SLIM OMGAAN MET HET BESTEK

Transcriptie

1 SLIM OMGAAN MET HET BESTEK ONDERZOEKSRAPPORT Versie: 1.2 Fase: II Datum: maart 2013 GEGEVENS BIMMING BUSINESS : Hogeschool van Amsterdam Domein Techniek, afdeling BTB Weesperzijde 190, 1097 DG Amsterdam RAPPORT OPGESTELD DOOR: Erik Visser erikvisser@bimmingbusiness.nl Jelle de Boer jelledeboer@bimmingbusiness.nl IT S A BIMMING BUSINESS

2 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

3 Voorwoord Een bouwproject gaat gepaard met informatiestromen en communicatielijnen om het project binnen de vastgestelde voorwaarden en wensen te realiseren. De tijd is aangebroken dat bedrijven deze informatiestromen beter willen én moeten beheersen en controleren. De intrede van het Bouw Informatie Model is een hulpmiddel om de informatiestromen binnen een bouwproject inzichtelijk en bewerkelijk te maken om zodoende faalkosten te beperken. Logische zeer interessante vraag die vanuit het MKB naar voren is gekomen gaat over de verwerking van de inhoudelijk technische informatie van het bestek. Dit onderwerp is als onderzoek opgepakt binnen Bimming Business. Een interessante informatiestroom, die veelzeggend is over de uiteindelijke kwaliteit en vorm van het bouwproject. In dit onderzoek is een eerste aanzet gedaan naar de juiste omgang met deze steeds belangrijker wordende bouwtechnische informatiestromen. Het ontstaan van deze onderzoeksvraag is te danken aan belangrijke schakels binnen de Hogeschool van Amsterdam en het Bimming Business programma. In dit programma worden, naast het verbinden van het onderwijs en het bedrijfsleven, de innovatieve concepten uitgewerkt op het gebied van ketenintegratie en Building Information Modelling. Alle activiteiten en tussenbeoordelingen zijn te vinden op de algemene website, Amsterdam, februari 2013 Erik Visser en Jelle de Boer IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

4 Samenvatting Bimming Business geeft in dit onderzoek verschillende bouwpartijen inzicht in het communiceren, verwerken & beheren van technische en niet-technische projectinformatie. Ontwikkelaars, leveranciers, belangenorganisaties, stichtingen en opdrachtgevers kunnen allen profiteren van een geïntegreerde projectsamenwerking. De ontwikkelende partijen hebben hierover de volgende vraag gesteld: Hoe kunnen gegevens uit het bouwbestek digitaal intelligent worden ingezet in het bouwproces en wat voor veranderingen zijn er nodig? Het bestek als beschrijving van het werk is een klein onderdeel in de technische uitwerking van het ontwerp. De bouwkundige informatie van het project kan stapsgewijs per detailniveau worden uitgewerkt binnen één informatiemodel. Het resultaat is een volledig technische uitgewerkt ontwerp waarin alle beslissingen en afspraken zijn te herleiden naar de oorspronkelijke functionele eisen. Het ontwerpproces waarin verschillende partijen samenwerken met ketenintegratie en of lean zal zich ontwikkelen als een groeimodel van bouwtechnische informatie met system engineering. De kwalitatieve informatie van alle ruimten, elementen en objecten die aan het project toebehoren zijn onderdeel van dit groeimodel. Deze kwalitatieve informatiespecificatie 1 groeit tijdens het project en het bestek zal een tussenstap in het groeimodel zijn. Het is een fase in het ontwerp project waar een vastgesteld detailniveau van kwalitatieve informatie is vereist. Om het bestek te digitaliseren in het ontwerpproces zal er overleg moeten zijn met elke betrokkenen partij in de keten. Samenwerking is de sleutel om deze transparante manier van communiceren te realiseren. Voor de verschillende betrokkenen partijen is uiteengezet hoe zij zich kunnen inpassen met deze nieuwe werkmethodiek en manier van samenwerken. De partijen worden op andere wijze betrokken in het ontwerpproces en relaties met de overige partijen gaan veranderen. In het onderzoek zijn de partijen centraal in het ontwerpproces gezet. Op gebied van communicatie, proces en project is uitgelegd waar de aandachtspunten en voordelen liggen voor iedere partij. De volgende bouwpartijen zijn uitgelicht: De opdrachtgever die baat heeft bij een continucheck op de kwaliteit van het project in het ontwerpproces en snel & gemakkelijk een passende aanbesteding kan doen; De ontwikkelende en ontwerpende partijen die willen aansturen op de optimalisatie van de werkprocessen en efficiënt willen werken met hoogwaardige communicatiestukken, zoals het bouw informatiemodel met input van leveranciersinformatie; De belangenorganisaties, kennisinstituten en stichtingen die de veranderingen op gebied van BIM voor willen zijn en in het gehele ontwerpproces dit willen ondersteunen met tools om alle kwalitatieve informatiespecificaties te verwerken van programma van eisen tot en met het beheer en uiteindelijke sloop; De (toe)leverancier die aanstuurt op duurzame en intensieve relaties en zijn producten optimaal wil aanprijzen op de veranderende bouwsector op gebied van BIM. Samenwerken met ketenintegratie en lean werkt op basis van vertrouwen en transparantie. Het gebruik van de juiste communicatiemiddelen én informatiebeheer vragen om op een andere manier het gehele proces van ontwerp tot uitvoering tot gebruiksfase te doorlopen. Een groeimodel van kwalitatieve informatiespecificatie waarin het onderdeel bestek is gewaarborgd geeft een goede stuurrichting. 1 Het begrip kwalitatieve informatiespecificatie zal in het vervolg van dit onderzoek veelvoudig voorkomen. Het bestek is daar een onderdeel van. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

5 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

6 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding onderzoek Doel onderzoek Onderzoeksvraag Afbakening Achtergrond Ontwikkeling van het bestek en BIM System Engineering Methode Meetinstrumenten Onderzoeksprocedure Onderzoeksprocedure technisch Resultaten Belangen van de verschillende partijen Aanbestedingen en technische (product)specificaties De aanbestedingscheck Informatiespecificatie per ontwerpniveau Ontwikkeling digitalisering informatiespecificatie binnen de bouwadviesorganen Huidige producten bij STABU op de markt Vooruitblik en ontwikkelingen STABU RUIMTE Vergelijking met het kennisplatform CROW Kwalitatieve informatiespecificatie en open-standaarden Obstakels open-standaarden en kwalitatieve informatiespecificatie Conclusie Algemene conclusie De opdrachtgever De ontwerpende en ontwikkelende partijen De belangenorganisaties en stichtingen De (toe)leverancier Aanbevelingen Bedrijven Onderwijs Vervolgonderzoek Casestudy kwalitatieve informatiespecificatie Bronnenlijst Literatuur Interviews Begrippenlijst Bijlage I vragenlijst IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding onderzoek De ontwikkelingen van de werkmethodiek BIM en het digitaliseren van het bestek zijn vooralsnog twee stromingen geweest waar de laatste tijd wordt gezocht naar een geschikte koppeling. Vanuit de bedrijven die betrokken zijn bij het onderzoek zijn vragen gekomen over het digitaal intelligent vervaardigen van het bestek. Het schrijven van een bestek gaat met fouten gepaard. Het hergebruiken van bestekken van andere projecten, nalatige communicatie tussen verschillende partijen en incorrect doorvoeren van wijzigingen liggen hier vaak aan ten grondslag. Met fouten in het bestek is moeilijk te bepalen wie daarvoor verantwoordelijk is, voornamelijk voor geïntegreerde contracten waar wordt gewerkt met een vraagspecificatie 2. Met de ontwikkeling van BIM zou voor het bestek een slag gemaakt moeten worden. Bedrijven moeten de mogelijkheden inzien om deze data slim te verwerken in het ontwerpproces. Een fout die ontstaat in het bestek of technische informatie gekoppeld aan het bouw informatie model is automatisch te herleiden naar het model en het tekenwerk. Net als voorheen zijn er coderingen (NL/SfB systematiek) en werkafspraken, onder andere bij STABU 3. Figuur 1.1 foutje in het bestek? 2 Mr. A.T.M. van den Borne; Foutje in het bestek: wie draait er voor op?; 2007 Fieldmanager 3 Stichting STABU; STABU bulletin maart 2010, Pilot met het nieuwe STABU-element; maart 2010 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

8 1.2 Doel onderzoek In dit onderzoek willen wij de verschillende partijen in de bouw laten inzien wat het digitaliseren van de kwalitatieve informatiespecificatie voor hun expertise betekent. Wat zijn de voordelen? Waar liggen de aandachtspunten? Wat zijn mijn investeringen? Vragen die MKB bedrijven met elkaar delen bij het verwerken en digitaliseren van kwalitatieve informatiespecificatie. Voor bedrijven geeft dit onderzoek onder andere voor de aannemers van klein tot groot duidelijkheid over de nieuwe mogelijkheden van het gebruiken en verwerken van kwalitatieve technische informatie zoals het bestek. Het bestek gaat over de kwalitatieve informatie die is gekoppeld aan ruimten, bouwonderdelen of elementen. Het bestek is een klein onderdeel van technische (detail)informatie in het gehele ontwerpproces. Voor bedrijven die willen beginnen met het samenwerken met ketenintegratie of het implementeren van BIM in het bedrijf kan dit onderzoek een verhelderend beeld geven. Voor het onderwijs zal het interessant zijn wanneer bedrijven (besteks)informatie moeten aanleveren om het project uit te werken in BIM. De theorie van BIM moet worden geïmplementeerd. Er moet een draagvlak worden gecreëerd voor het standaardiseren van een slim digitaal bestek. De studenten moeten weten hoe partijen samenwerken en wat voor contractvormen worden toegepast. Dit zal vanuit het onderwijs moeten worden gesteund. Bimming Business zal nieuwe contacten leggen met verschillende bouw organisatieorganen waaruit nieuwe onderzoeksmogelijkheden kunnen ontstaan en ondersteuning binnen het onderwijs. Nevendoelen: Versterking van de concurrentiepositie van de deelnemende MKB-bedrijven; Versterking kennispositie van HvA op het gebied van bouw-ict met navenante toestroom van studenten en kennispartners in het MKB; Implementatie van kennis in onderwijsprogramma. 1.3 Onderzoeksvraag Hoe kunnen gegevens uit het bouwbestek digitaal intelligent worden ingezet in het bouwproces en wat voor veranderingen zijn er nodig? 1.4 Afbakening Voor het onderdeel bestek en objectinformatie is het belangrijk een juiste afbakening te vinden. De consequenties van de digitalisering van de kwalitatieve informatiespecificatie heeft betrekking op meerdere fases in de gehele levenscyclus van het bouwproject. In het onderzoek wordt dan alleen gekeken naar de kwalitatieve bouwtechnische informatiespecificatie. De kwalitatieve informatie is te omschrijven als de eisen die aan een product en of object kunnen worden gesteld. In het onderzoek wordt een gedeelte van het informatiemanagement bekeken. Om de aansluiting met het onderwijs en MKB binnen dit onderzoek goed af te stemmen zal er in grotere mate worden gekeken naar de soft side van dit onderzoek. Het onderzoek geeft inzicht over de nieuwe werkprocessen en werkmethodieken. De technische kant op gebied van ICT wordt in mindere mate belicht. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

