Stand van zaken taal- en rekenbeleid in de regio. Mariëlle Verhoef, m.m.v. Lenny Kloppenburg November 2012

Transcriptie

1 Stand van zaken taal- en rekenbeleid in de regio Mariëlle Verhoef, m.m.v. Lenny Kloppenburg November 2012

2 1. Inleiding In schooljaar is, als start van het Profijtproject taal- en rekenbeleid in de regio, een Stappenplan ontwikkeld. Met dit Stappenplan konden scholen zelf hun taal- en rekenbeleid gaan inrichten of verder uitbouwen. Vorig schooljaar, precies een jaar na de introductie van het Stappenplan, is de voortgang geëvalueerd. De conclusies van de toenmalige evaluatie zijn opgenomen in bijlage 1. Weer een jaar later is een nieuw onderzoek gedaan naar de voortgang. Behalve opnieuw een digitale enquête onder docenten en managers van de scholen, is nu ook gevraagd om (beleids)plannen op te sturen. In de tekst hier onder volgt een analyse van de onderzoeksresultaten en worden conclusies getrokken. Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt aandacht besteed aan de kenmerken van de deelnemers aan het onderzoek. In hoofdstuk 3 wordt een analyse gemaakt per stap uit het Stappenplan en in hoofdstuk 4 worden knelpunten en toekomstwensen benoemd en in hoofdstuk vijf worden de conclusies gepresenteerd. 2

3 2. Respons In totaal hebben 13 scholen gereageerd op de enquête, negen van hen hebben daarnaast een of meerdere beleidsplannen 1 opgestuurd. De 13 scholen hebben gezamenlijk 81 reacties opgeleverd, die als volgt zijn verdeeld over de scholen (zie figuur 1): Figuur 1 aantal respondenten enquête per school (scholen met X hebben ook een beleidsplan toegestuurd) Functie van de respondenten Het grootste deel (42%) van de respondenten is docent Nederlands, bijna een derde (28%) van de invullers is manager (zie figuur 2). Het overblijvende deel is vooral docent wiskunde. Slechts een enkeling noemt zichzelf docent rekenen. Figuur 2 percentage respondenten per functie 2% 28% 42% Docent NL Docent rek Docent wk Docent nk 2% 21% 5% Manager Ondersteuner 1 Niet overal was het een beleidsplan : soms betrof het beslissingen die genomen moesten worden of stonden wat uitgangspunten op papier, zie daarvoor figuur 4 3

4 Coördinerende functie of niet? Van alle respondenten heeft ongeveer een derde een coördinerende functie. Dat kan gericht zijn op alleen taalbeleid of alleen rekenbeleid, of een combinatie van beiden. De functie van coördinator taalbeleid wordt in een geval uitgevoerd door een manager, in de overige zes door een docent Nederlands. Zes docenten wiskunde bekleden de functie van coördinator rekenbeleid, drie van de vier docenten rekenen oefenen deze functie uit. Ook de beide docenten natuurkunde die de enquête invulden waren coördinator rekenbeleid. De combinatiefunctie van coördinator taal- en rekenbeleid is een rol die meestal door een manager wordt uitgevoerd. Van de zeven scholen die zo n combinatiefunctie hebben, is het in vijf gevallen een manager. De overige twee zijn een docent Nederlands en een docent wiskunde. 4

5 3. Resultaten per stap 3.1 Inleiding Het Stappenplan bestaat uit twee onderdelen, een deel voor het management (deel A) en een deel voor de werkvloer (deel B). Het eerste deel is vooral gericht op het inrichten van het proces om te komen tot een taal- en rekenbeleid. Het management dient dit proces aan te (laten) sturen. Het tweede deel betreft vooral onderwerpen waarover bij de daadwerkelijke inrichting van het onderwijs keuzes gemaakt moeten worden. Deel A is grotendeels voorwaardelijk, maar in elk geval faciliterend voor deel B. De stappen uit deel A worden weer gegeven in figuur 3. Figuur 3 Stappenplan voor management (deel A) A) Stappenplan voor management 1) Visie op taal en rekenen formuleren 2) Commitment uitdragen en bottom-up beleid stimuleren 3) Organisatie en communicatiestructuur ontwerpen 4) Prioriteiten stellen 5) Planning 6) Professionaliseringsbeleid 7) Taal- en rekenbeleid op papier zetten In dit hoofdstuk wordt per stap een analyse gemaakt van de stand van zaken. Deel B komt aan de orde bij stap 7. De analyse wordt gemaakt op basis van een combinatie tussen de resultaten uit de enquête en de toegestuurde beleidsplannen. In figuur 4 is een analyse gemaakt in hoeverre elk van de zeven stappen in de toegestuurde beleidsplannen is uitgewerkt. 5

