Naar een regionale aanpak Taal en Rekenen

Transcriptie

1 Naar een regionale aanpak Taal en Rekenen Voorstel om te komen tot een meer gemeenschappelijk taal- en rekenbeleid tussen de VOscholen onderling en tussen VO en MBO. Discussiestuk ten behoeve van en in opdracht van het samenwerkingsverband Profijt Opgesteld door Mariëlle Verhoef ROC Graafschap College Maart Inleiding 1.1 Welk doel dient deze notitie? Binnen het regionale samenwerkingsverband Profijt is behoefte aan een betere samenwerking en afstemming als het gaat om taal en rekenen. Gezien de huidige, landelijke ontwikkelingen (zie hoofdstuk twee) is extra aandacht voor taal en rekenen in het onderwijs van groot belang. Samenwerking daarbij is wenselijk, onder meer omdat nog niet alle scholen in de regio taal- en rekenbeleid ontwikkeld hebben. Ook met betrekking tot de doorstroom naar het MBO is een gezamenlijke aanpak en onderlinge inzichtelijkheid van groot belang. In dit document wordt een voorstel gedaan voor een meer gemeenschappelijk taal- en rekenbeleid in de regio, waarbij enerzijds aandacht is voor het in gezamenlijkheid ontwikkelen van schoolintern beleid en anderzijds het verbeteren van de doorstroom naar het MBO, als het gaat om taal en rekenen. Praktisch gezien kunnen concrete activiteiten die uit dit voorstel voortkomen, ondersteund worden vanuit een project van het SLO, waar Profijt aan meedoet. Het Graafschap College is penvoerder in deze. 1.2 Leeswijzer In hoofdstuk twee wordt kort uitgelegd wat de landelijke ontwikkelingen inhouden en wat dat in de praktijk betekent voor de scholen. In hoofdstuk drie wordt een voorstel gedaan voor samenwerking en in hoofdstuk vier wordt kort ingegaan op de betekenis van het SLO project. In hoofdstuk vijf worden de punten waarover het Directieberaad van Profijt een beslissing moet nemen samengevat.

2 2. Meijerink in VO en MBO wat betekent dat voor de Profijtscholen? 2.1 Het Referentiekader Meijerink korte toelichting Per 1 augustus 2010 wordt het Referentiekader Meijerink vastgelegd in de wet. Dat betekent dat elke leering die vanaf het schooljaar met een opleiding in het VO of MBO begint, te maken krijgt met nieuwe eisen op het gebied van taal (Nederlands) en rekenen & wiskunde. In het Referentiekader zijn vier niveaus opgenomen, die vastleggen wat van een leerling verwacht wordt als het gaat om de beheersing van taal- en rekenvaardigheden. Een toelichting op de achtergrond en inhoud van het Referentiekader wordt gegeven in bijlage 1 bij dit document. De vereiste niveaus per schooltype worden hieronder schematisch weergegeven: Figuur 1 vereiste niveau per schooltype Nederlands Rekenen & Wiskunde VMBO-BB en KB 2F 2F VMBO-GT en TL 2F/2S 2F/2S HAVO 3F/3S 3F/3S VWO 4F 3F/3S MBO niveau 1,2,3 2F 2F MBO 4 3F 3F 2.2 Welke veranderingen brengt Meijerink met zich mee voor de praktijk? Wat verandert er voor het VO? Vanaf moeten alle leerlingen verplicht een rekentoets maken als onderdeel van het eindexamen. Het is nog onduidelijk hoe deze toets zal meetellen in de zak-slaagbeslissing. Vanaf wordt gestart met proeftoetsen. Het examenprogramma voor Nederlands wordt herijkt aan de hand van de Referentieniveaus. Wat verandert er voor het MBO? Taal en rekenen is voor sommige opleidingen nieuw, dat wil zeggen als los onderdeel dat aparte aandacht verdient. Binnen het MBO is de aandacht voor taal

