Openbare verlichting Actualisering Beleidsplan

Transcriptie

1 Openbare verlichting Actualisering Beleidsplan Beleidsperiode Versie januari

2 Inhoudsopgave 1. INLEIDING Doelen Definitie Opbouw van het beleidsplan SAMENVATTING Wat moet ik? Wat heb ik? Wat wil ik? Wat kost het? Basisbeleid (=scenario 0) Welk scenario voor Reusel-De Mierden? Burgerparticipatie Beleidskeuzes Communicatie WAT MOET IK? Functie van openbare verlichting Wettelijke kaders Aansprakelijkheid wegbeheerder Installatieverantwoordelijkheid en aansprakelijkheid Elektriciteitswet Omgevingsbescherming Europese regelgeving Niet-wettelijke adviezen en aanbevelingen NSVV richtlijnen Politiekeurmerk Veilig Wonen Criteria Duurzaam inkopen Taskforce openbare verlichting WAT HEB IK? Beleidsplan OVL Verkeerscirculatieplan Concept Beleidsnotitie energiebesparing OVL Huidige situatie Algemeen Interne analyse Resultaat in kengetallen Het OVL areaal WAT WIL IK? Visie per beleidsthema Aansprakelijkheid als wegbeheerder Verlichtingsniveaus en verbeterplan Energiebesparing Visie per aandachtsgebied Donkertegebieden Lichtkleur Keuze lichtmasten Keuze lampen conventioneel of led Kengetallen Duurzaam inkopen - Energielabel Onderhoud en beheer Schilderen en remplace Beheer Stabiliteitsmetingen Beschrijving basisbeleid (= scenario 0) De belangrijkste verschillen ten opzichte van het Beleidsplan WAT KOST HET? Huidige kosten OVL Kwaliteitskeuze: scenario 0, 1, en Beschrijving scenario s en kosten Overzicht scenario s Conclusie BIJLAGEN Bijlage 1 Basisbeleid (=scenario 0) nader beschreven Bijlage 2 Energielabel Bijlage 3 Verlichtingstabellen Bijlage 4 Wegcategorisering Bijlage 5 Aanbevelingen en Programma van Eisen led-verlichting Bijlage 6 Berekening vervangingskosten Bijlage 7 Donkertegebieden Bijlage 8 Lichtkleur en kleurtemperatuur Bijlage 9 Begrippenlijst

3 SAMENVATTING 1. INLEIDING Het vigerende Beleidsplan voor de openbare verlichting in de gemeente Reusel-De Mierden is opgesteld in De laatste jaren zijn er een aantal belangrijke ontwikkelingen gaande op het gebied van Openbare Verlichting (OVL). Niet alleen technisch, (denk aan led-verlichting) maar ook maatschappelijk. De opvatting van een tiental jaren geleden dat op nagenoeg alle plaatsen openbare verlichting aanwezig moet zijn is gewijzigd in verlichting op maat. In de nieuwe richtlijnen voor openbare verlichting (ROVL 2011) is het standaard verlichten van een situatie als uitgangspunt verlaten. Er is ook aandacht voor donkergebieden. Ook de huidige techniek stelt ons in staat om meer maatwerk te leveren. De gemeente Reusel-De Mierden wil een voorbeeldfunctie vervullen op het gebied van duurzaamheid. Het terugdringen van het energieverbruik zoals verwoord in de Klimaatvisie is daarbij een van de speerpunten. 1.1 Doelen Het doel van de OVL is gebaseerd op de visie dat in een ideale situatie de OVL optimaal bijdraagt aan de verkeersveiligheid en de sociale veiligheid. Het energieverbruik dient zo laag mogelijk te zijn en er wordt gestreefd naar duurzame oplossingen. Het doel van het vaststellen van beleid is om een kader te scheppen waarbinnen de openbare verlichting effectief, kostenefficiënt en milieubewust in stand wordt gehouden binnen de daarvoor geldende wettelijke bepalingen en richtlijnen. Dit beleidsplan geeft antwoord op de vraag: Wat willen we de komende jaren? 1.2 Definitie De definitie van OVL binnen dit beleidsplan omvat alleen de bovengrondse verlichtingsmiddelen zoals masten, armaturen en lampen. De ondergrondse infrastructuur is buiten beschouwing gelaten omdat deze in beheer en eigendom van derden is. Ook sportveldverlichting is niet opgenomen in dit beleidsplan. 1.3 Opbouw van het beleidsplan Het Beleidsplan omvat zes hoofdstukken. Hoofdstuk 2, omvat een samenvatting van dit beleidsplan. Hierin is tevens opgenomen hoe de gemeente over dit plan gaat communiceren met de bewoners. Hoofdstuk 3, beschrijft de wettelijke en juridische kaders voor de openbare verlichting. Het geeft antwoord op de vraag Wat moet ik?. Hoofdstuk 4, hierin is de huidige situatie beschreven Wat heb ik?. Tevens worden aandachtspunten en knelpunten vermeld. Hoofdstuk 5, waarin beleidsaandachtspunten op het gebied van openbare verlichting en geeft antwoord op de vraag Wat wil ik? Tevens is hier een basisbeleid geformuleerd. Hoofdstuk 6, omvat het financiële gedeelte van het voorgestelde beleid en geeft antwoord op de vraag Wat kost het?. Aan de hand van een aantal beschreven scenario s wordt een beleidskeuze voor de komende jaren gemaakt. In de bijlagen is aanvullende informatie over led-verlichting, wegcategorisering en verlichtingstabellen opgenomen. 3

4 SAMENVATTING 2. SAMENVATTING In dit Beleidsplan OVL is het vigerende beleidsplan (2005) tegen het licht gehouden, geëvalueerd en aan de hand van nieuwe ontwikkelingen en wensen is een zogenaamd basisbeleid geformuleerd. Tevens is een uitvoeringsplan opgesteld. 2.1 Wat moet ik? De functie van openbare verlichting is het bevorderen van sociale veiligheid, verkeersveiligheid en leefbaarheid. De wegfunctie bepaalt de kwaliteitscriteria en het verlichtingsniveau. De openbare verlichting moet voldoen aan de wettelijke kaders die daarvoor zijn gesteld. Met name relevant zijn de elektriciteitswet, de natuurbeschermingswet en Europese regelgeving aangaande te gebruiken producten. Als wegbeheerder kan een gemeente aansprakelijk worden gesteld voor gebreken. De gemeente kan haar aansprakelijkheid beperken door de OVL-installatie goed te beheren en te onderhouden en storingen snel te verhelpen. Tevens dient de gemeente ook de installatieverantwoordelijkheid op de juiste manier te borgen. Daarnaast zijn er nationaal energiebesparingsdoelstellingen (Taskforce verlichting) overeengekomen die ook impact hebben op het terugdringen van het energieverbruik van de OVL-installatie. Ambitie is om in % energiebesparing te bereiken ten opzichte van Naast de wettelijke kaders zijn er ook richtlijnen die als uitgangspunten voor het OVL-beleid van de gemeente dienen. Met name de richtlijnen die de Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde (NSVV) uitvaardigt en de richtlijnen vanuit het Politiekeurmerk Veilig Wonen, geven uitgangspunten voor de inrichting van de OVL. Wijzigingen in de verkeersfunctie van wegen, veranderende opvattingen met betrekking tot sociale- en verkeersveiligheid en verbeteringen op technisch gebied vragen voortdurend om actualisering van het beleid. Daarbij komt dat toepassing van moderne energiezuinige producten enerzijds zorgt voor minder CO 2 uitstoot waardoor het klimaat minder wordt belast en anderzijds voor lagere energiekosten waardoor de post straatverlichting minder op de gemeentebegroting drukt. Bij de vaststelling van het Beleidsplan Openbare Verlichting in 2005 is opgenomen om het plan een keer in de vijf jaar te evalueren en zo nodig bij te stellen. De termijn waarbinnen de verbeteringsplannen worden gerealiseerd is gesteld op tien jaar. We zijn nu acht jaar verder, er is het nodige uitgevoerd en de afgelopen jaren zijn op diverse fronten nieuwe ontwikkelingen gaande op het gebied van OVL. Vooral op het gebied van milieu en daarmee verband houdende aspecten zoals lichthinder, donkertegebieden en energiebesparing. Duurzaamheid speelde in het beleidsplan van 2005 een ondergeschikte rol. Op dit moment is het met bestaande technieken mogelijk om de OVL flink te verduurzamen. 2.2 Wat heb ik? De gemeente Reusel-De Mierden heeft de afgelopen beleidsperiode naar vermogen geïnvesteerd in het verbeteren van de openbare verlichting. Vanaf 2008 is jaarlijks beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de vervangings- en verbeteringsplannen. Vanaf 2011 is dit budget weer geschrapt wegens het ontbreken van voldoende financiële middelen. De aandacht heeft zich daarna beperkt om bij reconstructies van wegen gelijktijdig de openbare verlichting aan te pakken en op het gewenste niveau te brengen. Daarbij zijn wel nieuwe duurzame materialen met een laag energieverbruik toegepast. Onder hoofdstuk 4 is in enkele grafieken het bereikte resultaat van de inspanningen tot nu toe weergegeven. Enkele hoofdpunten: Wat het verlichtingsniveau betreft voldoet op dit moment 60% aan de landelijke richtlijnen van de NSVV (=Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde). Door het vervangen van oude lampen met een laag vermogen door lampen met een hoger vermogen, het plaatsen van extra verlichting en de toename in nieuwe woongebieden is een lichte stijging van het energieverbruik te zien. Binnen de bebouwde kom is circa 80% van de ombouw naar wit licht gerealiseerd. De onderhoudstoestand van de installatie is over het algemeen voldoende. De gemiddelde leeftijd van de masten is opgelopen van 20 jaar in 2005 tot ruim 22 jaar nu. Voor de armaturen is de gemiddelde leeftijd circa 11 jaar. 4

5 SAMENVATTING Positief te vermelden is dat de afgelopen beleidsperiode het aantal masten van 40 jaar en ouder met 30% is gedaald van 603 naar 421 stuks (=14,4% van het totaal). Voor de armaturen ouder dan 20 jaar is het aantal met 39% gedaald van 666 naar 405 nu (=13,6% van het totaal). De vervangingswaarde van de OVL-installatie bedraagt 2,3 miljoen. Op dit moment staan er lichtmasten in Reusel-De Mierden. 14,4% van de masten heeft de afschrijftermijn van 40 jaar overschreden en 405 armaturen (13,6%) hebben de theoretische levensduur van 20 jaar bereikt. De totale theoretische vervangingsachterstand is becijferd op circa Om budgettaire redenen is vanaf 2011 geen jaarlijks bedrag meer gereserveerd voor vervanging en verbetering. De beschikbare budgetten voor dagelijks beheer (oplossen van storingen, aanrijdingen etc.) en remplace zijn voldoende om de OVL installatie in stand te houden. 2.3 Wat wil ik? De komende beleidsperiode wil de gemeente verder energie besparen en de openbare verlichting verduurzamen, dit met behoud of zelfs verbetering van kwaliteit. In nieuwe plannen is toepassing van duurzame energiezuinige materialen en standaardisatie inmiddels standaard. Er is een sterke behoefte om te investeren in nieuwe technieken zoals led en dimmen van openbare verlichting. Hiermee worden grote besparingen op energieverbruik verwacht. Verder zal de komende beleidsperiode indien de financiële middelen dit toelatenworden ingezet op het verbeteren van het verlichtingsniveau in bestaande straten zodat deze voldoen aan de nieuwe NSVV normen. De realisatietermijn hiervan is sterk afhankelijk van het beschikbare budget. Voorstel is om gelden vrij te maken voor het uitvoeren van energiebesparende maatregelen en het wegwerken van de vervangingsachterstand. Uitgangspunt is dat in het buitengebied geen verlichting meer wordt bijgeplaatst. Afhankelijk van de beleidskeuze worden oude armaturen met energie-onzuinige lampen vervangen door moderne in dimuitvoering. 2.4 Wat kost het? De huidige beschikbare financiële middelen voor beheer en onderhoud zijn toereikend om de OVL installatie in stand te houden. Dat betekent dat storingen worden opgelost en aanrijdingen hersteld. Voor het verbeteren en tijdig vervangen (einde levensduur) van de installatie is in de begroting van 2014 structureel een investeringsbedrag opgenomen. Kijken we naar de theoretische afschrijvingstermijnen van 40 jaar voor masten en 20 jaar voor armaturen dan is jaarlijks nodig (zie bijlage 6) om de installatie bij einde levensduur te kunnen vervangen. Doorzetten van het huidige beleid (scenario 0) met de huidige middelen zal tot een verdere vervangingsachterstand leiden en dus tot een hoger percentage van de installatie wat in de toekomst als slecht zal worden beoordeeld. Het in 2010 opgestelde rapport met energiebesparingsmogelijkheden is geactualiseerd. De voorgestelde maatregelen zoals het vervangen van SOX lampen (geel licht) door lampen met een witte lichtkleur en het vervangen van HPLN lampen worden als realistisch beoordeeld. De kosten hiervoor worden geraamd op De te bereiken energiebesparing is in conventionele uitvoering 10,5% en in led 15,7%. Om de verlichting op te waarderen naar het gewenste lichtniveau is een verbeterplan opgesteld. Er is berekend dat er circa 165 lichtmasten bijgeplaatst dienen te worden. De totale kostenraming hiervoor komt in led-uitvoering op De totale kosten voor de OVL zijn natuurlijk sterk afhankelijk van het gekozen kwaliteitsniveau (=scenario). In hoofdstuk 6 zijn de kosten per scenario weergegeven Basisbeleid (=scenario 0) Aan de hand van wensen en uitgangspunten is een zogenaamd basisbeleid (=scenario 0) geformuleerd. Met dit basisbeleid wordt de OVL-installatie in stand gehouden met conventionele materialen. Dit betekent in grote lijnen voorzetting van het huidige beleid. In dit scenario is niet voorzien in energiebesparingsmaatregelen of de uitvoering van een verbeteringsplan. Het schilderwerk wordt opgevangen in de onderhoudskosten. 5