6 Almende College loc. Wesenthorst en Bluemers Het Assink Pronova Praktijkonderwijs Marianum Gerrit Komrij College Ludger College Metzo College Schaersvoorde Rietveld Lyceum Figuur 4 uitwerking Stappenplan voor management in de beleidsplannen Beleidsplannen Legenda: Vergevorderd: Beleidsplan is definitief en is eerder dan schooljaar gestart in uitvoering Gevorderd: Beleidsplan is definitief en wordt per uitgevoerd Beginnend: Beleidsplan is nog niet definitief en wordt nog niet uitgevoerd. Wel zijn ideeën geopperd, besluiten genomen. Onbekend op basis van beleidsplannen of andere toegezonden documenten T Taal R Rekenen A) Stappenplan voor management 1) Visie op taal en rekenen T R+T R R+T formuleren 2 2) Commitment uitdragen en bottom-up beleid stimuleren 3) Organisatie en communicatiestructuur ontwerpen 4) Prioriteiten stellen T R T 5) Planning T R 6) Professionaliseringsbeleid T R+T R 7) Taal- en rekenbeleid op papier zetten R T R+T T R 3 T R 2 De norm is hier: is er een visie geformuleerd? Zo ja, staat het op papier? Er wordt dus geen uitspraak gedaan over kwaliteit van de visie. 3 Bij het Metzo betreft het nog een voorstel voor het rekenbeleid. 6

7 3.2 Visie op taal en rekenen Van de respondenten geeft 59% aan dat er een visie op taal en rekenen is. Dat is meer dan vorig jaar, toen nog slechts 39% antwoordde dat er een visie was. Er is nog wel een groot deel (groter dan de 25% van vorig jaar) dat niet weet of er wel een visie is. Figuur 5 percentage respondenten dat aangeeft dat er een visie is 31% 10% 59% ja nee weet niet Het aantal respondenten dat expliciet nee antwoordt is afgenomen ten opzichte van vorig jaar, nog slechts 10% geeft aan dat er geen visie is, tegenover 36% vorig jaar. Echter, op grond van de respons aan de enquête kan geconcludeerd worden dat het antwoord nee niet betekent dat er daadwerkelijk geen visie is, maar dat deze personen het gewoon niet weten. Van alle dertien scholen is er namelijk minimaal een respondent die aangeeft dat er een visie is. De meeste respondenten weten desgevraagd ook te citeren uit de visie. Een paar citaten: Ons taalbeleid is er op gericht de lln meer frequent te laten lezen --> begrijpend lezen. Het rekenbeleid heeft als doel de lln vlotter en meer doelgericht met rekenonderwijs te laten werken. We streven ernaar een programma voor het taal- en rekenbeleid op te stellen waarin alle niveaus een zo goed mogelijke kans krijgen een voldoende te halen voor de rekentoets en het examen Nederlands. Voor taal geldt dat we in ieder geval veel willen differentiëren. Vind ik moeilijk te formuleren. Taal is een middel tot communiceren en moet zorgvuldig aangeleerd worden. Niet alleen spelling en grammatica, maar ook mondelinge en schriftelijke vaardigheden moeten ontwikkeld worden. Daarbij is lezen van grote waarde. Taal en rekenen dient door alle leerlingen op de verschillende niveaus functioneel gebruikt te kunnen worden. De vaardigheid verdient onderhoud en het motto is: N+1: aanspreken op de zone van de naaste ontwikkeling. Alle respondenten formuleren de visie in hun eigen woorden, zoals bovenstaande citaten ook laten zien. Hoewel alle dertien deelnemende scholen dus een visie hebben, is deze niet altijd (volledig) uitgewerkt in de beleidsplannen. Van de negen scholen die een beleidsplan 7

8 hebben ingeleverd, hebben vijf scholen niets opgenomen over visie in hun plan (zie figuur 4). Een school heeft alleen een visie op taal opgenomen (het Assink), een school alleen rekenen. De visie op rekenen van deze school, het Metzo College, luidt als volgt: Voor vrijwel iedereen in het beroepsleven is de vaardigheid om zaken te kunnen kwantificeren en deze vervolgens te bewerken, noodzakelijk om mee te kunnen komen in werkprocessen. Rekenen is daarom geen geïsoleerde vaardigheid verbonden aan een bepaalde sector of vakrichting. Daarom moeten alle docenten van onze school zich ervan bewust zijn dat rekenvaardigheid gestimuleerd en getraind moet worden, zeker omdat rekenvaardigheid afneemt als hij niet onderhouden wordt. Alleen Pronova en het Rietveld Lyceum hebben een visie op zowel taal als rekenen opgenomen. De visie van Pronova luidt als volgt: Doordat Nederlands en rekenen een steeds belangrijkere plaats innemen bij een vervolgstudie en het voorbereiden van leerlingen op een succesvolle deelname aan het maatschappelijk leven, streven we er naar de leerlingen in de vakken Nederlands en rekenen op referentieniveau 1F te brengen (wet Meijerink) om op deze manier de leerlingen de mogelijkheid te bieden door te stromen naar een opleiding op Niveau 1 of Entree opleiding van het MBO. De visie van het Rietveld Lyceum is de volgende: Het rekenbeleid dat wij voorstellen, heeft een gedifferentieerde aanpak. Op lange termijn pleiten we voor een brede aanpak. Alle leerlingen hebben baat bij een betere rekenvaardigheid, zowel bij de verschillende vakken op school als in het dagelijkse leven. Voor een aantal leerlingen zal deze aanpak ontoereikend zijn om de landelijke rekentoets voldoende af te sluiten. Deze groep zal extra hulp moeten krijgen. Visie op taalbeleid: Het Rietveld staat voor kwalitatief hoogwaardig onderwijs. De school wil leerlingen toerusten om in de bovenbouw het passende vaardigheidsniveau te beheersen. Voor de mavo geldt dan 2f, voor de havo geldt 3f en voor het vwo geldt 4f. In de referentieniveaus is nauwkeurig vastgelegd wat de leerlingen moeten kennen en kunnen op het gebied van taal op verschillende momenten in het onderwijs. Concreet zal het onderwijs op het Rietveldlyceum erop gericht zijn de leerlingen voldoende toe te rusten voor de examens met de daarbij geldende aangescherpte regels. De kwaliteit van het taalonderwijs vraagt hierbij om verbetering met als doel het versterken van de basiskennis- en vaardigheden van de leerlingen. Er zal worden toegewerkt naar een volledig aangepast taalonderwijs in Conclusie stap 1 Visie alle dertien deelnemende scholen hebben een visie, maar deze is niet altijd uitgewerkt in het beleidsplan. Ook is de bekendheid met de visie binnen school nog niet optimaal. Ten opzichte van vorig jaar is er ten aanzien van deze stap wel vooruitgang geboekt: het percentage respondenten dat de visie kent is fors toegenomen. 8