9 2 Achtergrond 2.1 Ontwikkeling van het bestek en BIM Het bestek bevat een omschrijving en tekening van een uit te voeren (bouw)werk. Het detailniveau van de omschrijving is afhankelijk van het type bouwproject. Om bestekdocumenten te beheren en een gestandaardiseerde bestekssystematiek te krijgen is in 1976 stichting STABU(Standaardbestek Utiliteitsbouw) opgericht. Een samenwerkingsverband tussen verschillende partners uit de bouwnijverheid. STABU werkt onder andere samen met BNA, RGD, NvtB, Bouwend NL & NL ingenieurs. Het bestek is een contractueel stuk dat is opgenomen in de opnieuw uitgebrachte UAV 2012 (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken). Met de komst van geïntegreerde contracten, onder andere Design & Construct(D&C) 4, zijn er aanvullende samenwerkingsafspraken gemaakt in de UAV-gc Dit omdat de traditionele werkwijze met bestekken ontoepasbaar is. Met het traditionele model zal aan het einde van de ontwerpfase het bestek met het volledige ontwerp van de opdrachtgever worden overgedragen aan de aannemer. Met een geïntegreerd ontwerpproces zal de aannemer aan het begin van het ontwerptraject om de tafel zitten met de opdrachtgever en overige partijen om het ontwerp vorm te geven. Voor een bestek liggen de verantwoordelijkheden dan anders. Deze voorwaarden (UAV-gc 2005) zijn vastgelegd in de eerder genoemde D&C contracten. De omschrijving van de gestandaardiseerde bestekssystematiek bevat een volledige omschrijving van alle componenten van het werk met bijhorende codering. In de STABU-systematiek is elk werksoort gesorteerd en is er een codering voorgeschreven. Daarnaast bestaat de NL/SfB systematiek dat aparte bouwelementen per functieonderdeel benoemt. Deze classificering en codering wordt vooral in het ontwerpproces ingezet met tekening- en modelleer(cad)programma s. Met de komst van de nieuwe werkmethodiek BIM worden de werkzaamheden tijdens de bouw en ontworpen bouwelementen verenigd tot één bewerkelijk communicatiemodel. Hieruit kunnen verschillende meewerkende partijen informatie halen en toevoegen. Voor het bestek heeft dit veranderingen in de markt gebracht. Het integreren van het gehele proces heeft ertoe geleid dat er een koppeling moest worden gemaakt tussen de STABU- en NL/SfB systematiek. Stichting STABU en de Bond van Nederlandse Architecten (BNA) zijn gaan samenwerken om deze koppeling te realiseren. 6 De nummering in de STABU-code en NL/SfB-code bevat verschillen. Het is aangepast naar de NL/SfB systematiek omdat deze systematiek voldoet aan de internationale standaarden. De internationale standaarden als de IFC (Industrial Foundation Classes) en IDM (Information Delivery Manual) worden onderhouden en beheerd door Building SMART. STABU heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van de internationale objecten bibliotheek (IFD) en is zeer actief op het gebied van deze standaardisatie. De koppeling van de besteksystematiek van de twee systemen is uitgebracht onder de naam STABU-Element. Met de licentiehouder van de NL/SfB (BNA) is afgesproken dat stichting STABU de Elementenmethode digitaal mag uitgeven en eventueel aanvullen. STABU-Element kan nu eerder in het ontwerpproces worden ingezet. Om goed te kunnen samenwerken met de BIM werkmethodiek heeft de Rijksgebouwendienst de Rgd BIM norm 7 uitgebracht. De norm omvat voorschriften voor het verwerken van een BIM extract of bouwkundige informatiemodel. De norm beschrijft daarnaast onder welke voorwaarden het bestand moet worden aangeleverd. In deze norm is tot op heden geen relatie gelegd met de STABU-systematiek. 4 J.J.G. Konings, Ed Lourens; Design & construct en innovatie in de bouw in de sector gww; Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid, CROW; UAV-GC 2005: Model basisovereenkomst; toelichting; CROW; Ede Stichting STABU; STABU bulletin, Nieuwe Standaard STABU-Element; september ir. D. Van Rillaer, ir. J. Burger, ir. V. Mitossi, Rijksgebouwendienst Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Rgd BIM norm, versie 1.0, november 2011 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

10 2.2 System Engineering Het integreren van het ontwerpproces en communiceren in een bewerkelijk informatiemodel vraagt om een gestructureerd proces om de juiste doelen te bereiken. System engineering kijkt specifiek naar digitale systemen. Het is een systeem dat de relatie van personen, producten en processen integreert om een specifiek doel te bereiken 8. Het doel kan een volledig gebouwontwerp zijn. Er zijn functies die met een bepaalde interactie worden uitgevoerd m.b.t. verschillende onderwerpen in het proces die voortkomen uit de wensen en vastgestelde eisen en of doelen van een opdrachtgever. System engineering kijkt naar de werking van het gehele proces. De opdrachtgever specificeert in vroege fasen zijn wensen en doelen. Het systeemdenken besteed aandacht in deze maar ook andere fases om de kritische functies vast te stellen en zo meerwaarde op te leveren voor de opdrachtgever. System engineering kijkt naar twee onderdelen: de werkwijze van het systeem om technische inhoud te ontwikkelen en het managen van dit ontwikkelingsproces 9. Wanneer meewerkende partijen vroeg in het project om tafel gaan om samen te werken kan de werkmethodiek BIM in relatie met system engineering goed worden toegepast. Op gebied van informatiekwalificatie zal in dit onderzoek helderheid worden geboden. 8 Defense Acquisition University Press; Systems Engineering Fundamentals; mei G. Parnell, P. Driscoll, D. Henderson; Decision Making in Systems Engineering and Management; Hoboken; New Jersey: John Wiley and Sons; 2011 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

11 3 Methode 3.1 Meetinstrumenten Aan de hand van gesprekken met verschillende bouwpartijen over de ervaringen met het bouwbestek is in kaart gebracht waar de huidige markt staat. Verder is er gekeken waar de mogelijkheden zich voordoen om de werkmethodiek BIM in te voeren om de kwalitatieve informatiespecificatie als digitale intelligente informatie in te voeren in het bouwproces. De verschillende partijen zijn: aannemers, architecten, opdrachtgevers, exploiterende en/of beherende partijen, leveranciers, onderwijs en adviesorganen als CROW en stichting STABU. De informatiebehoeftes tussen deze verschillende partijen gaat een belangrijke rol spelen waar naar geïnformeerd moet worden. De uitkomsten en informatiebehoeftes van de partijen kan dan worden vertaald naar communicatie- en processtructuren. Figuur 3.1: partijen die onder andere betrokken zijn bij het onderzoek 3.2 Onderzoeksprocedure Het bouwbestek als digitale intelligente informatie inzetten in het bouwproces heeft zich nauwelijks voorgedaan in de praktijk. Het gebruik maken van een nieuwe standaard maakt het mogelijk betere koppelingen te leggen tussen teken-, bestek- en calculatiesystemen en hoe dit zich verhoudt in relatie met de initiatiefase, planning en beheer & onderhoud. Met het gebruik van een bouw informatiemodel is het wenselijk deze informatie in te zetten op de belangrijker wordende beheerfase. Met deze hypothetische gedachte is het belangrijk te onderzoeken hoe verschillende partijen werken met deze systemen en hoe er samen wordt gewerkt. Er zijn vragen die in het belang van het onderzoek moeten worden gesteld aan de bedrijven. Er worden vragen gesteld aan belangenorganisaties, stichtingen, opdrachtgevers, leveranciers en de ontwikkelende en ontwerpende partijen. Deze zijn in de bijlage te lezen. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

12 3.3 Onderzoeksprocedure technisch De resultaten die naar voren zijn gekomen uit de interviews met diverse bedrijven geven input voor het software technische onderzoek. Zijn de wensen van verschillende partijen wel te combineren binnen één informatiemodel of werkmethodiek? Het verzamelen en delen van intelligente informatie binnen één BIM model zal voor verschillende partijen iets nieuws zijn en mogelijk consequenties hebben. Het uiteindelijke product voor de opdrachtgever zal door verschillende partijen in een aantal gevallen op een andere manier worden uitgewerkt. Figuur 3.2: communicatie over het bestek tussen de opdrachtgevende en opdrachtnemende partij De frequentieregelaar zoals deze is weergegeven kan als taal/cultuur worden gezien die heerst tijdens de communicatie in de verschillende fases. Bij het verschuiven van de frequentieregelaar is er andere informatie die verzameld en verwerkt wordt in het project. De blokken zoals deze zijn weergegeven in het figuur zijn verschillende bouwfases in het bouwproces. Achtereenvolgens van links naar rechts staan de blokken voor: Initiatieffase, haalbaarheidsfase, schetsontwerp, voorlopig ontwerp, definitief ontwerp, besteksfase met calculatie en werkvoorbereiding, uitvoering, oplevering en gebruik. In verschillende bouwfases van het project kan informatie worden toegevoegd in dit geval voor het bestek. Uit de vragenlijst komen antwoorden over de informatiebehoeftes. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

13 Er moet overeenstemming zijn tussen de in- en output van informatie. Beide partijen kunnen zonder problemen over de verschillende fases communiceren over de benodigde informatie (frequentieregelaar). Gekoppeld aan verschillende softwarepakketten in de bouwfases kan worden gekeken of het bouwbestek als digitale intelligente informatie kan worden ingezet tijdens de hele cyclus van het project. Vanuit de verschillende softwarepakketten die naar voren komen tijdens het onderzoek zal worden bekeken of er een geschikte koppeling gemaakt kan worden dan wel nodig is. Figuur 3.3: partijen die werken met verschillende software voor het bewerken, controleren en beheersen van het bestek IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

