Onderzoeksstudie over het verbruik van geneesmiddelen in rusthuizen

Transcriptie

1 STUDIES Dit onderzoek beoogt hoofdzakelijk de analyse van het verbruik van geneesmiddelen die door apotheken of ziekenhuisapotheken afgeleverd worden aan leden van de Onafhankelijke Ziekenfondsen die in 2011 in een rusthuis verbleven, met als doel elementen aan te leveren die kunnen bijdragen tot het huidige debat. We formuleren eveneens aanbevelingen voor een beter gebruik en beheer van geneesmiddelen. 1 Vander Stichele RH, Van de Voorde C, Elseviers M, Verrue C, Soenen K, Smet M, en al. Het verbruik van geneesmiddelen in Belgische rusthuizen en rust- en verzorgingstehuizen Health Services Research (HSR). Brussel Federaal kenniscentrum voor de gezondheidszorg KCE reports 47 B (D/2006/10.273/62). 2 Alldred DP, Raynor DK, Hughes C, Barber N, Chen TF, Spoor P. Interventions to optimize prescribing for older people in care homes. Cochrane Database of Systematic Reviews 2013, Issue 2. Art. No.: CD DOI: / CD pub2. Onderzoeksstudie over het verbruik van geneesmiddelen in rusthuizen Het verbruik van geneesmiddelen bij ouderen ligt hoog. Ze lijden vaak aan meerdere (chronische) aandoeningen en nemen verschillende geneesmiddelen tegelijk in. Uit de literatuur blijkt dat het voorschrijven van geneesmiddelen aan patiënten in rustoorden voor bejaarden (ROB) of in rust- en verzorgingstehuizen (RVT) niet optimaal verloopt. Internationaal onderzoek heeft aangetoond dat dit kan leiden tot problemen zoals polymedicatie en bijwerkingen. Het is dus belangrijk dat het juiste geneesmiddel op het juiste moment wordt toegediend. Uit de Belgische studie PHEBE die enkele jaren geleden werd uitgevoerd, kwamen dezelfde problemen naar voor: het gebruik van veel geneesmiddelen en combinaties geneesmiddelen, een potentieel probleem van te weinig voorschrijven bij de helft van de bewoners en een hoog verbruik van benzodiazepines, antidepressiva en antipsychotica (Vander Stichele et al., 2006) 1. Volgens een Cochrane review (Alldred et al., 2013) 2 die acht studies onderzocht, kunnen verschillende maatregelen een rol spelen bij de verbetering van de kwaliteit van voorschrijven: het medicatieschema regelmatig opnieuw evalueren (medication review), multidisciplinair consult tussen artsen, apothekers en verpleegkundigen, opleidingsprogramma s voor artsen, ICT-ondersteuningsprogramma s gebruiken enzovoort (Alldred et al., 2013). Deze review wijst erop dat een groot deel van de problemen met de medicatie hiermee opgelost kunnen worden. Het is echter niet duidelijk in hoeverre deze maatregelen de levenskwaliteit, de ziekenhuisopname of de sterfte positief beïnvloeden (Alldred et al., 2013). De talrijke publicaties van de laatste jaren hebben het RIZIV ertoe aangezet de eerste stappen te ondernemen om richtlijnen over het verbruik van geneesmiddelen en het proces voor geneesmiddelen in ROB s - RVT s te publiceren. In dit kader heeft het RIZIV een studie opgestart. Bedoeling hiervan is tweeledig: enerzijds een systeem vinden om de correcte keuze te maken en om rationeel geneesmiddelen voor te schrijven in overleg met de patiënt, en anderzijds aanbevelingen formuleren voor het voorschrift, de aflevering en de toediening van geneesmiddelen. Verschillende rustoorden voor bejaarden en rust- en verzorgingstehuizen hebben zich kandidaat gesteld om deel te nemen aan het onderzoek. De resultaten zouden in 2016 moeten worden gecommuniceerd. Op 01/01/2015 wordt de tarifering per eenheid ook in de rusthuizen ingevoerd voor vaste, orale terugbetaalde geneesmiddelen. Door de tarifering te beperken tot de hoeveelheden die effectief worden afgeleverd, wordt verspilling vermeden en wordt de individuele voorbereiding van geneesmiddelen aangemoedigd. Güngör Karakaya, Claire Huyghebaert, Evelyn Macken Dienst Studies & Strategie van de Onafhankelijke Ziekenfondsen

2 01 Methodologie De gegevens die voor dit onderzoek gebruikt worden, zijn gegevens van de Onafhankelijke Ziekenfondsen en betreffen hoofdzakelijk het jaar De doelgroep die in rusthuizen verblijft, wordt bepaald op basis van de groepen 32 (RVT) en 33 (ROB) van de referentietabel van het RIZIV. We onderzoeken enkel geneesmiddelen die voorgeschreven werden tijdens het verblijf in het rusthuis en die terugbetaald werden door de ziekte- en invaliditeitsverzekering (ZIV). We houden enkel rekening met terugbetaalde geneesmiddelen die afgeleverd werden door een apotheek of door een ziekenhuisapotheek aan niet-opgenomen patiënten. Vallen hier dus buiten: geneesmiddelen die door het ziekenhuis afgeleverd worden aan opgenomen patiënten (ongeacht het type opname) en geneesmiddelen die niet terugbetaald worden door de ZIV. Patiënten die na 30/09/2011 zijn opgenomen in het rusthuis, worden buiten beschouwing gelaten in onze studie. Met andere woorden: patiënten die minder dan drie maanden in een rusthuis verbleven in 2011, worden niet meegerekend in onze analyses. Hetzelfde geldt voor bewoners die in de loop van 2011 lang in het ziekenhuis verbleven (meer dan 40 dagen). Ouderen verbruiken veel geneesmiddelen, want ze lijden vaak aan meerdere (chronische) aandoeningen en nemen verschillende geneesmiddelen tegelijk in. De gegevens van leden die in 2007 en 2011 rusthuisbewoner waren, worden eveneens geanalyseerd in functie van de evolutie van hun behandeling met antidepressiva en antipsychotica (twee behandelingen die vaak gebruikt worden in rusthuizen) in de tijd. Wij onderzochten meer bepaald op lange termijn hoe vaak in rusthuizen het gebruik van antidepressiva/antipsychotica werd stopgezet en hoe het verbruiksvolume van die geneesmiddelen (gemeten in DDD) varieert. Bovendien wordt de impact van de institutionalisering op het verbruik van geneesmiddelen onderzocht voor alle bewoners die voor het eerst geïnstitutionaliseerd werden in 2011 en die 6 maanden vóór en 6 maanden na hun opname in het rusthuis in onze gegevens aanwezig waren. Omwille van de aard van onze administratieve gegevens kunnen we onmogelijk nagaan of alle afgeleverde geneesmiddelen werkelijk gebruikt of ingenomen werden. Bijgevolg gaan we er bij deze studie van uit dat alle afgeleverde geneesmiddelen gebruikt/verbruikt werden, waarbij we ons bewust zijn van deze beperking. 2