6 SAMENVATTING Het basisbeleid omvat de volgende hoofduitgangspunten: De verlichting wordt uitgevoerd conform de richtlijnen van de NSVV de ROVL 2011 (Richtlijnen Openbare Verlichting 2011). De functie van de weg zoals vast gelegd in het gemeentelijk Verkeerscirculatieplan- en Verkeersveiligheidsplan GVVP ( ) dient als uitgangspunt voor het vast te stellen verlichtingsniveau. Uitgangspunt is toepassing van conventionele materialen. Dimbare verlichting in witte lichtkleur is bij nieuwe werken standaard. Voortzetting van het huidige onderhoudsniveau, wat betekent dat er geen schilderwerk wordt uitgevoerd. Nieuwe aanleg en vervanging voldoen aan de duurzaamheidcriteria. De afschrijvingstermijn voor bestaande stalen thermisch verzinkte en gecoate masten wijzigt van 25 naar 40 jaar. De afschrijvingstermijn voor armaturen wijzigt van 25 naar 20 jaar Welk scenario voor Reusel-De Mierden? Een van de ambities van de gemeente is om de komende jaren energie te besparen op de openbare verlichting. In hoofdstuk 6 is een aantal scenario s weergegeven waarbij in scenario 0 de minste energie (0%) wordt bespaard en in scenario 2 het meeste (25%). Als aanvulling op het beschreven basisbeleid kan worden gekozen voor een van de beschreven scenario s waarbij de keuze is gebaseerd op de volgende beleidsaspecten: Wel/niet voldoen aan de NSVV richtlijnen. Doorgaan met conventionele lampen of toepassing van led-verlichting. Wel/niet voldoen aan de doelstelling om jaarlijks circa 2% minder energie te gebruiken. Wegwerken van de vervangingsachterstand. Toewerken aan een duurzame OVL-installatie. De keuze voor scenario 0 betekent voortzetting van het huidige beleid. Met dit scenario zal de technische staat van de installatie verder afnemen. In scenario 0 zijn geen bedragen opgenomen voor uitvoering van een verbeteringsplan, maatregelen voor energiebesparing of het uitvoeren van schilderwerk. Het meest ambitieuze scenario is 2. Dit komt voor een groot gedeelte tegemoet aan de gestelde energiebesparingsdoelstelling zoals dit als ambitie is voorgesteld door de Taskforce verlichting. Dit scenario lijkt het beste aan te sluiten op de ambities van de gemeente Reusel-De Mierden. Keuze voor scenario 2 Voorstel is om te kiezen voor scenario 2. Dit scenario sluit het beste aan bij de ambitie van de gemeente. In deze situatie wordt het huidige beleid voortgezet en is led-verlichting de standaard. Aanvullend worden energiebesparingsmaatregelen en schilderwerkzaamheden uitgevoerd. Alle SOX verlichting (geel licht) en oude HPLN verlichting, circa 700 lampen worden omgebouwd naar verlichting met een witte lichtkleur in led-uitvoering. Verder worden ook het verbeterplan en alle nieuwe verlichtings- en vervangingsplannen uitgevoerd in led-verlichting. De totaal te bereiken energiebesparing in dit scenario is circa 25%. Scenario 2 scoort op de beleidsaspecten als volgt: 2.5 Burgerparticipatie Wat het verlichtingsniveau betreft wordt voldaan aan de richtlijnen van de NSVV. Het behalen van de doelstelling om in % energie te besparen ten opzichte van 2007 blijkt in de praktijk erg lastig. Uitgaande van een uitvoeringstermijn van vijf jaar voor de ombouw naar wit licht (led) is in 2018 een energiebesparing van 15,7% bereikt. Dit komt neer op circa 1,5% per jaar. Als in de toekomst alle verlichting is omgebouwd naar led is de berekende energiebesparing circa 25%. In dit scenario wordt de vervangingsachterstand weggewerkt met als resultaat een verbetering van de kwaliteit van de gehele installatie. Dit scenario is duurzaam. De gemeente Reusel-De Mierden heeft zich in de Kadernota Burgerparticipatie 2013 uitgesproken te willen investeren in de betrokkenheid van de burgers bij het vaststellen en uitvoeren van beleid. De afspraken hieromtrent worden nog vastgelegd in een beleidsnotitie burgerparticipatie en een daaruit volgend uitvoeringsplan. Aan dit uitvoeringsplan wordt nog gewerkt. 6

7 SAMENVATTING Beleidskeuzes In dit beleidsplan voor de openbare verlichting is vastgelegd op welke wijze de gemeente de openbare verlichting effectief, kostenefficiënt en milieubewust in stand denkt te houden binnen de daarvoor geldende wettelijke bepalingen en richtlijnen. Ook is beargumenteerd waarom gekozen wordt voor een bepaald beleid, zoals de toepassing van verlichting met een witte kleur en dimbare verlichting. Verder is er aandacht voor het donkertebeleid en is voorgesteld te onderzoeken of in bepaalde situaties verlichting kan worden verwijderd of vervangen door andere maatregelen Communicatie In de Kadernota Burgerparticipatie is aangegeven dat in eerste instantie dient te worden bepaald welke groepen relevantie hebben met het onderwerp en dus dienen te worden betrokken in de communicatie. Daarnaast is een participatieladder voorgesteld en dient de rolverdeling in het af te leggen traject duidelijk te zijn. Hierbij kan worden gekozen tussen meebeslissen, coproduceren, adviseren, raadplegen en informeren. Betrokken partijen Het onderwerp openbare verlichting zal in eerste instantie burgers raken wanneer de verlichting niet goed functioneert of wanneer ergens verlichting ontbreekt. In dit beleidsplan is beleid geformuleerd dat ervoor moet zorgen dat de openbare verlichting tijdens de donkere uren goed functioneert en bijdraagt aan een veilige omgeving. Kijken we naar de invloed voor burgers om dit beleid bij te sturen dan is dat beperkt. Verderop in het traject - tijdens de uitvoering van het verbeteringsplan - worden burgers daadwerkelijk betrokken en via de dorpsraden geraadpleegd. Informeren van de dorpsraden van Hooge Mierde, Lage Mierde en Hulsel en het Ouderpanel is, wat het voorgestelde beleid betreft voldoende. Dit in overleg met de dorps coördinator. Om de burgers in Reusel (wat nog geen dorpsraad heeft) te informeren wordt de berichtgeving op de gemeentelijke website en in het plaatselijk nieuwsblad geplaatst. Verbeteringsplan Uit dit beleidsplan volgt een verbeteringsplan voor de openbare verlichting. Hierbij wordt in diverse straten de verlichting op het gewenste niveau gebracht. Dit kan door het vervangen van een armatuur of het bijplaatsen van lichtmasten. Het verbeteringsplan is gebaseerd op metingen in de praktijk en eigen waarnemingen. Het is raadzaam om voor het opstellen van het verbeteringsplan dorpsraden te raadplegen over donkere plekken en onveilige situaties. De realisatie van het verbeteringsplan dient in overleg met de betrokken burgers plaats te vinden. Immers bij het verplaatsen van lichtmasten kan niet worden voorkomen dat de vertrouwde lichtsituatie bij woningen in een straat veranderd. Bewoners worden hiermee direct geconfronteerd. Om die reden dienen alle betrokken burgers bij het opstellen van het verbeteringsplan en de uitvoering te worden geïnformeerd. Dit kan door het verbeteringsplan voor de openbare verlichting, voor de daadwerkelijke uitvoering voor de burgers ter inzage te leggen. In dit stadium worden opmerkingen en klachten, indien daar belangstelling voor is direct besproken en overlegd met de betrokken burger. Samenvattend Informeren: het beleidsplan op de agenda plaatsen bij de dorpsraden Hooge Mierde, Lage Mierde en Hulsel. Overige burgers informeren via publicatie van het beleidsplan op de gemeentelijke website en in het plaatselijke nieuwsblad. Voor uitvoering van het verbeteringsplan dit voor de betrokken burgers ter inzage leggen. Opmerkingen en klachten worden in dit stadium nog meegenomen in het plan. Raadplegen: voor het inventariseren van donkere en onveilige plekken de dorpsraden Hooge Mierde, Lage Mierde en Hulsel actief benaderen. Overige burgers hierin betrekken door publicatie van het beleidsplan op de gemeentelijke website en het plaatselijke nieuwsblad 7

8

9 WAT MOET IK? 3 WAT MOET IK? Dit hoofdstuk beschrijft de wettelijke en juridische kaders voor de openbare verlichting. Het geeft antwoord op de vraag wat moet ik? 3.1 Functie van openbare verlichting De functie van openbare verlichting is het bevorderen van sociale veiligheid, verkeersveiligheid en leefbaarheid. De functies bepalen de kwaliteitscriteria en de verlichtingsniveaus. De sociale veiligheid hangt samen met de mate waarin weggebruikers de omgeving overzichtelijk vinden. Dit betekent dat personen op een bepaalde afstand te herkennen zijn en dat objecten goed waarneembaar zijn. Als er verlichting is geplaatst, dan betekent dit niet automatisch dat dit gebied ook veilig is, hier zijn meer factoren bepalend. Denk aan sociale controle en het niveau van onderhoud. De gemeente kan er ook bewust voor kiezen om niet te verlichten om zo te ontmoedigen dat men zich begeeft op een bepaalde plek. Het is dan wel belangrijk dat er een alternatieve route voor handen is. De lichttechnische eisen zijn standaard gebaseerd op een persoon van circa 40 jaar. Bij een hogere leeftijd neemt het benodigde lichtniveau sterk toe. Uit onderzoek blijkt dat met wit licht eerder gezichten worden herkend. Het eerder herkennen van gezichten vergroot het gevoel van sociale veiligheid. Tevens is aangetoond dat mensen zich veiliger voelen bij wit licht. Verlichting kan ook de verkeersveiligheid bevorderen. Verkeersdeelnemers kunnen elkaar beter zien en de weg is vaak ook overzichtelijker. Leefbaarheid en sfeer van de openbare ruimte is bepalend voor hoe men zich voelt in de openbare ruimte. OVL vervult daarbij een belangrijke rol. Niet alleen het type armaturen en masten, het lichtniveau maar ook het niveau van onderhoud dragen bij aan de sfeer die het gebied uitstraalt. In de onderstaande tabel staan de mate van veiligheid per openbare ruimte type weergegeven. Openbare ruimte Sociale veiligheid Verkeersveiligheid Leefbaarheid Hoofdontsluitingswegen Wijkontsluitingswegen Erftoegangswegen/verblijfsgebied/ winkelgebied Wettelijke kaders Er zijn op dit moment geen wetten en regelgeving op het gebied van openbare verlichting. Wel is er regelgeving omtrent aansprakelijkheid en regels voor materiaalgebruik Aansprakelijkheid wegbeheerder De gemeente Reusel-De Mierden is eigenaar van het publieke domein. De gemeente kan als eigenaar verantwoordelijk worden gesteld voor geleden schade als de openbare ruimte, inclusief de openbare verlichting, niet voldoet aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen (art. 6:162 BW en art. 6:174 BW). Hoewel het wettelijk niet is vastgelegd dat een weg of openbare ruimte verlicht moet worden, kan het ontbreken van verlichting of onjuiste verlichting wel worden aangemerkt als het plegen van een onrechtmatige daad, waaruit schadeplichtigheid kan ontstaan. Aansprakelijkheid kan worden beperkt door (zie hoofdstuk 5.1.1): Het periodiek en systematisch uitvoeren van inspecties en onderhoud. Een systeem van rationeel beheer (vervangingsplan, beleidsplan). Een goed werkend klachtensysteem. Snel handelen bij het verhelpen van schades en storingen Installatieverantwoordelijkheid en aansprakelijkheid De gemeente is verantwoordelijk voor de veiligheid van haar burgers en ambtenaren. Voor wat betreft het veilig werken met elektrische installaties is in de Arbowet vastgelegd hoe de veiligheid gewaarborgd moet worden. Onder deze installaties vallen onder meer de openbare verlichting, verkeerregelinstallaties maar ook bijvoorbeeld installaties in tunnels, sluizen, 9