14 4 Resultaten 4.1 Belangen van de verschillende partijen Vanuit de interviews zijn de belangen en wensen van de verschillende partijen naar voren gekomen. De belangen van het uitwerken van het bestek voor de opdrachtgever zijn vertegenwoordigd door drie partijen te weten: 1. De ontwikkelende en ontwerpende partijen (ingenieursbureaus, architecten, aannemers) 2. De belangenorganisaties en stichtingen (CROW en STABU) 3. De leveranciers De ontwikkelende en ontwerpende partijen: Digitalisering van bestek is geen prioriteit. Er valt meer effectiviteit te halen op andere interne processen. Combineren van werkprocessen op gebied van BIM geeft de voorkeur, denk hierbij aan de constructie en ontwerpafdeling binnen een bedrijf; Bij voorkeur projecten uitwerken met een bouwteam en/of ketensamenwerking. Het bestek wordt hiermee overbodig en kan volstaan met de technische informatie van elementen en of ruimtes; Er wordt verwacht dat besteksteksten gekoppeld aan het Bouw Informatie Model bij de leveranciers vandaan moet komen. Kant-en-klare stukken informatie gekoppeld aan objecten is een pre; Het bestek of de technische omschrijving van objecten moet eenvoudig kunnen groeien tijdens het ontwerpproces. Werken op basis van het LOD(Level of Development)-principe geeft de voorkeur; Intensievere samenwerking met vaste onderaannemers en leveranciers; Technische informatie van het bestek opnemen in een BIM model moet niet meer tijd kosten dan het huidige losgekoppelde bestektekst document. De belangenorganisaties en stichtingen: Het gebruik van STABU-producten (Bouwbreed Informatiesysteem) in alle fasen van het bouwproces en de gebruikfase binnen alle partijen in het Nederlandse bouwproces. De STABU-producten als onderlegger gebruiken voor kwalitatieve informatiebehoefte en informatie-uitwisseling; Realiseren van een gestructureerde samenwerking met de andere informatieleveranciers op het Nederlandse bouwproces en aangelegen terreinen zoals de getekende informatie en de kosteninformatie van de desbetreffende bouwprojecten; Gebruikers van de STABU systematiek moeten optimaal gebruik kunnen maken van alle mogelijkheden die STABU te bieden heeft. De producten moeten de laatste stand van zaken betreffende kwaliteitsdocumenten, technieken en regelgeving bevatten; Inspelen op de ontwikkelingen op gebied van BIM. STABU biedt informatieleveranciers onder andere een online database aan om daar de gebruikers hun bestek te laten samenstellen; Koppeling met de STABU en NL/SfB systematiek optimaliseren. De techniek van STABU- Element verder ontwikkelen en uitwerken; Ruimtelijke objecten en gebouwtypen definiëren en standaardiseren; Bouwbreed Informatiesysteem op gebied van contracten, functionele specificaties, facilitair management en technische specificaties online als database/bibliotheek kunnen aanbieden; Willen dat software leveranciers zich meer gaan ontwikkelen op gebied van open standaarden en bibliotheken geschikt voor het communiceren in het bouw informatiemodel; Zoveel mogelijk standaarden uit de bouw met System engineering standaardiseren om zo meer tijd en ruimte voor innovatie te bieden bij ontwikkelende bedrijven; IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

15 De leveranciers: Gebruik van VISI 10 voor gestructureerd communicatiemanagement in een project. Productonderscheiding creëren op de concurrerende markt. Er zijn leveranciers die een gelijksoortig product op de markt aanprijzen; Productinformatie afstemmen op ontwerpproces. De digitale informatie zo aanbieden dat de ontwerper/ ontwikkelaar dit op juiste wijze kan verwerken in het ontwerpmodel; Meedenken in het ontwerpproces over de juiste inpassing van het product. Levering verwerkingsvoorschriften en technische informatie (bestekstekst); Eigen productspecificaties volgens de Europese CE voorwaarden aanbieden. De CE certificering is vanaf juli 2013 verplicht voor alle toeleveranciers van producten 11 ; Willen meegaan in de ontwikkeling met BIM maar wachten af tot er voldoende vraag naar is om bedrijfsprocessen hierop aan te passen; Streven naar vaste partners om samenwerkingsbanden te versterken en bouwen op vertrouwen en transparantie naar de ontwerpende en ontwikkelende partijen. 10 VISI is een open standaard met als doel ondersteuning en structuur te bieden op gebied van communicatie en digitaal samenwerken. Het bestaat uit een gezamenlijke werkomgeving met één digitaal dossier voor transparante communicatie. 11 Rijksoverheid, CE-markering bouwproducten; oktober 2012; IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

16 4.2 Aanbestedingen en technische (product)specificaties De wijze waarop projecten worden aanbesteed is met de opkomst van de werkmethodiek BIM aan het veranderen. Het traditionele ontwerpproces met de aanbesteding in navolging op de bestekfase is voor talloze projecten in de huidige bouwwereld de uitkomst. Het implementeren van BIM vanaf de start van het project zorgt voor een andere aanpak. De aanbesteding kan onder afwijkende voorwaarden worden ingezet. In het traditioneel proces bevat het bestek na het definitief ontwerp een vast stramien aan informatie. Op gebied van BIM wordt er binnen een bouw informatiemodel aanbesteed op verschillende informatieniveaus. Dit detailniveau van informatie wordt alvorens de start van het project vastgelegd in overleg met de meewerkende partijen (bouwteam, lean, ketensamenwerking). Er worden afspraken gemaakt over wie welke informatie verwerkt in het model en op welk moment er een verdiepend detailniveau aan informatie wordt aangevuld. Een traditioneel bouwcontract met de UAV is dan geen geschikte oplossing 12. Nieuwe moderne contractvormen als een D&C contract geven de voorkeur. Binnen een Design & Construct stelt de aanbestedende dienst een functioneel ontwerp op. In het functioneel ontwerp staat een duidelijke omschrijving van het project en binnen welke randvoorwaarden de oplossingen dienen plaats te vinden. De uitwerking van het bouw informatiemodel is dan het onderdeel Design, niet te verwarren met het architectonisch ontwerp. Het bouw informatiemodel bevat het technisch ontwerp. Binnen het informatiemodel is het mogelijk de kwaliteitseisen en commerciële voorwaarden te formuleren zodat alle meewerkende partijen deze vanuit het informatiemodel kunnen vertalen naar technische eisen. In onderstaande schema s worden de invloeden van BIM op het aanbesteden en bestek weergegeven. Eerst het huidige traditionele proces hoe vandaag de dag wordt aanbesteed en vervolgens de ontwikkelingen op gebied van BIM. Traditioneel aanbesteden en bestek Figuur 4.1: traditioneel aanbesteden met het bestek als informatieoverdracht in de bestekfase Met een bouwcontract op basis van het traditionele proces zal op het moment van de beschikbare bestektekeningen en documenten aanbesteed worden 13. De opdrachtgever houdt toezicht op het gehele proces en zet voor zijn ontbrekende competenties de deskundigheid in van marktpartijen. De uitvoering zal conform het programma van eisen en het bestek moeten worden verricht. Om diversen partijen een vergelijkbare prijsindicatie te laten indienen worden de documentstukken aangeleverd vanuit de opdrachtgever. Partijen moeten immers de mogelijkheid hebben in te tekenen op het bouwproject met hun eigen bedrijfsprocessen en aanpak. 12 Mr. Hein van der Horst, mr. Drs. Mary-Ann Schenk; Aanbesteden doe je zo Praktisch handboek voor aanbesteders en inschrijvers; Sdu Uitgevers bv, Den Haag november Mr. R.H. Gribnau, Mr.ing. C.H.N.M. Petit, Drs.ing. S.R. Doornbos, Ing. J.Th.H. Oehler; Aanbestedingsregelement Werken 2005, ARW 2005; Ministerie VROM, mei 2010 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

17 Conventioneel BIM en bestek Figuur 4.2: conventioneel gebruik van BIM om informatiemodel en bestek aan te leveren Conventioneel BIM houdt in dat er binnen het ontwerpproces gevorderde stappen zijn genomen op gebied van BIM. Modellen in 3D uitwerken en gebruiken voor het produceren van bouwtechnisch tekenwerk. Het 3D model bevat intelligente informatie over materialen, hoeveelheden en afmetingen. Met deze werkwijze kan het bouwcontract op basis van het traditionele proces plaats vinden, het bouw informatiemodel wordt immers alleen intern in het bedrijf gebruikt. En als het model volledig is uitgewerkt kunnen de beschikbare bestekstekeningen worden aanbesteed met een apart document van het bestek. Vooruitstrevend BIM en bestek Figuur 4.3: vooruitstrevend gebruik van BIM om kwalitatieve informatie over te dragen op diversen detailniveaus Het laatste schema geeft een weergave hoe het aanbesteden en bestek eruit kan zien. Voor de ontwerpende en ontwikkelende partijen die samenwerken met ketensamenwerking en/of bouwteam zijn andere afspraken nodig. In het ontwerpproces wordt vergaderd met verschillende partijen uit de hele keten tijdens de start van het project. Tijdens het ontwerpproces wordt er van deze partijen op tijdsgebonden momenten een detailniveau aan (bouw)technische informatie verwacht. Voorbeeld: De installateur kan in het voorlopig ontwerp aangeven wat voor ruimtes en volumes er benodigd zijn voor de installaties in het ontwerp. In een latere fase worden specifieke ontwerpgegevens berekend. Het begrip bestek is niet meer toepasselijk binnen het nieuwe ontwerpproces. Dit omdat er tijdsgebonden technische informatie wordt toegevoegd ofwel gespecificeerd. Op elk detailniveau van informatie in het ontwerp zijn dan kwaliteitseisen en voorwaarden te koppelen. Er ontstaat een groeimodel aan kwalitatieve informatie. Aan de start van het ontwerpproces wordt geen compleet gedetailleerd programma van eisen meer uitgewerkt. De eisen worden uitgewerkt op verschillende detail- ofwel systeemniveaus Alexander Kossiakoff, William N. Sweet, Sam Seymour, Steven M. Biemer; Systems Engineering Principles and Practice; John Wiley and Sons Ltd; 2nd Revised edition; april 2011 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

18 Het detailniveau van technische informatie is onder te brengen onder het begrip LOD wat staat voor Level Of Development 15. Er zijn 5 verdiepende niveaus te definiëren: LOD-100 Bevat ruimtelijke delen, het BIM-model bestaat uit de totale bouwmassa en per verdieping de ruimtelijke delen met bruto vloeroppervlak (BVO). Te definiëren als het functionele ontwerp. Dit om analyses uit te kunnen voeren van het gehele gebouw met volume, oriëntatie van het gebouw, de kosten per vierkante meter, etc. Fase volgens NEN2574: Initiatief, haalbaarheidsstudie, projectdefinitie, structuurontwerp. LOD-200 Te vergelijken met voorlopig ontwerp. Het model bestaat uit algemene systemen of samenstellingen met globale hoeveelheden, grootte, vorm, locatie en oriëntatie. Toepassingen zijn onder meer de analyse van geselecteerde systemen door toepassing van de algemene prestatiecriteria. NEN2574 Fase: Voorlopig ontwerp. LOD-300 Modelobjecten zijn geschikt voor het genereren van technische tekeningen volgens NEN2574. Als zodanig, analyse en simulatie is bevoegd voor gedetailleerde elementen en systemen. NEN2574 Fase: Definitief ontwerp, bestek, prijsvorming. Figuur 4.4: analyse volume gebouw Figuur 4.5: analyse vorm, locatie & oriëntatie gebouw Figuur 4.6: gebouw met gedetailleerde elementen en systemen LOD-400 Dit detailniveau is geschikt voor de uitgebreide informatie verwerkt op werktekeningen en hoeveelheden voor fabricage en montage. NEN2574 Fase: Werkvoorbereiding en uitvoering. Figuur 4.7: uitgewerkt model voor het wapeningsstaal geschikt voor fabricage of montage 15 AIA, AIA E202 documenten ( AIA E BIM Protocol Exhibit is van toepassing in de RGD BIM-norm; IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