3 02 Resultaten Hieronder staan de voornaamste resultaten van de analyse van de administratieve gegevens. In de bijlagen op het einde van dit document vindt u een overzicht van alle resultaten. Het sterftecijfer is bijzonder hoog bij de intrede in een rusthuis aangezien bijna 90% van de overlijdens plaatsvindt in de eerste 6 maanden van de institutionalisering. 1. Populatie in rusthuizen 1.1. Voornaamste kenmerken die geïnstitutionaliseerde leden onderscheiden van leden die thuis wonen In 2013 tellen de Belgische rusthuizen meer dan bedden. Op basis van onze administratieve gegevens tellen we ongeveer rusthuisbewoners die aangesloten zijn bij de Onafhankelijke Ziekenfondsen (iets meer dan 1% van de leden en ongeveer 17% van het totaal aantal plaatsen in rusthuizen). Daarvan verblijft 56% in een rustoord voor bejaarden (ROB) en 44% in een rust- en verzorgingstehuis (RVT). Tabel 1 toont enkele kenmerken die de aangesloten rusthuisbewoners onderscheidt van de nietgeïnstitutionaliseerde leden voor dezelfde leeftijdsgroep (ouder dan 70 jaar). Ongeacht het type rusthuis zijn geïnstitutionaliseerde personen gemiddeld ouder (7 jaar) en het merendeel zijn vrouwen (3 bewoners op 4 zijn vrouwen). Daarnaast zijn er verhoudingsgewijs in rusthuizen meer bewoners in een kwetsbare situatie (RVV) en weduwen/weduwnaars. Het sterftecijfer van leden in rusthuizen ligt opmerkelijk hoger dan bij niet-geïnstitutionaliseerde leden van dezelfde leeftijd (sterftepercentage: 27% van de bewoners in RVT s en 16% van de bewoners in ROB s vs 5% van de niet-geïnstitutionaliseerde leden - zie bijlage 1.11). Dit percentage neemt toe met de afhankelijkheidsgraad zoals gedefinieerd volgens de Katz-schaal 3 : 9% sterfte bij bewoners zonder lichamelijke of psychische afhankelijkheid (categorie O van de Katz-schaal), 15% sterfte in categorie A, 21% in categorie B, 34% in categorie C en 39% bij bewoners met een sterke lichamelijke en psychische afhankelijkheid (categorie Cd). Het sterftecijfer is bijzonder hoog bij de opname in een rusthuis aangezien bijna 90% van de overlijdens plaatsvindt in de eerste 6 maanden van de institutionalisering. enkele kenmerken van leden ouder dan 70 jaar Niet ROB/RVT ROB RVT ROB+RVT 3 nl/residential-care/specificinformation/katz.htm tabel 1 Leeftijd (gemiddelde) Vrouw (%) 59 % 73 % 77 % 75 % RVV (%) 25 % 40 % 45 % 42 % Weduwe(naar) (%) 37 % 63 % 65 % 64 % Overlijden (%) 5 % 16 % 27 % 21 % Raadpleging huisarts (gemiddelde) Raadpleging specialist (gemiddelde) Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen,

4 Personen in een rusthuis raadplegen vaker een huisarts (2,5 keer meer) en minder een specialist (2 keer minder) dan personen die thuis wonen. De rusthuisbewoners raadplegen gemiddeld 15 keer per jaar een huisarts (ongeacht het type rusthuis en ongeacht hun lichamelijke afhankelijkheid) en 2 keer per jaar een specialist. Een groot deel van de bewoners is chronisch ziek 4 (1 persoon op 2 in de rusthuizen in 2011 is erkend als chronisch zieke). Dit verklaart waarom de huisarts zo vaak geraadpleegd wordt. Personen in een ROB raadplegen 2 keer meer een specialist dan personen in een RVT (zie bijlage 2.1). Er is geen significant verschil tussen mannen en vrouwen wat betreft het aantal raadplegingen bij de huisarts of de specialist (zie bijlage 2.1). Personen in een rusthuis raadplegen vaker een huisarts (2,5 keer meer) en minder een specialist (2 keer minder) dan personen die thuis wonen. Ongeveer 30% van de personen in een ROB zijn psychisch en lichamelijk volledig onafhankelijk (categorie O op de Katz-schaal), terwijl er in een RVT op zijn minst een psychische of lichamelijke afhankelijk aanwezig is (categorie B, C en Cd; zie bijlage 1.4). Meer dan 50% van de bewoners in een RVT zijn psychisch en lichamelijk afhankelijk (categorie Cd op de Katz-schaal), terwijl dit in een ROB maar van toepassing is voor 15% van de bewoners (zie bijlage 1.4). Bovendien is bijna 70% van de RVT-bewoners psychisch sterk afhankelijk terwijl in een ROB het merendeel van de bewoners (70%) psychisch niet sterk afhankelijk is (zie bijlage 1.7). Deze percentages en de verschillende sterftecijfers tonen aan dat de populatie in een RVT verschilt van die in een ROB. De RVT-populatie hangt meer af van de hulp van een derde persoon en is qua gezondheid zwakker dan de ROB-populatie Verdeling van de bewoners en van de instellingen volgens hun omvang Grafiek 1 toont dat het merendeel (ongeveer 85%) van de geïnstitutionaliseerde leden van de Onafhankelijke Ziekenfondsen in grote rusthuizen (> 50 bedden) verblijven. Die vertegenwoordigen bijna 80% van de rusthuizen waar minstens 1 lid van de Onafhankelijke Ziekenfondsen verblijft. De percentages liggen zichtbaar hoger in de RVT s dan in de ROB s (zie bijlage 1.3). verdeling van de bewoners en instellingen VOlgens de omvang en het type van het rusthuis grafiek 1 Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, Het statuut chronisch zieke wordt bepaald op basis van het forfait chronisch zieken (administratieve bepaling). 4