10 WAT MOET IK? gemalen en rioleringsinstallaties. Op vrijwel alle installaties in de openbare ruimte zijn de laagspanningsnormen NEN 1010 en NEN 3140 van kracht, en op sommige installaties de hoogspanningsnormen NEN-EN-IEC en NEN-EN In de Arbowetgeving is voor elektrotechnische installaties voorgeschreven dat de eigenaar van deze installaties de verantwoordelijkheden die voortvloeien uit aanleg, beheer en onderhoud van deze installaties, moet vastleggen in schriftelijke procedures. Indien er binnen de gemeente geen installatieverantwoordelijke expliciet is aangewezen en vastgelegd, dan valt die taak automatisch toe aan de hoogste functionaris. Hij of zij is persoonlijk aansprakelijk indien de installatie resulteert in een onveilige situatie op straat of als werkzaamheden onveilig worden uitgevoerd. Voor fouten bij werkzaamheden en voor gebruik in het algemeen is dan de gemeentesecretaris verantwoordelijk (het bovengrondse deel van de installatie). Het is belangrijk om een zogenaamde installatieverantwoordelijke aan te wijzen. Hiermee wordt de verantwoording voor een veilige elektronische bedrijfsvoering bij deze (rechts)persoon neergelegd. De aanwijzing dient door de bestuurder te worden gedaan en dient ook te worden geaccepteerd door de installatieverantwoordelijke. De installatieverantwoordelijke kan een persoon zijn uit de eigen organisatie of worden ingeleend. Ook een rechtspersoon (een bedrijf) kan worden aangewezen als installatieverantwoordelijke. Gezien de eisen die gesteld worden aan de installatieverantwoordelijke en de middelen waar deze over moet beschikken, is het aan te bevelen om voor de installatieverantwoordelijkheid een rechtspersoon aan te wijzen. Zodoende is ook de permanente beschikbaarheid en de continuïteit geborgd. Organisatie De gemeente dient installatieverantwoordelijkheid op de juiste wijze te organiseren. Zij kan dit doen door: Een inventarisatie uit te voeren; Werkprocedures en veiligheidsmaatregelen vast te leggen; Instructies te verzorgen en te controleren op naleving; Een onderhoudssysteem op te zetten; Inspecties uit te voeren en rapportages te verzorgen. De implementatie van genoemde zaken kan worden verzorgt door derden. Tevens kan de installatieverantwoordelijkheid worden verwerkt in het onderhoudsbestek of als EMVIcriterium in de aanbestedingsleidraad Elektriciteitswet Netbeheerders onderhouden het netwerk van stroomkabels, ze transporteren elektriciteit en ze lossen storingen op. Hoe de netbeheerders dat moeten doen staat in zogeheten codes. Codes zijn uitwerkingen van de Elektriciteitswet en bevatten allerlei regels over hoe de netbeheerders zich moeten gedragen. Er staat ook in welke verantwoordelijkheid klanten van netbeheerders hebben. De procedure voor de totstandkoming van wijzigingen van de codes staat in de artikelen van de Elektriciteitswet Sinds juli 2004 is de Interventiewet van kracht. Deze wet wil bijdragen aan verscherpt toezicht op de netbeheerders en bescherming van de consument. Een concrete wijziging van de elektriciteitswet als gevolg van de Interventiewet richt zich onder andere op de openbare verlichting. Het geeft de wegbeheerder de mogelijkheid om zelf een gecertificeerd bedrijf in te huren om aansluitingen te realiseren of delen van het beheer uit te voeren Omgevingsbescherming De flora- en fauna wet beschermt de leefgebieden van diverse dieren- een plantensoorten. Indien de verlichting verstoort kan er besloten worden verlichting aan te passen of te verwijderen. De Natuurbeschermingswet 2005 regelt de bescherming van de Nederlandse beschermde natuurmonumenten Europese regelgeving Waar materialen aan moeten voldoen is beschreven in de Europese Regelgeving. Bepaalde producten mogen in Europa allen op de markt worden gebracht als zij voorzien zijn van een CE-markering. Op het gebied van OVL dienen alle materialen te zijn voorzien van het CE-merkteken. Het is verstandig dat gemeenten alleen producten voorzien van een CE-markering toepast. 10

11 WAT MOET IK? Vanuit Europa is er ook een afvalstoffenlijst opgesteld. Gasontladingslampen staan op deze lijst en behoren tot chemisch afval, dat via erkende verwerkingsbedrijven verwerkt moet worden. 3.3 Niet-wettelijke adviezen en aanbevelingen Naast de wettelijke kaders zijn er nog adviezen, richtlijnen en aanbevelingen die het merendeel van de gemeenten als uitgangspunt voor hun OVL-beleid hanteren NSVV richtlijnen De Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde (NSVV) heeft samen met het Nederlands Normalisatie Instituut (NNI) in 2002 de Nederlandse Praktijkrichtlijnen voor Openbare Verlichting (NPR ) opgesteld. Deze richtlijn - gebaseerd op Europese normen - is in veel gemeenten, ook in Reusel-De Mierden als leidraad voor de OVL gehanteerd. In 2011 heeft de NSVV op verzoek van de Taskforce Verlichting ondersteund door Agentschap NL de bestaande NPR herschreven en een nieuwe aanbeveling de Richtlijn voor Openbare Verlichting 2011 (ROVL 2011) uitgegeven. Belangrijk verschil met de vorige richtlijn is dat het standaard verlichten van een situatie als uitgangspunt is verlaten. Dit onderdeel is nieuw ten opzichte van de NPR In veel situaties kan, om verschillende redenen, gekozen worden voor alternatieve verlichtingsvormen of zelfs niet verlichten. Als uit de afweging de keuze 'verlichten' gemaakt wordt, dan wordt vervolgens aanbevolen de in deze richtlijn beschreven systematiek te hanteren om te komen tot een verlichtingsinstallatie, die voldoet aan de gevonden lichttechnische kwaliteitscriteria Politiekeurmerk Veilig Wonen Dit keurmerk is een initiatief ter voorkoming van criminaliteit in de woonomgeving. De kans dat een gelegenheidsinbreker zijn slag slaat in een wijk die voldoet aan de eisen van het PKVW is statistisch twee keer zo klein dan in een wijk zonder dit keurmerk. Dit keurmerk is gebaseerd op de NSVV richtlijnen en omvat een drietal deelcertificaten. Alle deelcertificaten tezamen vormen het PKVW. Het deelcertificaat Veilige Woonomgeving omvat de openbare verlichting in verblijfsgebieden. Hierbij eist het politiekeurmerk dat alle openbare ruimte verlicht is, bijvoorbeeld ook achterpaden. Wat het verlichtingsniveau betreft stelt het keurmerk dat het woongebied helder, niet verblindend en gelijkmatig verlicht moet zijn. De verlichting moet bovendien tijdens de donkere uren van een etmaal continu branden. De gemeente Reusel-De Mierden heeft tot nu toe het Politiekeurmerk gedeeltelijk voorgeschreven in nieuwe projecten Criteria Duurzaam inkopen In februari 2010 is in opdracht van VROM door Agentschap NL (SenterNovem) de nota Criteria voor duurzaam inkopen voor inkopen van OVL gepubliceerd. Deze criteria worden periodiek bijgesteld en kenbaar gemaakt aan de gemeenten via PIANOo 1 Expertisecentrum voor aanbesteden ( De nota biedt de mogelijkheid een energiebesparingsdoelstelling en een ontwerp- en inkooprichtlijn te definiëren. De ambitie van de rijksoverheid is om vanaf 2010 bij al haar inkopen duurzaamheid als criterium mee te nemen, voor gemeenten is dit 75%. Alle partijen streven naar 100% in Om de doelstelling te bereiken zijn duurzaamheidscriteria ontwikkeld. Voor de productgroep openbare verlichting betreft het hier in hoofdzaak: Een minimum eis voor de energieprestatie van de OVL installatie aan label D van de Handleiding Energielabeling Openbare Verlichting; Bij nieuwbouw van een OVL installatie, of bij complete vervanging van lampen en armaturen van een openbare verlichtingsinstallatie, dient de installatie technisch geschikt te zijn om gedimd te worden; Voorschriften aan het gestelde vermogen voor lichtmastreclame; 1 PIANOo, Expertisecentrum Aanbesteden heeft als taak het inkopen en aanbesteden bij alle overheden te professionaliseren. Met oog voor rechtmatigheid én doelmatigheid. Professionele inkoop draagt bij aan het beleid van de organisatie en biedt value for tax payers' money. 11

12 WAT MOET IK? Grenswaarden aan het vluchtige aandeel organische stoffen bij conserveringswerken. Genoemde duurzaamheidscriteria worden als criteria meegenomen bij aanbesteding van werken voor de openbare verlichting Taskforce openbare verlichting In het verdrag van Kyoto is bepaald dat de uitstoot van CO2 moet worden gereduceerd. Het jaar 1990 is genomen als uitgangspunt en men wil de reductie trapsgewijs tot stand brengen. In 2012 moet een 6% reductie zijn bereikt oplopend tot 20% in Als uitvloeisel van het Kyoto protocol heeft de landelijke politiek aandacht gegeven aan openbare verlichting. In 2007 is de Taskforce verlichting in het leven geroepen die tot doel had de gemeenten te informeren over de mogelijkheden van energiebesparing en lichthinderreductie. De Taskforce heeft daarnaast een trapsgewijze ambitie neergelegd om op het gebied van openbare verlichting energiebesparing te realiseren is daarbij gekozen als referentiejaar: In 2011 wordt een energiebesparing gerealiseerd van 15%. In 2013 wordt een energiebesparing gerealiseerd van 20%. In 2020 wordt een energiebesparing gerealiseerd van 30%. De gemeente wil in haar beleid aansluiten bij de ambitie zoals voorgesteld door de Taskforce verlichting. 12

13 WAT HEB IK? 4. WAT HEB IK? Dit hoofdstuk beschrijft de huidige situatie en de kwaliteit en kwantiteit van de aanwezige openbare verlichting. Op basis van wat er is bereikt kan het huidige beleid worden bijgestuurd. 4.1 Beleidsplan OVL 2005 Het huidige beleidsplan voor de openbare verlichting is opgesteld in Dit plan omvat naast de beleidsnotitie ook een kwaliteitsbeoordeling en verbeteringsplan. Het beleidsplan is de afgelopen beleidsperiode leidraad geweest voor het beheer en instandhouding van de OVL in de gemeente Reusel-De Mierden. Enkele hoofduitgangspunten uit het plan van 2005 zijn: De openbare verlichting dient te voldoen aan de Richtlijnen van de NSVV de NPR Het verlichtingsniveau is gerelateerd aan de functie van de weg welke is vastgelegd in het Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan GVVP. Men volgt de ontwikkelingen van het Politiekeurmerk Veilig Wonen en past deze eventueel toe in woonwijken. Binnen de bebouwde wordt wit licht toegepast. Er is voor gekozen geen dimbare verlichting toe te passen. Ongeveer 80% van de verlichting is nachtbrander. Deze situatie handhaven. In principe thermisch verzinkte lichtmasten toepassen voorzien van een poedercoating. Onderhoudswerkzaamheden structureel en volgens een programma uit te voeren. Groepsremplace toepassen. Masten schilderen om de 8 jaar. De OVL-installatie dient te voldoen wat betreft de veiligheid technische eisen aan de voorschriften NEN 1010 en NEN De afschrijvingstermijnen voor masten en armaturen vast te stellen op gemiddeld 30 jaar. Advies- en beheerwerkzaamheden uitbesteden aan derden. Het verbeteringsplan realiseren binnen een termijn van 10 jaar. 4.2 Verkeerscirculatieplan Het huidige Gemeentelijke Verkeerscirculatieplan en Verkeersveiligheidsplan (GVVP) voor de gemeente Reusel-De Mierden dateert uit Dit plan is gebaseerd op een duurzame inrichting van gebieden. Per kern is een analyse gemaakt van de knelpunten en is tevens aan gebieden een categorie toegekend. Deze wegcategorisering staat aan de basis van de vormgeving van de weginrichting en is het uitgangspunt voor het gewenste verlichtingsniveau op een bepaald weggedeelte of gebied. In dit beleidsplan voor de OVL is voor de wegcategorisering uitgegaan van het GVVP Wegcategorisering In het GVVP worden globaal de volgende gebieden genoemd: 30 km gebied in de kernen; 60 km erftoegangsweg, buiten de bebouwde kom; Gebiedsontsluitingsweg, binnen- en buiten de bebouwde kom; Gebiedsontsluitingsweg met regionale functie, binnen en buiten de bebouwde kom; Bedrijventerreinen; Winkelgebied. 13

14 WAT HEB IK? 4.3 Concept Beleidsnotitie energiebesparing OVL In 2010 is door de gemeente een concept Beleidsnotitie Energiebesparing OVL geschreven. In deze conceptnotitie zijn maatregelen beschreven die moeten zorgen voor energiebesparing bij de openbare verlichting. De beleidsnotitie geeft een beeld van de OVL in 2010 met daarbij mogelijkheden voor energiebesparing vertaald naar normeringen en kostenindicaties. Aanleiding voor de notitie is de door Taskforce gestelde ambitie om energie te besparen. Vooruitlopend op te herschrijven beleidsplan OVL is voorgesteld om na besluitvorming op hoofdlijnen de vastgelegde uitgangspunten te vertalen naar een uitvoerings- en onderhoudsprogramma. De voorgestelde maatregelen zijn (nog) niet in een concreet uitvoeringsprogramma opgenomen. In dit beleidsplan zijn alle voorgestelde maatregelen uit de beleidsnotitie opnieuw tegen het licht gehouden en waar nodig geactualiseerd. 4.4 Huidige situatie Algemeen De gemeente Reusel-De Mierden heeft de afgelopen beleidsperiode naar vermogen geïnvesteerd in het verbeteren van de OVL en vervangen van afgeschreven armaturen en lichtmasten. Het totale verbeteringsplan werd in 2005 geraamd op circa Daarvoor en vanaf 2008 is drie jaar lang in totaal uitgegeven voor verbetering van de OVL. Vanwege het ontbreken van financiële middelen heeft vanaf 2011 geen vervanging of verbetering van de openbare verlichting meer plaats gevonden. De aandacht heeft zich beperkt om bij reconstructies van wegen gelijktijdig de openbare verlichting aan te pakken en op het gewenste niveau te brengen. Op dit moment is circa 25% van het verbeteringsplan gerealiseerd. Omdat er vanaf 2011 geen bedragen meer op de begroting zijn opgenomen voor het vervangen van masten en armaturen bij einde levensduur is op basis van de theoretische levensduur de totale vervangingsachterstand op dit moment naar schatting circa Voor dagelijks onderhoud zoals oplossen van storingen en remplace zijn de opgenomen bedragen in de begroting voldoende. Enkele andere gegevens over de huidige situatie zijn: Gezien de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van aandacht voor donkergebieden en het voorkomen van lichthinder en lichtvervuiling is al enkele jaren een pas op de plaats gemaakt met het uitbreiden van de OVL in het buitengebied. De aandacht beperkt zich tot het vervangen en in stand houden van de verlichting. Door het vervangen van oude lampen met een laag vermogen door lampen met een hoger vermogen, het plaatsen van extra verlichting en de toename in nieuwe woongebieden is een lichte stijging van het energieverbruik te zien. Het voornemen om SOX verlichting (geel licht) in woongebieden te vervangen door wit licht is voor een groot gedeelte (80%) gerealiseerd. Sinds 2005 is het totale aandeel SOX lampen in de gemeente met 65% afgenomen. De onderhoudstoestand van de installatie is over het algemeen redelijk. Er is nog wel sprake van een vervangingsachterstand. Positief te vermelden is dat de afgelopen beleidsperiode het aantal masten van 40 jaar en ouder met 30% is gedaald van 603 naar 421 stuks. Voor de armaturen ouder dan 20 jaar is het aantal met 39% is gedaald van 666 naar 405 nu. Op dit moment voldoet circa 60% van de verlichting binnen de bebouwde kom aan de gestelde normen voor het verlichtingsniveau. Om ervaring op te doen met led-verlichting is in 2013 een project fietspad Vooreind en het parkje Molenakkers als pilot opgezet. Hier is groene ledverlichting toegepast. Ook is rondom de VOV-halte de verlichting opgewaardeerd naar led. De budgetten voor dagelijks onderhoud zijn voldoende. Er wordt groepsremplace toegepast. Vanaf 2012 is geen schilderwerk meer uitgevoerd vanwege bezuinigingsmaatregelen Interne analyse De afdeling Ruimte heeft een coördinerende rol voor de organisatie van de OVL. Dit geldt zowel op het gebied van beheer en onderhoud als de aanleg van nieuwe installaties. Het dagelijkse administratieve beheer is sinds 2012 uitbesteed. Samen met de 5-14