9 3.3 Commitment uitdragen en bottom-up beleid stimuleren Als het gaat om de betrokkenheid van het management, dan zien we dat de helft van de managers het taal- en rekenbeleid heeft gedelegeerd en regelmatig terugkoppeling krijgt van de projectleider. Twee managers sturen de projectleider zelf actief aan en drie managers maken zelf het beleid. Van de drie managers die voor het antwoord anders kiezen, laten twee zien actief betrokken te zijn. De derde geeft aan dat een en ander nog maar net van start is gegaan. Al met al laat dus het merendeel van de managers een actieve betrokkenheid zien. Slechts twee managers geven aan nooit iets terug te horen van de projectleider en een zegt dat er geen taal- en rekenbeleid is (zie figuur 6). Figuur 6 betrokkenheid van de manager Ik heb het gedelegeerd en hoor er verder niets van Ik heb het gedelegeerd en krijg regelmatig terugkoppeling van de projectleider/coördinator Ik heb het gedelegeerd en stuur de projectleider/werkgroep zelf actief aan Ik maak zelf het beleid, in overleg met docenten % % % % Ik maak zelf het beleid 0 0 % Er is geen taal- en rekenbeleid % Anders, namelijk % In vergelijking met vorig jaar is het moeilijk een conclusie te trekken. Ook toen gaven de managers blijk van betrokkenheid, maar was het aantal managers dat de enquête had ingevuld erg klein. Het is dus nu niet te beoordelen of de betrokkenheid groter is geworden. Gevraagd naar draagvlak, dan geeft slechts 13% aan dat er helemaal geen draagvlak is, bijna 60% zegt volmondig ja. Het overblijvende deel is van mening dat er wel draagvlak is, maar dat niet alle partijen prioriteit er aan geven. Bijna 8% vindt dat het management niet ondersteunt, ongeveer 20% vindt juist dat alleen het management er prioriteit aan geeft. Het is hierbij geen kwestie van zwarte pieten: het is niet zo dat docenten vinden dat managers niet ondersteunen en dat managers vinden dat er geen draagvlak onder docenten is. 9

10 Van degenen die vinden dat het management niet ondersteunt is een derde zelf manager. Van degenen die vinden dat er weinig draagvlak onder docenten is, is 73% docent. De rest is manager. Figuur 7 - draagvlak Ja, zowel docenten als management staan achter het beleid en geven er prioriteit aan Ja, maar alleen docenten geven er prioriteit aan, het management ondersteunt niet Ja, maar alleen het management geeft er prioriteit aan, bij docenten is er weinig draagvlak Nee, zowel docenten als management geven hier geen prioriteit aan % % % % Vorig jaar is niet gevraagd naar prioriteitenstelling. Wel is op een andere manier naar draagvlak gevraagd: het merendeel van de managers gaf aan dat het draagvlak per team of afdeling verschilde. Van docenten gaf nog een kwart aan weinig te merken van betrokkenheid van het management. In de beleidsplannen is nergens iets uitgewerkt over de manier waarop het management betrokkenheid laat zien of draagvlak probeert te vergroten. Conclusie stap 2 Commitment : het management is betrokken, maar laat dit niet concreet zien op papier. Ook is er volgens een kwart van de respondenten een verschil tussen draagvlak op management- en uitvoerend niveau in de organisatie. 3.4 Organisatie en communicatiestructuur Vorig jaar gaf ongeveer 60% van de respondenten aan ofwel zelf in een werkgroep te zitten of te weten dat er een werkgroep bestond. Dit lijkt onveranderd dit jaar: 30% van de docenten die de enquête invulden is lid van een werkgroep, 20% van hen stuurt een werkgroep aan. Ongeveer 22% zegt dat anderen zich bezig houden met beleid. 10

11 Gevraagd naar degene die verantwoordelijk is voor het taal- en rekenbeleid, dan noemt de meerderheid ofwel een aangewezen persoon (bijna 41%) of een werkgroep die met dat doel is opgericht (36%). Bestaande vakgroepen en managers spelen een (veel) kleinere rol hierbij (zie figuur 8). Figuur 8 verantwoordelijke persoon of eenheid Een daartoe aangewezen manager/projectleider Een daartoe aangewezen docent/projectleider % % Een daartoe samengestelde werkgroep % Een bestaande vakgroep/vakgroepen % Weet ik niet % Echter, zoals vorig jaar geconcludeerd werd, het bestaan van werkgroepen alleen is geen garantie dat dan ook de informatievoorziening op orde is. Daarom is dit jaar wat specifieker gevraagd naar de informatiekanalen en de mate van geïnformeerdheid. Als het gaat om de vraag of de respondent zelf vindt dat hij goed geïnformeerd is, dan geldt dat dat voor 53% zo is. Een minderheid van 12% vindt het niet goed genoeg; een substantieel deel van 35% ziet nog hiaten. Aangenomen dat de respondenten aan de enquête tot de best geïnformeerde personen in de school behoren, is dit zorgelijk. Figuur 9 percentage respondenten dat zichzelf goed geïnformeerd vindt 12% 35% 53% ja Gedeeltelijk Nee 11