3 en rekenen de afgelopen jaren in veel opleidingen vooral beroepsmatig ingericht. Dat betekent dat het per opleiding verschilt hoeveel aandacht er besteed wordt aan taal en rekenen en op welke manier. Een verpleegkundige leert andere rekenvaardigheden dan een werktuigbouwkundige bijvoorbeeld. Veel opleidingen hebben nog wel naast taal in het beroep afzonderlijk aandacht besteed aan Nederlands, dus als vak op het rooster, maar ook hier verschilt de mate waarin en de manier waarop. Voor rekenen is er de afgelopen jaren vrijwel geen aparte aandacht geweest, alleen voorzover het beroep dat vereist. Vanaf worden er centrale examens taal en rekenen voor niveau 4 ingevoerd. De andere niveaus volgen later (waarbij het voor niveau 1 nog niet vaststaat dat er centrale examinering komt). Dat betekent dat de huidige manier van examenineren niet meer voldoet en dat het onderwijs mogelijk aangepast moet worden, om goed voor te bereiden op de centrale examinering. 2.3 Welke knelpunten worden er verwacht (voor VO én MBO)? Hoewel de inhoud van taal en rekenen voor het VO niet verandert, is het niveau voor sommige groepen leerlingen wel hoger geworden en is de gerichte aandacht voor taal en rekenen gedeeltelijk nieuw, bijvoorbeeld voor sommige opleidingen binnen het MBO en wat betreft rekenen ook voor HAVO en VWO. Groepen waar de niveaus wellicht te hoog gegrepen zullen zijn, zijn VMBO-BB, MBO niveau 1 en MBO niveau 4 (met het oog op doorstroom naar het HBO). Voor rekenen geldt daarbij ook nog dat problemen verwacht worden voor VMBO leerlingen aan wie wiskunde niet meer aangeboden wordt tijdens de laatste schooljaren en voor HAVO leerlingen met profiel Cultuur en Maatschappij, waar wiskunde een vrije keuze is. Ook bepaalde opleidingen binnen de sector Zorg en Welzijn van het MBO, waar rekenen geen onderdeel van het beroep vormt, zijn kwetsbaar. Als deze knelpunten niet weggenomen kunnen worden, dan zal dat op termijn betekenen dat minder leerlingen met een diploma het VO of het MBO zullen verlaten of binnen het MBO een minder hoog niveau kunnen bereiken. De eerste tests wijzen er op dat er daadwerkelijk een groep leerlingen is, zowel binnen het VO (met name VMBO) als het MBO die op dit moment het niveau 2F (vereist voor eind VMBO en MBO 1,2 en 3) nog niet beheersen. Op basis daarvan kan aangenomen worden dat de huidige onderwijsprogramma s nog onvoldoende voorbereiden op wat Meijerink vraagt. Dat vraagt om actie: te beginnen met een taal- en rekenbeleid.

4 3. Samenwerken binnen Profijt Het vorige hoofdstuk eindigde met de constatering dat er een taal- en rekenbeleid moet komen. Dit kan afzonderlijk op elke school gerealiseerd worden, maar kan ook in onderlinge samenhang gebeuren. Hieronder wordt kort aangegeven waarom samenwerking binnen Profijt op dit gebied gunstig is (2.1), daarna worden voorstellen gedaan voor de invulling van deze samenwerking. 3.1 Waarom samenwerken? Gezamenlijk probleem oplossen en kennis delen Iedere school binnen VO en MBO staat voor de taak het onderwijs zodanig vorm te geven dat leerlingen aan het eind van hun opleiding aan de gestelde niveaus voor taal en rekenen voldoen. Afhankelijk van de uitgangspositie binnen de school zal dat in meer of mindere mate aanpassingen van het onderwijs vereisen. Dat betekent dat alle scholen binnen het Profijtverband voor een zelfde uitdaging staan en vergelijkbare stappen moeten ondernemen als het gaat om taal- en rekenbeleid. Scholen kunnen daarbij van elkaar leren en elkaar helpen. Betere doorstroom en minder uitval in het MBO Voor leerlingen is een samenwerking specifiek voor taal en rekenen gunstig als het gaat om onderlinge doorstroom. Bekend is dat de overstap tussen VO en MBO een belangrijk uitvalmoment is. Zwakke beheersing van de taal heeft bovendien voor veel leerlingen een demotiverende werking (want er worden slechte cijfers gehaald), wat uiteindelijk kan leiden tot uitval. Omgekeerd geeft een goede taalbeheersing een grotere kans op studiesucces, maar ook een betere voorbereiding op wat het toekomstige beroep vraagt. Versterking van de doorstroom met specifieke aandacht voor taal en rekenen kan daarom een gunstig effect op de uitval in het MBO hebben. Voor het VO ligt de winst vooral in het vergroten van de slaagkans voor leerlingen. 3.2 Hoe samenwerken? In deze notitie wordt een voorstel gedaan voor het maken van afspraken voor een regionaal beleid Taal en Rekenen. Het voorstel valt uiteen in twee onderdelen: - Intern beleid - Doorstroom VO-MBO Het interne beleid is in de eerste plaats een zaak van de school zelf. Profijt kan en wil niet voor gaan schrijven hoe scholen hun interne organisatie en invulling van het onderwijs

