars. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Hoe ze leefden en hoe hun gebied eruitzag,
Nadere informatieIk en de maatschappij. Gezondheid
Ik en de maatschappij Gezondheid Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Gerda Verhey Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Eindredactie: Daphne Ariaens
Nadere informatieGeraamte hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 09 november 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62506 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. 1 De ezel Van alles over de ezel Case: Huisvesting en voeding Ezelwei Gezondheidscontrole 16
Inhoud Voorwoord 5 1 De ezel 11 1.1 Van alles over de ezel 11 1.2 Case: Huisvesting en voeding 13 1.3 Ezelwei 14 1.4 Gezondheidscontrole 16 2 De geit 19 2.1 Van alles over de geit 19 2.2 De gezondheid
Nadere informatieLESDOELEN LEERINHOUD WERKVORMEN/MEDIA/ORGANISATIE TIJD
LESONDERWERP : De poten van lopers verschillen volgens de bodem en de loopsnelheid ALGEMENE VAARDIGHEDEN EN ATTITUDES : LEERPLANDOEL(EN) : - Door vergelijkende studie de verscheidenheid van deze ledematen
Nadere informatieBotbreukoperatie afdeling Chirurgie
Botbreukoperatie afdeling Chirurgie Albert Schweitzer ziekenhuis afdeling Chirurgie september 2013 pavo 0323 Inleiding In het menselijk lichaam zitten zeer veel verschillende botten, die op verschillende
Nadere informatieSamenvatting Biologie Boek 2: Je lichaam
Samenvatting Biologie Boek 2: Je lichaam Samenvatting door S. 823 woorden 12 oktober 2014 6,8 15 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Basisstof 2. De 4 functies van het skelet : Stevigheid
Nadere informatieHET BOT, ZIJN FUNCTIE EN DE VERSCHILLENDE soorten. Hoofdstuk I.
ANDREAS VESALIUS VAN BRUSSEL EERSTE BOEK OVER DE BOUW VAN HET MENSELIJK LICHAAM, GEWIJD AAN DE LICHAAMSDELEN DIE HET GANSE LICHAAM rechthouden en ondersteunen en waardoor alles verstevigd wordt en aaneenblijft.
Nadere informatieHoe werk je met het projectenboek?
Hoe werk je met het projectenboek? In dit boek ga je allerlei opdrachten maken met groen in de hoofdrol. Je gaat toepassen wat je in de afgelopen jaren hebt geleerd. Ook leer je er nog een hoop nieuwe
Nadere informatieHET TRECHTERBEKERVOLK. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei
HET TRECHTERBEKERVOLK HET TRECHTERBEKERVOLK het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei Vraag: Waar werd een hunebed in de
Nadere informatieTussen Rijn en Lek Dl cm. 1. Tekening midden-voetsbeen van eenrund Imetatarsusl.
Tussen Rijn en Lek 1981 1. - Dl.15 1-11 - DIERENRESTEN VAN EEN INHEEMS-ROMEINSE NEDERZET-TING TE HOUTEN door P.J.A. van Mensch en A.P. van der Houwen Tijdens graafwerkzaamheden ter verlegging van het Amsterdam-Rijnkanaalwerd
Nadere informatieOpdrachten Pathologie Hoofdstuk 3 / Bouw van het skelet
Opdrachten Pathologie Hoofdstuk 3 / Bouw van het skelet Het Skelet: Schedel Romp, bestaat uit: o Borstkas: 12 paar ribben/cotae: 7 paar ware ribben; 3 paar valse ribben; 2 paar zwevende ribben. o Borstbeen/Sternum:
Nadere informatieBreda Valkenberg
Breda Valkenberg 1994-1995 Fysisch antropologisch onderzoek L. de Jonge MA Erfgoedrapport Breda 182 ISSN: 2210-9552 COLOFON Titel: Valkenberg 1994 1995, fysisch antropologisch onderzoek Erfgoedrapport
Nadere informatie2.1 Bewerkingen [1] Video Geschiedenis van het rekenen ( 15 x 3 = 45
15 x 3 = 45 2.1 Bewerkingen [1] Video Geschiedenis van het rekenen (http://www.youtube.com/watch?v=cceqwwj6vrs) 15 x 3 is een product. 15 en 3 zijn de factoren van het product. 15 : 3 = 5 15 : 3 is een
Nadere informatieAardewerken pot Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?... Munten Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?...
WERKBLAD 1 HET WERK VAN DE ARCHEOLOOG Kruis aan welk materiaal jij met je groepje onderzoekt. Bekijk de film en zoek het antwoord op de vraag. Aardewerken pot Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het
Nadere informatieNaam:... Nr... SPRONG 5. a Kleur het juiste percentage van de figuren en vul in hoeveel percent er overblijft.