12 Ook over het informatiegehalte van andere personen binnen de organisatie is men niet onverdeeld positief. Tweederde van de respondenten denkt dat alleen direct betrokkenen op de hoogte zijn van de gestelde eisen, een kwart denkt zelfs dat slechts een enkeling binnen de school dat weet (zie figuur 10). Figuur 10 bekendheid met de eisen binnen school Groot, bijna iedereen weet welke eisen er van buitenaf gesteld worden Gemiddeld, alleen direct betrokken docenten en managers weten welke eisen er van buitenaf gesteld worden Klein, slechts een enkeling weet welke eisen er van buitenaf gesteld worden % % % Gevraagd naar de bron van de informatie, dan blijkt dat de coördinator of projectleider van de school daar de belangrijkste rol in speelt. Daarnaast zijn ook de Profijtbijeenkomsten, het zelf zoeken op internet en landelijke bijeenkomsten belangrijke kanalen, zo is te zien in figuur 9. De manager, het team of interne nieuwsbrieven spelen een veel minder grote rol. Figuur 11 - informatiekanalen Via mijn manager % Via de coördinator/projectleider taal en/of rekenen % Via een interne nieuwsbrief % Op de teamvergadering % Ik zoek zelf informatie op internet % Via Profijt (regiegroep, AVOgroep, Directieberaad) % Via landelijke bijeenkomsten % In de beleidsplannen is weinig uitgewerkt als het gaat om organisatie- en communicatiestructuur. Het Metzo College geeft kort iets aan over de manier waarop het rekenbeleid wordt aangestuurd: De sturing en organisatie van deze hulp in de school moet komen van de vaksectie wiskunde in samenwerking met de schoolleiding. Overzicht van de niveaus en communicatie met alle geledingen zijn absolute voorwaarden voor succes. Het Rietveld Lyceum is de enige school die dit punt wat verder uitdiept, al is het ook niet in de vorm van een daadwerkelijke structuur: De directie faciliteert de taalcoördinatie met 2 lve s. Vanuit de directie is X verantwoordelijk portefeuillehouder. X geeft richting aan de coördinatoren, ondersteunt en faciliteert de uitwerking en operationalisering van het taalbeleid door de coördinatoren. Vanuit de aangegeven richting wordt bottom-up beleid gestimuleerd. In periodiek overleg rapporteren de coördinatoren aan X. De 12

13 directie ziet voor zichzelf verder een belangrijke taak in het creëren van draagvlak binnen de organisatie. Van de coördinatoren wordt verwacht dat zij het taalbeleid operationaliseren in een projectplan waarin de volgende beslispunten worden geoperationaliseerd, in overleg met de sectie Nederlands. De uitwerking omvat ook een korte- en middellange termijn planning van interventies en activiteiten met daarbij eventueel een begroting. Conclusie stap 3 Organisatie- en communicatiestructuur : vergelijkbaar met vorig jaar kan gesteld worden dat de meeste scholen wel een basisstructuur hebben, van waaruit ontwikkeld en gecommuniceerd wordt. De structuur staat nog niet op papier en heeft ook in de praktijk nog geen optimale werking, afgaand op de mate waarin personen binnen de organisatie geïnformeerd zijn of lijken. 3.5 Prioriteiten stellen In geen enkel beleidsplan is sprake van een prioriteitenstelling. Op basis van de uitwerking van onderwerpen, zoals opgenomen in de enquête (zie taal- en rekenbeleid op papier ) kan iets afgelezen worden over welke zaken prioriteit hebben gekregen, alleen is niet duidelijk of dat dan op basis van duidelijke keuzes is gebeurd of min of meer per ongeluk. Conclusie stap 4 Prioriteiten stellen : op basis van de onderzoeksgegevens lijken scholen geen (bewuste) prioriteiten te stellen. 3.6 Planning Geen van de beleidsplannen laat een planning zien als het gaat om ontwikkeling en implementatie van beleid. Alleen het Assink heeft een activiteitenplan gemaakt met een tijdspad er bij, op organisatieniveau en op leerlingniveau. Het Metzo heeft een planning op leerlingniveau met aantallen uren, af te nemen toetsen en bijbehorend lesmateriaal, maar alleen voor rekenen. Conclusie stap 5 Planning : planning is op de meeste scholen nog niet concreet uitgewerkt. 3.7 Professionaliseringsbeleid Veertien personen van tien scholen geven aan dat er aandacht is voor professionalisering van docenten. Dat bestaat dan voor al uit het gelegenheid geven om externe cursussen of studiedagen te volgen, zoals te zien is in figuur 12. Ook is professionalisering vaak een vast gespreksonderwerp in functionerings- of ontwikkelgesprekken. Eisen aan het eigen 13