19 LOD-500 Het uiteindelijke niveau van detailontwikkeling zal zich vertalen naar de uiteindelijk gerealiseerde as-built situatie. Het model is geschikt als virtuele gegevensbron voor onderhoud en het gebruik & beheer van het gebouw. NEN2574 Fase: Uitvoering, Oplevering. Voorbeeld Een gevelopbouw bevat in de eerste fase van het ontwerpproces enkel een omlijning dat refereert naar de inhoud van het gebouw en zal op ruimtelijkniveau worden beoordeeld en eerste energiesimulaties kunnen worden gemaakt. Het ruimtelijk model is enkel een vertaling van de functionele eisen dat eigenschappen bevat over het terrein, gebouwtype, ruimtes en elementen. Een niveau Figuur 4.8: One World Trade Center in aanbouw (februari 2011) verder is er een eis gesteld aan de isolatiewaarde en globale opbouw van de wand als bouwdeel, een handige tussenstap voor de overige partijen die met deze informatie hun eigen onderdeel verder kunnen uitwerken. De materialen worden in een verder detailniveau gedefinieerd en technische verwerkingseisen worden gekoppeld aan de wand. Na oplevering van het gebouw is er aan de wand een onderhoudsplan gekoppeld wat thuis hoort in het laatste detailniveau (LOD-500). Het is belangrijk dat binnen het informatiemodel deze stappen van te voren goed zijn vastgelegd 16. Dit maakt het mogelijk het project op verschillende detailniveaus te gebruiken voor aanbestedingen op verschillende LOD-niveaus. Het wordt dan mogelijk om een aanbesteding uit te schrijven om het bouwproject één of meerdere LOD-niveau op te werken. De uitwerking van het technische ontwerp kan vanaf elk willekeurig detailniveau plaats vinden aangezien het BIM-model alle informatie omvat. De opdrachtgever houdt toezicht op de ontwikkelingen in het bouwproces en heeft een continue bewaking op onder andere financieel gebied. De opdrachtgever krijgt meer overzicht in het totale proces, stichting- & exploitatiekosten en kan de frequentieregelaar bedienen om de benodigde informatie te verkrijgen uit het informatiemodel van verschillende detailniveaus. De opdrachtgever wil daarnaast inzien of het project voldoet aan het programma van eisen en technische specificaties. Er wordt vaker gewerkt in een geïntegreerd ontwerpproces. Aanbestedingen kunnen op elk wenselijk moment worden uitgeschreven in het ontwerpproces. Voor de opdrachtgever wordt het onduidelijk welke contractvorm er gekozen moet worden. De inhoud van het contract is uniek en gaat project specifieke voorwaarden bevatten. Om de opdrachtgever te ondersteunen in het communicatieproces zal eenduidige informatie beschikbaar moeten zijn wat voor soort contract toepasselijk is. Het contact is dan samen te stellen vanuit een vragenlijst aangestuurd door een database/bibliotheek. Deze vragen begeleiden de opdrachtgever naar een afgewogen keuze voor de basisvorm van het contract. Zie figuur 4.9 op de volgende pagina. Voorbeeld van vragen kunnen dan zijn: In welk detailniveau van het ontwerpproces bevindt u zich? Wat voor type eisen worden er nu gesteld aan het project? Tot welk niveau moet de kwalitatieve informatiespecificatie worden uitgewerkt? Wie gaat de benodigde informatie voor u uitwerken? Wie zal het digitale informatiemodel managen? Waar wilt u dat de verantwoordelijkheden van partijen liggen? Hoe moeten afspraken worden vastgelegd? Bij wie liggen bepaalde risico s van het te bouwen project? Hoe wordt de beschikbare informatie aan de betrokkenen partijen overgedragen? In hoeverre mogen er nieuwe samenwerkingsverbanden in het project worden aangegaan? 16 BNA, ONRI; DNR-STB 2009 Toelichting en takenoverzicht; IMAGO Printing, Amsterdam, 2006 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

20 Doormiddel van een antwoordenlijst met meerkeuze opties wordt de basisvorm van een contract gecreëerd met eventuele standaard aanvullingen die vervolgens in samenspraak met de meewerkende partijen in het ontwerpproces verder kunnen worden uitgewerkt. Figuur 4.9: creëren van (geïntegreerde) contracten vanuit een vraag aangestuurde service database DBFMO & geïntegreerde contracten Het vooruitstrevend gebruik van BIM om kwalitatieve informatie over te dragen vraagt bij aanbestedingen om geïntegreerde contracten. Bij het opstellen van een contract met een vraag gestuurde database zal een type geïntegreerd contract worden aanbevolen. Dit zijn onder andere de contracten D&C en een DBFMO (Design, Build, Finance, Maintain & Operate). Groot verschil met het traditionele contract is dat er wordt gewerkt op basis van een gewenste outputspecificatie en niet op het bouwbestek. Met een DBFMO contract heeft de opdrachtgever maar één contractpartij die de verschillende delen van de totale bouwketen en de levenscyclus van het gebouw uitwerkt. Voor een D&C contract heeft dit betrekking op het uitwerken van het functioneel ontwerp. Geïntegreerde contracten hebben gemeen dat het resultaat is gebaseerd op een contractuele vraagspecificatie in de vorm van onder andere een bouw informatiemodel. Nieuwe aanbestedingswet De aanbestedingswet komt steeds dichterbij en wordt per 1 april 2013 ingevoerd. De komst van deze wet ondersteunt het samenstellen van contracten uit een bibliotheek. De aanbestedende dienst moet schriftelijk kunnen motiveren welke type aanbestedingsprocedure wordt toegepast en welke partijen worden toegelaten tot de aanbesteding. De keuzes en motivering van de opdrachtgever worden vertaald vanuit de vraag gestuurde bibliotheek. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

21 4.3 De aanbestedingscheck De opdrachtgever kan met zijn eigen competenties niet altijd alle werkzaamheden zelf uitvoeren. De opdrachtgever wilt dat de juiste informatie wordt verstrekt als hij werk (deels) uit handen geeft om zijn project te realiseren. De bijhorende technische ontwerpeisen en voorwaarden moeten correct zijn gedefinieerd. Fouten die ontstaan in onder andere de bestekfase kunnen leiden tot meerkosten die de opdrachtgever voor zijn rekening moet nemen. De opdrachtgever gaat gebruik maken van aanbestedingen om zijn project te realiseren. De opdrachtgever specificeert vervolgens zijn gewenste detailniveau aan kwalitatieve informatiespecificatie in het contract. De opdrachtgever en opdrachtnemer willen beide helder in kaart brengen waar het bouwproject aan moet voldoen. Zij willen een controle op de volledigheid van de technische omschrijving en voorwaarden die aan het bouwproject zijn verbonden. Binnen een bouw informatiemodel is het mogelijk om dit proces te digitaliseren. Elke meewerkende partij heeft toegang tot het bouw informatiemodel, dit kan o.a. via een online dataserver of gedeelde server. Het model bevat objecten dan wel elementen die aan een voorgeschreven detailniveau van kwalitatieve informatie kunnen voldoen. Dit zijn de eerder beschreven niveaus van het Level Of Development (LOD). Per niveau zou het voor de partijen mogelijk moeten zijn om te controleren of alle objecten/elementen voorzien zijn van een degelijke technische omschrijving conform de afspraken die binnen het ontwerpteam zijn gemaakt. Figuur 4.10: de aanbestedingscheck met een database die de objecten uit het bouwinformatiemodel checkt Een volledig achterliggende database met regels en voorwaarden is nodig om een dergelijke check uit te voeren. Een database met rulesets over de inhoud van de kwalitatieve informatie. Rulesets zijn ingevoerde regels en voorwaarden in de database waar het informatiemodel aan moet voldoen. Het opbouwen van een database is een intensief proces. Het verzamelen van deze informatie kan bij allerlei partijen vandaan komen om een zo compleet mogelijke database te generen. Het eenduidig verzamelen van deze informatie kan worden verwerkt door STABU voor de b & u sector en CROW 17 op gebied van infra, grond-, weg- en waterbouw. Zo heeft Stichting STABU op dit moment beschikking over een zeer uitgebreide bibliotheek met informatie over functies, gebouwtypen, ruimtes, elementen & producten. Het model controleren met deze beschikbare data kan via de huidige bouwkundige softwarepakketten worden uitgevoerd. De zogenaamde modelcheckers zoals Solibri laden het bouw informatiemodel in het programma. Met de regels en voorwaarden van de database kan de check op alle objecten worden uitgevoerd. 17 CROW staat voor: Centrum voor Regelgeving en Onderzoek in de Grond-, Water- en Wegenbouw en de Verkeerstechniek. Het is een Nederlandse belangenorganisatie met een kennisplatform voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

22 4.4 Informatiespecificatie per ontwerpniveau Het toevoegen van kwantitatieve specificaties aan het bouw informatiemodel kan op diversen wijze. Het blijft belangrijk om van te voren met verschillende partijen af te spreken wie welke verantwoordelijkheden draagt en wie welke informatie beheert en toevoegt. Om dit proces zo gestructureerd mogelijk te laten verlopen heeft STABU per ontwerpniveau een tool om deze informatie te standaardiseren en zo bruikbaar te maken voor alle meewerkende partijen in het ontwerpproces. Stichting STABU wordt dikwijls in relatie gebracht met het bestek. Echter doen zij meer als stichting. Een brede oriëntatie over het totale ontwerpproces met verschillende producten die geschikt zijn voor verschillende ontwerpniveaus en fases in het bouwproces. Tijdens communicatie over het bouw informatiemodel komen o.a. de volgende onderdelen aanbod: Initiatie van het plan Functionele specificaties (LOD-100) Prestatie specificaties (LOD-200) Technische specificaties (LOD-300, LOD-400) Wetgeving & vergunning Beheer & onderhoud (LOD-500) Binnen de bouwwereld is er een eendrachtige samenwerking is op gebied van technische informatiespecificaties (bestek). Voor de overige onderdelen is de informatievoorziening verspreid en kan in kwaliteit en volledigheid van elkaar verschillen. Dit ontstaat door de verschillende bronnen die beschikbaar zijn en worden gebruikt. Deze bronnen hebben in een aantal gevallen onderling geen relatie met elkaar. De onderstaande illustratie geeft een voorbeeld hoe een programma van eisen wordt vervaardigd in een traditioneel proces. Figuur 4.11: werken in verschillende databases door opdrachtgever en nemer Bij het opstellen van het programma van eisen (PVE) met eisen over het gebouwtypen en bijhorende ruimtes zal de opdrachtgever waar nodig expertise verzamelen om het document op te stellen. Het PVE wordt overgedragen aan de opdrachtnemer die vanuit zijn achtergrond eventuele kwaliteitseisen kan koppelen. Dit zodat de opdrachtnemer aan de geformuleerde eisen kan voldoen. Het kan voorkomen dat de geformuleerde eisen niet overeenkomen met de verwachtingen van de opdrachtgever omdat deze vanuit een andere database zijn informatie heeft verzameld. Er wordt gewerkt met verschillende systeeminformatie. De functievervullers voor het programma van eisen gaan verschillen en zo kunnen er andere interpretaties worden gemaakt. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