5 1.3. Geïnstitutionaliseerde palliatieve patiënten Uit tabel 2 kunnen we afleiden dat ongeveer 1% van de bewoners palliatieve patiënten zijn 5 (ofwel 220 leden op een totaal van bewoners). Daarnaast stellen we vast dat zo n 90% van de palliatieve bewoners in de loop van de eerste twee jaar van de opname overlijdt (ongeacht het type van het rusthuis). tabel 2 bewoners die wel of geen palliatieve patiënten zijn en die al dan niet in de loop van de eerste twee jaren van hun institutionalisering sterven Overlijden Bewoners ROB RVT Totaal ( ) Palliatief Nee % % % Ja % % % Totaal palliatief % % % Niet-palliatief Nee % % % Ja % % % Totaal niet-palliatief % % % Totaal Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, Een palliatieve bewoner raadpleegt vaker een huisarts dan een niet-palliatieve bewoner (17 keer per jaar tegen 15 keer - zie bijlage 2.6). Er is echter geen significant verschil voor de raadpleging van een specialist. 2. Verbruik van geneesmiddelen in rusthuizen 2.1. Voorschriften voor geneesmiddelen volgens het orgaan of stelsel dat behandeld wordt Tabel 3 geeft het aantal en het percentage bewoners weer die behandeld werden met geneesmiddelen, alsook het aantal en het percentage voorschriften. De gegevens worden gerangschikt volgens het orgaan of stelsel dat behandeld wordt (ATC-codes niveau 1). Er blijkt dat: - 82% van de bewoners geneesmiddelen voorgeschreven kreeg die inwerken op het centrale zenuwstelsel (ATC-code N) - het betreft vooral antidepressiva, antipsychotica en narcotische analgetica. Deze geneesmiddelen vertegenwoordigen 28% van alle geneesmiddelen die voorgeschreven worden aan personen in rusthuizen. - 80% van de bewoners geneesmiddelen voorgeschreven kreeg die inwerken op de hart- en bloedvaten (ATC-code C) - het betreft vooral lisdiuretica en bètablokkers. Deze geneesmiddelen vertegenwoordigen 23% van alle geneesmiddelen die voorgeschreven worden aan personen in rusthuizen. - 82% van de bewoners antimicrobiële middelen voor systemisch gebruik (ATC-code J) voorgeschreven kreeg - het betreft vooral antibacteriële middelen en vaccins. Deze geneesmiddelen vertegenwoordigen 7% van alle geneesmiddelen die voorgeschreven worden aan personen in rusthuizen. 5 Dit statuut wordt bepaald op basis van het forfait palliatieve zorg (administratieve bepaling). 5

6 behandelde bewoners en VOORschriften VOlgens het orgaan of stelsel dat behandeld WORdt ATC Rechthebbende Voorschrift N % N % De geneesmiddelen die het vaakst voorgeschreven worden in RVT s, en ROB s werken in op het centrale zenuwstelsel tabel 3 A Maagdarmkanaal en stofwisseling % % B Bloed en bloedvormende organen % % C Hartvaatstelsel % % D Dermatologische preparaten % % G H J Urogenitaal stelsel en geslachtshormonen Systemische hormoonpreparaten, behalve geslachtshormonen Antimicrobiële middelen voor systemisch gebruik % % % % % % L Cytostatica en immunomodulatoren % % M Skeletspierstelsel % % N Zenuwstelsel % % P Antiparasitaire middelen, insecticiden, insectenwerende middelen % % R Ademhalingsstelsel % % S Zintuiglijke organen % % V Diverse middelen % % Algemeen totaal % % Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, Type voorschrijver van geneesmiddelen in rusthuizen In 2011 bedroeg het aantal voorschrijvers per bewoner gemiddeld twee. Als we kijken naar de voorschriften volgens het type voorschrijver, stellen we vast dat 92% (respectievelijk 96%) van de voorschriften in ROB s (respectievelijk in RVT s) opgesteld worden door huisartsen. Specialisten schrijven dus minder vaak geneesmiddelen voor aan rusthuisbewoners. Als een specialist geneesmiddelen voorschrijft, betreft het vooral een specialist van inwendige geneeskunde (22% van de gevallen), oogheelkunde (13%), neurologie (8%), geriatrie (8%), psychiatrie (6%) of cardiologie (6%) (zie bijlage 3.8) Meest afgeleverde geneesmiddelen in rusthuizen De geneesmiddelen die in rusthuizen het meest afgeleverd worden aan personen van 60 jaar en ouder, zijn (zie grafiek 2): - antidepressiva (deze geneesmiddelen worden aan 53% van de bewoners voorgeschreven; voor alle leden van dezelfde leeftijd is dat 21%). 49% (respectievelijk 42%) van de bewoners neemt deze geneesmiddelen minstens 30 dagen (respectievelijk 90 dagen) in. Deze cijfers sluiten aan bij die van het KCE (Vander Stichele et al., 2006); - antipsychotica (deze geneesmiddelen worden aan 36% van de bewoners voorgeschreven; voor alle leden is dat 7%). 24% (respectievelijk 12%) van alle bewoners neemt deze geneesmiddelen minstens 30 dagen (respectievelijk 90 dagen) in. Deze cijfers sluiten aan bij die van het KCE (Vander Stichele et al., 2006); 6

7 - antitrombotica (deze geneesmiddelen worden aan 54% van de bewoners voorgeschreven; voor alle leden is dat 38%); - lisduretica (31% voor de bewoners en 11 % voor alle leden); - middelen bij maagzweren en reflux (46% voor de bewoners en 34% voor alle leden); - geneesmiddelen tegen dementie (12% vs 2%); - intraveneuze oplossingen (21% vs 8%); - chinolonen (25% vs 15%); - andere antibacteriële middelen (20% vs 8%); - narcotische analgetica (29% vs 18%). meest afgeleverde geneesmiddelen in rusthuizen (in % personen van 60 jaar en ouder) (>=60 jaar) (>=60 jaar) grakiek 2 Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, De verschillen in aflevering zijn vooral groot voor antidepressiva en antipsychotica. Die worden in rusthuizen toegediend aan respectievelijk 53% en 36% van de bewoners, in vergelijking met respectievelijk 21% en 7% aan alle leden van dezelfde leeftijd. Deze vaststelling bevestigt de informatie in de literatuur over het verbruik van antidepressiva en antipsychotica in rusthuizen. Het grote verschil tussen de instellingen voor de patiënten die antidepressiva of antipsychotica verbruiken, is zorgwekkend. Voor rusthuizen waar minstens 10 leden verblijven, stellen we vast dat in bepaalde instellingen 90% en 75% van de patiënten antidepressiva en antipsychotica verbruiken, terwijl dat in andere instellingen respectievelijk 29% en 5% is Aflevering van antidepressiva en antipsychotica volgens het gewest en het statuut van het rusthuis Uit een meer gedetailleerde analyse van de aflevering van antidepressiva en antipsychotica in rusthuizen blijkt dat: - in rusthuizen in Wallonië antidepressiva toegediend worden aan 56% van de bewoners (55% voor Brussel en 46% voor Vlaanderen) - zie tabel 4 ; - in rusthuizen in Wallonië antipsychotica toegediend worden aan 37% van de bewoners (33% voor Brussel en 36% voor Vlaanderen) - zie tabel 4 ; - in 92% van de rusthuizen in Wallonië antidepressiva toegediend worden aan minstens 30% van de bewoners (97% voor Brussel en 78% voor Vlaanderen) - zie tabel 5; - in 66% van de rusthuizen in Wallonië antipsychotica toegediend worden aan minstens 30 % van de bewoners (56% voor Brussel en 61 % voor Vlaanderen) - zie tabel 5; 7