Naam:... Nr.... SPRONG 5 G G 1 Percenten T a Kleur het juiste percentage van de figuren en vul in hoeveel percent er overblijft. Kleur 20 % blauw. 25 % maak je geel. 50 % krijgt een groene kleur. Er blijft
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2007 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. 700013-1-617b Paarden Lees eerst informatie 1 tot en met 9 en beantwoord dan vraag 37 tot en met 48. Bij het beantwoorden
Nadere informatieDetermineren hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62496
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 02 August 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62496 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieDe tijd vliegt! Naam: Klas: School: Datum:
De tijd vliegt! Naam: Klas: School: Datum: 1 Activeer Maten mensen uit oude culturen de tijd? Deden ze dat net als wij? Waar moet men rekening mee houden om zo nauwkeurig mogelijk de tijd te meten? Onderzoek
Nadere informatieBasisvaardigheden algebra. Willem van Ravenstein. 2012 Den Haag
Basisvaardigheden algebra Willem van Ravenstein 2012 Den Haag 1. Variabelen Rekenenis het werken met getallen. Er zijn vier hoofdbewerkingen: optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen. Verder ken
Nadere informatieDierenwelzijn : Circussen
Directoraat-generaal Dier, Plant en Voeding Dienst Dierenwelzijn Contactpersoon : E-mail : Tel. : Els Vanautryve Els.Vanautryve@health.fgov.be 02/524.74.19 Dierenwelzijn : Circussen Beoordeling van de
Nadere informatieHet patroonloze plooirokje.
Het patroonloze plooirokje. Foto: Elza D En hier is het dan, het plooirokskespatroon. Eerst en vooral, laat u niet afschrikken door de lengte van dit bericht, dit is enkel en alleen omdat dit de best gedocumenteerde
Nadere informatieBIJLAGE 1 BEELD met toelichting BOEREN IN DE IJZERTIJD
EDE VROEGER EN NU Geldersch Landschap & Kasteelen BIJLAGE 1 BEELD met toelichting voor groep 5 t/m 8 www.glk.nl 1.1 LEVEN ALS BOER IN DE IJZERTIJD Toelichting bij de praatplaten bij het lesprogramma 1.1
Nadere informatieWillem van Ravenstein
Willem van Ravenstein 1. Variabelen Rekenen is het werken met getallen. Er zijn vier hoofdbewerkingen: optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen. Verder ken je de bewerkingen machtsverheffen en worteltrekken.
Nadere informatieWolharige neushoorn op zijn teentjes getrapt
Wolharige neushoorn op zijn teentjes getrapt J.F. van de Steeg Inleiding Om een aantal vondsten van de wolharige neushoorn (Coelodonta antiquitatis) uit mijn collectie te determineren, bezochten wij het
Nadere informatieHet Menselijk Skelet Vertelt Begeleiding
Het Menselijk Skelet Vertelt Begeleiding Vak Onderwijsvorm Onderwerp Beginsituatie Eindtermen Vakgebonden (Leerplan VVKSO, 1997/025) Lesdoel Schoolagenda Media Biologie ASO, TSO Het menselijke skelet De
Nadere informatieAuditieve oefeningen bij het thema: dinosaurussen
Auditieve oefeningen bij het thema: dinosaurussen Boek van de week: 1; De archeoloog 2; Dinosaurussen 3; Tom en de dinosaurussen in het museum 4; Dinosaurussen Verhaalbegrip: Bij elk boek stel ik de volgende
Nadere informatieDe presentatie rond de trap
Kijktocht OER! Plus 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de prehistorie; de tijd van de jagers en boeren. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Deze kijktocht helpt je ontdekken
Nadere informatieVerschillende eters vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62401
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 09 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62401 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieMan en vrouw vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 12 July 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73616 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieVoedselweb en -keten vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 09 June 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62387 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieIn het begin. Schepping versus Evolutie voor groep 7. Inhoud. 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte
In het begin Schepping versus Evolutie voor groep 7 Inhoud 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte 3. Wat gebeurde er in het verleden? 4. Waar komt het leven vandaan? 5. Hoe oud?
Nadere informatieTentoonstelling Mijn Lichaam Opdracht 01 I De beenderen
Tentoonstelling Mijn Lichaam Opdracht 01 I De beenderen Ga naar de vitrine met de wervels Luister naar de commentaar van Donald Pass. De beenderen dienen tegelijkertijd om ons lichaam te ondersteunen en
Nadere informatieAntwoordkaart Denkopdrachten.