23 Bij de betrokken bedrijven is er behoefte aan centraal verzamelde informatie waarin eenvoudig is te vinden welke informatie relevant is voor het betreffende bouwproject. De samenwerking met ketenintegratie heeft behoefte aan centraal verzamelde informatie vanaf de opstartfase van het project. Het PVE moet gegevens bevatten over omgeving, terrein, gebouwtypen en ruimten om de communicatielijnen gestructureerd te krijgen volgens het onderstaande figuur: Figuur 4.12: één database als onderlegger voor de kwalitatieve informatiespecificatie voor onder andere het PVE Het PVE kan worden gezien als een groeimodel van technische informatie. Doordat de beschikbare informatie is afgestemd vanuit één centrale database is de communicatie gestroomlijnd. Het aanvullen van informatie is direct zichtbaar voor elke partij die is betrokken bij het project. Beslissingen en afspraken die worden vastgelegd zijn de functievervullers die corresponderen met het brondocument, het programma van eisen. De data binnen de database kan door een bouwadviesorgaan worden beheerd en bijgewerkt. De database/bibliotheek zou moeten worden gekoppeld aan een NEN-norm om het gebruik te vergroten. Informatietoelevering zal enerzijds van belangenorganisaties en marktpartijen uit de bouw moeten komen om de volledigheid van de database te kunnen garanderen. Anderzijds kan de database worden opgebouwd met bouwpartijen die gezamenlijk aan ketensamenwerking doen. Voor elke fase in het ontwerpproces moet het mogelijk zijn om vanuit één database kwalitatieve informatie op te vragen en in te passen in het project. Eén database die wordt ondersteund door de Nederlandse markt en NEN-normen. Op verschillende ontwerpniveaus kan vervolgens de betreffende informatie worden opgevraagd. Deze informatie kan dan betrekking hebben op het niveau van functies, ruimten, elementen & producten. Zowel eisen als kwalitatieve informatie zijn dan te vinden in de database. Figuur 4.13: Inputspecificatie kwalitatieve informatie op verschillende detailniveaus met de frequentieregelaar IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

24 4.5 Ontwikkeling digitalisering informatiespecificatie binnen de bouwadviesorganen Bovenstaande resultaten hebben de behoefte van de bedrijven op gebied van kwalitatieve informatiespecificatie weergegeven. Het zijn de bouwadviesorganen die de belangen behartigen van de verschillende bouwpartijen. Het is logisch te verklaren dat STABU werkt aan het Bouwbreed Informatiesysteem dat voor nagenoeg alle fasen van het bouwproces een onderlegger geeft voor de kwalitatieve informatiespecificaties waarvan het bestek een onderdeel is. 4.6 Huidige producten bij STABU op de markt STABU 2 STABU ELEMENT STABU 2 is voor de werksoorten standaard en bevat bijna specificaties. STABU ELEMENT is een product dat een koppeling heeft gelegd tussen de NL/SfB elementenmethode en STABU 2 - systematiek. Het bevat alle relevante koppelingen naar de STABU 2 specificaties en daarnaast meer dan elementen 18. Met deze twee pakketten zijn de eerste stappen gezet naar een gestructureerde samenwerking met (toe)leveranciers binnen het Nederlandse bouwproces. Via een bestekservice online van STABU is het mogelijk van leveranciers besteksteksten op te vragen en productkeuzemenu s te doorlopen. Het centraal verzamelen van informatie zal de komende tijd verder worden uitgebreid binnen de stichting met informatie van de (toe)leveranciers. Figuur 4.14: stichting STABU en zijn huidige producten op de markt uitgezet op detailniveaus van het ontwerpproces De pakketten STABU 2 en STABU ELEMENT leveren in het bouwproces kwalitatieve informatie voor de fasering van schetsontwerp tot en met de sloop. STABU 2 wordt in een beperkte fasering van het project ingezet omdat deze tool betrekking heeft op product gerelateerde kwalitatieve informatie (bestek) die door de aannemer wordt gebruikt om een prijs op te baseren en als leidraad te gebruiken voor de uitvoering van het project. 18 Ir. M.L.A.M. van Hezik; presentatie STABU en BIM; STABU, Ede oktober 2012 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

25 4.7 Vooruitblik en ontwikkelingen Uit de belangen van de ontwerpende, ontwikkelende en uitvoerende partijen is naar voren gekomen dat zij baat hebben bij het combineren van werkprocessen. Hierbij gaat het om het koppelen van verschillende afdelingen binnen het bedrijf en meermaals met de werkmethodiek BIM. Werken in een ontwerpteam met verschillende bouwpartijen heeft er voor gezorgd dat een ontwerp met een technische informatie van elementen, producten en/of ruimtes volstaat. Een zeer gedetailleerd bestek is in een vroege fase van het ontwerp overbodig. Het aanleveren van deze technische informatie gekoppeld aan het bouw informatiemodel moet bij de leveranciers vandaan komen. Dit om tijd te besparen bij het vervaardigen van het bestek of technische specificaties. Daarnaast kan de leverancier kwalitatieve informatie verstrekken. De kwalitatieve informatie specificaties kan vanaf de initiatieffase worden opgebouwd met aanvullende gedetailleerde informatie. De bovengenoemde punten creëren de behoefte om de kwalitatieve informatiespecificatie breder te trekken over het bouwproces en beter inzichtelijk te maken. Meerdere betrokken partijen in de bouwkolom van het project inzicht geven over de beschikbare informatie van het project. In de onderstaande illustratie opnieuw de huidige producten om de kwalitatieve informatiespecificatie te verzamelen en te verwerken. Figuur 4.15: ontwikkelingen van producten voor de andere detailniveaus in het ontwerpproces bij stichting STABU De rood gearceerde rechthoeken zijn de databases/bibliotheken die in het belang zijn van de eerder genoemde partijen. De linker rode rechthoek beslaat de initiatieffase tot en met aan de fase dat informatie bevat over de algemene systemen of samenstellingen met globale hoeveelheden, grootte, vorm, locatie en oriëntatie van het ontwerp. En rechts de rechthoek voor het gebruik en beheer van het gebouw. Beide rechthoeken tonen een gelijkenis over de informatie die beschikbaar moet zijn. Dit zijn ruimtes waar in het PVE eisen over worden vastgelegd en in het beheer de informatie over de ruimtes opnieuw wordt gebruikt. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

26 4.8 STABU RUIMTE Vanuit de denktank groep van STABU is een nieuw product in ontwikkeling: STABU RUIMTE. Dit product biedt standaard kwalitatieve informatie voor de omgeving, terrein, gebouwtypen & ruimten. Vroeg in het ontwerpproces kan deze tool worden ingezet om de belangen van de ontwikkelende partijen en opdrachtgever tegemoet te komen. Daarnaast kan het product worden ingezet tijdens de beheerfase, waar gestandaardiseerde kwalitatieve informatiespecificatie beschikbaar is voor de ruimtes in het gebouw. Dit product is medio 2013 te verwachten op de markt. Figuur 4.16: ontwikkelingen bij stichting STABU waarmee zij anticiperen of de behoeftes uit de bouwsector De onderlinge producten van STABU kunnen in de toekomst worden gekoppeld met hyperlinks om het bouwinformatiemodel te laten groeien met kwalitatieve informatiespecificatie. Het groeimodel kan door verschillende betrokkenen partijen worden bekeken, gecontroleerd en bewerkt. 4.9 Vergelijking met het kennisplatform CROW Het standaardiseren van kwalitatieve informatiespecificaties wordt aangeboden door het kennisplatform CROW op gebied van infrastructuur. Om een beeld te kunnen schetsen van de mogelijkheden om het bestek te integreren is in het ontwerpproces gekeken naar deze sector. De Grond-, weg- en waterbouw (GWW) focust op het procesmanagement. Het eenduidig vastleggen van beslissingen en afspraken die zijn te koppelen aan de oorspronkelijke vastgestelde functies en eisen van het project. Het proces is opgedeeld in drie onderdelen. Het proces loopt van de functies en eisen (1) naar de gedefinieerde objecten (2) en vervolgens naar de werkpakketten (3) geschikt voor de uitvoering. De werkpakketten zijn gelijk aan het bestek voor in de GWW, het RAW (Rationalisatie en Automatisering Grond-, Water- en Wegenbouw). Het ontwerpproces kan digitaal ondersteund worden met system engineering. System engineering regelt dat alle informatie die wordt gecommuniceerd in het project wordt vastgelegd. De relaties tussen personen, producten en processen zijn in het systeem geïntegreerd om het juiste doel te bereiken. Zodra het project een ontwerpniveau verder is uitgewerkt zijn deze ontwikkelingen af te leiden uit de eerder vergaarde informatie, eisen en voorwaarden. Iedere betrokkenen bij het project heeft toegang tot deze eenduidige informatie en werkt volgens dezelfde systematisch wijze. Samenwerken met eenduidige informatie zorgt voor een overzichtelijke en transparante communicatie. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