15 WAT HEB IK? Kempengemeenten heeft de gemeente de beschikking over een GBI-systeem van Oranjewoud. De controle op herstel van de storing en de financiële afhandeling is bij een derde partij als regisseur ondergebracht. Voor herstel van storingen en preventief onderhoud heeft de gemeente voor drie jaar een raamovereenkomst met onderhoudsaannemer Heijmans gesloten. De huidige organisatiestructuur voor de OVL wordt als efficiënt ervaren. Het onderbrengen van het administratief beheer en het herstel van storingen bij derden wordt als positief ervaren. Inwoners kunnen storingen telefonisch of via de website melden bij het meldpunt van de gemeente. De gemeente heeft op ieder moment de beschikking over de actuele status van de OVL en daarmee grip op de situatie Resultaat in kengetallen De afgelopen jaren is een gedeelte van het verbeteringsplan uit 2005 gerealiseerd. Ook in de diverse reconstructieplannen is het verlichtingsniveau op het gewenste niveau gebracht. Binnen de bebouwde kom is geel SOXverlichting vervangen door wit licht. De resultaten van deze inspanningen zijn ingebracht in de module kengetallen uitgegeven door Agentschap NL en vervolgens zichtbaar gemaakt in enkele grafieken. Een korte toelichting op de grafieken: Het totale lampsysteemrendement van de OVL installatie is de afgelopen jaren met bijna 8% afgenomen. Het lampsysteemrendement is een indicatie van de energie-efficiënte van de OVL-installatie. Anders gezegd: hoeveel licht wordt er geproduceerd met een bepaalde hoeveelheid energie. Hoe hoger dit getal hoe beter. De afname is veroorzaakt door het vervangen van SOX lampen (geel licht) door PLL lampen (wit licht). De SOX lamp heeft namelijk een hoger lampsysteemrendement dan alle andere lampen, maar heeft als slechte eigenschap een zeer slechte kleurweergave. Het energieverbruik is sinds 2007 toegenomen met 10%. Dit is veroorzaakt door uitbreiding van de OVL-installatie bij reconstructies en nieuwbouw. Lichtstroomproductie en energieverbruik Onderstaande grafiek geeft de ontwikkeling weer tussen het lampsysteemrendement 2, het energieverbruik, de lichtstroomproductie 3 en het aantal lampen in de periode Verhouding tussen de totale hoeveelheid licht die het openbare verlichtingssysteem kan produceren en de totale energieopname van het systeem. (Lumen/Watt). Geeft de mate van energie-efficiëntie van het OVL-systeem weer. 3 De maat voor de productie van de OVL in een gemeente wordt aangegeven als de lichtstroomproductie. Deze lichtstroomproductie wordt uitgedrukt in mega lumen per uur (MLh) en levert het totaal aantal lumenuur op dat daadwerkelijk theoretisch door de OVL in een jaar wordt geproduceerd. Dit kengetal kan in samenhang met de exploitatiekosten worden gebruikt om de OVL te sturen en tevens worden ingezet voor benchmarking. 15

16 WAT HEB IK? Energieverbruik Het verloop van het energieverbruik is zichtbaar gemaakt in de volgende grafiek. Op dit moment is 2% van de lampen uitgevoerd met een dimfunctie met als gevolg een vermindering van het energieverbruik met kwu (= bijna 1%). Verdeling lampsoorten De afgelopen beleidsperiode is gewerkt aan het vervangen van de bestaande SOX verlichting (geel licht) door witte PLL verlichting. De verschuiving binnen de toegepaste soorten is zichtbaar in onderstaande figuren. Hierin is duidelijk te zien dat de vervanging heeft plaatsgevonden door een toename van het aandeel PLL lampen ten koste van de SOX lampen Het OVL areaal De vervangingswaarde van de gehele OVL installatie (circa lichtobjecten) in Reusel-De Mierden bedraagt circa 2,3 miljoen. De gemiddelde leeftijd van de masten is 22 jaar en voor armaturen is dit 11 jaar. De omvang aan verlichtingsmiddelen is als volgt samengesteld (per 1 januari 2013): Aantal lichtmasten stuks Aantal armaturen stuks Aantal lampen stuks 16

17 WAT HEB IK? Genoemde aantallen zijn inclusief abri s, plattegrondborden, ANWB masten, schijnwerpers en grondspots. Ouderdom OVL bestand De leeftijdsopbouw van masten en armaturen is als volgt samengesteld. Bij afschrijvingstermijnen van 40 jaar voor een mast en 20 jaar voor een armatuur hebben op dit moment 421 masten en 405 armaturen het einde van hun theoretische levensduur bereikt. Leeftijdsopbouw OVL Leeftijdsgroep Aantal armaturen Aantal masten Jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar > 40 jaar Totaal In onderstaande figuren is het aantal masten en armaturen met plaatsingsjaar weergegeven. 17

18 WAT HEB IK? Aantal lampen Als gevolg van areaaluitbreiding is het aantal lampen sinds 2007 met 10% toegenomen van stuks in 2005 tot stuks nu. Schakel- en dimtijden De verlichting wordt in de gemeente Reusel-De Mierden in alle kernen astronomisch geschakeld. Dit wordt geregeld door Enexis. De gemeente heeft hierop geen invloed. De gehele verlichting wordt bij zonsondergang ingeschakeld en alle lampen die branden op een nachtrooster worden een kwartier voor zonsopkomst weer uitgeschakeld. De lampen die branden op een avondrooster worden in de kernen Hooge Mierde, Lage Mierde en Hulsel dagelijks uitgeschakeld om uur. Voor de kern Reusel is dit uur. s Ochtends om uur schakelt gedurende de wintermaanden de gehele verlichting weer in. Verlichting voorzien van statische dimunits schakelen gelijktijdig met de nachtverlichting. De branduren per jaar per lampsoort zijn voor een avondbrander uur en een nachtbrander 4154 uur. Lampen voorzien van een dimunit branden gelijk aan het aantal uren van een nachtbrander maar worden circa uur gedimd. Op dit moment is 14% van de lampen op avond geschakeld, 84% op nacht en 2% is uitgevoerd als dimschakeling. In een grafiek ziet het verloop van de brander typen per lamp sinds 2005 er als volgt uit: 18

19 WAT WIL IK? 5. WAT WIL IK? Het eerder beschreven doel van de OVL is gebaseerd op de visie dat in een ideale situatie de OVL optimaal bijdraagt aan de verkeersveiligheid en de sociale veiligheid. Hierbij dient het energieverbruik zo laag mogelijk te zijn en worden duurzame oplossingen nagestreefd. Om aan deze visie inhoud te geven zijn in dit hoofdstuk enkele beleidsthema s en aandachtsgebieden opgenomen met de mogelijke knelpunten en keuzemogelijkheden. Daarmee kan de vraag worden beantwoord wat wil ik?. 5.1 Visie per beleidsthema Aanvullend op de eerder beschreven algemene visie zijn hierna enkele belangrijke beleidsthema s beschreven met per thema de keuzemogelijkheden Aansprakelijkheid als wegbeheerder De gemeente streeft ernaar de aansprakelijkheid op het gebied OVL zoveel mogelijk te beperken. In de onderstaande tabel is weergegeven op welke wijze de gemeente haar aansprakelijkheid heeft beperkt. Aansprakelijkheid kan worden beperkt door: Het periodiek en systematisch uitvoeren van inspecties en onderhoud. Een systeem van rationeel beheer (meerjaren vervangingsplan, beleidsplan). Een goed werkend klachtensysteem Snel handelen bij het verhelpen van schades en storingen. De gemeente Reusel-De Mierden heeft dit als volgt geregeld: Het onderhoud van de openbare verlichting wordt verzorgd door de onderhoudsaannemer. Controle en inspecties vinden plaats door een onafhankelijk bureau met de rol van regisseur. De gemeente heeft in de afgelopen jaren een vervangingsplan uitgevoerd. Meldingen van burgers worden telefonisch of via de website aangenomen. Deze meldingen worden geregistreerd in het GBI systeem waarna de onderhoudsaannemer de storing verder afhandelt. In het onderhoudsbestek zijn termijnen opgenomen waarbinnen storingen door de aannemer moeten worden opgelost Verlichtingsniveaus en verbeterplan Hierbij kan een keuze worden gemaakt tussen wel of niet voldoen aan de NSVV richtlijnen. In nieuwe wijken en verbeteringsplannen is tot nu in Reusel-De Mierden het beleid gevoerd om te voldoen aan de (oude) landelijke richtlijnen van de NSVV, de NPR Momenteel voldoet circa 60% van de openbare verlichting aan de richtlijnen. In 2011 zijn de bestaande richtlijnen geactualiseerd en opnieuw beschreven in de Richtlijn Openbare Verlichting 2011 (ROVL-2011). Hierin is meer aandacht voor alternatieven voor verlichting en de duisternis. Met de nieuwe ROVL-2011, zijn er voor beheerders praktische handvatten beschikbaar gekomen om beleidskeuzes in relatie tot diverse kwaliteitsaspecten en energiebesparing te kunnen maken voor verlichting in de openbare ruimte. De ROVL 2011 bevat een bijlage met stroomdiagrammen waarmee kan worden bepaald of er in een bepaalde situatie wel of geen openbare verlichting gewenst is. De beleidskeuzes zijn te downloaden via de website Als extra op de richtlijnen van de NSVV (de ROVL 2011) kan het Politiekeurmerk Veilig Wonen worden voorgeschreven. Het PKVW heeft als basis de ROVL Aanvullend verlangt het Politiekeurmerk dat alle openbare ruimte is verlicht met toepassing van wit licht, dus ook achterpaden. Tijdens de nachtelijke uren dient de verlichting te blijven branden. In Reusel-De Mierden is het Politiekeurmerk in nieuwe plannen (woonwijken) toegepast. Verbeterplan Om alle openbare verlichting in de gemeente te laten voldoen aan de gewenste richtlijnen van de NSVV is een verbeterplan opgesteld. Aan de hand van steekproeven is vast komen te staan dat er in totaal circa 215 lichtmasten verplaatst en 165 nieuwe lichtmasten bijgeplaatst dienen te worden. Alle verlichting in de gemeente zal na uitvoering van dit plan voldoen aan de NSVV richtlijnen. De totale kosten hiervoor zijn geraamd op in conventionele uitvoering en als voor led-verlichting wordt gekozen. 19

20 WAT WIL IK? In de volgende tabel is de verdeling per gebied weergegeven: Gebied: Verplaatsen mast Bijplaatsen mast Verbetering woongebieden Verbetering ontsluitingswegen 33 6 Verbetering bedrijventerreinen 1 1 Totaal verbeteringsplan Visie en keuze De afgelopen beleidsperiode zijn in Reusel-De Mierden bij alle nieuwe verlichtingsplannen de landelijke richtlijnen van de NSVV, de NPR toegepast. Inmiddels zijn deze richtlijnen geactualiseerd in de ROVL De nieuwe richtlijnen van de NSVV zijn landelijk geaccepteerd en worden door nagenoeg alle gemeenten als leidraad toegepast voor de openbare verlichting. De gemeente kiest ervoor om de nieuwe richtlijnen toe te passen bij alle nieuwe verlichtingsplannen. Hierin past ook de keuze om verlichting tijdens nachtelijke uren te dimmen. Omdat gedimde verlichting per definitie niet voldoet aan het PKVW wordt afgezien om het Politiekeurmerk toe te passen Energiebesparing De gemeente Reusel-De Mierden heeft in het coalitieprogramma als doelstelling voor de OVL energiebesparing, kostenbesparing en een bijdrage aan een duurzaam energiebeleid opgenomen. De focus is daarbij gericht op de doelmatigheid bij beheer en onderhoud en het streven naar een langere levensduur van de gebruikte componenten bij plaatsing of vernieuwing van openbare verlichting. Hierbij is de verwachting uitgesproken dat na aanpassing van de OVL-installatie vanaf 2016 een besparing mogelijk is van circa per jaar. Dit beleidsplan toont aan dat deze verwachting te optimistisch is. Het te besparen bedrag dient daarom naar beneden te worden bijgesteld. Energiesparing kan worden bereikt op verschillende manieren: Uitschakelen of verwijderen van verlichting; Toepassing van lampen met een lager lampvermogen met behoud van lichtsterkte; Dimmen van het vermogen tijdens de nachtelijke uren. Eerder inschakelen van de nachtverlichting. In de nieuwe richtlijnen van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde, de ROVL 2011 is ruimte voor alternatieven in de toepassing van verlichting. Zo kan in een bepaalde wegsituatie in plaats van verlichting ook worden gekozen voor reflecterende markering of schrikhekken. Weghalen van openbare verlichting zorgt voor energiebesparing maar vergt ook een investering. Nieuwe technieken (lampen met lager vermogen of dimmen) leiden ook tot energiebesparing. Bij een dimniveau van 50% kan circa 40% energie worden bespaard. Dimmen kan zowel statisch als dynamisch. Statisch dimmen betreft het op een vast tijdstip terugschakelen van de verlichting in brandniveau, bijvoorbeeld zoals nu om 23:00 uur. Met telemanagementsystemen kan het dimmen ook op afstand aangestuurd worden. Dit heeft als voordeel dat ingespeeld kan worden op calamiteiten, weersomstandigheden en verkeersintensiteiten. De verlichting wordt dan dynamisch aangestuurd. De gemeente Reusel-De Mierden heeft enkele nieuwe plannen uitgevoerd in statische dimuitvoering. Dit is nog niet de standaard. Concept Beleidsnotitie Energiebesparing In 2010 is door de gemeente een concept Beleidsnotitie Energiebesparing OVL geschreven. In deze notitie zijn maatregelen beschreven om te komen tot energiebesparing bij de OVL. De beleidsnotitie geeft een beeld van de OVL in 2010 met daarbij mogelijkheden voor energiebesparing vertaald naar normeringen en kostenindicaties. Globale berekeningen (2010) geven aan dat in totaal 20% energie kan worden bespaard. Alle voorgestelde energiebesparende maatregelen zijn met de huidige cijfers doorgerekend waarbij tevens is gekeken naar de haalbaarheid. 20