Antwoordkaart Denkopdrachten. voor de leerling groep 5 8 Letter: Opdracht 1. Omcirkel het stukje afval en trek een lijn naar de tijd die het duurt vóór het afval is vergaan. Opdracht 2. Opdracht A. Omcirkel
Nadere informatieInhoud. 1 Allerlei dieren 6. 2 Voeding Huisvesting Verzorging Voortplanting en fokkerij 144
Inhoud 1 Allerlei dieren 6 2 Voeding 34 3 Huisvesting 68 4 Verzorging 104 5 Voortplanting en fokkerij 144 1 Allerlei dieren 1.1 Opdracht 1.1 Soorten en rassen Doel Na deze opdracht kun je van de dieren
Nadere informatieSamenvatting. Deze tekst is in een iets andere vorm in een populairwetenschappelijk. Lauwerier 1988, 90, 92; Zeiler 2001. verschenen. Zie Groot 2007.
Samenvatting d i e r e n i n r i t u e e l e n e c o n o m i e i n e e n r o m e i n s e f r o n t i e r g e m e e n s c h a p o p g r av i n g e n i n t i e l - p a s s e wa a i j 1 i n l e i d i n g
Nadere informatie1. Ons lichaam, wat een wonder!
1. Ons lichaam, wat een wonder! Ons lichaam lijkt wel een ingewikkelde en bijzonder knappe machine. De prestaties van topsporters en wetenschappers laten zien wat wij allemaal kunnen: hoe lenig en krachtig
Nadere informatieDCE2014 Beestachtige Autoroute
DCE2014 Beestachtige Autoroute DCE2014 Autoroute GC51F11 Size: Difficulty: Terrain: (small) Hulp nodig? Bel gerust de organisatie op: 06-57 98 56 84 / 06-18 33 21 78 1 Beestachtige lijst Gebruik deze lijst
Nadere informatieHOOGSTAD 6.036 J. VAN DIJK, H.A. ROBBERS EN T. DE RIDDER (RED.), MET BIJDRAGEN VAN W.J. KUIJPER (SCHELPEN) EN J. SCHELVIS (ECTOPARASIETEN).
VLAK-VERSLAG VERSLAG 3.2 HOOGSTAD 6.036 HET DIERLIJK MATERIAAL J. VAN DIJK, H.A. ROBBERS EN T. DE RIDDER (RED.), MET BIJDRAGEN VAN W.J. KUIJPER (SCHELPEN) EN J. SCHELVIS (ECTOPARASIETEN). DIENST WELZIJN,
Nadere informatieVerbanden en functies
Verbanden en functies 0. voorkennis Stelsels vergelijkingen Je kunt een stelsel van twee lineaire vergelijkingen met twee variabelen oplossen. De oplossing van het stelsel is het snijpunt van twee lijnen.
Nadere informatie6,8. Werkstuk door een scholier 1479 woorden 24 januari keer beoordeeld. Geschiedenis. Inhoudsopgave:
Werkstuk door een scholier 1479 woorden 24 januari 2004 6,8 300 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave: 2. Inhoudsopgave 3. Voorwoord 4. Probleemstelling 5. Historische inleiding 6. Hoofdstukken
Nadere informatieOp pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe.
Op pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe. 1 Hallo jongens en meisjes, Het kan zomaar gebeuren dat je bij een wandeling door de bossen van Het Nationale Park
Nadere informatieFossielen uit de Noordzee
Fossielen uit de Noordzee Lesbrief websessie Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor klas 1 en 2 (VMBO/H/V) lesbrief Fossielen uit de Noordzee 1 Introductieles 2 Beschrijving websessie
Nadere informatieToepassingen op matrices - Opgave
Toepassingen op matrices - Opgave Toepassing. Matrices en aantal verbindingen in grafen Op ontdekking. De onderstaande figuur is een voorbeeld van een graaf. Het toont het aantal dagelijkse internationale
Nadere informatieRijen in het dagelijks leven Handleiding leerkracht
Rijen in het dagelijks leven Handleiding leerkracht Aantal lestijden: ± 5 Graad: 2 e Jaar: 2 e Gelinkte vakken: Wiskunde, fysica, biologie, aardrijkskunde, ICT, geschiedenis, godsdienst, L.O. 1 Korte inhoud
Nadere informatieVoedselweb en -keten vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62467
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 juli 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62467 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatieDe eerste boeren Het dorp
De eerste boeren Later gaan de mensen zelf eten verbouwen. Wortels en bonen, en graan om brood van te bakken. De mensen hebben ook schapen en koeien. De jagers zijn boeren geworden. Het dorp Boeren trekken
Nadere informatieDetermineren vmbo-kgt12
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 10 juli 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62476 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieInhoud 1. Allemaal botten 2. Stevig 3. Licht 4. Beschermen 5. Bewegen 6. Grote botten, kleine botten 7. In het gips 8. Dieren 9. Filmpje Pluskaarten
Allemaal botten Inhoud. Allemaal botten 3. Stevig 4 3. Licht 5 4. Beschermen 6 5. Bewegen 8 6. Grote botten, kleine botten 9 7. In het gips 0 8. Dieren 9. Filmpje 3 Pluskaarten 4 Bronnen en foto s 6 Colofon
Nadere informatieArcheologisch Diensten Centrum
\. ^ CSJ ^'%'A;)^? M I C CU Archeologisch Diensten Centrum co o Q. Q. CO ADC rapport 36.pdf 89 ADC Rapport 36 - Houten-Zuid 'Het Archeologisch onderzoek op terrein 21' Bijlage lil. Archeozoölogie (L.S.