14 taal- of rekenniveau zijn zeldzaam, het verplichten van deelnemen aan cursussen komt maar een keer voor. Figuur 12 activiteiten t.a.v. professionalisering van docenten De school biedt vrijblijvende cursussen aan De school biedt cursussen aan en verplicht docenten hier aan deel te nemen De school biedt docenten de mogelijkheid aan om studiedagen of externe cursussen te volgen De school verplicht docenten om studiedagen of externe cursussen te volgen Professionalisering is een vast gespreksonderwerp in functionerings/ontwikkelgesprekken Er worden eisen gesteld aan taaldocenten als het gaat om eigen taalniveau Er worden eisen gesteld aan docenten die rekenen geven als het gaat om het eigen rekenniveau Er worden eisen gesteld aan docenten die rekenen geven als het gaat om didactische vaardigheden % % % 0 0 % % % % % Van de negen beleidsplannen die zijn toegestuurd, is in drie ervan iets uitgewerkt over professionalisering van docenten. Alleen het Gerrit Komrij College heeft daarbij aandacht voor taal én rekenen: De rekengroep heeft in het voorjaar 2012 onder alle docenten in de rekenvakken (dit zijn de vakken wi, na, sk, ec, mo, nlt, tc, ak, beroepsvakken bovenbouw vmbo) een toets op niveau 2F of 3F afgenomen. ( )Zowel op niveau 2F als 3F zitten alle docenten op een voldoende niveau. Tijdens de studiedag in januari 2012 heeft de taalgroep onder alle collega s een taaltoets afgenomen. De uitslag van de taaltoets is divers. Een substantieel deel van de collega s scoort onder het vereiste niveau dat past bij het hoogste niveau waarin zij lesgeeft. Er moet een plan komen om lesgevende collega s, die (vermoedelijk) niet het gewenste niveau van de leerlingen beheersen nascholing aan te bieden. Conclusie stap 6 Professionalisering : van uitgewerkt en doordacht professionaliseringsbeleid is geen sprake, op geen enkele school. Wel krijgen docenten op een aantal scholen de ruimte om cursussen te volgen. 14

15 3.8 Taal- en rekenbeleid op papier De laatste stap uit het Stappenplan is eigenlijk de belangrijkste. Daarmee wordt niet bedoeld dat een papieren tijger opgetuigd moet worden, integendeel. Waar het om gaat is dat er keuzes gemaakt worden met betrekking tot de inrichting van het onderwijs. Het papier is alleen het voertuig voor communicatie, consolidatie en verantwoording (en als zodanig niet onbelangrijk). De beslispunten uit deel B van het Stappenplan, zijn weergegeven in figuur 13 B) Beslispunten voor de inrichting van het onderwijs Onderstaande beslispunten moeten uitgewerkt worden, maar er is geen bepaalde volgorde waarin dit moet gebeuren. Niveaubepaling van de leerling Bijhouden van de vorderingen van de leerlingen Keuze voor methode Onderhoud van niveau, verhogen van het niveau en omgaan met goede leerlingen Toewerken naar hoger niveau Ondersteuning van zwakke leerlingen Taal en rekenen op het rooster Taal en rekenen bij andere vakken Taal en rekenen tijdens stage De manier waarop de beslispunten zijn uitgewerkt in de beschikbare beleidsplannen, is weergegeven in figuur

16 Almende College loc. Wesenthorst en Bluemers Het Assink Pronova Praktijkonderwijs Marianum Gerrit Komrij College Ludger College Metzo College Schaersvoorde Rietveld Lyceum Figuur 14 uitwerking van de beslispunten in de beleidsplannen Beleidsplannen Legenda: Vergevorderd: Beleidsplan is definitief en is eerder dan schooljaar gestart in uitvoering Gevorderd: Beleidsplan is definitief en wordt per uitgevoerd Beginnend: Beleidsplan is nog niet definitief en wordt nog niet uitgevoerd. Wel zijn ideeën geopperd, besluiten genomen. Onbekend op basis van beleidsplannen of andere toegezonden documenten T Taal R Rekenen B) Beslispunten voor de inrichting van het onderwijs Niveaubepaling van de leerling T R+T R R+T 4 R Bijhouden van de vorderingen van de leerlingen Keuze voor methode R R+T R+T? 6 Onderhoud van niveau, verhogen van het niveau en omgaan met goede leerlingen Toewerken naar hoger niveau R R+T R+T T R T R R R R T T R+T R R 7 5 T R R Ondersteuning van zwakke leerlingen T R+T T T R+T R Taal en rekenen op het rooster R R+T R+T T R+T R+T R 8 9 R R Taal en rekenen bij andere vakken Taal en rekenen tijdens stage T R T R T 4 Het Schaersvoorde geeft aan dat deze stap nog niet is uitgewerkt en extra aandacht verdient. Maar er zijn wel ideeën over de niveaubepaling 5 Het Schaersvoorde geeft aan dat deze stap nog niet is uitgewerkt en extra aandacht verdient 6 Bij Pronova staat dat de leerlingen starten met Deviant en studiemeter. De inschatting is dat deze bij zowel taal als rekenen gebruikt worden, maar dit blijkt niet met 100% zekerheid uit de tekst 7 Het Schaersvoorde geeft aan dat deze stap nog niet is uitgewerkt en extra aandacht verdient 8 Het Schaersvoorde geeft aan dat deze stap nog niet is uitgewerkt en extra aandacht verdient 9 Het Schaersvoorde geeft aan dat deze stap nog niet is uitgewerkt en extra aandacht verdient 16