21 WAT WIL IK? De volgende tabel geeft een overzicht van de mogelijke energiebesparingsmaatregelen met de bijbehorende kosten: Maatregel: Kosten: Besparing per jaar: a. Het vervangen van lage druk natrium lampen (SOX). Er zijn nog 680 van deze lampen aanwezig, voornamelijk buiten de bebouwde kom. Binnen de bebouwde kom is circa 80% van de SOX lampen (geel licht) de afgelopen tijd al vervangen door wit licht. b. Het vervangen van hoge druk kwikdamp lampen (HPLN). Er zijn nog 11 stuks HPLN lampen aanwezig in oudere armaturen die op korte termijn moeten worden vervangen. Vanaf 2010 worden deze lampen niet meer geleverd. c. Bestaande PLL lampen voorzien van elektronisch voorschakelapparaat (EVSA). In nieuwe armaturen wordt standaard een EVSA toegepast. Met de resterende vervanging van 373 armaturen ouder dan 2005 kan nog 2% energie worden bespaard. d. Wijzigen avond/nacht schakeling. Op dit moment staat 84% van de lampen op nachtschakeling. Energiebesparing kan worden bereikt door een gedeelte op avond te schakelen. Wat gelijkmatigheid van de verlichting betreft is dit niet wenselijk. De verlichting voldoet niet meer aan de gestelde ROVL normen. Door 10% van de lampen op avond te schakelen kan circa 5.4% energie worden bespaard. e. Bestaande SON lampen voorzien van elektronisch en dimbare voorschakelapparaat (EVSA). Deze lampen staan op wijkontsluitingswegen. Toepassing van een dimbaar EVSA geeft de mogelijkheid een dimprofiel (statisch of intelligent) op deze wegen toe te passen. Er is gerekend met armaturen die na 2005 geplaatst zijn. f. Verwijderen lichtmasten. Onderzoek moet uitwijzen hoeveel lichtmasten (1%) (voornamelijk in het buitengebied) verwijderd kunnen worden, zonder dat dit ten koste gaat van de verkeers- of sociale veiligheid. Mogelijk moet er reflecterende markering of schrikhekken worden geplaatst als vervanging. g. Toepassen van led-verlichting. Door bestaande armaturen bij einde levensduur te vervangen door led wordt energie bespaard. Ook is het mogelijk om projectmatig bestaande verlichting om te bouwen naar led. Ter indicatie: indien de gehele gemeente op termijn wordt omgebouwd naar led-verlichting geeft dit een energiebesparing te zien van 24.9%. h. Eerder in laten gaan van de nachtverlichting bijvoorbeeld van uur naar uur. Deze maatregel kan worden geregeld door de Netwerkbeheerder. Ervaring leert dat de kosten van deze ingreep niet in verhouding staan tot de beoogde besparing kwh % energie kwh % energie kwh % energie kwh % energie kwh % energie kwh % energie kwh % energie kwh % energie 21

22 WAT WIL IK? Visie en keuze In het volgende overzicht zijn per maatregel de plus- en minpunten weergegeven. Tevens is een voorstel en motivatie opgenomen voor de keuze om de maatregel wel of niet uit te voeren. Maatregel: Plus: Min: Voorstel en motivatie: a. Het vervangen van lage druk natrium lampen (SOX). b. Het vervangen van hoge druk kwikdamp lampen (HPLN). c. Bestaande PLL lampen voorzien van elektronisch voorschakelapparaat (EVSA). d. Wijzigen avond/nacht schakeling. e. Bestaande SON lampen voorzien van elektronisch en dimbare voorschakelapparaat (EVSA). - Hoge energiebesparing. - Wit licht waardoor betere herkenbaarheid tijdens donkere uren. - Hoge energiebesparing. - Betreft oude niet meer leverbare armaturen. - Hoge investeringskosten. - Energiebesparing. - Lange terugverdientijd. - Betreft armaturen die nog een restlevensduur hebben van circa 8 jaar. - Hoge energiebesparing in verhouding tot investering. - Laag percentage energiebesparing. - Mogelijkheid tot dimprofiel voor wijkontsluitingswegen f. Verwijderen lichtmasten. - Direct energiebesparing. g. Toepassen van ledverlichting. h. Eerder in laten gaan van de nachtverlichting. - Hoogste energiebesparing. - Hoge investering. - Uitvoeren maatregel. - Toepassen bij verouderde armaturen. - Als eerste restant bebouwde kom aanpakken. - Geen. - Uitvoeren maatregel. - Toepassen bij verouderde armaturen. - Donkere plekken. - Geen gelijkmatigheid. - OVL voldoet niet langer aan de ROVL normen. - Relatief weinig armaturen die hiervoor in aanmerking komen. 116 van de armaturen is ouder dan Veelal andere maatregel nodig. - Vergt ook investering. - Niet direct toepasbaar voor hele gemeente. - Energiebesparing. - Hoge kosten. - Lange terugverdientijd. - Uitvoeren maatregel bij vervanging armatuur bij einde levensduur. - Niet uitvoeren, vanwege creëren gevoel van onveiligheid op straat. - Maatregel uitvoeren indien armatuur is afgeschreven. - Energiebesparing en dimprofiel op wijkontsluitingswegen. - Per situatie toetsen. - Onderzoek waar masten verwijderd kunnen worden zonder gevolg voor sociale en verkeersveiligheid. - Toepassen bij vervanging bij einde levensduur en nieuwe projecten. - Niet uitvoeren vanwege hoge investering in relatie tot besparing. Uit bovenstaande analyse blijkt dat de meeste energiebesparing (-15,7%) wordt bereikt door het vervangen van bestaande SOX en HPLN verlichting. Indien alle lampen op termijn worden vervangen door led-verlichting is een energiebesparing van bijna 25% mogelijk. 5.2 Visie per aandachtsgebied Sinds het vorige beleidsplan hebben er nieuwe ontwikkelingen plaatsgevonden. Ook hier dient per aandachtsgebied een afweging plaats te vinden en een keuze te worden gemaakt Donkertegebieden De afgelopen jaren is er vanuit de Overheid en Milieugroeperingen steeds meer aandacht voor het onnodig plaatsen van OVL en het voorkomen van lichtvervuiling. In de nieuwe richtlijnen de ROVL 2011, is het uitgangspunt het standaard verlichten van een situatie zelfs verlaten. De algemene trend is dat er steeds meer 'licht op maat' wordt gevraagd. Het is een ongeschreven wet om in Natuurgebieden en Landschappelijk/natuurlijk waardevol buitengebied beperkt om te gaan met het plaatsen van verlichting. In het bestemmingsplan buitengebied van de gemeente Reusel-De Mierden zijn geen bindende regels over donkertegebieden opgenomen. In de StructuurvisiePlus welke is vastgesteld door de gemeenteraad op 19 juli 2004 zijn wel enkele natuurgebieden met een belangrijke functie 22

23 WAT WIL IK? aangeven. Om die reden is het wenselijk om hiervoor beleid vast te stellen en donkertegebieden aan te wijzen. Strooilicht Toepassing van nieuwe verlichtingstechnieken zorgt ook voor minder strooilicht. Waar voorheen strooilicht zorgde voor verlichting tot de voordeur is dit met de huidige technieken niet automatisch meer het geval. In veel situaties leidt dit tot donkere voortuinen en gevoelens van onveiligheid en ongemakken, doordat bijvoorbeeld het sleutelgat van de voordeur niet meer gemakkelijk te vinden is. Vraag hierbij is wat tot de taak van de gemeente kan worden gerekend. In principe is dit conform de richtlijnen het gebied van erfgrens tot erfgrens. Ook in het kader van burgerparticipatie behoort verlichting van eigen percelen tot de eigen verantwoordelijkheid van de bewoner. Het Politie Keurmerk Veilig Wonen echter stuurt aan op (energiezuinige) verlichting bij de voordeur om te kunnen zien wie daar staat en omwonenden mogelijkheden te geven sociale controle uit te oefenen. Trend is dat bij het ontbreken van strooilicht bewoners zelf verlichting aanbrengen, hetgeen niet altijd de energiezuinigste oplossing is. Visie en keuze De gemeente wil in bepaalde gebieden de duisternis bevorderen. Hiervoor worden binnen de gemeentegrenzen donkertegebieden aangewezen. De gebieden zijn aangegeven op de kaart met donkertegebieden die als bijlage 8 bij dit beleidsstuk is gevoegd. In de landschappelijk/natuurlijk waardevol aangegeven gebieden geldt het principe geen verlichting tenzij. Indien om verkeers- en/of sociale veiligheid toch verlichting gewenst is zal gebruik worden gemaakt van zogenaamde groene led-verlichting. Verder vind de gemeente het belangrijk om binnen de bebouwde kom het gebied grenzend aan de openbare ruimte enigszins mee te verlichten. In het lichtontwerp zal hiermee rekening worden houden Lichtkleur Er is de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar de invloed van lichtkleur op mens en dier. Dat de kleur van kunstlicht invloed heeft op mens en dier is al langer bekend. De slechte herkenbaarheid van kleuren bij SOX verlichting (geel) is daar een voorbeeld van. Deze lamp is vanwege haar energie-efficiëntie, in het verleden veelal toegepast op wegen en bedrijventerreinen waar de herkenbaarheid van kleur niet de hoogste prioriteit had. In woongebieden wordt de SOX lamp nu vervangen door lampen met een witte lichtkleur. Op dit moment lopen er enkele onderzoeken naar de invloed van licht en dan met name de kleur op mens en natuur. De opkomst van led-verlichting in haar verscheidende kleuren is hier mede aanleiding voor. Proeven tonen aan dat de invloed van kunstlicht op fauna sterk verminderd kan worden door licht van een aangepast spectrum. Vooralsnog wordt aangenomen dat groen licht flora en fauna vriendelijk is. Onderzoek wijst uit dat wit licht de toekomst heeft. Wit licht biedt duidelijk allerlei voordelen ten opzichte van geel licht. Om te beginnen wordt de ruimte als helder en natuurlijk ervaren. Verschillende praktijkonderzoeken hebben aangetoond dat men in overgrote meerderheid wit licht prettiger vindt. Het natuurlijk en helder ervaren van de ruimte geeft ook een algemeen gevoel van meer veiligheid. Het eerder herkennen van gezichten en andere details kan misdadigers afschrikken en resulteert ook in duidelijkere opnamebeelden (bijvoorbeeld bij gebruik van bewakingscamera s). Kleuren zijn bij het witte licht levensechter en dat maakt dat alles ook scherper te zien is. Wit licht is ook duurzamer en gebruikt minder energie. Visie en keuze De gemeente Reusel-De Mierden heeft in het verleden net als andere gemeenten in woongebieden SOX verlichting (geel licht) toegepast. Buiten de bebouwde kom en op bedrijventerreinen is vanwege het rendement ook SOX verlichting toegepast. Sinds 2005 is een begin gemaakt om SOX verlichting in woongebieden te vervangen door PLL (wit licht). Voor 80% is dit nu gerealiseerd. Dit beleid zal worden voortgezet. Voorstel is om ook op bedrijventerreinen en in het buitengebied vanwege de herkenbaarheid op termijn wit licht toe te passen. Het tijdstip van ombouw wordt bepaald tot het moment dat de armaturen zijn afgeschreven of eerder als dit projectmatig kan gebeuren Keuze lichtmasten Een steeds terugkerende discussie is de keuze voor stalen of aluminium lichtmasten. Beide fabrikanten voeren argumenten waarom hun product duurzaam is. Het blijkt in de praktijk 23