8 - in 89% van de commerciële privérusthuizen (waar de helft van onze leden verblijven) antidepressiva toegediend worden aan minstens 30 % van de bewoners, terwijl dat 83% is in privérusthuizen van het type vzw of in OCMW-rusthuizen (zie tabel 6). Commerciële privérusthuizen geven dus vaker antidepressiva aan hun bewoners dan de andere types rusthuizen. verbruik van antipsychotica en antidepressiva VOlgens het gewest van het rusthuis Gewest Bewoner verbruikt: Bewoners % bewoner verbruikt: antipsychoticum antidepressivum (totaal): antipsychoticum antidepressivum Brussel % 55 % Vlaanderen % 46 % Wallonië % 56 % Onbekend % 50 % tabel 4 Totaal % 53 % verbruik van antipsychotica en antidepressiva VOlgens het gewest van het rusthuis Gewest Bewoners (totaal): % rusthuizen met < 30% Rusthuis met < 30% verbruikers van: Totaal aantal verbruikers van: rusthuizen antipsychoticum antidepressivum antipsychoticum antidepressivum Brussel % 3 % Vlaanderen % 22 % Wallonië % 8 % Onbekend % 44 % tabel 5 Totaal % 14 % verbruik van antipsychotica en antidepressiva VOlgens het statuut van het rusthuis Statuut rusthuis Bewoners (totaal) % rusthuizen met < 30% Rusthuis met < 30% verbruikers van: Totaal aantal verbruikers van: rusthuizen antipsychoticum antidepressivum antipsychoticum antidepressivum OCMW % 17 % tabel 6 Privé - vzw % 16 % Privé - commercieel % 11 % Onbekend % 44 % Totaal % 14 % Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen,

9 2.5. Geneesmiddelen die potentieel ongeschikt zijn voor ouderen We hebben ook onderzocht in welke mate de voorgeschreven geneesmiddelen beschouwd zouden kunnen worden als potentieel ongeschikt voor ouderen (bijvoorbeeld omwille van toegenomen bijwerkingen, enzovoort). De analyse werd uitgevoerd op basis van de Beers- criteria en de criteria START (Screening Tool to Alert Doctors to Right Treatment)/STOPP (Screening Tool of Older Persons Potentially inappropriate Prescriptions) - merk op dat niet iedereen instemt met het gebruik van deze criteria -, alsook op basis van het WZC-formularium (Farmaka). Minstens 1 bewoner op 5 kreeg een antidepressivum dat als ongeschikt beschouwd wordt volgens de lijst van Beers. En slechts 1 bewoner op 10 kreeg een antidepressivum dat geselecteerd werd volgens het WZC-formularium. Volgens de lijst START/STOPP kregen minstens 4 bewoners op 10 een tricyclisch antidepressivum in een ongeschikte situatie Kosten van de afgeleverde geneesmiddelen in rusthuizen Volgens het orgaan of stelsel dat behandeld wordt In tabel 7 ziet u dat de ZIV-uitgaven voor geneesmiddelen voor de leden van de Onafhankelijke Ziekenfondsen die in een rusthuis verblijven, in ,5 miljoen euro bedroegen (dit is ongeveer 16% van wat de ZIV in totaal aan geneesmiddelen terugbetaalt aan de rusthuizen). Gemiddeld is dit 950 per jaar per rechthebbende. Voor hetzelfde jaar hebben de rusthuisbewoners ongeveer 3,6 miljoen euro ten laste genomen (remgeld), ofwel 169 per jaar en per rechthebbende. Ter herinnering: deze bedragen betreffen enkel geneesmiddelen die worden terugbetaald door de ZIV. Het deel dat de patiënt werkelijk ten laste neemt, ligt bijgevolg waarschijnlijk hoger. terugbetaling van de ZIV en remgeld VOOR geneesmiddelen die in rusthuizen WORden VOORgeschreven tabel 7 ATC Rechthebbende Gemiddelde per rechthebbende ( ) ZIV Totaal ( ) % totaal Gemiddelde per rechthebbende ( ) Remgeld Totaal ( ) A Maagdarmkanaal en stofwisseling % % B Bloed en bloedvormende organen % % C Hartvaatstelsel % % D Dermatologische preparaten % % G Urogenitaal stelsel en geslachtshormonen % % H Systemische hormoonpreparaten, behalve geslachtshormonen % % J Antimicrobiële middelen voor systemisch gebruik % % L Cytostatica en immunomodulatoren % % M Skeletspierstelsel % % N Zenuwstelsel % % P Antiparasitaire middelen, insecticiden, insectenwerende middelen % % R Ademhalingsstelsel % % S Zintuiglijke organen % % V Diverse middelen % % Totaal % % % total 9 Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, 2011.

10 De geneesmiddelen die betrekking hebben op de meeste bewoners en die het meest voorgeschreven worden, hebben een groot aandeel in deze bedragen (behalve antimicrobiële middelen voor systemisch gebruik). Geneesmiddelen die op het centrale zenuwstelstel werken, vertegenwoordigen 39% van het bedrag dat in totaal voor geneesmiddelen terugbetaald werd door de ZIV, en 37% van het remgeld. De geneesmiddelen die op het hartvaatstelsel werken, vertegenwoordigen 17% van het bedrag dat in totaal terugbetaald werd door de ZIV, en 23% van het remgeld. Die twee groepen samen staan op zich al in voor meer dan de helft van het remgeld en van wat de ZIV in het totaal terugbetaalde aan geneesmiddelen Volgens het type aflevering en het orgaan of stelsel dat behandeld wordt Tabel 8 toont aan dat 92 % van de geneesmiddelen die de ZIV terugbetaalt, door officina-apotheken afgeleverd worden en 8% door ziekenhuisapotheken. De geneesmiddelen van ATC-codes B (bloed en bloedvormende organen), L (cytostatica en immunomodulatoren) en S (zintuiglijke organen) worden vaker afgeleverd door ziekenhuisapotheken dan andere geneesmiddelen en ze wegen meer door in de ZIVterugbetalingen. Respectievelijk staan ze in voor 22%, 19% en 41% van het totaalbedrag dat de ZIV terugbetaalt voor geneesmiddelen. terugbetalingen van de ZIV VOlgens het type aflevering van het geneesmiddel in rusthuizen en VOlgens het orgaan of stelsel dat behandeld WORdt tabel 8 ATC Officina ( ) Ziekenhuisapotheken ( ) Deel van zuikenhuisapotheken (%) A Maagdarmkanaal en stofwisseling ,5 % B Bloed en bloedvormende organen ,0 % C Hartvaatstelsel ,0 % D Dermatologische preparaten ,4 % G Urogenitaal stelsel en geslachtshormonen ,7 % H Systemische hormoonpreparaten, behalve geslachtshormonen ,5 % J Antimicrobiële middelen voor systemisch gebruik ,5 % L Cytostatica en immunomodulatoren ,1 % M Skeletspierstelsel ,0 % N Zenuwstelsel ,6 % P Antiparasitaire middelen, insectenwerende middelen ,1 % R Ademhalingsstelsel ,5 % S Zintuiglijke organen ,3 % V Diverse middelen ,1 % Totaal ,4 % Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen,