17 Op grond van figuur 14 kan gesteld worden dat de meeste beslispunten aandacht krijgen. Alleen toewerken naar een hoger niveau en taal en rekenen tijdens stage is nog onderbelicht. Wat betreft het toewerken naar een hoger niveau is dat logisch, gezien de fase waarin het taal- en rekenbeleid zich in zijn algemeenheid bevindt: het halen van het vereiste niveau is voorlopig uitdaging genoeg. Taal en rekenen tijdens de stage is niet voor elke school relevant, omdat niet elke school (schooltype) stages heeft. Echter, voor diegenen die wel stages bieden, zou het een interessant punt zijn om nader te onderzoeken. In de enquête is vervolgens gevraagd welke onderwerpen volgens de respondent zijn uitgewerkt in het beleid van de school. De antwoorden zijn te zien in figuur 15. Figuur 15 onderwerpen die volgens respondenten zijn uitgewerkt in het taal- en rekenbeleid De visie op taal en rekenen % Planning van ontwikkelactiviteiten % Planning van onderwijsactiviteiten % Wijze van (extra) ondersteuning van zwakke leerlingen % Keuze voor lesmethode/boeken % De manier waarop het niveau van de leerling bepaald wordt De manier waarop de vorderingen van de leerling bijgehouden worden Rekenen als afzonderlijk vak op het rooster Rekenen als onderdeel van andere vakken % % % % Taal en/of rekenen in praktijk (stages) % Communicatiestructuur % Organisatiestructuur % Professionalisering van docenten % Wat opvalt is dat de visie volgens een groot deel van de respondenten is uitgewerkt, maar dat de beleidsplannen dat niet weerspiegelen (zie paragraaf 3.2). Wat verder duidelijk wordt is dat zowel planning van onderwijsactiviteiten als keuze voor lesmethode/boeken volgens de helft van de respondenten in het beleid is opgenomen. Voor wat betref keuze voor methode onderschrijven de beleidsplannen dit (zie figuur 14), maar planning van onderwijsactiviteiten is nog niet overal aan de orde (zie eerder paragraaf 3.6). Een voorbeeld van een idee om het rekenonderwijs per onderdeel te verdelen over de schooljaren en perioden, komt van het Assink Lyceum, zie bijlage 2. 17

18 Verder zijn niveaubepaling en ondersteuning van zwakke leerlingen onderwerpen die vaak worden uitgewerkt. Dat is terug te zien in de daadwerkelijke beleidsplannen. Het Schaersvoorde, locatie Dinxperlo zegt het volgende over niveaubepaling: Het niveau van de leerling wordt bepaald aan de hand van de Cito-score van de basisschool. Daarnaast maken de leerlingen in klas 1 een LVS-toets (Cito) en maken ze een instaptoets lezen en rekenen. De laatste toetsen zijn in Dinxperlo hoofdzakelijk bedoeld om te kunnen beoordelen of er leerlingen zijn die wellicht extra ondersteuning nodig hebben bij taal en/of rekenen. Het Rietveld Lyceum heeft het volgende opgenomen in het beleidsplan: In deze oriëntatiefase hebben we een beeld gekregen van wat de rekentoets inhoudt en hoe we de leerlingen kunnen voorbereiden op de rekentoets. Er is een nulmeting uitgevoerd met de leerlingen uit de leergangen 1, 2 en 3. De belangrijkste conclusies die we hebben getrokken zijn: 1. Uit de ABC rekentoets blijkt dat de groep leerlingen met een rekenachterstand in de eerste twee klassen op het Rietveld groter is dan een vergelijkbare landelijke groep. Het verschil is met name bij mavo 1, mavo 2 en een aantal VWO-klassen groot. 2. De rekenresultaten in mavo 2, havo 2 en VWO 2 blijven gelijk of nemen af in vergelijking met de brugklas. Ten aanzien van ondersteuning van zwakke leerlingen zegt het Ludger College bijvoorbeeld het volgende: De sectie Nederlands heeft eigen diagnostisch toets materiaal ontwikkeld, onder andere op het gebied van de werkwoordspelling. De leerlingen krijgen aan de hand van die toets een oefenprogramma. Degenen die nog niet voldoen aan 2F krijgen daarna een intensiever oefenprogramma dan degenen die al wel voldoen. Het Ludger College heeft ervoor gekozen om zoveel mogelijk leerlingen al in de klassen 3m, 4h en 5v de rekentoets te laten halen. Ook deze leerlingen krijgen een account en maken een diagnostische toets waarna de individuele leerroute wordt samengesteld. De allerzwaksten zullen d.m.v. modules buiten de lessen om worden bijgespijkerd. Een ander voorbeeld komt van het Marianum: Naar aanleiding van de resultaten van de Deviant-toetsen wil Marianum een plan van aanpak maken. Een mogelijk onderdeel van is het verbeteren van resultaten door het curriculum aan te passen of door extra te oefenen. Taal, en vooral rekenen op het rooster, is voor sommige scholen ook een duidelijk aandachtspunt. Zo schrijft het Almende College: Met ingang van het schooljaar wordt de lessentabel voor de derdejaars leerlingen vmbo uitgebreid met één lesuur wiskunde/rekenen per week (bovenop de 32-urige lessentabel). Een na de zomervakantie geïnstalleerde werkgroep zal voorstellen doen om uiterlijk in het lesuur wiskunde/rekenen binnen een lessentabel van maximaal 32 wekelijkse lesuren te brengen. De bovengenoemde werkgroep wordt tevens opgedragen de bestaande lessentabel te herijken en voorstellen te doen ter aanpassing, mede met het oog op de nadruk die de overheid vestigt op de kernvakken Engels, Nederlands en wiskunde. Het vak wiskunde gaat in de leerjaren 1 t/m 3 in de lessentabel, op rapporten en in Magister wiskunde/rekenen heten om zichtbaar te maken dat 18