Nadere informatieAanwijzing: Lees de verhalen op de borden boven de kist goed; er staan aanwijzingen op. Kijk goed in de kist. Valt je daar iets bijzonders op?
Ondergronds Opdrachten groepen 5, 6 en 7 In Ondergronds gaan kinderen aan de slag als een echte archeoloog. Ondergronds is een reconstructie van een archeologische opgraving. De leerlingen werken met echte
Nadere informatieFossielen uit de Noordzee.
Lesbrief websessie Fossielen uit de Noordzee. Een kijkje achter de schermen van museum Naturalis voor groep 5, 6, 7 en 8 Inhoud lesbrief 1. Introductieles 2. Beschrijving websessie 3. Afsluiting Tijdbesteding
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie.
Bijlage VMBO-KB 2007 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. 700013-1-740b Paarden Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 42 tot en met 51. Bij het beantwoorden van
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. Inleiding 6
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Gezondheid 9 1.1 Gezondheidskenmerken en anatomie 9 1.2 Oorzaak van ziekten en het verweer ertegen 18 1.3 Dierziektepreventie 27 1.4 Herkennen van ziekten 31 1.5 Afsluiting
Nadere informatieVaardigheden - Internet HV 1. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52517
Vaardigheden - Internet HV 1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 21 July 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/52517 Dit lesmateriaal is gemaakt
Nadere informatie1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje.
Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje
Nadere informatieNEOLITHISCHE BEENDERMONSTERS VAN OUDENAARDE-DONK
NOTAE PRAEHSTORCAE 6-1986: 123-127 NEOLTHSCHE BEENDERMONSTERS VAN OUDENAARDE-DONK P. VAN DER PLAETSEN Een eerste verslag. Een optimale bewaringstoestand zorgde ervoor dat het site Neo 1 (fig. 1, Neo 1)
Nadere informatieDetermineren vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62476
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 28 februari 2017 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/62476 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieWat je moet doen: Zoek een afbeelding van een landschap op de websites van musea.
Opdrachtenkaart 1 Een verhaal schrijven bij een schilderij Papier en schrijfgerief. Je zoekt op de website van landschappen een schilderij. Hierna schrijf je een verhaal bij je keuze. Plaats je verhaal
Nadere informatieEen formule is een berekening die jij zelf maakt in Excel. Een formule begint met het isgelijkteken en bevat celverwijzingen.
Formules Een formule is een berekening die jij zelf maakt in Excel. Een formule begint met het isgelijkteken en bevat celverwijzingen. Figuur 1. Elke formule begint met = Stappen bij het maken van een
Nadere informatieWelke kledij gaan jullie maken?. Welke lichaamsdelen moeten gemeten worden om de kledij te kunnen maken?