11 Volgens het type en de omvang van de rusthuizen Zowel in de ROB s als in de RVT s leidt de omvang van de rusthuizen (gemeten in aantal bedden) niet tot een opmerkelijk verschil in de kosten per bewoner (ZIV-bedragen en remgeld) voor terugbetaalde geneesmiddelen, behalve in rusthuizen met minder dan twintig bedden. ZIV-terugbetalingen en remgeld VOOR geneesmiddelen VOlgens type en omvang van rusthuizen tabel 9 Omvang rusthuis in aantal bedden ROB Rechthebbende ZIV Remgeld A % Gemiddelde per rechthebbende ( ) Totaal ( ) % totaal Gemiddelde per rechthebbende ( ) Totaal ( ) 0-19 bedden 81 1 % % % bedden % % % bedden % % % 100 bedden en % % % RVT Totaal ROB % % % 0-19 bedden 11 0 % % % bedden % % % bedden % % % 100 bedden en % % % Totaal RVT % % % Algemeen totaal % totaal Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, Volgens de Katz-schaal Bewoners met categorie Cd (en O) op de Katz-schaal kosten betrekkelijk minder aan de ZIV voor geneesmiddelen (en ook qua remgeld) dan bewoners met een andere categorie op de Katzschaal. Bewoners met een sterke psychische afhankelijkheid kosten de ZIV betrekkelijk minder aan geneesmiddelen (en ook qua remgeld) in vergelijking met bewoners zonder sterke psychische afhankelijkheid. ZIV-terugbetalingen en remgeld VOOR geneesmiddelen in rusthuizen VOlgens de Katz-schaal tabel 10 Categorie (Katz) Rechthebbende ZIV Remgeld A % Gemiddelde per rechthebbende ( ) Totaal ( ) % totaal Gemiddelde per rechthebbende ( ) Totaal ( ) A % % % B % % % C % % % Cd % % % O % % % Onbekend 1 0 % % % Totaal % % % % totaal Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen,

12 Volgens het voorgeschreven geneesmiddel om een zeldzame ziekte te behandelen 18 bewoners op (ofwel 0,1%) verbruiken geneesmiddelen om een zeldzame ziekte te behandelen. Deze geneesmiddelen zijn ontzettend duur. Het betreft onder andere de PPSB Solvent Detergent (7 bewoners), REFACTO AHP (1 bewoner), NPLATE (1 bewoner), TRACLEER (2 bewoners), REVATIO (1 bewoner), GLIVEC (3 bewoner), TASIGNA (1 bewoner), XAGRID (1 bewoner) en REVLIMID (2 bewoners). geneesmiddelen die in rusthuizen VOORgeschreven WORden VOOR zeldzame ziektes ATC Voorschrift Rechthebbende Overlijden 2011 (2012) Totaal Per rechthebbende ZIV-Bedragen ( ) Per voorschrift gemiddeld minimum maximum B02BD01 P.P.S.B. Solvent Detergent (2) B02BD02 REFACTO AHP B02BX04 NPLATE C02KX01 TRACLEER G04BE03 REVATIO L01XE01 GLIVEC L01XE08 TASIGNA L01XX35 XAGRID L04AX04 REVLIMID tabel 11 Totaal (2) totaal % in rusthuis 0,1 % 2,5 % Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, De bewoners die deze geneesmiddelen verbruikten, hebben de ZIV in 2011 gemiddeld gekost (dit is 30 keer meer dan een gewone bewoner ). De persoon die REFACTO AHP inneemt, kostte op zich al aan geneesmiddelen in Van de 18 bewoners die geneesmiddelen verbruiken voor de behandeling van een zeldzame ziekte, zijn er 2 overleden in de loop van het jaar (2011) en 2 het volgende jaar (2012) Volgens de geneesmiddelen die het duurst zijn voor de ZIV De geneesmiddelen voor de behandeling van zeldzame ziektes (weesgeneesmiddelen en/of middelen tegen hemofilie) behoren tot de duurste categorie. Daartoe behoren ook nog andere geneesmiddelen zoals die die gebruikt worden bij de behandeling van kanker (bijvoorbeeld: VO- TRIENT, ALIMTA, IRESSA). 12

13 duurste geneesmiddelen VOOR de ZIV die VOORgeschreven WORden in rusthuizen Geneesmiddelen (van duurste naar goedkoopste) Voorschrift Rechthebbende Totaalbedrag ZIV ( ) ZIV-bedrag per voorschrift ( ) ZIV-bedrag per gerchtigde ( ) TRACLEER NPLATE REVLIMID TASIGNA VOTRIENT DUODOPA GLIVEC 100 MG ALIMTA GLIVEC 400 MG NPLATE IRESSA ZYVOXID TARCEVA 150 MG REFACTO AHP OXYGENE MEDICAL THALIDOMIDE TELZIR SOMATULINE AUTOGEL INJECTABLE 120 MG SANDOSTATINE LAR REVATIO VANTASSE VFEND 200 MG THYROGEN OXYGENE MEDICAL LIQUIDE AIR PRODUCTS VELCADE VISUDYNE ENBREL HUMIRA 40 MG LUCENTIS SOL. STABLE PASTEURISEE DE PROTEINES PLASMATIQUES HUMA ERBITUX SOMATULINE AUTOGEL INJECTABLE 90 MG tabel 12 ISENTRESS BONDRONAT 50 MG