27 Om het communicatiemanagement te organiseren wordt er gewerkt met VISI 19. VISI is een open standaard met als doel ondersteuning en structuur te bieden op gebied van communicatie en digitaal samenwerken. Het bestaat uit een gezamenlijke werkomgeving met één digitaal dossier voor transparante communicatie. Belangrijkste doel is de doorlooptijd van het bouwproces te verkorten, communicatielijnen duidelijk te houden en snel samenwerkingsverbanden aan te kunnen gaan. De GWW is in het ontwerpproces gebruik gaan maken van het informatiemanagement via de mogelijkheden van system engineering en het communicatiemanagement met VISI. In de woning- en utiliteitsbouw is dit Building Information Management om als eerste hulpmiddel de beschikbare informatie van het project te managen. Een essentieel verschil in de ontwikkeling van deze twee sectoren. Opvallend is dat op gebied van system engineering en het bouw informatiemodel verrassende gelijkenissen zijn te vinden over het managen van informatie. Het is daarom logisch dat beide sectoren deze werkwijze van elkaar integreren. Binnen de woning- en utiliteitbouw wordt vooral bij grootschalige projecten gebruik gemaakt van VISI waar in de GWW aandacht wordt besteed aan het uitwisselen van objectinformatie (IFC) met system engineering als onderlegger van het werkproces. Figuur 4.17: driehoek van Building SMART die staat voor informatiemanagement van proces, uitwisseling en databibliotheek opgesplitst voor de GWW en de B&U 19 CROW; Bijlage I: Doelstellingen, grondbeginselen en begrippenkader van VISI, Leidraad VISIsystematiek; CROW; november 2011 versie 1.0 IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

28 4.10 Kwalitatieve informatiespecificatie en open-standaarden De producten bij STABU om standaarden aan te bieden voor het verwerken van kwalitatieve informatiespecificaties in het bouwproces zijn volop in ontwikkeling. Van de driehoek van Building SMART zijn voornamelijk de twee onderdelen IFD (databanken) en IDM (proces) in de resultaten naar voren gekomen. Het belang om kwalitatieve informatie uit te wisselen met open-standaarden waaronder het IFC-bestand wordt niet gesteund. Het toekennen van de kwalitatieve informatiespecificatie heeft meer affiniteit met het communicatiemanagement en benodigde database voor informatiespecificatie. Het integreren van het bestek als kwalitatieve informatiespecificatie door het gehele ontwerpproces heen staat in de kinderschoenen. Stap één is het communicatiemanagement en samenwerking met partners goed functionerend inrichten. Daarnaast kan bij stichting STABU een database van functie- tot en met productspecificatie worden ingericht. Als het MKB veelvoudig gaat werken met een groeimodel van kwalitatieve informatiespecificatie zal de vraag om deze informatie met IFC te delen groeien en kan deze informatie met partners worden gedeeld. Het IFC-bestand maakt het mogelijk alle kwalitatieve informatiespecificatie van verschillende meewerkende partijen te verzamelen binnen één bestand. Het aanbod om deze ontwikkeling te stroomlijnen vanuit de softwareleveranciers zal ontstaan wanneer het gebruik groeit. Het gebruik van IFC voor het delen van kwalitatieve informatie is niet relevant voor het overgrote deel van het MKB Obstakels open-standaarden en kwalitatieve informatiespecificatie Een koppeling met de open standaard IFC en kwalitatieve informatiespecificatie brengt een tweetal problemen met zich mee. Met een IFC-koppeling ligt de uitdaging in het combineren van een online bibliotheek van objecten en kwalitatieve informatiespecificatie data met de structuurboom van IFC met internationale elementencoderingen. Daarnaast zal het aanpassen van de geometrie in het informatiemodel geen direct resultaat opleveren in de bijhorende technische (tekstuele) informatie. Figuur 4.18 boomstructuur van een online database en IFC bestand Het is van belang dat de gekoppelde database werkt met dezelfde codering om kwalitatieve informatiespecificaties te koppelen aan het informatiemodel in de juiste aftakking in de boomstructuur. Als er een minimale doorloop hoogte is vastgesteld moet dit wel bij elke deur zijn te vinden in het model op dezelfde locatie. Er zijn regels gemaakt over het coderen van elementen en sub-elementen. Het coderen kan afwijken. Door verschillende volgorde van coderingsmogelijkheden ontstaan er verschillen in de codering die voor het koppelen van informatiemodellen funest kunnen zijn. Voorbeeld: In de codering van een deur kan na de eerste codering worden gekozen voor een sub-codering over het materiaal terwijl op een andere wijze eerst kan worden aangegeven of het een dubbele deur is. Mogelijke coderingen die kunnen ontstaan zijn dan of IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

29 Om dit probleem op te lossen moet het mogelijk zijn bij een online bibliotheek van objecten en kwalitatieve informatiespecificatie, met de structuurboom van IFC, een automatische volgorde van codering te maken. Van de bouwadviesorganen mag worden verwacht dat zei bepalen volgens welke systematiek en coderingen er wordt samengewerkt. Tweede probleem is het aanpassen van geometrische gegevens in het model, de technische informatie niet aanpast. Als voorbeeld is een deurpaneel gebruikt in het onderstaande figuur. Er is besloten het deurpaneel van glas te voorzien en dit wordt aangepast in het model. De geometrie wordt aangepast en eventuele materialen worden toegekend aan de nieuwe geometrie. Als men de kwalitatieve informatie uit het project wilt halen is het noodzaak om aan het nieuwe deurpaneel de juiste informatie te koppelen. Als voor elk nieuw object deze informatie apart moet worden gekoppeld is het een omslachtig proces waar fouten ontstaan. Er moet een goed werkende koppeling worden gerealiseerd met de geometrie en de bijhorende kwalitatieve informatiespecificatie. Met een correcte codering en classificering van elementen is het mogelijk gegevens automatisch te koppelen aan objecten. Figuur 4.19: aanpassing geometrie van object in bouw informatiemodel IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

30 5 Conclusie 5.1 Algemene conclusie Voorafgaand aan het onderzoek is naar voren gekomen dat bij de betrokkenen bedrijven van het onderzoeksprogramma vraag is naar een slimme omgang betreffende de besteksinformatie. In het onderzoek is in een vroeg stadium naar voren gekomen dat het begrip bestek niet in het ontwerpproces past waar wordt gewerkt met ketenintegratie of lean. Partijen gaan intensiever samenwerken met alle meewerkende partijen binnen het gehele ontwerpproces vanaf de start van het project. Deze start is voor alle partijen een pakket van functionele eisen. Dit zal uiteindelijk resulteren in een volledig technisch uitgewerkt ontwerp. Het detailniveau binnen het ontwerp verandert stapsgewijs. De kwalitatieve informatiespecificatie groeit tijdens het project en het bestek is hierin een tussenstap in het groeimodel. Het is een fase in het ontwerp waar een bepaald detailniveau van kwalitatieve informatie wordt verwacht. Het ontwerp detailniveau is te vertalen naar een LOD-niveaus die lopen van LOD-100 t/m LOD-500. Uit de resultaten komt naar voren dat de kwalitatieve informatiespecificatie als zijnde het bestek kan worden opgenomen in het bouwinformatiemodel. Het kan als digitale intelligente informatie worden geadopteerd binnen het groeimodel van kwalitatieve informatie. In onderstaande grafiek is dit weergegeven. Het bestek beschrijft kwalitatieve specificaties van producten op een LOD-niveau van ongeveer Figuur 5.1: groeimodel kwalitatieve informatiespecificatie met als tussenstap het bestek De termen functie, element/object en product zoals in de grafiek weergeven zijn al benoemd in de resultaten maar voor het vaststellen van technische informatiespecificatie belangrijk. Deze drie termen hebben een grote samenhang met de verschillende LOD ontwerpniveaus. Dit onderdeel wordt later in de conclusie uitgelicht in relatie met verschillende bouwpartijen. Het vaststellen van de kwalitatieve informatiespecificatie wordt per ontwerpniveau gerealiseerd met daarbij passende tools/software en bedrijven of organisaties. Met een gestructureerd communicatiemanagement blijven de functionele eisen die aan de start van het project zijn gedefinieerd gehandhaafd. De informatie die aan het project wordt toegevoegd is ten alle tijde te toetsen aan de functionele eisen met system engineering. De gegevens van de kwalitatieve informatie zijn de functievervullers waarmee het volgende detailniveau wordt gewaarborgd. Figuur 5.2: verzamelen kwalitatieve informatiespecificatie binnen een LOD-niveau IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

31 5.2 De opdrachtgever De opdrachtgever heeft baat bij een inzichtelijk ontwerpproces. Informatievoorziening tijdens het ontwerpproces is veelal een verantwoordelijkheid van de opdrachtgever. De opdrachtgever vindt het wenselijk als op elk willekeurig moment de juiste informatie beschikbaar is met bijhorende technische ontwerpeisen en voorwaarden. Met (bouw)partijen die hij in de hand neemt wordt er kwalitatieve informatiespecificatie toegevoegd aan het project. Stap voor stap worden deze afspraken en beslissingen vastgelegd. In eerste instantie lijkt er niets aan de hand, maar bij onvoldoende communicatiemanagement kan het zijn dat de functionele eisen (PVE) die aan de start van het project zijn gedefinieerd niet overeenkomen met de oplevering van het eindproduct. Dit is in onderstaande illustratie is weergegeven. Figuur 5.3: functionele eisen tonen geen relatie met het geleverde eindproduct De elementen en producten die worden uitgewerkt tijdens de technische uitwerking van het programma van eisen moeten altijd voldoen aan de functionele eisen. De opdrachtgever heeft behoefte aan een continucheck op de technische specificaties van het project. Van te voren moeten duidelijke communicatieafspraken komen over beslissingen, afwegingen en afspraken. De opdrachtgever ziet daar niet altijd de urgentie van in, maar bij het duidelijk vastleggen van afspraken valt winst te behalen. Tweede belangrijke punt van de opdrachtgever is het vormen van het functionele ontwerp en contracten voor onder andere aanbestedingen. De opdrachtgever moet beschikken over een gestandaardiseerde bibliotheek voor het opstellen van functionele eisen, voorwaarden en contracten. Door de opdrachtgever duidelijkheid te bieden in de mogelijkheden hiervan kan hij/zij zijn/haar wensen beter kenbaar maken. In de onderstaande afbeelding staat links de continucheck in het proces(idm) en rechts de bibliotheken(ifd) om het contract en PVE samen te stellen van het project. Figuur 5.4: de opdrachtgever in het vernieuwde slimme ontwerpproces IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