24 WAT WIL IK? dat Rijks- en Provinciale overheden bij verkeerswegen kiezen voor aluminium lichtmasten. Argument hiervoor is dat bij aanrijdingen met hoge snelheid de letsels over het algemeen minder ernstig zullen zijn dan bij toepassing van stalen masten. Ook het aspect onderhoud (geen schilderwerk en dus geen verkeersmaatregelen) speelt daarbij een rol. Bij gemeenten spelen deze argumenten minder omdat de snelheden van het verkeer over het algemeen lager zijn en er geringere verkeersstromen zijn. Hierdoor zijn er minder of helemaal geen verkeersmaatregelen nodig bij onderhoud. In gemeenten waar van oudsher stalen masten zijn toegepast wordt deze keuze meestal voortgezet terwijl dit andersom ook het geval is. Visie en keuze De gemeente Reusel-De Mierden past standaard thermisch verzinkte lichtmasten met oppervlaktebescherming toe. Vanuit het aspect duurzaamheid is dit een juiste keuze. Stalen thermisch verzinkte masten hebben een onderhoudsvrije levensduur van 40 jaar. De gemeente hanteert een afschrijftermijn van 25 jaar. Deze termijn was te doen gebruikelijk voor stalen thermisch verzinkte masten die niet waren voorzien van poedercoating. Indien masten voor plaatsing worden voorzien van een duplexsysteem (thermisch verzinken en poedercoating) is de levensduur volgens de fabrikanten veelal oneindig. Advies is om de afschrijftermijn voor nieuwe thermisch verzinkte gepoedercoate masten op 40 jaar te stellen. Voor bestaande stalen thermisch verzinkte masten kan de afschrijvingstermijn worden verlengd van 25 naar 40 jaar Keuze lampen conventioneel of led Led-verlichting maakt de laatste jaren een enorme ontwikkeling door. Leds zijn klein en kunnen overal geplaatst worden. Het energieverbruik is relatief laag. De te leveren lichtkleuren lijken eindeloos in velerlei toepassingen. Led-armaturen zijn in Nederland tot 2008 voornamelijk toegepast als markering. In september 2010 heeft het Agentschap NL in opdracht van de Taskforce Verlichting een publicatie uitgebracht over de stand van zaken betreffende toepassing van led-verlichting. In bijlage 6 is een samenvatting van dit rapport opgenomen. De conclusie is dat technisch gesproken, zowel als het gaat om licht- en elektrotechnische aspecten als belevingsaspecten, er geen belemmeringen zijn om led-systemen toe te passen binnen de openbare verlichting. De kosten voor het gebruik van led-verlichting zijn laag. Wel is er (nog) sprake van hogere investeringskosten dan bij toepassing van conventionele systemen. De terugverdientijd van deze investeringskosten neemt echter snel af. De aanschafprijs in 2013 van led-armaturen ligt nog maar circa 25% boven de prijs van conventionele armaturen. Op het moment dat een armatuur is afgeschreven en vervangen moet worden is er eigenlijk geen reden om dit niet door led-armatuur te vervangen. De energie- en onderhoudskosten zijn aanzienlijk lager en ook op het gebied van lichtbeeld en ervaring van gebruikers is led nu minimaal concurrerend met conventionele armaturen. De gemeente heeft tot nu in een pilot project fietspad Vooreind (Hulsel- Hooge Mierde) en het parkje Molenakkers led-verlichting toegepast. Ook is de verlichting rondom de VOV-halte opgewaardeerd naar led. Een alternatief voor conventionele lampen is de toepassing van een zogenaamde LongLife lamp. Door de langere technische levensduur (=brandduur) geeft dit ook een kostenbesparing te zien. De uitwisselingstermijn (remplace) wordt door toepassing van deze lamp bijna verdubbeld. Het energiegebruik is gelijk aan dat van conventionele lampen. LongLife lampen zijn momenteel beschikbaar voor PLL en SON lampen. Visie en keuze Scenario 2 in hoofdstuk 6 is een led-variant. Indien wordt gekozen voor dit scenario - het volledig overstappen op led-verlichting - wordt de maximale energiebesparing bereikt. Het is ook mogelijk om led-verlichting incidenteel toe te passen in nieuwe projecten of herverlichtingsplannen. Dit dient per project te worden afgewogen. In de energiebesparende maatregelen is gerekend met vervangen van bestaande armaturen door led-verlichting. Indien led-verlichting wordt toegepast dient deze te voldoen aan de in bijlage 6 beschreven eisen. Voor een verdere kostenbesparing wordt bij de reguliere remplace gekozen voor toepassing van LongLife lampen. 24

25 WAT WIL IK? Kengetallen Kengetallen beginnen algemeen in te burgeren in de OVL. Steeds meer gemeenten maken er gebruik van. In 2003 heeft de NSVV de aanbeveling Kengetallen Openbare Verlichting uitgebracht. Doel van de aanbeveling was het praktische gebruik van kengetallen in de sector openbare verlichting te bevorderen. In 2011 is de uitgave geheel herzien en is in samenwerking met Agentschap NL naast de reguliere versie ook een nieuwe Lite versie uitgebracht. Met de publicatie 'Kengetallen in de Openbare Verlichting' hebben gemeenten een tool waarmee op eenduidige wijze kengetallen voor het werkveld OVL kunnen worden opgesteld. Deze kengetallen stellen gemeenten in staat om de effecten van hun beleidsmaatregelen te monitoren en waar nodig bij te stellen. In dit beleidsplan is ter ondersteuning van de evaluatie van de afgelopen beleidsperiode gebruik gemaakt van de pro-versie van kengetallen. De resultaten hiervan zijn onder paragraaf opgenomen. Visie en keuze Voorstel is om jaarlijks kengetallen te genereren en in te voeren in de door Agentschap NL beschikbaar gestelde tool. Met deze kengetallen heeft de gemeente inzicht in de gevolgen van het gevoerde beleid op het gebied van de OVL. Tevens kunnen de kengetallen worden ingezet voor benchmarking met andere gemeenten Duurzaam inkopen - Energielabel Eén van de belangrijke onderdelen van de Duurzaam Inkopen criteria voor openbare verlichting is de invoering van het energielabel. Een energielabel is een maatstaf voor de afnemer van het product om te zien hoe zuinig, milieuvriendelijk en/of energiebesparend het aangekochte product is. De Handleiding Energielabeling Openbare Verlichting in 2010 uitgegeven door NSVV en Agentschap NL is bedoeld om een energielabel voor een nieuwe openbare verlichtingsinstallatie vast te kunnen stellen. Deze handleiding ondersteunt het project Duurzaam Inkopen van het Ministerie van VROM. De minimumeis volgens de Criteria voor duurzaam inkopen is energielabel D. Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar welke labels onder de term ambitieus geschaard kunnen worden. De volgende conclusies zijn daaruit te trekken: De labels A en B kunnen alleen met lagedruk natrium armaturen worden ingevuld en dan alleen bij brede profielen en hoge verlichtingsklassen; Labels C en D zijn toepasbaar op alle profielen. Bij label D is er meer keuze in toepasbare lamptypen en fabrikanten. Label C is door de beperkte materiaalkeuze beperkt invulbaar; Bij brede profielen en hogere verlichtingsklassen kan eenvoudiger een beter label behaald worden. Visie en keuze Volgens de Handleiding Energielabeling OVL (2010) is label C zeer ambitieus. Een algemeen toepasbaar label is label D (situatie 2008). Zolang de keuze uit lamptypen, armaturen en fabrikanten waarmee label C bereikt kan worden erg beperkt is, is label D ambitieus genoeg en veilig. Voorstel is om voor nieuwe verlichtingsplannen label D voor te schrijven. Per project kan met behulp van de rekentool zoals uitgegeven door Agentschap NL het label worden berekend. 5.3 Onderhoud en beheer De gemeente is eigenaar van de OVL installatie. De verantwoordelijkheid voor de OVL is bij de gemeente ondergebracht bij de afdeling Ruimte. De gemeente Reusel-De Mierden is een regiegemeente en heeft de aanleg, het onderhoud en het beheer neergelegd bij derden op basis van hiertoe gesloten contracten. Om de OVL installatie in een goede staat te houden, moet deze worden onderhouden. Daartoe moet niet alleen een plan tot vervanging van oude materialen bestaan, maar moeten gebrekkige componenten worden vervangen en storingen worden opgelost. 25

26 WAT WIL IK? Voor het herstel van storingen en correctief onderhoud is in 2011 gezamenlijk met de 5- Kempengemeenten, Reusel-De Mierden, Bladel, Eersel, Oirschot en Bergeijk een aanbestedingsprocedure gevolgd. Het onderhoud is sinds 2012 uitbesteed aan Heijmans B.V. Preventief onderhoud Hier wordt onder verstaan: Het groepsgewijs vervangen van lampen, ook wel remplace genaamd. De armaturen worden gelijktijdig gereinigd en er vindt een inspectie plaats. De mastdeur wordt geopend en ingevet. Het schilderen van lichtmasten. Correctief onderhoud Hier wordt onder verstaan: Het vervangen van defecte onderdelen van lichtmasten en armaturen; Het herstellen van storingen in het OVL-net; Het vervangen van materialen als gevolg van aanrijdingen en vernielingen. Vervangingen Vervangingen zijn de meest vergaande vorm van onderhoud. Het kan gaan om vervangingen van lichtmasten en armaturen omdat deze aan het einde van de levensduur zijn gekomen. Daarnaast kan het gaan om grootschalige aanpassingen van de bestaande verlichting om deze te laten voldoen aan het vastgestelde beleid in dit beleidsplan Schilderen en remplace De gemeente Reusel-De Mierden heeft tot nu voor lichtmasten een schildertermijn gehanteerd van 10 jaar. De kwaliteit van de huidige conserveringsmiddelen laat het toe om deze termijn te verlengen. Om die reden is het voorstel om de schildertermijn te verlengen naar 12 jaar. Het preventief vervangen van lampen (remplace), heeft als voordelen dat storingen ten gevolge van kapotte lampen zullen teruglopen en dat de lichtopbrengst wordt verhoogd. Remplace draagt bij aan de continuïteit van de kwaliteit van de verlichting. Het is gebruikelijk om remplace uit te voeren op het moment dat de garantietermijn van de lamp is verlopen. Elke leverancier geeft aan hoeveel branduren een lamp heeft. Op basis van het brandschema kan de datum/het jaar bepaald worden waarin de lamp vervangen moet worden. Reusel-De Mierden kent op dit moment een planmatige remplace. Voorstel is om dit te handhaven. Visie en keuze Vanwege de bewaking van de kwaliteit van de OVL is het wenselijk om lichtmasten te schilderen. Het schilderen van lichtmasten vindt planmatig plaats, waarbij de termijn van schilderen wordt verlengd van 10 naar 12 jaar. De planmatige remplace van lampen wordt voortgezet Beheer De afdeling Ruimte heeft een coördinerende rol voor de organisatie van de OVL. Dit geldt zowel op het gebied van beheer en onderhoud als de aanleg van nieuwe installaties. Het dagelijkse administratieve beheer is sinds 2012 uitbesteed. Samen met de 5 Kempengemeenten heeft de gemeente de beschikking over een SOL systeem (storingen online) van Oranjewoud. Storingen aan de openbare verlichting komen telefonisch of via een meldingsformulier op de gemeentelijke website rechtstreeks bij de aannemer binnen. De aannemer registreert vervolgens de storing in het GBI systeem handelt deze verder af. De controle op herstel van de storing en de financiële afhandeling is bij een derde partij Nobra Technisch Adviesbureau BV ondergebracht. Deze heeft een rol als regisseur. Visie en keuze De gemeente heeft met de beschreven procedure een goede controle op het beheer en onderhoud van de OVL. De keuze is dan ook om deze constructie te continueren Stabiliteitsmetingen In het kader van de openbare veiligheid en daarmee de wettelijke aansprakelijkheid en het verlengen van de technische levensduur van lichtmasten staat de laatste jaren het uitvoeren van stabiliteitsmetingen in de belangstelling. Gemeenten staan hierbij voor de keuze om wel 26

27 WAT WIL IK? of niet metingen uit te voeren aan de stabiliteit van lichtmasten. Om een weloverwogen keuze te maken is het nodig de voor- en nadelen op een rij te zetten. Als argumenten om wel metingen uit te voeren kunnen worden aangemerkt: per lichtmast wordt na meting een restlevensduur van vijf jaar gegarandeerd; de garantie kan voor de wegbeheerder gunstig zijn bij een eventuele claim vanwege bijvoorbeeld een omgevallen lichtmast of onderdelen; op basis van verkregen metingen kan de restlevensduur van de soort gemeten masten worden verlengd, wat een financieel voordeel kan opleveren; er wordt voorkomen dat een technisch nog goede mast wordt vervangen. Natuurlijk kunnen er ook vraagtekens worden geplaatst bij het nut van stabiliteitsmetingen: de meting geeft slechts een beeld van de gemeten mast en zegt weinig of niets over de kwaliteit van andere soortgelijke masten; in het onderhoudsbestek van de gemeente is als preventief onderhoud tijdens de remplace controle van de lichtmast opgenomen. Dat wil zeggen dat bij iedere remplace (om de 4 tot 6 jaar) de mast wordt gecontroleerd op eventuele zichtbare gebreken; indien er een schilderplan aanwezig is worden de masten om de 12 jaar geschilderd. Hierbij wordt de gehele mast onder handen genomen en visueel geïnspecteerd. Eventuele gebreken zoals corrosie, loshangende delen of scheefstand wordt gemeld en indien nodig hersteld; er is geen wettelijke verplichting om stabiliteitsmetingen aan lichtmasten te verrichten. Een goed beheerplan is van nut om eventuele claims bij schade te voorkomen; de maximale levensduur van masten is circa 40 jaar. De praktijk heeft uitgewezen dat de maximale levensduur slechts op weinig plaatsen wordt bereikt omdat door reconstructies of herindelingen van wegen de mast vaak voor het einde van zijn levensduur wordt vervangen of bij een goede kwaliteit wordt hergebruikt; er zijn over de afgelopen 30 jaar geen gevallen bekend waarbij een lichtmast is omgevallen door een niet zichtbaar gebrek, zoals corrosie. Op basis van de voor- en tegenargumenten lijkt het niet gewenst om alle masten van bijvoorbeeld ouder dan 25 of 30 jaar te onderwerpen aan een stabiliteitsmeting. Uit verkregen cijfers van andere gemeenten blijkt dat circa 2% van de gemeten masten niet meer aan de strenge eisen voldeed. Dat wil niet zeggen dat deze masten omwille van de veiligheid ook daadwerkelijk meteen vervangen moet worden. Bij herverlichtingsplannen en reconstructies waarbij bestaande lichtmasten op dezelfde plaats worden gehandhaafd en waarbij de masten ouder zijn dan 30 jaar kan het zinvol zijn om per mast een stabiliteitsmeting uit te voeren. Hiermee wordt voorkomen dat onstabiele masten voor een langere periode blijven staan. Zoals gezegd is een goed beheerplan met daarin opgenomen een periodieke inspectie van belang om wettelijke aansprakelijkheid bij schade veroorzaakt door de OVL te voorkomen. Visie en keuze De gemeente heeft de afgelopen jaren op enkele plaatsen stabiliteitsmetingen uitgevoerd. Uit deze metingen is gebleken dat er geen extreme gevallen voorkomen in de gemeente. Voorstel is om stabiliteitsmetingen incidenteel uit te voeren bij herverlichtingsplannen of reconstructies bij masten ouder dan 30 jaar. 5.4 Beschrijving basisbeleid (= scenario 0) Aan de hand van de evaluatie van het Beleidsplan OVL 2005 en de hierboven beschreven visie per beleidsitem en aandachtspunten is een basisbeleid (= scenario 0 onder hoofdstuk 6) geformuleerd. Het basisbeleid betekent in hoofdzaak voortzetting van het huidige beleid en kent de volgende hoofduitgangspunten: De verlichting wordt uitgevoerd conform de richtlijnen van de NSVV de ROVL 2011 (Richtlijnen Openbare Verlichting 2011). De functie van de weg zoals vastgelegd in het Gemeentelijk Verkeerscirculatieplan- en Verkeersveiligheidsplan GVVP ( ) dient als uitgangspunt voor het vast te stellen verlichtingsniveau. Bij vervanging en in het verbeteringsplan worden conventionele materialen toegepast. Dimbare verlichting in witte lichtkleur is bij nieuwe werken standaard. Voortzetting van het huidige onderhoudsniveau. Nieuwe aanleg en vervanging voldoen aan de duurzaamheidcriteria. 27