14 duurste geneesmiddelen VOOR de ZIV die VOORgeschreven WORden in rusthuizen (vervolg) tabel 12 (vervolg) Geneesmiddelen (van duurste naar goedkoopste) Voorschrift Rechthebbende Totaalbedrag ZIV ( ) ZIV-bedrag per voorschrift ( ) ZIV-bedrag per gerchtigde ( ) REOPRO P.P.S.B SOMATULINE AUTOGEL INJECTABLE 60 MG AVONEX BIO SET OXYGENE MEDICAL LIQUIDE P.P.S.B. Solvent Detergent GENOTONORM BETAFERON XAGRID 0,5 MG PREZISTA REBIF REBIF SERONO OXYGENE MEDICAL LIQUIDE VIVISOL BTG-GTB SANDOGLOBULINE ARANESP Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, Volgens het type geneesmiddel In 2011 werd aan 99% van de rusthuisbewoners originele geneesmiddelen voorgeschreven, aan 83% werden generische geneesmiddelen voorgeschreven, en aan 27% werden kopieën voorgeschreven. type geneesmiddelen die VOORgeschreven werden in rusthuizen Type geneesmiddel Rechthebbende Voorschrift ZIV Aantal % Aantal % Bedrag ( ) % Kopie % % % Generisch % % % Origineel % % % tabel 13 Totaal % % % Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen,

15 De originele geneesmiddelen vertegenwoordigen 76 % van de voorschriften in rusthuizen en 87% van de ZIV-uitgaven voor geneesmiddelen (zie grafiek 3). Het aandeel van de generische geneesmiddelen en de kopieën in de ZIV-uitgaven is klein omwille van de aard van de geneesmiddelen zelf (die vaak goedkoper zijn). aandeel van de verschillende types geneesmiddelen in de VOORschriften en ZIV-uitgaven De originele geneesmiddelen vertegenwoordigen 76 % van de voorschriften in rusthuizen en 87% van de ZIVuitgaven voor geneesmiddelen. grafiek 3 Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, Volgens het aantal geneesmiddelen en de verschillende molecules In 2011 kreeg een rusthuisbewoner gemiddeld 10 verschillende geneesmiddelen (molecules). 13% van de bewoners heeft 1 à 4 verschillende geneesmiddelen (molecules) ingenomen. Hun uitgaven vertegenwoordigen 4% van het totaalbedrag aan geneesmiddelen dat de ZIV terugbetaalt in rusthuizen. 38% van de bewoners nam 5 à 9 verschillende geneesmiddelen in, wat overeenstemt met 30% van het budget van de ZIV voor de geneesmiddelen in rusthuizen. 30% gebruikte 10 à 14 verschillende geneesmiddelen, overeenkomende met 34% van de ZIVterugbetaling, en 19% nam meer dan 15 verschillende geneesmiddelen in, wat overeenstemt met 33% van het budget van de ZIV voor de geneesmiddelen in rusthuizen. De bewoners met polymedicatie hebben het meest gekost aan de ZIV. Het is interessant op te merken dat ROB-bewoners vaker een groot aantal verschillende geneesmiddelen (10 en meer) voorgeschreven krijgen dan de RVT-bewoners. 15

16 rusthuisbewoners en ZIV-terugbetalingen per groep verschillende geneesmiddelen/molecules VOlgens type rusthuis Verschillende geneesmiddelen/molecules Rechthebbende Aantal % Totaal ( ) % totaal Gemiddelde ( ) ZIV 1-4 ROB % % 317 RVT % % 296 Totaal % % ROB % % 693 RVT % % 780 Totaal % % ROB % % RVT % % Totaal % % et plus ROB % % RVT % % Totaal 15 en meer % % tabel 14 Totaal % % 950 Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, Er is echter geen significant verschil tussen vrouwen en mannen, leeftijdsklassen of in de omvang van de instellingen (zie bijlage 3.20 tot 3.22). 3. Impact van de institutionalisering op het geneesmiddelenverbruik 3.1. Opvolging leden in rusthuizen tussen 2007 en 2011 In dit deel onderzoeken we de evolutie in de tijd van de toediening van antidepressiva en/of antipsychotica (twee behandelingen die vaak gebruikt worden in rusthuizen) aan leden die in 2007 en in 2011 in een rusthuis verbleven. Wij onderzoeken op lange termijn hoe vaak in rusthuizen het gebruik/de aflevering van antidepressiva/antipsychotica werd stopgezet en hoe het verbruiksvolume van die geneesmiddelen varieert (gemeten in DDD). 16

17 8.112 van de leden die in een rusthuis verbleven in 2011, verbleven al in een rusthuis in Van die bewoners: - kregen (68%) bewoners minstens een antidepressivum of een antipsychoticum voorgeschreven in 2007; - kregen (67%) bewoners minstens een antidepressivum of een antipsychoticum voorgeschreven in 2011; - kregen (56%) bewoners minstens een antidepressivum of een antipsychoticum voorgeschreven in 2007 en in 2011; bewoners (11%) die in 2007 minstens één voorschrift hadden voor een antidepressivum of een antipsychoticum, hadden er geen meer in 2011 (geen verbruik meer in 2011); bewoners (10%) die in 2007 geen voorschrift hadden voor een antidepressivum of een antipsychoticum, kregen minstens één voorschrift voor een antidepressivum of een antipsychoticum in 2011 (begin van het gebruik na niet noodzakelijk in 2011). Op basis van de leden die in 2007 en in 2011 in een rusthuis verbleven (ofwel personen), geeft tabel 15 het aantal leden in een rusthuis weer die minstens één voorschrift hebben gekregen voor een antidepressivum en/of een antipsychoticum, alsook hun aantal (totaal en gemiddeld) DDD s voor antidepressiva en/of antipsychotica in de loop van 2007 en/of aantal leden in rusthuizen met een VOORschrift VOOR antidepressiva en/of antipsychotica (in 2007 en/of 2011), totaal aantal en gemiddelde DDD s Periode voorschrift Antidepressivum (AD) OF Antipsychoticum (AP) Antidepressivum (AD) EN Antipsychoticum (AP) 2007 AD AP AD of AP AD AP AD en AP Leden in rusthuizen DDD (totaal) DDD (gemiddelde) Leden in rusthuizen DDD (totaal) DDD (gemiddelde) Leden in rusthuizen tabel En DDD (totaal) DDD (gemiddelde) Leden in rusthuizen DDD (totaal) DDD (gemiddelde) Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen,