Kledij op de groei Activeer Welke kledij gaan jullie maken?. Welke lichaamsdelen moeten gemeten worden om de kledij te kunnen maken? Maak individueel een lijst. Bespreek deze lijst met een klasgenoot
Nadere informatieWerk Veld Oriëntatie de eerste weken van je nieuwe opleiding. Filmacteur
Werk Veld Oriëntatie de eerste weken van je nieuwe opleiding Filmacteur 30 augustus t/m 1 oktober 2010 Inleiding Welkom, welkom. Waar komt die hele filmindustrie vandaan? Wat moet er gebeuren voordat er
Nadere informatieKlas 4m2 Economie Leerling instructie Koehandel
Klas 4m2 Economie Leerling instructie Koehandel Mollers Inleiding spel koehandel De komende 5 lessen gaan we aan de slag met het spel koehandel. Dit spel speel je met maximaal 5 personen. Met deze vijf
Nadere informatieKraanwater, je hebt het elke dag nodig. Om te drinken bijvoorbeeld, maar
TIPS EN IDEEËN VOOR JE WERKSTUK OF SPREEKBEURT Kraanwater, je hebt het elke dag nodig. Om te drinken bijvoorbeeld, maar ook om je tanden mee te poetsen of om mee te koken. Kraanwater is gezond, duurzaam
Nadere informatieHet onderzoek van de burgemeester 5/6
Het onderzoek van de burgemeester De burgemeester hoorde dat kinderen ongerust zijn. Nee, ze zijn niet bang voor onweer of harde geluiden. Ze maken zich zorgen over de natuur. Dieren krijgen steeds minder
Nadere informatieLees eerst informatie 1 tot en met 9 en beantwoord dan vraag 37 tot en met 48. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken.
Paarden Lees eerst informatie 1 tot en met 9 en beantwoord dan vraag 37 tot en met 48. Bij het beantwoorden van die vragen kun je de informatie gebruiken. Informatie 1 Evolutie van paardachtigen In de
Nadere informatieToepassingen op matrices - Ingevulde versie
Toepassingen op matrices - Ingevulde versie Toepassing. Matrices en aantal verbindingen in grafen Op ontdekking De onderstaande figuur is een voorbeeld van een graaf. Het toont het aantal dagelijkse internationale
Nadere informatieFiguur 1. Foto van de gevonden jas.
Stille getuigen Introductie In het practicum Puzzelen met pieken heb je kennis gemaakt met verschillende forensische technieken tijdens het oplossen van een overval. In deze les ga je aan de slag met een
Nadere informatieMan en vrouw vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 23 December 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/63362 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieAfronden, schatten en rekenregels vmbo-kgt34
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 12 April 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/74235 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatielandbouw en natuurlijke omgeving dierhouderij en -verzorging gezelschapsdieren CSPE BB
Examen VMBO-BB 2017 gedurende 240 minuten landbouw en natuurlijke omgeving dierhouderij en -verzorging gezelschapsdieren CSPE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Bij dit examen horen een bijlage en een digitaal
Nadere informatieoefenbundel voor het zesde leerjaar
oefbundel voor het zesde leerjaar leerinhoud aard bron deelbaarheid door 3 9 kommagetall vermigvuldig vermigvuldig del met natuurlijke getall kommagetall oppervlakte berek oppervlakte / vlakke figur omstructurer
Nadere informatieOppervlakte. Esther van Meurs. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/97739
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Esther van Meurs 07 maart 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/97739 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieVoorbeeld: Ik werk het liefst met een tweetal.
& OHHUOLQJHQKDQGOHLGLQJ LQOHLGLQJ Het sectorwerkstuk staat voor de deur. Misschien heb je er al slapeloze nachten van, misschien lijkt het je de leukste opdracht van je hele opleiding. Eindelijk iets leren
Nadere informatieMAAIKE GROOT ARCHEOLOGISCH CENTRUM VRIJE UNIVERSITEIT-HENDRIK BRUNSTING STICHTING
A MAAIKE GROOT ARCHEOLOGISCH CENTRUM VRIJE UNIVERSITEIT-HENDRIK BRUNSTING STICHTING Rituelen op het Romeinse platteland Tussen 1992 en 2005 vond in de nieuwbouwwijk Tiel-Passewaaij grootschalig archeologisch
Nadere informatieVerschillende eters vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/73578
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 21 April 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73578 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieFunctional Equine Taping
Functional Equine Taping Basis taping In copyright of Massage Hippique 2016 Pagina 1 Inleiding Het basis van het tapen is in de jaren 70 ontwikkeld in Azië. Principes uit de chiropractie en fysiotherapie
Nadere informatieLesbrief. Blauw water Simone van der Vlugt
Lesbrief Blauw water Simone van der Vlugt Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan
Nadere informatieFinse Lappenhonden Vereniging Nederland
Rasstandaard Datum van publicatie van de originele standaard: 12-03-1999 Land van herkomst: Finland Gebruik: Een herder- en waakhond bij de rendierhouders. Tegenwoordig ook populair als huishond. FCI'S
Nadere informatieRechtop staan hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62508
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 28 februari 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62508 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieWerkstukken maken op PCBO-Het Mozaiek Groep 6
We gaan een werkstuk maken en je mag het helemaal zelf doen. Het is helemaal jouw eigen werkstuk. Maar om je even goed op weg te helpen hebben we hieronder alle stapjes even op een rij gezet. Wat moet
Nadere informatie