19 leerlingen naast wiskunde ook rekenonderwijs krijgen. In de enquête is gevraagd naar de successen die men geboekt heeft. Dit geeft extra inzicht in wat er zoal gebeurd is binnen de scholen (zie figuur 16). Figuur 16 geboekte successen Er zijn afzonderlijke lessen rekenen op het rooster gezet Er zijn extra uren Nederlands ingeroosterd % % Docenten hebben scholing gevolgd % Er zijn nieuwe methoden/boeken aangeschaft % Er zijn extra docenten bijgekomen % Er is een nieuw lesprogramma gemaakt voor Nederlands Er is een nieuw lesprogramma gemaakt voor rekenen Er is aandacht voor Nederlands in andere vakken Er is aandacht voor Rekenen in andere vakken Er zijn ondersteuningsmogelijkheden ingericht voor zwakke leerlingen % % % % % Opvallend is dat het aantrekken van nieuwe docenten kennelijk niet vaak voorkomt. Ook worden er vaker nieuwe lesprogramma s voor rekenen gemaakt, dan voor Nederlands. Conclusie stap 7 Taal- en rekenbeleid op papier : zoals eerder geconstateerd hebben niet alle scholen al een (afgerond) beleidsplan. De plannen die wel ingeleverd zijn, kennen diverse ontwikkelingsstadia, van een eerst ideeënschets tot meer uitgewerkte ideeën of plannen. Desondanks gebeuren er wel veel dingen in de scholen, met name als het gaat om de keuze van een methode, het in kaart brengen van het niveau van de leerling, lesuren rekenen en het maken van een planning van de lessen. 19

20 4. Knelpunten en toekomstwensen Als het gaat om knelpunten die ervaren worden, dan blijkt een tekort aan uren het meest voor te komen. Ook gebrek aan budget, het ontbreken van taal- en rekenbeleid en het ontbreken van een goed lesprogramma worden genoemd (zie figuur 17). Figuur 17 ervaren knelpunten Er is geen taal- en rekenbeleid % Er is geen budget % Er zijn onvoldoende docenten % Er zijn te weinig scholingsmogelijkheden voor docenten % Er zijn te weinig uren % Er is geen goed lesprogramma % Andere knelpunten die genoemd werden zijn bijvoorbeeld: Het is lastig andere collega s er bij te betrekken, iedereen heeft tijdsdruk Het is moeilijk een uniforme aanpak te creëren Er zijn onvoldoende docenten De leerlingen hebben een leerachterstand en zeker de helft zal 1F niet gaan halen Er zijn te weinig overlegmomenten voor docenten Tijd en prioritering ontbreken Docenten zijn verandermoe, ja maar mentaliteit Hap-snap invoering Het budget wordt voor andere zaken ingezet Voor de (nabije) toekomst wenst men vooral meer uren om het beleid te kunnen (door)ontwikkelen, men wil meer overlegmomenten met vakcollega s en wil beter geïnformeerd worden (zie figuur 18). Figuur 18 wensen Ik wil graag scholing volgen % Ik wil beter geïnformeerd worden % Ik heb meer uren nodig voor het ontwikkelen van beleid Ik heb (meer) overlegmomenten nodig met mijn vakcollega's Ik heb (meer) overlegmomenten nodig met mijn manager % % % 20

21 5. Conclusies Geen totaalbeeld voor de regio, wel betrouwbare gegevens Niet alle scholen hebben deelgenomen aan het onderzoek. De conclusies zijn daarom niet geldend voor de regio als geheel, maar alleen voor de scholen die hebben geparticipeerd. De respons van de scholen die wél deelnamen, is wel groter dan vorig jaar: de resultaten geven daarom nu een beter en betrouwbaarder beeld. Ondanks vijf jaar bekostiging met verantwoordingsplicht nauwelijks beleidsplannen Weinig scholen hebben al een plan klaar en de plannen die er zijn, zijn zeer wisselend van aard. Dit is vreemd, aangezien de scholen al sinds 2008 jaarlijks extra geld voor (onder andere) taal en rekenen krijgen, waarbij de school verplicht prioriteiten moet stellen, deze moet beschrijven in een beleidsplan en jaarlijks moet rapporteren over de voortgang. Taal en rekenen dienen altijd deel uit te maken hiervan (zie bijlage 3 voor bekostigingsvoorwaarden uit de regeling Kwaliteit VO). Inmiddels is de regeling Kwaliteit VO opgevolgd door gelden uit de Prestatiebox (Actieplan Beter Presteren), maar ook hierin nemen taal en rekenen een centrale plaats in. Het mag daarom vreemd genoemd worden dat anno 2012 (het vijfde jaar waarin extra bekosting beschikbaar is) er zo weinig (uitgewerkte) plannen zijn. Geen beleid, maar wel activiteit Ondanks dat er weinig tot geen sprake is van prioritering, het planmatig invoeren van beleid en het op papier zetten en communiceren van beleid, gebeuren er wel zaken. Met name als het gaat om keuze voor een methode, aandacht voor ondersteuning van zwakkere leerlingen, meer tijd voor rekenen en niveaubepaling. De vraag is echter of deze ad hoc activiteiten ook leiden tot de gewenste (en vanuit de overheid vereiste) kwaliteitsverbetering. Visie is er wel, maar nog niet gedragen Het lijkt er op dat de scholen uit het onderzoek inmiddels wel allemaal een visie hebben, maar deze lijkt niet goed gecommuniceerd binnen de school, is meestal niet opgenomen in een beleidsplan en kan daarom waarschijnlijk op weinig draagvlak rekenen. Commitment en betrokkenheid management aanwezig, maar niet (altijd) zichtbaar De onderzoeksresultaten geven aanleiding tot de aanname dat het management wel degelijk betrokken is bij het taal- en rekenbeleid en hier ook meestal prioriteit aan geeft. Dat wordt echter niet zichtbaar gemaakt in de beleidsplannen. Soms wordt betwijfeld of het management wel voldoende prioriteit geeft aan taal en rekenen, maar er is soms ook twijfel of docenten wel voldoende voorrang geven aan taal en rekenen. Het actief uitdragen en tentoonspreiden van betrokkenheid lijkt dus een verbeterpunt. Organisatie en communicatie op papier in orde, maar nog onvoldoende resultaat Vergelijkbaar met vorig jaar kan geconstateerd worden dat de basisvoorwaarde wel gerealiseerd is: op de meeste scholen is een basisstructuur van een of meerdere werkgroepen, er is een coördinator (mede als gevolg van de komst van de regisseursgroep van Profijt) en er zijn communicatielijnen. Toch achten deelnemers aan het onderzoek zichzelf en collega s nog niet voldoende geïnformeerd. 21