28 WAT WIL IK? De afschrijvingstermijn voor bestaande stalen thermisch verzinkte en gecoate masten wordt verlengd van 25 naar 40 jaar. De afschrijvingstermijn voor armaturen wijzigt van 25 naar 20 jaar. In bijlage 1 is het basisbeleid (= scenario 0) uitvoeriger per item opgesomd. 5.5 De belangrijkste verschillen ten opzichte van het Beleidsplan 2005 Hierna zijn de belangrijkste uitgangspunten en de verschillen van het basisbeleid (= scenario 0) ten opzichte van het Beleidsplan 2005 weergegeven: Buiten de bebouwde kom Bestaand beleid - Verlichten in overeenstemming met de Richtlijnen NSVV, de ROVL x Nieuw beleid - De functie van de weg zoals vastgelegd in het Gemeentelijk Verkeerscirculatie en Verkeersveiligheidsplan GVVP dient als aanknopingspunt voor het vast te stellen verlichtingsniveau. - Buiten de bebouwde kom, geldt een terughoudend beleid ten aanzien van uitbreiding van verlichting. - Bij vervanging in eerste instantie bepalen of verlichting nodig is, anders armaturen toepassen met de minst mogelijke lichthinder. - Om onnodige verlichting te voorkomen wordt bekeken of er lichtmasten kunnen worden verwijderd en vervangen door alternatieven zoals markeringen en/of retroflecterende materialen voor geleiding van gebruikers van de weg. - SOX verlichting (gele kleur) op termijn vervangen door wit licht. x x x x x - Bij vervanging en verbetering van de OVL worden conventionele materialen toegepast. x - Het hoofdfietsroutenet in het buitengebied voorzien van openbare verlichting. x - Fietspaden met uitsluitend recreatief karakter niet verlichten. x Binnen de bebouwde kom Bestaand beleid Nieuw beleid - De functie van de weg zoals vastgelegd in het Gemeentelijk Verkeerscirculatie en Verkeersveiligheidsplan GVVP dient als aanknopingspunt voor het vast te x stellen verlichtingsniveau. - Verlichten in overeenstemming met de Richtlijnen NSVV, de ROVL x - In nieuwe plannen uitsluitend onderhoudsarme en vandalismebestendige armaturen met de minst mogelijke lichthinder toepassen. - Wat de lampen betreft uitsluitend milieuvriendelijke energie-efficiënte lampen toepassen. Voorkeur voor toepassing van dimbare verlichting. - SOX verlichting (gele kleur) vervangen door wit licht. - Ontmoetingsplaatsen, speelterreinen, speelvelden en honden-uitlaatroutes voorzien van x openbare verlichting. - Bij einde levensduur OVL vervanging door op dat moment meest duurzame verlichting. x - Op bedrijventerreinen SOX verlichting (gele kleur) op termijn uitfaseren en vervangen door wit licht. Algemeen - Nieuwe plannen dienen te voldoen aan energielabel D. - Nieuwe ontwikkelingen (zoals led, zonne-energie en slimme verlichting) nauwgezet volgen en indien economisch verantwoord, toepassen. - Nieuwe aanleg en vervanging voldoen aan de duurzaamheidcriteria. x x x Bestaand beleid x Nieuw beleid - Het jaarlijks opstellen van kengetallen. x - De afschrijvingstermijn voor bestaande stalen thermisch verzinkte en gecoate masten verlengen van 25 naar 40 jaar. De afschrijvingstermijn voor armaturen wijzigen van 25 x naar 20 jaar. x x x 28

29 WAT KOST HET? 6. WAT KOST HET? Een goed inzicht in de kosten van de OVL-installatie is voor het vaststellen en uitvoeren van beleid van groot belang. In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de kosten voor het in stand houden van de kwaliteit van de OVL evenals de kosten die gemaakt moeten worden om de kwaliteit van de installatie op het gewenste niveau te krijgen. Alle genoemde bedragen zijn exclusief B.T.W. Onder paragraaf 6.1 zijn de huidige kosten voor beheer en onderhoud van de OVL weergegeven. In paragraaf 6.2 is een kwaliteitskeuze voorgelegd en zijn een aantal scenario s beschreven met de bijbehorende kostenraming voor de komende jaren. 6.1 Huidige kosten OVL Beheer en onderhoud De in onderstaande tabel genoemde bedragen voor beheer en onderhoud OVL zijn overgenomen uit de begroting van de gemeente. Overzicht meerjarenbegroting Grootboeknummer Kosten/ opbrengstsoort Jaar Energiekosten Onderhoudskosten (*) Opstellen onderhoudsplan OVL Inkomensoverdrachten overheid Kapitaallasten Verrekening Ruimte expl Verrekening Buitendienst expl Totaal OVL (*) Uitsplitsing onderhoudskosten Soort Omschrijving kosten Begroting Contract aannemer (incl. remplace) Storingen Schades Provincie N284 en N Algemeen (workshops) Totaal Uit de begrotingscijfers blijkt dat vanaf 2013 geen bedrag meer is opgenomen voor het schilderen van lichtmasten. Dit bedrag kan opgevangen worden binnen de onderhoudskosten. Door meevallende aanbestedingen kan het schilderen van lichtmasten uit de onderhoudskosten betaald worden. Daarnaast is in de begroting 2014 een structureel investeringsbedrag opgenomen van per jaar om te investeren in led-verlichting. De doelstelling (VOB) die hiermee samenhangt is om vanaf jaarlijks een energiebesparing te bereiken van circa hetgeen neerkomt op bijna 22%. Uit dit beleidsplan blijkt dat dit op de korte termijn niet realistisch is. De besparing op energiekosten is sterk afhankelijk van het gekozen scenario. Uit berekeningen blijkt dat in scenario 2, waarbij alle verlichting wordt uitgevoerd in led de meeste energiebesparing (bijna 25%) wordt bereikt. 6.2 Kwaliteitskeuze: scenario 0, 1, en 2 Hoe de gemeente Reusel-De Mierden de openbare verlichting de komende beleidsperiode kan onderhouden, beheren en verbeteren is weergegeven in drie scenario s. Scenario 0 komt overeen met het beschreven basisbeleid en betekent voortzetting van het huidige beleid. Keuze voor scenario 1 betekent dat aanvullend op scenario 0 energiebesparingsmaatregelen worden uitgevoerd. Alle SOX verlichting (geel licht) wordt hierbij vervangen door wit licht en ook bestaande HPLN lampen worden vervangen. Uitgangspunt hierbij is toepassing van conventionele materialen. In scenario 2 is ervan uitgegaan dat de energiebesparingsmaatregelen worden uitgevoerd in led-verlichting en aanvullend ook alle nieuwe verlichtings- en vervangingsplannen. Dit vergt op dit moment een iets hogere investering maar geeft op termijn de meeste energiebesparing te zien, oplopend tot bijna 29

30 WAT KOST HET? 25%. Door het wegwerken van de vervangingsachterstand zal de installatie op termijn als goed worden beoordeeld. In scenario 1 en 2 is dimuitvoering van lampen en schilderwerk van lichtmasten standaard opgenomen. Voor elk scenario zijn de gevolgen aangegeven op basis van de volgende aspecten: Wel/niet voldoen aan de NSVV richtlijnen. Doorgaan met conventionele lampen of toepassing van led-verlichting. Wel/niet voldoen aan de doelstelling om jaarlijks circa 2% minder energie te gebruiken. Wegwerken van de vervangingsachterstand. Toewerken aan een duurzame OVL-installatie Beschrijving scenario s en kosten Scenario 0 (= basisbeleid) betekent voortzetting van het huidige beleid, er wordt geen verbeteringsplan uitgevoerd. Bestaande armaturen en lampen worden bij einde levensduur vervangen door conventionele materialen. Hierbij wordt niet voldaan aan de richtlijnen van de NSVV. Toepassing van conventionele materialen. In dit scenario wordt geen energiebesparing bereikt. In dit scenario loopt de vervangingsachterstand verder op. Masten en armaturen met nu de kwalificatie onvoldoende en goed gaan in kwaliteit achteruit en worden over tien jaar beoordeeld als slecht en onvoldoende. Dit scenario is niet duurzaam. Kostenoverzicht scenario 0 Kosten/ opbrengstsoort Jaar Energiekosten Onderhoudskosten (*) Opstellen onderhoudsplan OVL Inkomensoverdrachten overheid Kapitaallasten Verrekening Ruimte expl Verrekening Buitendienst expl Totaal OVL Opmerking: De kostenraming geeft een globale indicatie. Scenario 1 (= conventioneel) betekent voortzetting van het huidige beleid, aanvullend worden maatregelen voor energiebesparing uitgevoerd, zoals SOX verlichting (geel licht) ombouwen naar wit licht en het vervangen van HPLN lampen. Dit alles met conventionele materialen. Ook bestaande armaturen en lampen worden bij einde levensduur vervangen door conventionele materialen. Verder wordt een aanvang gemaakt met het uitvoeren van het verbeterplan en achterstallige vervanging. Hierbij wordt voldaan aan de richtlijnen van de NSVV. Toepassing van conventionele materialen. De energiebesparende maatregelen en het verbeterplan worden ook uitgevoerd met conventionele materialen. In totaal is een energiebesparing mogelijk van circa 10,5%. In dit scenario wordt de vervangingsachterstand weggewerkt. Dit scenario is niet duurzaam. Met de voorgestelde gelijkblijvende jaarlijkse kapitaallasten van zijn na aftrek van lasten voor jaarlijkse vervanging alle overige maatregelen binnen 11 jaar volledig uitgevoerd. Kostenoverzicht scenario 1 Kosten/ opbrengstsoort Jaar Energiekosten Onderhoudskosten (*) Opstellen onderhoudsplan OVL Inkomensoverdrachten overheid Kapitaallasten Verrekening Ruimte expl Verrekening Buitendienst expl Totaal OVL Opmerking: De kostenraming geeft een globale indicatie. De totale vervangingsachterstand is geraamd op

31 WAT KOST HET? Toelichting kosten energiebesparingsmaatregel a en b. De totale kosten van de ombouw naar wit licht bedragen in dit scenario circa Het verbeterplan is geraamd op Voor vervanging bij einde levensduur is jaarlijks nodig. Scenario 2 (= led) betekent voortzetting van het huidige beleid, aanvullend worden maatregelen voor energiebesparing uitgevoerd, zoals SOX verlichting (geel licht) ombouwen naar wit licht en het vervangen van HPLN lampen. Dit alles in led-verlichting. Ook bestaande armaturen en lampen worden bij einde levensduur vervangen door led-verlichting. Verder wordt een aanvang gemaakt met het uitvoeren van het verbeterplan en achterstallige vervanging. Hierbij wordt voldaan aan de richtlijnen van de NSVV. Toepassing moderne duurzame materialen. Op termijn is alle bestaande verlichting vervangen door led-verlichting. De energiebesparende maatregelen en het verbeterplan worden ook in led uitgevoerd. In totaal is een energiebesparing mogelijk van bijna 25%. In dit scenario wordt de vervangingsachterstand weggewerkt. Dit scenario is duurzaam. Met de voorgestelde gelijkblijvende jaarlijkse kapitaallasten van zijn na aftrek van lasten voor jaarlijkse vervanging alle overige maatregelen binnen een termijn 16 jaar volledig uitgevoerd. Kostenoverzicht scenario 2 Kosten/ opbrengstsoort Jaar Energiekosten Onderhoudskosten (*) Opstellen onderhoudsplan OVL Inkomensoverdrachten overheid Kapitaallasten Verrekening Ruimte expl Verrekening Buitendienst expl Totaal OVL Opmerking: De kostenraming geeft een globale indicatie. De totale vervangingsachterstand is geraamd op Toelichting kosten energiebesparingsmaatregel a en b. De totale kosten van de ombouw naar wit licht bedragen in dit scenario circa Het verbeterplan is geraamd op Voor vervanging bij einde levensduur is jaarlijks nodig. 31