5 moeten gaan vormgeven. Dat zou overigens ook erg lastig zijn, gezien de verscheidenheid van schooltypen binnen het verband. Wel behoort het tot de mogelijkheden afspraken te maken over een aantal aandachtspunten, die in elk geval binnen het beleid van de school vorm moeten krijgen. In paragraaf 3.3 wordt een voorstel gedaan om welke aandachtspunten het zou kunnen gaan. Doorstroombeleid is van groot belang om er voor te zorgen dat de inspanningen die in het VO geleverd worden niet verloren gaan enerzijds en dat de leerling zich op een adequate manier verder kan bekwamen in het MBO anderzijds. Als uitgangspunt wordt gesteld dat prestaties op het gebied van taal en rekenen geen belemmering mogen vormen voor de schoolloopbaan van leerlingen, maar juist een stimulans moeten vormen. Dat betekent dat het VO zich inspant om leerlingen zo goed mogelijk uit te rusten op het gebied van taal en rekenen en het niveau inzichtelijk maakt voor het MBO. Dan kan het MBO het stokje overnemen op een manier die past bij het niveau en de vaardigheden van de betreffende leerling. Een gezamenlijk portfolio dat op alle VO scholen gebruikt gaat worden, zou hierbij een oplossing kunnen zijn. Verder is, om op een goede manier met Meijerink om te gaan, een professionaliseringsslag nodig. Ook dit is een behoefte die zowel VO als MBO met elkaar delen. Voorgesteld wordt om een aantal concrete professionaliseringsactiviteiten in samenwerking met elkaar te organiseren. Dit zal ook de doorstroomproblematiek in gunstige zin beïnvloeden, omdat het VO en MBO elkaar dan beter leren kennen. Het voorstel wordt in paragraaf 3.4 verder toegelicht. 3.3 Format voor het maken van intern taal- en rekenbeleid Het uitgangspunt is de eigen verantwoordelijkheid van de school. Elke school dient zelf maatregelen te nemen om het taal- en rekenonderwijs te verbeteren op die onderdelen waar dat nodig is en op een manier die past bij de organisatie en cultuur van de school. Om toch te komen tot vergelijkbaarheid binnen de regio kan een gezamenlijk format opgesteld worden, bestaande uit een aantal aandachstpunten, waarvan elke school garandeert dat het terug komt in het interne beleid. Te denken valt aan de volgende aandachtspunten: Gemeenschappelijke aandachtspunten in het taal- en rekenbeleid Voorgesteld wordt dat elke Profijtschool een taal- en rekenbeleid gaat opstellen, waarin aandacht besteed wordt aan: De visie die de school heeft op taal en rekenen. De wijze waarop taal en rekenen binnen het reguliere onderwijs aangeboden worden. Daarbij kan de Drieslag als instrument gehanteerd worden (zie paragraaf 3.3.2).