22 Geen aandacht voor deskundigheid docenten Geen enkel beleidsplan besteedt structureel aandacht aan professionalisering van docenten. Er zijn wel scholen die gelegenheid geven voor professionliseringsactiviteiten, maar deze lijken ad hoc. Er zijn wel hier en daar testen afgenomen om het niveau van docenten te meten, maar in de breedte is er geen sprake van eisen aan de docent en gerichte professionalisering. 22

23 Bijlage 1 conclusies uit de evaluatie van 2011 Visie Het aantal scholen dat een doordachte visie heeft ontwikkeld die ook nog (h)erkend wordt op de werkvloer is nog beperkt. Commitment en stimulans Het draagvlak is over het algemeen wisselend per team of andere organisatie-eenheid. Directeuren schrijven zichzelf een actieve rol toe bij het vergroten van het draagvlak. Op de werkvloer zegt een kwart niets te merken van betrokkenheid vanuit het management, driekwart ervaart dit wel. Zij merken dit vooral aan het feit dat zij extra uren hebben gekregen, aangesproken worden door het management en/of mogen deelnemen aan professionaliseringsactiviteiten. Organisatie- en communicatiestructuur Op de meeste scholen is de implementatie georganiseerd door middel van een of meer werkgroepen. Informatievoorziening verloopt voornamelijk via digitale media, bezoeken in persoon worden ook, maar minder vaak gebruikt als communicatiekanaal. Prioriteiten stellen Scholen gaan verschillend om met het stellen van prioriteiten. Keuzes worden vooral gemaakt op basis van schoolniveau en fasering (onderbouw/bovenbouw). In een enkel geval is onderscheid gemaakt tussen taal en rekenen. Planning Vijf van de zeven directeuren hebben een planning gemaakt, waarvan vier voor zowel korte als lange termijn. Professionaliseringsbeleid In het kader van professionalisering hebben scholen nog weinig zelf initiatieven genomen. Aan de in het kader van het project georganiseerde gezamenlijke activiteiten is wel breed deelgenomen, al is deze doelgroep (de respondenten) waarschijnlijk niet representatief in dit opzicht. Taal- en rekenbeleid op papier Het blijft onduidelijk in hoeverre scholen nu wel of niet beleid op papier hebben. In de meeste gevallen lijkt het om werk in uitvoering te gaan. De onderwerpen die in het beleid worden uitgewerkt, zijn niet altijd dezelfde waar men zelfstandig (in de praktijk) mee bezig is, al is er wel overlap. 23

24 Bijlage 2 onderdeel van een format voor het verdelen van het rekenonderwijs over de jaren, Assink Lyceum

25 Bijlage 3 citaat uit de Regeling Kwaliteit VO Artikel 3. Bekostigingsvoorwaarden 1. Het bevoegd gezag stelt in overleg met de medezeggenschapsraad op schoolniveau verbeterdoelen vast inzake één of meer van de in artikel 2, tweede lid, genoemde beleidsprioriteiten, waaronder in ieder geval rekenen en taal. 2. Het bevoegd gezag beschrijft het door de school in het kader van deze regeling te voeren beleid inzake één of meer van de in artikel 2, tweede lid, genoemde beleidsprioriteiten, waaronder in ieder geval rekenen en taal. 3. Het bevoegd gezag rapporteert jaarlijks in of bij het jaarverslag op schoolniveau over de door de school gepleegde inspanningen ten behoeve van elk van de in artikel 2, tweede lid, genoemde beleidsprioriteiten, en over de voortgang op en de geboekte resultaten ten aanzien van de geformuleerde doelen ter zake. Artikel 4. Beschikbare middelen 1. Voor deze regeling is beschikbaar: ,1 mln ,0 mln ,0 mln ,1 mln.