32 WAT KOST HET? Overzicht scenario s In onderstaand overzicht zijn de drie scenario s naast elkaar gezet. In de onderhoudskosten zijn bedragen opgenomen voor het beheer, schilderwerk en de remplace. De vermelde kosten zijn gemiddelde exploitatiekosten over het totale mastenbestand. Kosten per scenario Jaarlijkse energiekosten Jaarlijkse onderhoudskosten incl. schilderwerk Kosten verbeterplan Kosten energiebesparingsmaatreg elen a en b. Wegwerken achterstallige vervangingsinvestering. Vervangingsinvestering Gevolgen voor installatie Scenario 0 (conventioneel) (basisbeleid= voortzetting huidig beleid) Scenario 1 (conventioneel) (basisbeleid + energiebesparingsmaatregelen a en b + wegwerken vervangingsachterstand + verbeterplan) Scenario 2 (led) (basisbeleid + energiebesparingsmaatregelen a en b + wegwerken vervangingsachterstand + verbeterplan) Vervangingsachterstand neemt toe. Onderhoudstoestand verslechterd. Geen verbeteringsplan en energiebesparing. Vervangingsachterstand wordt weggewerkt. Structureel bedrag opgenomen voor vervanging. Verbeterplan (conventioneel). Onderhoudstoestand is goed. Energiebesparing is circa 10,5%. Vervangingsachterstand wordt weggewerkt. Structureel bedrag opgenomen voor vervanging. Verbeterplan in led. Onderhoudstoestand is goed. Alles in leduitvoering. Energiebesparing circa 25%. 6.3 Conclusie Scenario 0 betreft het basisbeleid en betekent in hoofdzaak voortzetting van het huidige beleid dat is gericht op handhaving van de huidige OVL-installatie. Er zijn geen bedragen gereserveerd voor een verbeterplan of energiebesparende maatregelen. De kwaliteit van de OVL-installatie zal dus verder afnemen. Dit is een ongewenste situatie. Scenario 1 heeft als uitgangspunt toepassing van conventionele materialen. Er zijn energiebesparende maatregelen opgenomen zoals het ombouwen van alle SOX verlichting (geel licht) naar wit licht en het vervangen van HPLN lampen (totaal kosten ). Ook het verbeterplan wordt uitgevoerd. In totaal is de berekende energiebesparing in dit scenario 10,5%. In scenario 2 is uitgangspunt dat in de gehele gemeente led-verlichting wordt toegepast, zowel bij vervanging, verbetering als bij nieuwe plannen. Hierbij is op termijn een maximale energiebesparing mogelijk van bijna 25%. Om de vervangingsachterstand in te lopen en ervoor te zorgen dat de kwaliteit van masten en armaturen niet verder achteruit gaat zijn in scenario 1 en 2 bedragen gereserveerd om masten en armaturen bij einde levensduur te vervangen. Hiervoor is berekend dat bij conventionele verlichting jaarlijks een bedrag nodig is van circa (zie bijlage 7.6). Voor led-verlichting is dit bedrag Verder is in beide scenario s uitgegaan van het 32

33 WAT KOST HET? verbeteren van de openbare verlichting. De totale kosten hiervoor bedragen in conventionele uitvoering en voor led Kijken we naar de ambities van de gemeente op het gebied van duurzaamheid dan zou gekozen moeten worden voor scenario 2 (led) omdat hiermee de hoogste energiebesparing (bijna 25%) wordt bereikt. Dit scenario is het meest duurzame en voldoet aan de doelstelling van de gemeente. Met de voorgestelde gelijkblijvende jaarlijkse kapitaallasten van zijn na aftrek van lasten voor jaarlijkse vervanging in scenario 1 (conventioneel) alle overige maatregelen binnen een termijn 11 jaar volledig uitgevoerd. Voor scenario 2 (led) is deze termijn 16 jaar. Voorstel keuze voor scenario 2 Voorstel is om te kiezen voor scenario 2. Dit betekent dat in de gehele gemeente ledverlichting wordt toegepast. In dit scenario is ook de ombouw van SOX verlichting (geel licht) naar wit licht en vervanging van HPLN lampen in led-verlichting begrepen. De beschikbare middelen bepalen uiteindelijk de termijn waarop het verbeterplan is gerealiseerd en de vervangingsachterstand is weggewerkt. Op dat moment is de maximale energiebesparing van circa 25% bereikt. Met de keuze voor dit scenario werkt de gemeente toe naar een duurzame OVL-installatie terwijl ook de doelstelling om in de gehele gemeente geel licht te vervangen door witte verlichting wordt gerealiseerd. 33

34 BIJLAGEN 7. BIJLAGEN 7.1 Bijlage 1 Basisbeleid (=scenario 0) nader beschreven Aan de hand van de evaluatie van het Beleidsplan OVL 2005 en de beschreven visie per Beleids- en aandachtspunt is een basisbeleid (= scenario 0 onder hoofdstuk 6) geformuleerd. Hieronder is dit basisbeleid nader beschreven. Buiten de bebouwde kom Algemeen: De openbare verlichting dient te voldoen aan de Richtlijnen NSVV, de ROVL De functie van de weg zoals vastgelegd in het Gemeentelijk Verkeerscirculatieplan- en Verkeersveiligheidsplan (GVVP) dient als uitgangspunt voor het vast te stellen verlichtingsniveau. Alle verlichting uitvoeren als nachtbranders, indien mogelijk voorzien van dimschakeling. Het keuzemoment voor toepassing van moderne dimbare verlichting gelijk stellen aan het tijdstip dat de verlichting is afgeschreven. Om onnodige verlichting te voorkomen wordt bekeken of er lichtmasten kunnen worden verwijderd en vervangen door alternatieven zoals markeringen en/of retroflecterende materialen voor geleiding van gebruikers van de weg. Vrijliggende fietspaden, gevaarlijke kruispunten, bochten en bushaltes: Verlichten in overeenstemming met de Richtlijnen NSVV de ROVL Hoofdfietsroutenet in het buitengebied voorzien van openbare verlichting. Fietspaden met uitsluitend recreatief karakter niet verlichten. Binnen de bebouwde kom Algemeen: Verlichten in overeenstemming met de Richtlijnen NSVV, de ROVL De functie van de weg zoals vastgelegd in het Gemeentelijk Verkeerscirculatieplan- en Verkeersveiligheidsplan (GVVP) dient als uitgangspunt voor het vast te stellen verlichtingsniveau. Alle verlichting uit te voeren in wit licht als nachtbranders en/of dimbare verlichting. Het keuzemoment voor toepassing van moderne dimbare verlichting gelijk stellen aan het tijdstip dat de verlichting is afgeschreven. Bij nieuwe plannen binnen de bebouwde kom direct dimbare verlichting toepassen. Openbare achterpaden, brandgangen en parkeerterreinen in eigendom bij de gemeente: Voorzien van openbare verlichting en indien dit niet mogelijk is de lichtmasten in de aangrenzende straten zodanig plaatsen dat de paden worden mee verlicht. Verlichtingsniveau conform richtlijnen Politiekeurmerk Veilig Wonen (PKVW). De verlichting uitvoeren als nachtbranders en/of dimbare verlichting. Openbare achterpaden, brandgangen en parkeerterreinen in eigendom bij Stichtingen, corporaties en of andere stichtingen zonder winstoogmerk: De gemeente stimuleert de aanleg van verlichting door toestemming te verlenen voor aansluiting op het OVL net. De minimale voorwaarden waaronder toestemming wordt verleend zijn: - Aanleg inclusief aansluitkosten van verlichting geschiedt door en voor rekening van de eigenaar. - De eigenaar is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de installatie en verlichtingsniveau. - De elektriciteit- en onderhoudskosten worden verrekend met de eigenaar. Hangplekken, ontmoetingsplaatsen, speelvelden en speelterreintjes en honden-uitlaatroutes: Ontmoetingsplaatsen, speelterreinen, speelvelden en honden-uitlaatroutes te verlichten. Argument hiervoor is dat verlichte plekken minder aanleiding geven om te verblijven voor personen met kwade bedoelingen. 34

35 BIJLAGEN Bedrijventerreinen: Op bedrijventerreinen op termijn de bestaande SOX verlichting uitfaseren en vervangen door lampen met een witte lichtkleur. Alle verlichting uitvoeren als nachtbranders, voorzien van dimschakeling. Algemene beleidsuitgangspunten In de kernen dient de verlichting gelijktijdig in- en uitgeschakeld te worden. De inschakeltijd van de nachtverlichting en/of inschakeltijd voor de dimschakeling is op dit moment uur. Om uur wordt de nachtverlichting weer uitgeschakeld. De verschillende verlichtingsniveaus per functie van de weg zoals aangegeven in tabel 2 vast te stellen. Toepassing van materialen per wegcategorie volgens tabel 3. Toepassing van onderhoudsarme en vandalismebestendige armaturen met de minst mogelijke lichthinder. Aandacht voor duurzaamheid is een vanzelfsprekendheid. Nieuwe ontwikkelingen (zoals led, zonne-energie en slimme verlichting) nauwgezet volgen en indien verantwoord, toepassen. Nieuwe stalen lichtmasten uitsluitend toepassen met vanuit de fabriek aangebrachte poedercoating. Uitsluitend milieuvriendelijke energie-efficiënte lampen toepassen. De installatie dient te voldoen aan de voorschriften zoals gesteld in de NEN 1010 en NEN Het jaarlijks gebruik van kengetallen invoeren. De gestelde ROVL normen voor het verlichtingsniveau gelden bij normaal in bedrijf zijnde verlichting. Gedimde verlichting voldoet om die reden niet aan de gestelde normen. Dit is een bewuste keuze. Onderhoud: Ter bevordering van standaardisatie het aantal toe te passen materialen beperken. De beschreven standaardmaterialen tevens voorschrijven voor plannen die worden gerealiseerd door projectontwikkelaars. Voor het schilderwerk aan lichtmasten een plan opstellen. De termijn voor schilderen van bestaande en nieuwe masten vast te stellen op 12 jaar. De afschrijvingstermijn voor bestaande stalen thermisch verzinkte en gecoate masten verlengen van 25 naar 40 jaar. De afschrijvingstermijn voor armaturen wijzigen van 25 naar 20 jaar. De grenzen van het minimale verantwoorde onderhoudsniveau dient in negatieve zin niet te worden overschreden. 35

36 BIJLAGEN 7.2 Bijlage 2 Energielabel Eén van de belangrijke onderdelen van de Duurzaam Inkopen criteria voor openbare verlichting is de invoering van het energielabel. Een energielabel is een maatstaf voor de afnemer van het product om te zien hoe zuinig, milieuvriendelijk en/of energiebesparend het aangekochte product is. De Handleiding Energielabeling Openbare Verlichting in 2010, uitgegeven door NSVV en Agentschap NL, is bedoeld om een energielabel voor een nieuwe openbare verlichtingsinstallatie vast te kunnen stellen. Deze handleiding ondersteunt het project Duurzaam Inkopen van het Ministerie van VROM. De minimumeis volgens de Criteria voor duurzaam inkopen is energielabel D. Om duurzaam in te kopen bij een OVL-installatie kan de gemeente dus in samenwerking met de beheerder of lichtontwerper een label opgeven. Als het hierbij blijft zal de meest energiezuinige installatie geleverd worden. De gemeente kan dan voorbij gaan aan additionele eisen ten aanzien van prijs, gemeentelijk verlichtingsbeleid ten aanzien van lichthinder, lichtkleuren, kleurherkenning, etc. Het is daarom belangrijk om extra eisen te vermelden. De volgende uitgangspunten dienen bij het gewenste label vermeld te worden: de installatie moet voldoen aan de NPR ; een opgave van de gewenste verlichtingsklasse; een opgave van de gewenste kleurherkenning en lichtkleur; een beschrijving van de gewenste afscherming in relatie tot lichthinder; eventueel een opgave van de gewenste semicilindrische verlichtingssterkte of verticale verlichtingssterkte. Een betere kleurherkenning betekent dat geen gebruik gemaakt kan worden van de lagedruk natrium lampen. Sommige installaties met lagedruk natrium lampen krijgen bij de berekening een A-label. Dit komt door de efficiëntie van de lagedruk natrium lamp. Dit zou pleiten voor het veelvuldig gebruik van lagedruk natrium armaturen in woongebieden. Doordat met lagedruk natrium geen kleurherkenning mogelijk is worden deze lampen in de praktijk bij nieuwbouw niet meer in woongebieden gebruikt. Ook zijn lagedruk natrium lampen niet dimbaar. Labelkeuze in relatie tot ambitie gemeente Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar welke labels onder de term ambitieus geschaard kunnen worden. De volgende conclusies zijn daaruit te trekken: De labels A en B kunnen alleen met lagedruk natrium armaturen worden ingevuld en dan alleen bij brede profielen en hoge verlichtingsklassen; Labels C en D zijn toepasbaar op alle profielen. Bij label D is er meer keuze in toepasbare lamptypen en fabrikanten. Label C is door de beperkte materiaalkeuze beperkt invulbaar; Een bepaald label kan bij nieuwbouw wat eenvoudiger gehaald worden, maar door (lokaal) dimmen is dat ook bij renovaties mogelijk; Bij brede profielen en hogere verlichtingsklassen kan eenvoudiger een beter label behaald worden. Volgens de Handleiding Energielabeling OVL (2010) is een zeer ambitieuze algemeen toepasbare keuze label C. Het is afhankelijk van het te realiseren profiel of label C wel haalbaar is. Label C is voor enkele profielen alleen maar direct in te vullen met lagedruk natrium armaturen. Aanvullende eisen zijn dan ook erg belangrijk. Prijstechnisch maakt het niet veel uit ten opzichte van label D. Een algemeen toepasbaar label is label D (situatie 2008). Zolang de keuze uit lamptypen, armaturen en fabrikanten waarmee label C bereikt kan worden erg beperkt is, is label D ambitieus genoeg en veilig. Is het te verlichten profiel bekend dan kan een zeer ambitieuze keuze voor label C en bij brede profielen met grotere lichtpunthoogten wellicht voor label B gemaakt worden. Uitgangspunt bij deze keuze is dat er niet gedimd wordt. Macro-energielabel In vervolg op de Energielabeling voor nieuwe installaties is in 2011 door Agentschap NL in opdracht van Taskforce verlichting een handleiding uitgegeven voor het berekenen van een zogenaamd Macro-energielabel Openbare Verlichting. Doel van deze tool is het op eenvoudige wijze bepalen van het energielabel van een grote groep armaturen, zoals de installatie van een hele gemeente. De tool geeft weer welke delen van die openbare verlichtingsinstallatie efficiënt of minder efficiënt zijn. De uitkomst van de tool is een indicatie van de 36