32 Voordelen opdrachtgever: Ontwerpproces wordt beheersbaar door de continucheck op communicatie en bewaking op de kwalitatieve en kwantitatieve technische informatiespecificatie; Het eindproduct voldoet aan de voorwaarden en functies die ge-eist zijn aan het project; Op elk willekeurig moment kan een aanbesteding plaatsvinden om het (deel)project verder uit te werken; Samenstellen van het programma van eisen wordt vereenvoudigd en begrijpelijk voor de opdrachtgever, een schoonmaakbedrijf zou in theorie met dit ontwerpproces een project kunnen realiseren; Tijdens het ontwerpproces kan de opdrachtgever op verschillende detailniveaus in het ontwerp aanvullende eisen toevoegen aan zowel ruimtes, elementen, bouwdelen als producten. De opdrachtgever krijgt meer vrijheid in het ontwerpproces; Technische informatiespecificatie uitgewerkt in het ontwerpproces op gebied van o.a. ruimtes zijn in de exploitatie- en beheerfase bruikbaar. Aandachtspunten & investeringen: De opdrachtgever moet ingelicht worden over de mogelijkheden om informatie digitaal intelligent te beheersen en via een centrale digitale locatie beschikbaar stellen aan de meewerkende partijen. Tijdens het ontwerpproces en uitvoering kan een projectserver worden aangeschaft. Het gevolg is een efficiëntere communicatie op gebied van informatiestromen en de server verdient zichzelf terug in het ontwerpproces. De contracten worden ingewikkelder, een gestandaardiseerde database/bibliotheek voor het samenstellen van contracten biedt hierbij een oplossing. Het uitvoeren van een aanbestedingscheck op de kwalitatieve informatie zal waarschijnlijk samengaan met geavanceerde modelcheck software (o.a. Solibri). Het uitvoeren van deze taak door een meewerkende partij kan een oplossing bieden. Met de komst van de nieuwe aanbestedingswet zal de opdrachtgever zijn keuze voor de aanbestedingsprocedure en partijen die hij toelaat moeten motiveren. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

33 5.3 De ontwerpende en ontwikkelende partijen De ontwerpende en ontwikkelende partijen sturen in tijden van crisis naar optimalisatie van de bedrijfsprocessen. De aangeleverde informatie zo efficiënt mogelijk verwerken binnen het interne werkproces. Daarnaast krijgt de omschakeling naar een samenwerking met ketenintegratie of lean de voorkeur. Deze samenwerking bevordert een goede verwerkingswijze van de kwalitatieve informatiespecificatie. Partijen willen geen extra tijd en moeite besteden aan het ontwikkelen van de kwalitatieve informatiespecificatie (onder andere het bestek) binnen een project. De ontwerpende en ontwikkelende partijen besteden een minimaal percentage van de aanneemsom aan het bestek. Dit wordt bereikt door kant-en-klare brokken kwalitatieve informatie op elk detailniveau in het ontwerp beschikbaar te stellen via een (online) toegankelijke nationale database/bibliotheek. Figuur 5.5: de opdracht nemende partij in het vernieuwde slimme ontwerpproces De ontwerpende en ontwikkelende partijen worden op verschillende momenten bij het ontwerpproces betrokken waarna zij aan de slag gaan met de centraal beschikbaar gestelde informatie van het project. Door het gebruik van een groeimodel van kwalitatieve informatie kan er worden ingeschreven/aanbesteed op verschillende LOD-niveaus. Samenwerking gaat met een geïntegreerd contract. Afspraken die de meewerkende partijen nemen in het ontwerpproces worden systematisch vastgelegd zodat alle beslissingen zijn te herleiden naar de oorspronkelijke functies en het programma van eisen. De uiteindelijke vraagspecificatie wordt als intelligente data centraal verzameld in het project. Dit biedt de opdrachtgever de mogelijkheid deze vraagspecificatie te verifiëren met een aanbestedingscheck. De vraagspecificatie bevat kwalitatieve informatie, gerelateerd aan het LODniveau, over het detailniveau. Dit is opgedeeld onder functies, elementen of producten. Communicatiemanagement gaat bij het overdragen van documentatie en intelligente data een grote rol spelen. Het gebruik van VISI is dan een logische keuze met een integrale samenwerking. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

34 Voordelen bij de ontwerpende en ontwikkelende partijen: Er is duidelijk vastgelegd waar het eindproduct aan moet voldoen (voorwaarden en functies die ge-eist zijn aan het project); Ontwerppartij kan zijn expertise en kwaliteit voor een bepaald ontwerpniveau aanschrijven; Het toevoegen van kwalitatieve informatiespecificatie geeft gebruikersgemak door de gestandaardiseerde informatiedatabase; Het koppelen van kwalitatieve informatiespecificatie aan elementen en objecten/ producten wordt gemakkelijk en gebruiksvriendelijk. De bibliotheek van elementen en producten zijn als één gestandaardiseerde database beschikbaar; Onjuistheden van de kwalitatieve informatiespecificatie in de oorspronkelijke besteksfase wordt voorkomen door het groeimodel van kwalitatieve informatie. Het kan worden gevalideerd door de continue terugkoppeling van beslissingen en ontwerpkeuzes die zijn gemaakt; Via een vraag aangestuurde database/bibliotheek uitkomen bij de juiste leveranciers met bijhorend productaanbod; Communicatiemanagement via VISI ondersteunt een gezamenlijke werkomgeving met één digitaal dossier voor transparante communicatie. Partijen die een deel van het project uitwerken worden eenvoudig in het ontwerpproces opgenomen met deze communicatiemethode. Aandachtspunten & investeringen: Kennisnemen van VISI. Het implementeren van communicatiemanagement binnen de bedrijfsvoering. Partijen die VISI gebruiken profiteerde vanaf het eerste project; Afstappen van het idee dat in de besteksfase een compleet document moet worden geschreven. De kwalitatieve informatiespecificatie is als een groeimodel aanwezig binnen het project in de vorm van onder andere een bouwinformatiemodel of online database. Het bestek kan uit het informatiemodel worden gehaald; Werken met een SO, VO, DO, ect. als proces is niet functioneel. Het werken met detailniveaus gerelateerd aan functies, elementen en objecten biedt de mogelijkheid een gestructureerde digitale samenwerking met de meewerkende partijen aan te gaan. De communicatie is eenduidig en transparant; De contracten worden ingewikkelder, een gestandaardiseerde database/bibliotheek voor het samenstellen van contracten biedt hierbij een oplossing. De UAV en UAV-gc bevatten verschillen die moeten worden weggewerkt. Het leveren van een volledige vraagspecificatie van de kwalitatieve informatie moet gecontroleerd moeten met geavanceerde modelcheck software (o.a. Solibri). De uitvoering van deze taak kan door een meewerkende partij worden gedaan. De afschaf van software is kostbaar maar bij een goede implementatie van het product verdient de software zichzelf terug. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

35 5.4 De belangenorganisaties en stichtingen Het bundelen van krachten van verschillende belangenorganisaties gaat de komende tijd een belangrijkere rol spelen. Het verzorgen van een centraal toegankelijke bibliotheek die in het gehele Nederlandse bouwproces van initiatief tot en met beheer kan faciliteren is een grote uitdaging. De belangen van zowel de opdrachtgever als opdrachtnemers laten zien dat de ontwikkelingen die bij de belangenorganisaties in gang zijn gezet moeten worden doorgezet. Een bibliotheek die de opdrachtgever op zijn wenken kan bedienen door het samenstellen van een PVE en opstellen van contracten. Vanaf de eerste stap in het ontwerpproces start het groeimodel van kwalitatieve informatiespecificatie dat uiteindelijk leidt tot het welbekende bestek. Op gebied van de uitwerking van het PVE tot een technisch uitgewerkt ontwerp is het wenselijk en noodzaak te beschikken over een uitgebreide database. De database heeft bibliotheken van kwalitatieve en kwantitatieve informatiespecificatie over ruimtes, elementen, bouwdelen en objecten. Communiceren en beslissingen nemen over deze informatie kan met system engineering als onderlegger van het werkproces. De belangenorganisaties STABU en CROW kunnen met elkaar in overleg gaan over de begrippen BIM (bouw) en system engineering (infra) om een combinatie te zoeken. Het zou mogelijk moeten zijn deze twee processen te versmelten tot één werkmethodiek. Beide werkmethodieken tonen immers gelijkenissen zoals gebleken uit de resultaten. De effectiviteit en efficiëntie van deze twee methodieken zijn bij grotere bouwprojecten positief ervaren. Figuur 5.6: de belangenorganisaties in het vernieuwde slimme ontwerpproces De database van kwalitatieve en kwantitatieve informatiespecificatie kan worden gevoed door verschillende belangenorganisaties, kennisinstituten en stichtingen. Daarnaast de (toe)leveranciers die volgens een vast stramien hun kwalitatieve productspecificaties kunnen uploaden op de (online) databases. Het centraal beheer van de database voor de bouwsector kan worden geplaatst onder de stichting STABU. STABU heeft een bekende naam in de bouw en wordt in 90% van de gevallen ingezet bij een samenwerking in het werkveld van de bouw. De nieuwe productontwikkelingen die momenteel plaatsvinden zijn afgestemd op de belangen bij de verschillende partijen. Het linken naar andere bibliotheken van andere aanbieders kan een volledig resultaat geven van de database. Dit kan zolang deze onder een vast stramien toegankelijk blijft met dezelfde structuur. Bibliotheken die andere parameters bevatten dan het standaard stramien worden overbodig en moeten worden verdrongen. De opbouw en vormgeving van de database wordt beheerd door STABU. Dit gaat in samenwerking met een denktank groep waarin de belangen van de gehele bouwsector zijn vertegenwoordigd. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

36 Voordelen bij de belangenorganisaties: Bundeling van verschillende belangenorganisaties genereert een toename van het gebruik en kwaliteit van de databases/bibliotheken; Koppeling van verschillende tools voor het verzamelen van kwalitatieve informatiespecificatie leidt tot toename van het gebruik van de databases, het groeimodel van informatie van het project kan worden bewerkt en uitgebreid met de database; Gestructureerd aanbieden van gestandaardiseerde informatie geeft bouwbedrijven de kans om te innoveren; De verschillende bibliotheken worden door diversen partijen in de bouw aangevuld. Door het gebruik van een vast stramien ontstaan er geen verschillen; Het gebruiksgemak door het koppelen van kwalitatieve informatiespecificatie aan elementen en objecten/ producten zorgt voor toename van het gebruik. Daarnaast zijn er vraag gestuurde databases die gespecialiseerde detailinformatie bij niet-deskundige partijen de juiste informatie verschaft. Aandachtspunten & investeringen: Het intensiever samenwerken met andere belangenorganisaties geeft problemen met de koppelingen van bestaande bibliotheken; Het MKB moet worden duidelijk gemaakt dat STABU meer doet dan alleen een gestandaardiseerd bestek aanbieden; Het bouwproces met ketenintegratie en lean stimuleren. Deze stimulans kan het gebruik van een groeimodel van kwalitatieve informatie vergroten bij ontwerppartijen; De contracten worden ingewikkelder, een gestandaardiseerde database/bibliotheek ontwikkelen voor het samenstellen van contracten biedt hierbij een oplossing; Softwareleveranciers bereidt krijgen om databases en bibliotheken te ondersteunen vanuit de bouw gerelateerde softwarepakketten; Kennis op gebied van system engineering en BIM combineren van de GWW- en BU-sector voor een sterkere positie van beide werkmethodieken. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