18 Van 2007 tot 2011 is het aantal bewoners aan wie een antidepressivum voorgeschreven werd, met 5% gezakt (van naar 4.219) terwijl het aantal bewoners aan wie een antipsychoticum voorgeschreven werd, met 2% gestegen is (van naar 2.956). Het aantal bewoners die een voorschrift hebben gekregen voor een antidepressivum of een antipsychoticum, is gezakt van naar (ofwel 1%). Deze schommelingen blijven echter niet significatief (<= 5%). Hetzelfde geldt voor wat betreft de bewoners die een voorschrift hebben gekregen voor antidepressiva of antipsychotica in 2007 OF 2011: daling (van 4%) van het aantal leden met een voorschrift voor antidepressiva tussen 2007 en 2011 en een stijging (van 2%) van het aantal leden met een voorschrift voor antipsychotica. Er is eveneens een niet-significante schommeling (kleiner dan 5%) tussen 2007 en 2011 van het gemiddeld aantal DDD s voor antidepressiva en antipsychotica. Kortom: eenmaal de bewoners in een rusthuis verblijven, stoppen ze minder vaak hun behandeling met antidepressiva en antipsychotica. Hun verbruik van geneesmiddelen (gemeten in aantal DDD s) varieert niet in de tijd. Tussen 2007 en 2011 zetten 80% en 70% van de bewoners hun behandeling met respectievelijk antidepressiva en antipsychotica verder Impact van de institutionalisering in de eerste 6 maanden na de opname in het rusthuis In dit deel onderzoeken we de impact van de institutionalisering op het verbruik van geneesmiddelen in 2011 voor alle bewoners die voor het eerst geïnstitutionaliseerd werden in 2011, en voor wie we over gegevens beschikken van 6 maanden vóór en 6 maanden na hun opname in het rusthuis Impact op het aantal behandelde personen Van de leden die in 2011 in een rusthuis verbleven, zijn er die voor het eerst geïnstitutionaliseerd werden in 2011 en voor dewelke we beschikken over gegevens van 6 maanden vóór en 6 maanden na hun opname in het rusthuis. aantal behandelde leden in de 6 maanden vóór en 6 maanden na de institutionalisering, 2011 tabel 16 Vroeger (1) Stoppen (2) Doen verder (1) - (2) Beginnen (3) Na (1) - (2) + (3) Antidepressivum (AD) Antipsychoticum (AP) Schommeling (%) na de opname in het rusthuis: - AD - AP + 34 % + 81 % Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen,

19 Van die bewoners (zie tabel 16): - kregen 927 (37%) bewoners minstens 1 antidepressivum voorgeschreven in de eerste 6 maanden vóór de institutionalisering; - kregen (49%) bewoners minstens 1 antidepressivum voorgeschreven in de eerste 6 maanden na de institutionalisering; - zijn 443 bewoners (17%) begonnen met hun behandeling met antidepressiva bij hun opname; - zijn 130 bewoners (5%) gestopt met hun behandeling met antidepressiva bij hun opname; - zetten 797 bewoners (31%) hun behandeling met antidepressiva verder bij hun opname; - kregen 407 (16%) bewoners minstens 1 antipsychoticum voorgeschreven in de eerste 6 maanden vóór de institutionalisering; - kregen 735 (29%) bewoners minstens 1 antipsychoticum voorgeschreven in de eerste 6 maanden na de institutionalisering; - zijn 418 bewoners (16%) begonnen met hun behandeling met antipsychotica bij hun opname; - zijn 90 bewoners (3%) gestopt met hun behandeling met antipsychotica bij hun opname; - zetten 317 bewoners (12%) hun behandeling met antipsychotica verder bij hun opname. Deze cijfers tonen aan dat de opname in een rusthuis een grote invloed heeft op het deel van de populatie dat behandeld wordt met antipsychotica (+81%) en antidepressiva (+34%). De verklaring voor deze cijfers is dat een groot aantal leden met de behandeling start bij de opname in een rusthuis. Het is echter veel uitzonderlijker dat een behandeling wordt stopgezet bij de opname. We gebruiken de statistische Mc Nemar -toets om het aantal bewoners met antidepressiva/ antipsychotica in de loop van de eerste 6 maanden na de institutionalisering te vergelijken met het aantal bewoners met antidepressiva/antipsychotica in de loop van de 6 maanden vóór de opname in het rusthuis. Hiervoor gebruiken we een kruistabel die de behandeling/niet-behandeling met antidepressiva/antipsychotica vóór de institutionalisering (lijn) vergelijkt met de behandeling/nietbehandeling met antidepressiva/antipsychotica na de institutionalisering (kolom). kruistabel die de behandeling/niet-behandeling vóór de institutionalisering vergelijkt met de behandeling/niet-behandeling na de institutionalisering Antidepressivum na Geen antidepressivum na Totaal Antidepressivum vóór Geen antidepressivum vóór Totaal Antipsychoticum na Geen antipsychoticum na Totaal Antipsychoticum vóór tabel 17 Geen antipsychoticum vóór Totaal Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen,

20 Uit de tabel blijkt dat 130 bewoners hun behandeling met antidepressiva stopzetten bij hun opname in het rusthuis (130 op een totaal van 927, ofwel 14%). 443 bewoners beginnen hun behandeling met antidepressiva bij hun opname in het rusthuis (443 op een totaal van 1.240, ofwel 35,7%). De nulhypothese die moet worden getoetst, is de gelijkheid van de verhoudingen (14% vs 35,7%). De wet van de statistiek voor de nulhypothese is de wet van de chi-kwadraatverdeling met 1 vrijheidsgraad. Op basis van de waarden in de kruistabel is chi-kwadraat gelijk aan 170,98 [=( )²/( )] en de p-waarde < 0, De nulhypothese is dus weerlegd. We kunnen besluiten dat de verhoudingen (14% versus 35,7%) beduidend verschillend zijn. We besluiten dat personen vaker met antidepressiva behandeld worden na de institutionalisering (in vergelijking met de situatie ervoor). Dezelfde test wordt uitgevoerd voor antipsychotica en het resultaat is hetzelfde: personen worden vaker met antipsychotica behandeld na de institutionalisering (in vergelijking met de situatie ervoor). Welke zijn de andere types geneesmiddelen/atc-klassen die, naast de antidepressiva en de antipsychotica, het meest beïnvloed worden door de institutionalisering? Tabel 18 beantwoordt deze vraag. We weerhouden enkel de ATC-klassen waarvoor een absolute variatie van het aantal behandelde leden van meer dan 75 of minder dan -75 werd waargenomen. behandelde leden in de 6 maanden vóór en 6 maanden na de institutionalisering van 2011 ATC-klassen* Voor Na Verschil Aantal % totaal Aantal % totaal Aantal % N05A Antipsychotica (neuroleptica) % % % N06A Antidepressiva % % % B01A Antithrombotica % % % J07B Antivirale vaccins % % % A02B Middelen bij maagzweren en reflux % % % C03C Lisdiuretica % % % J01C Betalactam-antibiotica, penicillines % % % J01M Chinolonen % % % J01X Andere antibacteriële middelen % % % R03A Sympathicomimetica via inhalatie % % % R05C M01 C09A Expectorantia, excl. combinatiepreparaten met antitussiva Niet-steroïde anti-inflammatoire en antireumatische middelen Inhibitoren van het angiotensine-conversie-enzym (ACEI), enkelvoudig % % % % % % % % % C07A Bètablokkers, enkelvoudig % % % N06D Geneesmiddelen tegen dementie % % % tabel 18 Totaal (voorschrift voor minstens één geneesmiddel dat terugbetaald wordt door de VP) % % % *Enkel de ATC-klassen die de grootste invloed ondervinden van de institutionalisering (namelijk variatie > 75 leden) zijn opgenomen. Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen,