6 De inspanningen die gedaan worden om leerlingen die (ver) bij het niveau achterblijven, bij te spijkeren. De activiteiten die ondernomen worden om docenten Meijerink-proof te maken. De wijze waarop het taal- en rekenonderwijs binnen de school georganiseerd wordt (bijvoorbeeld teamverantwoordelijkheid of vakgroepen taal en rekenen). De stappen die tot genomen gaan worden om het taal- en rekenonderwijs te verbeteren, inclusief een tijdspad De Drieslag Binnen het MBO is de zogeheten Drieslag een veelgebruikt instrument, om het taal- en rekenonderwijs in te richten. Het kan beschouwd worden als ordeningsinstrument voor de verschillende onderdelen van taal- en rekenbeleid. Het Graafschap College gebruikt de Drieslag. Het voorstel is dat ook de overige scholen binnen Profijt het instrument gaan toepassen binnen hun school. Dit houdt in dat per opleiding, school(of andere eenheid) gekeken wordt naar de plek van taal en rekenen in drie slagen: 1) Geïntegreerd Nederlands en rekenen komen ook voor in andere vakken in het onderwijs en worden bovendien in de (beroeps)praktijk gebruikt. In deze eerste slag wordt bekeken in hoeverre Nederlands en rekenen al voorkomen in andere vakken of geïntegreerd kunnen worden aangeboden in vakken/lessen op school, buiten de lessen Nederlands en Wiskunde om. Ook wordt aandacht besteed aan het oefenen van Nederlands en rekenen in de beroepspraktijk, tijdens stage of BPV. Nederlands en rekenen worden hiermee de verantwoordelijkheid van een heel docententeam en niet meer alleen van de docent Nederlands of Wiskunde. Deze eerste slag kan beschouwd worden als toegepast taal- en rekenonderwijs. 2) Ondersteunend Alleen aanbieden als onderdeel van andere vakken of in de praktijk is onvoldoende om de generieke Meijerinkniveaus te kunnen behalen. Daarom worden Nederlands en rekenen afzonderlijk op het rooster geplaatst. Deze lessen worden gegeven door docenten die geschoold zijn in Nederlands of rekenen/wiskunde. Deze tweede slag omvat het functionele taal- en rekenonderwijs. 3) Individueel Voor een deel van de leerlingen zullen de beide eerste slagen niet voldoende zijn. Zij zullen op maat moeten worden bijgespijkerd. Dit kan door extra begeleiding, het volgen van extra lessen, zelfstudie, remedial teaching of combinaties van deze onderdelen. Dit kan beschouwd worden als remediërend taal- en rekenonderwijs.

7 Over het algemeen zal het taal- en rekenonderwijs uit een mix van alledrie de onderdelen bestaan, maar er zijn verschillen in de nadruk die elk onderdeel heeft. Elke opleiding (MBO) of school (VO) zal een keuze moeten maken hoe de drie slagen in het onderwijs terug komen. 3.4 Doorstroom Gezamenlijk portfolio in het VO Vanuit het VO gezien is het MBO vaak een lastige doorstroompartner, omdat het veel verschil kan maken bij welke sector of zelfs opleiding een leerling terecht zal komen. Werkwijze en eisen kunnen verschillen per opleiding. Ook voor taal en rekenen kunnen er verschillen zijn, al zullen die met de invoering van Meijerink kleiner worden. Maar bijvoorbeeld het aantal uur taal of rekenen (zie de Drieslag) kan verschillend zijn. Omgekeerd is het VO voor het MBO ook lastig. Instroom komt vanuit verschillende niveaus en sectoren. Als het gaat om het instapniveau van taal en rekenen van leerlingen, blijkt tot nu toe dat er een grote diversiteit bestaat. Met de invoering van Meijerink worden alle leerlingen vanuit het vmbo geacht niveau 2F te beheersen, maar omdat er waarschijnlijk compensatieregelingen komen, zal het nooit zo zijn dat elke leerling elke vaardigheid inderdaad op niveau 2F beheerst. Dat maakt het voor het MBO lastig om goed vervolgonderwijs aan te bieden. Een oplossing hiertoe zou zijn dat er binnen de regio gewerkt gaat worden met een gezamenlijk portfolio voor taal en rekenen, mogelijk als afzonderlijk te gebruiken bijlage bij het doorstroomdossier. Zo n portfolio zou per leerling duidelijk moeten maken voor welke vaardigheden (zie bijlage 1)hij het niveau al beheerst en voor welke vaardigheden niet. Met betrekking tot de vaardigheden die nog niet beheerst worden, zou het portfolio duidelijk moeten maken welk niveau dan wel beheerst wordt en waar het precies aan schort (diagnose). Bijvoorbeeld als het gaat om mondelinge taalvaardigheid zou in het portfolio de volgende diagnose kunnen worden gegeven: De leerling kan een monoloog houden, maar is nog onvoldoende in staat zinnen aan elkaar te verbinden met de juiste voegwoorden. Met een dergelijke diagnose weet een docent die kennis heeft van het Referentiekader waarom niveau 2F bij deze leerling voor mondelinge taalvaardigheid nog niet behaald is en op welke manier de leerling nu verder ondersteund moet worden Gezamenlijke professionaliseringsactiviteiten