37 5.5 De (toe)leverancier De (toe)leverancier is altijd bezig de markt te overtuigen van zijn/haar product. Het creëren van productonderscheiding op de concurrerende markt is een pre. De toeleverancier heeft vaak vaste afnemers van zijn producten. De leveranciers denken intensiever mee in het ontwerpproces om de juiste inpassing van het product in het ontwerp te krijgen. Daarnaast is in het ontwerpproces een goodwill om mee te gaan in de ontwikkeling van BIM. Alleen is het vraagaanbod op dit moment minimaal. Figuur 5.7: de (toe)leverancier in het vernieuwde slimme ontwerpproces In het vernieuwende bouwproces met het groeimodel aan kwalitatieve informatie krijgt de leverancier de mogelijkheid zijn productinformatie met een vast stramien aan te bieden bij de centraal beschikbare database. In het stramien zijn onderdelen van het bestek zoals materiaal, kwaliteit, materiaaldikte, afkomst of montage gemakkelijk in te voeren. Elke leverancier moet de gegevens eenduidig invoeren voor een gestructureerd informatieaanbod. Daarnaast moet worden ingespeeld op de verordening betreffende de Europese CE certificering die vanaf juli 2013 verplicht is voor elk bouwkundig product. Verder moet de producent de mogelijkheid krijgen om een minder gedetailleerd ontwerpniveau zijn product aan te bieden via deze centraal toegankelijke database. Denk hierbij aan een eenvoudig geometrisch object dat enkel informatie bevat over afmetingen, benodigde montageruimte ect. In het nader te detailleren ontwerp kan dan rekening worden gehouden met te verwerken producten/objecten. Naderhand kan het object worden gespecificeerd in het ontwerpproces en worden uitgedetailleerd. De input van de leverancier in deze ontwerpfase is in die zin verantwoord. De rol van de toeleverancier is vooral beschreven vanaf de zijlijn door input te leveren aan de centraal beschikbare database. Anderzijds kan de leverancier zich actiever opstellen in het ontwerpproces door mee te werken binnen het ontwerpteam, samen met andere meewerkende partijen in een vroeg stadium van het ontwerpproces om tafel te zitten. Het advies van de leverancier kan het gebruik en verwerking van zijn product in het ontwerp efficiënt maken. Minder gedetailleerde informatie van de producten van de leverancier zijn dan bruikbaar. Voorbeeld: de installateur kan binnen een functioneel ontwerp met ruimtelijke gegevens zijn minimale capaciteiten van een ventilatiesysteem implementeren in het model. Het actief deelnemen van de leverancier in het ontwerpproces is een goede ontwikkeling. Het is zelfs mogelijk binnen dit ontwerpproces opdrachtgever te zijn als (toe)leverancier. Zelf de regie in handen nemen om een project uit te werken en samenwerkingen aangaan met andere partijen (leveranciers). Door de toename van prefab-elementen en juiste gebruik en verwerking van het product is de expertise van een aannemer, doorgaans de bouwpartij die de regie in handen heeft, niet altijd meer nodig. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

38 Grote vraag voor de leveranciers is op welke manier hij/zij de objectinformatie kan aanbieden. Tegenwoordig zijn producten veelal als een 2D-CAD tekening en pdf beschikbaar via de eigen website of de huidige online databases/bibliotheken. Leveranciers zijn benieuwd naar de ontwikkelingen met BIM en de bijhorende geavanceerde 3D modelleersoftware die wordt gebruikt. Uit het resultaten blijkt dat de focus moet worden gelegd op het beschikbaar stellen van kwalitatieve informatiespecificatie van de producten (waaronder het bestek) bij de centraal toegankelijke bibliotheek. De leverancier bereikt hiermee elke ontwikkelende en ontwerpende partij die is aangesloten bij deze informatiebibliotheek. Het ontwikkelen van objectinformatie gaat de komende jaren sterk in ontwikkeling raken. Het aanbieden van deze objecten gaat met diversen bibliotheken bij verschillende belangenorganisaties. Zodra deze informatie eenduidig kan worden aangeboden kan vanuit leveranciers deze objectinformatie worden aangeleverd. De leverancier kan vooruit lopen op deze ontwikkeling door vanaf een eigen locatie objectinformatie te ontwikkelen en delen. Voor de leverancier kan dit een voordeel op de markt zijn. Er zijn genoeg ontwerpende en ontwikkelende partijen die deze objectinformatie beamen omdat zij de ontwerpprocessen volgens de BIM werkmethodiek hebben ingericht. Voordelen bij de (toe)leverancier: Er is duidelijk vastgelegd waar het eindproduct aan moet voldoen (voorwaarden en functies die ge-eist zijn aan het gebouw); Leverancier kan zijn expertise en kwaliteit voor een bepaald ontwerpniveau aanschrijven en vroeg in stappen in het ontwerpproces; Het toevoegen van kwalitatieve informatiespecificatie aan de database/bibliotheek gaat met gebruikersgemak door het vaste invulstramien; Betrokkenheid van leverancier wordt automatisch vergroot door het groeimodel van kwalitatieve informatie; Product krijgt betere inpassing in het project met een hogere gebruikerskwaliteit en minder onvoorziene onderhoudswerkzaamheden. Mogelijkheid om langdurige samenwerkingsverbanden aan te gaan met bouwpartijen. Aandachtspunten & investeringen: Kennisnemen van VISI. Het implementeren van communicatiemanagement binnen de bedrijfsvoering; De bestaande inhoudelijke informatie van de producten zal onderdelen van de vereiste outputspecificatie missen. De missende kwalitatieve informatie moet worden toegevoegd; Verkrijgen van de productspecificaties volgens de Europese CE voorwaarden, verplicht vanaf juli 2013; Transparante communicatie over het delen van objectinformatie is noodzakelijk. Objectinformatie gerelateerd aan het detailniveau van het ontwerp aanleveren kan de transparante communicatie ten goede komen. Verkrijgen van 3D dimensionale objectinformatie van de producten. De vraag naar (3D) objectinformatie is minimaal. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

39 6 Aanbevelingen In het kader van dit onderzoek is er naar zowel het onderwijs als het MKB een advies te geven. De aanknopingspunten voor bedrijven die in dit onderzoek naar voren gekomen zijn bieden de bedrijven houvast maar vergt van de bedrijven wel investeringen om direct met deze informatie aan de slag te gaan. Belangrijk is het verwerken kwalitatieve informatie in het gehele bouwproces. De bedrijven moeten stap voor stap deze kennis implementeren. Bedrijven moeten zo snel mogelijk starten. Met de nieuwe samenwerkingsverbanden die ontstaan en contractconstructies in het ontwerpproces is het belangrijk open te staan voor nieuwe ontwikkelingen en te profiteren van de kansen die zich voordoen. 6.1 Bedrijven In het traditionele bedrijfsproces moeten processen fundamenteel worden veranderd om met de ontwikkeling mee te gaan van de digitale kwalitatieve informatiestromen, behorend bij het informatiemodel. Bedrijven die de stap nog niet hebben gezet naar ketenintegratie moeten deze tijd gaan gebruiken voor pilotprojecten. Intensief samenwerken met partijen en het transparant communiceren van projectinformatie is vereist om een groeimodel van kwalitatieve informatie te generen in het ontwerpproces. Bouwpartijen met gelijksoortige werkzaamheden kunnen elkaar versterken door ieders bevindingen te delen over onder andere ketensamenwerking, lean of het werken op een online server met verschillende partijen. In de bouw gaat het gebruik van BIM samen met samenwerken. Voor de bedrijfsvoering van ontwerpende en ontwikkelende partijen kan het bruikbaar zijn een hulpmiddel voor het communicatiemanagement te gebruiken, VISI biedt hierbij uitkomst. De standaard werkvolgorde van schetsontwerp, VO, DO ect. is af te raden in een ketensamenwerking. Er kan worden gewerkt met detailniveaus die zijn gerelateerd aan functies, elementen en objecten. Het informatiemodel wordt tijdens het ontwerpproces verrijkt met informatie. Het is daarom echt noodzaak af te stappen van de traditionele werkwijzen. Voor de (toe)leveranciers ligt de uitdaging in het aanbieden van informatiespecificatie van producten op meerdere ontwerpniveaus. Vroeg om tafel zitten in het ontwerpproces versnelt de huidige communicatieprocessen en doorlooptijd van het project wordt verkort. De leveranciers moeten hun producten als open-standaard aanbieden om te gebruiken in diversen softwareprogramma s die de werkmethodiek BIM ondersteunen. Kant-en-klare IFC producten zijn de toekomst. Het werft klanten om de producten toe te passen in het bouwproject. Om direct in te spelen op de ontwikkelingen volstaat een bibliotheek gericht op de 3D modelleersoftwarepakketten die worden gebruikt in de Nederlandse markt. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart

40 6.2 Onderwijs Ketenintegratie en BIM moeten integraal en over gehele breedte van het domein Techniek worden ingezet om aan de vraag van de markt en kennis van BIM te kunnen voldoen. Binnen de hogeschool zijn de eerste lesprogramma s gestart en worden verder uitgebreid. Vanuit dit onderzoek kan er binnen het curriculum een serie lessen worden opgestart op het gebied van Asset-management en het toepassen van de BIM werkmethodiek. Binnen de bouwtechnische opleidingen moet dit onderdeel een plaats krijgen. Het ontwerp uitwerken met een groeimodel kan input leveren om meer nadruk te leggen op nieuwe samenwerkingsvormen in het ontwerpproces en anders te denken over de traditionele bouwfases. De disciplines bouwkunde, constructie, installaties, gebouw beheer moeten geïntegreerd worden opgepakt met project gerichte opdrachten. Bimming Business geeft de aanzet om een nieuw lesprogramma op te starten. Tegelijkertijd moeten docenten worden begeleid om deze lesprogramma s over te nemen. Zij kunnen naast de workshops colleges geven over de theorie van BIM in de fases en semesters die komen gaan. In onderstaande illustratie is dit in schema weergegeven. Figuur 6.1: opstarten lesprogramma voor de onderwijsinstelling 7 Vervolgonderzoek 7.1 Casestudy kwalitatieve informatiespecificatie Om het onderzoek een vervolg te geven kan het resultaat van het onderzoek getest worden met voorbeeldprojecten. Het project zal inzicht geven over de nieuwe problemen die in het onderzoek niet voorzien zijn. Het voorbeeldproject dat wellicht een praktijkvoorbeeld is kan het ontwerpproces van begin tot einde doorlopen. In het praktijkvoorbeeld kan vanaf de start van het project de beschikbare informatie centraal worden verwerkt. Per detailniveau in het ontwerp kan in kaart worden gebracht wat de actiepunten zijn voor iedere meewerkende partij. Het concrete resultaat wat hieruit volgt geeft bedrijven een duidelijker beeld wat de BIM-implementatie binnen het betreffende bedrijf zou kunnen betekenen. IT S A BIMMING BUSINESS 12 maart