21 De ATC-klassen zijn geklasseerd in dalende volgorde van impact van institutionalisering (in absolute waarde). Voor alle ATC-klassen in deze tabel is er een stijging van het aantal behandelde leden na de opname in het rusthuis, met uitzondering van de niet-steroïde ontstekingswerende middelen en antireumatische middelen, waarvoor het aantal behandelde leden aanzienlijk daalt. De opname in een rusthuis verhoogt dus aanzienlijk de kans op het verbruik van minstens 1 geneesmiddel: 99% van de rusthuisbewoners neemt minstens 1 geneesmiddel in de 6 maanden na de institutionalisering terwijl dat 93% was in de 6 maanden vóór de institutionalisering. 6 Die 167 personen kregen elk minstens 1 geneesmiddel afgeleverd na hun opname en die 31 personen die geen voorschrift voor geneesmiddele hadden, namen geneesmiddelen vóór hun opname. De opname in een rusthuis had volgende gevolgen in de eerste 6 maanden na de institutionalisering (2.529 leden ): - een toename van het aantal patiënten die de volgende geneesmiddelen gekregen hebben: antipsychotica (+ 328 patiënten: een stijging van 81% van de populatie die hiermee behandeld werd in de 6 maanden vóór de institutionalisering) antidepressiva (+ 313 patiënten, + 34% van de behandelde populatie) antithrombotica (+ 281 patiënten, +26% van de behandelde populatie) antivirale vaccins (+ 248 patiënten, +38% van de behandelde populatie) - een daling van het aantal patiënten die behandeld wordt met niet-steroïde ontstekingswerende en antireumatische middelen (-123 patiënten, ofwel een daling van 26% van de populatie die hiermee behandeld worden in de 6 maanden vóór de institutionalisering) Impact op de voorschriften van geneesmiddelen 167 leden (ofwel 7% van 2.529) hadden geen voorschrift voor geneesmiddelen in de 6 maanden vóór hun opname in een rusthuis. Dit cijfer zakt naar 31 (ofwel 1%) in de eerste 6 maanden na de institutionalisering 6. De opname in een rusthuis verhoogt dus aanzienlijk de kans op het verbruik van minstens 1 geneesmiddel: 99 % van de rusthuisbewoners neemt minstens 1 geneesmiddel in de 6 maanden na de institutionalisering terwijl dat 93% was in de 6 maanden vóór de institutionalisering. Tabellen 19 en 20 geven ons informatie over de verdeling van het aantal behandelde organen en stelsels (ATC - 1e niveau) en de verdeling van het aantal afgeleverde therapeutische klassen (ATC - 4e niveau), respectievelijk in de 6 maanden vóór en de 6 maanden na de institutionalisering in Gemiddeld (idem voor de mediaan) worden 4 organen of stelsels behandeld in de 6 maanden vóór de institutionalisering en 5 in de 6 maanden na de institutionalisering. Hetzelfde geldt voor de afgeleverde therapeutische klassen, vóór en na de institutionalisering: het gemiddeld aantal (idem voor de mediaan) voorschriften voor verschillende therapeutische klassen neemt toe na de institutionalisering (overgang van 7 naar 8 klassen). In beide gevallen stellen we een polymedicatie vast die iets hoger ligt na de opname in een rusthuis. Minstens 5% van de personen die voor het eerst in 2011 geïnstitutionaliseerd werden, verbruikten geen (terugbetaalde) geneesmiddelen in de 6 maanden vóór de institutionalisering (7% om precies te zijn, zie hogerop). Na de opname in een rusthuis daalt dat aantal (overgang van 167 naar 31, zie hogerop). Samengevat: de institutionalisering doet niet alleen het aantal behandelde organen ofstelsels en afgeleverde therapeutische klassen stijgen, maar ook de kans om minstens 1 geneesmiddel te verbruiken. 21

22 verdeling van het aantal behandelde organen of stelsels (ATC - 1 e niveau) in de 6 maanden vóór en 6 maanden na de institutionalisering in 2011 A P5 P10 P25 P50 P75 P90 P95 Gemiddelde Minimum Maximum Voor tabel 19 Na Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, verdeling van het aantal afgeleverde therapeutische klassen (ATC - 4 e niveau) in de 6 maanden vóór en 6 maanden na de institutionalisering in 2011 A P5 P10 P25 P50 P75 P90 P95 Gemiddelde Minimum Maximum Voor tabel 20 Na Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, Tabel 21 stelt de verdeling van het aantal afgeleverde therapeutische klassen voor aan bewoners die in de 6 maanden vóór hun institutionalisering geen geneesmiddelen verbruikten. Hieruit kunnen we twee zaken vaststellen: - personen die vóór hun institutionalisering geen geneesmiddelen verbruikten, verbruikten er erna allemaal minstens 1. De helft hiervan kreeg 6 verschillende therapeutische klassen voorgeschreven in de 6 maanden na de opname in het rusthuis (idem voor het gemiddelde) - het aantal afgeleverde therapeutische klassen is echter kleiner dan het aantal klassen van de bewoners die reeds geneesmiddelen verbruikten vóór hun institutionalisering (tabel 20). verdeling van het aantal afgeleverde therapeutische klassen aan bewoners die in de 6 maanden vóór hun institutionalisering geen geneesmiddelen verbruikten (ATC - 4 e niveau). A P5 P10 P25 P50 P75 P90 P95 Gemiddelde Minimum Maximum Voor tabel 21 Na Bron: gegevens van de onafhankelijke ziekenfondsen, ; Uit tabel 22 blijkt dat de opname in een rusthuis een duidelijke invloed heeft op het gemiddeld dagelijks verbruik van antidepressiva en antipsychotica (standaard dagdosissen of DDD). We stellen inderdaad vast dat er een stijging is van 32% en 55% voor het verbruik van respectievelijk antidepressiva en antipsychotica bij leden die hun behandeling voortzetten bij de opname in het rusthuis. 22