8 Docenten zowel in VO als MBO hebben grote behoefte aan meer informatie over en meer oefening in het werken met het Referentiekader Meijerink. Los van individuele ontwikkelingsactiviteiten (POP s) kan binnen de regio een gezamenlijk professionaliseringsaanbod gerealiseerd worden. Te denken valt aan gezamenlijke professionaliseringsactiviteiten op het gebied van Kennis van de referentienivaus en het toepassen er van in het onderwijs Kennis van didactiek (bijv. manier van rekenen) Kennis van methoden en het kunnen toepassen er van Communicatie binnen het team/de school over taal en rekenen met andere vakken/vakdocenten Kennis van toeleverende/afnemende sector (d.w.z. hoe gaat het in VO, MBO en HBO) Kennis van het belang van taal/rekenen in verschillende toekomstige beroepen Eigen vaardigheden van docenten m.b.t. de drieslag

9 4. Ondersteuning bij de samenwerking door SLO Het Graafschap College participeert namens Profijt sinds kort in een project dat geïnitieerd is door het SLO. Dit project is specifiek gericht op de doorstroom vmbo-mbo met betrekking tot taal en rekenen en is landelijk in schooljaar gestart. In dat jaar is op een aantal scholen in het land pilots gestart met als doel de aansluiting tussen verschillende sectoren (PO-VO-MBO-HBO) te bevorderen op het gebied van taal en rekenen. Vanuit het SLO worden de pilots gemonitord en begeleid. Het Graafschap College is in een later stadium benaderd voor deelname aan dit project, wat betekent dat er nog geen concrete activiteiten gestart zijn. Het voorstel is om de deelname aan het SLO project te koppelen aan de voorstellen die voor onderlinge samenwerking gedaan zijn. Indien het Directieberaad van Profijt akkoord gaat, dient er een projectplan geschreven te worden voor het SLO, waarin de inzet van de ondersteuning concreet wordt benoemd en gekoppeld aan activiteiten. In dit projectplan wordt uiteraard een tijdsplanning opgenomen, waarin de activiteiten worden uitgezet. Voor de opstelling van het plan en de organisatie en uitvoering van de activiteiten dient een werkgroep te worden opgericht. Het Graafschap College fungeert momenteel als aanspreekpunt voor het SLO en kan desgewenst als penvoerder optreden. Praktisch gezien betekent deelname aan het initiatief van SLO dat er in drie achtereenvolgende schooljaren gebruik gemaakt kan worden van (een omschreven hoeveelheid) ondersteuningsuren vanuit SLO en andere partners (bijvoorbeeld CINOP) bij de geplande activiteiten. Ondersteuning van SLO en andere instituten kan bijvoorbeeld ingezet worden op - Het (mede) organiseren van professionaliseringsactiviteiten - Het leveren van inhoudelijke bijdragen aan professionaliseringsactiviteiten - Het begeleiden van de ontwikkeling van een regionaal taal- en rekenportfolio - Het ondersteunen van scholen bij de ontwikkeling van taal- en rekenbeleid

10 5. Beslispunten Het Directieberaad van Profijt wordt gevraagd een mening te vormen over de volgende punten 1) De bereidheid nader samen te werken en af te stemmen als het gaat om taal- en rekenbeleid 2) De bereidheid op elke school taal- en rekenbeleid te ontwikkelen en schriftelijk vast te leggen 3) In het taal- en rekenbeleid de in het Format opgenomen aandachtspunten op te nemen 4) De Drieslag als ordeningsinstrument te adopteren en in het beleid op te nemen 5) Een gezamenlijk taal- en rekenportfolio VO te ontwikkelen en te gaan toepassen 6) Gezamenlijk professionaliseringsactiviteiten te organiseren en zorgdragen voor deelname ervan 7) Oprichten van een werkgroep met betrekking tot organisatie en uitvoering van het projectplan 8) Inzet van SLO als ondersteuning bij bovenstaande punten 9) Graafschap College als aanspreekpunt voor SLO en penvoerder namens Profijt

11 Bijlage 1 Het Referentiekader van Meijerink Wie is Meijerink en hoe zijn de Referentieniveaus tot stand gekomen? In mei 2007 werd door Staatssecretaris Marja van Bijsterveld een expertgroep geïnstalleerd. Deze Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen in de dagelijkse praktijk meestal commissie Meijerink genoemd kreeg als opdracht het ministerie te adviseren over wat leerlingen zouden moeten kennen en kunnen als het gaat om taal en rekenen, op belangrijke overgangsmomenten in hun schoolcarrière. Aan deze overgangsmomenten of drempels, zoals de overgang van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs of van vmbo naar mbo, werden eisen gekoppeld in de vorm van niveaus. De keuze om deze drempels als uitgangspunt te nemen, is gebaseerd op de veronderstelling dat dit cruciale momenten in de schoolloopbaan zijn, waar uitval op de loer ligt. Het duidelijk formuleren van eisen aan taal en rekenen en daarmee het verhogen van het beheersingsniveau van deze onderdelen, zou het nemen van de drempels makkelijker moeten maken. De bevindingen van de commissie werden vastgelegd in het rapport Over de drempels met taal en rekenen, dat in januari 2008 verscheen. Op grond van reacties en discussie in het land, werd in juli 2009 een nadere beschouwing gegeven op dit rapport. Wat houden de Referentieniveaus in? De commissie Meijerink heeft vier fundamentele niveaus geformuleerd (1F tot en met 4F), plus een viertal streefniveaus (1S tot en met 4S). Het verschil tussen de fundamentele- en streefniveaus is voor taal en rekenen niet precies hetzelfde. Bij rekenen omvatten de fundamentele niveaus (1F, 2F en 3F) het rekenen in alledaagse- en beroepssituaties, oftewel het functioneel rekenen. Kenmerkend is het functioneel gebruiken van kennis in situaties die voor de leerling voorstelbaar zijn. De streefniveaus (1S, 2S en 3S) bevatten geleidelijk meer algemene regels, die minder gebonden zijn aan specifieke contexten. Deze niveaus sluiten meer en meer aan op de algemeen vormende wiskunde en zijn vooral van belang voor leerlingen met een meer theoretische basis. Zo worden havo-leerlingen geacht af te sluiten op niveau 3S. Bij taal ontbreekt een dergelijk inhoudelijk onderscheid tussen F en S. De fundamentele niveaus (die bij taal tot en met 4F gaan, in tegenstelling tot rekenen, waar 3F het hoogste fundamentele niveau is) omvatten de minimale basis die een leerling moet kennen. De streefniveaus bouwen voort op de fundamentele niveaus en bieden ontwikkelmogelijkheden voor leerlingen die het fundamentele niveau al beheersen. In het rapport van de commissie Meijerink worden de niveaus beschreven. Daarbij wordt voor taal onderscheid gemaakt tussen lezen (zakelijke en fictionele teksten), schrijven, mondelinge taalvaardigheid (gesprekken voeren, luisteren en spreken) en taalverzorging (grammatica). Bij rekenen gaat het om getallen, verhoudingen, meten en meetkunde en verbanden. In schema:

12 Nederlands 1. Mondelinge taalvaardigheid 2. Leesvaardigheid 3. Schrijfvaardigheid 4. Taalverzorging en taalbeschouwing Rekenen en Wiskunde 1. Getallen 2. Verhoudingen 3. Meten en meetkunde 4. Verbanden Bijlage 2 het verschil tussen rekenen en wiskunde Wiskunde = het bestuderen van patronen en structuren. Met strikt logische redeneringen uitspraken doen (stellingen) over gedefinieerde objecten en de verbanden daartussen formuleren. Rekenen = rekenkundige bewerkingen uitvoeren: met getallen en cijfers werken, volgens de regels hoeveelheden en aantallen benoemen, samenstellen en ontbinden.