Speeltuinen van de toekomst

Transcriptie

1 Speeltuinen van de toekomst Bevindingen & Analyse Februari 2015 De inhoud van dit document representeert de bevindingen van de studenten onder leiding van SOON en Academie van de Stad. Deze bevindingen representeert niet noodzakelijk het standpunt van de Gemeente Utrecht, maar is als advies geschreven. Laura Lobert Matthias Verkerk Lysanne Vrooman

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Conceptualisering 4 3. Vrijwilligers 5 Vast gezicht/dagelijks beheer 6 Gebrek aan continuïteit van vrijwilligers 7 Kwetsbare vrijwilligers 8 4. Sociaal Makelaars 9 5. De stakeholders De gemeente Organisatievormen 13 Stichting als organisatievorm 13 Vereniging als organisatievorm Conclusie 15 2

3 1.Inleiding In opdracht van de gemeente Utrecht zijn Academie van de Stad en SOON gevraagd om met studenten toekomstbestendige scenario s te formuleren voor het beheer van speeltuinen in Utrecht. Uitgangskader is een beheer met balans in professionele inzet en burgerparticipatie, passend binnen het Vernieuwend Welzijnsbeleid én de praktijk. Om vooruit te kunnen blikken op deze toekomst, hebben wij onderzocht hoe de praktijk van het speeltuinenbeheer in zijn werk gaat, hoe dat in andere gemeentes er aan toe gaat en wat er geleerd kan worden van best practices. Dit document is het resultaat van ons onderzoek tot nu toe. Het document dat voor u ligt bevat onze analyse van de bevindingen en geeft antwoord op de vraag: Welke praktische zaken, beperkingen en kansen zijn we tegengekomen betreffende het vernieuwend welzijnsbeleid in de speeltuinen van Utrecht, Rotterdam, Geldermalsen en Enschede? Het onderzoek bestond o.a. uit deskresearch, interviews en bewonersbijeenkomsten met de betrokkenen van zeven speeltuinen in Utrecht. De betrokkenen zijn de sociaal makelaarorganisatie, de sociaal makelaars, vrijwilligers, buurtbewoners, (mogelijke) samenwerkingspartners uit de omgeving van de speeltuin, landelijke samenwerkingspartners, gemeente Utrecht, gemeente Rotterdam, gemeente Geldermalsen en de gemeente Enschede. We hebben onze bevindingen opgedeeld in thema s, die de hoofdstukken van dit document vormen. Deze overkoepelende thema s kwamen naar ons inzien sterk naar voren in onze analyse van de data. De thema s, met een korte toelichting, zijn; De vrijwilligers krijgen door het vernieuwend welzijnsbeleid een grotere rol binnen de speeltuinen. Taken die tot nu toe professioneel geregeld waren, komen nu bij vrijwilligers. Wat hebben wij over vrijwilligers geleerd? Wat doen zij nu, wat kunnen zij doen en wat is daarin belangrijk? Deze bevindingen worden in dit hoofdstuk uitgewerkt. De sociaal makelaar heeft in veel speeltuinen nu het sociaal beheer in handen. Wat weten wij over deze rol? En wat houdt de rol van de sociaal makelaar in als het sociaal beheer bij vrijwilligers ligt? Voorbeelden daarvan zullen we in dit hoofdstuk toelichten. De stakeholders zijn organisaties en of bedrijven die van betekenis zouden kunnen zijn voor de speeltuin. Waar die betekenis in zou kunnen liggen, wordt in dit hoofdstuk beschreven. De gemeente Utrecht is de eigenaar van de speeltuinen en bepaalt de subsidies. Hierdoor zullen ze binnen de speeltuinen een rol spelen, wat dit is of zou kunnen zijn, wordt hier toegelicht. Hierbij wordt ook gekeken hoe de andere drie gemeentes hier mee omgaan. Als een speeltuin naar een nieuwe vorm van beheer gaat, krijgt het een eigen organisatievorm. Wat dit zou kunnen zijn en inhoudt wordt in het hoofdstuk organisatievormen beschreven. Binnen de thema s zijn verbindingen gemaakt tussen de Utrechtse speeltuinen, best practices en informatie uit de drie andere gemeentes. Deze informatie levert de basis voor de toekomstbestendige scenario s die we als volgende stap van dit onderzoek gaan ontwikkelen. Dit document zal eindigen met een conclusie, hierin wordt specifiek antwoord gegeven op de bovengenoemde vraag. 3

4 2. Conceptualisering In dit document gebruiken wij verschillende concepten door elkaar, die we even kort willen toelichten. (Buurt) Bewoners zijn inwoners van de gemeente Utrecht, die in de buurt van de speeltuin wonen. Dit hoeven niet ook daadwerkelijk gebruikers van de speeltuin te zijn, die noemen we in dit document bezoekers. Bezoekers zullen dus vooral (groot)ouders en kinderen zijn. Vrijwilligers zijn actieve buurtbewoners die zich inzetten voor de speeltuin. Beheerders zijn vrijwillige buurtbewoners die zich inzetten voor de speeltuin door het beheer te doen. 4

5 3. Vrijwilligers In het vernieuwend welzijnsbeleid komt naar voren dat meerdere taken bij vrijwilligers gelegd worden. De sociaal makelaar in de speeltuin probeert meer gebruik te maken van vrijwilligers. Vrijwilligers kunnen de speeltuin helpen in het organiseren van activiteiten, in het openen of sluiten van de speeltuin of het beheer van de speeltuin. We hebben in de analyse gekeken naar de rol die vrijwilligers op dit moment spelen in de speeltuin, wat voor taken er bij komen kijken, wat de mogelijkheden voor de toekomst zijn en wat juist de obstakels voor de toekomst zijn. Daarbij zijn de ervaringen van vrijwilligers die op dit moment actief betrokken zijn bij het beheer van een speeltuin belangrijk geweest, maar uiteraard ook de ervaringen van speeltuinen waarbij de betrokkenheid van vrijwilligers minder groot is. Hieronder zullen punten naar voren komen die alles te maken hebben met de rol van vrijwilligers. In elke speeltuin komt er vanuit de bezoekers bijvoorbeeld de wens naar voren dat de speeltuin langer open zou moeten zijn. Alleen met hulp van vrijwillige inzet en toezicht kan de speeltuin langer open. Bij elke speeltuin wordt de afgesloten speelruimte met hek gezien als een groot pluspunt. Door het hek om de speeltuin is het een veiligere plek dan een openbare speelplek. Het is makkelijker om toezicht te houden op kinderen en het creëert een groepsgevoel. Tegelijkertijd betekent het hek dat de speeltuin op een gegeven moment geopend en gesloten moet worden. Dit is een taak die nu nog veelal door de sociaal makelaarsorganisatie wordt gedaan, maar in een aantal speeltuinen wordt dit opgelost door sleutelvrijwilligers. Daarnaast is er een sterke behoefte aan activiteiten voor kinderen in de speeltuin. Voorheen organiseerden de sociaal makelaars dit veelal, nu wordt dit aan vrijwilligers overgelaten. Steeds meer vrijwilligers zijn bezig met het opzetten van een bestuursgroep en het besturen van de speeltuin, dit werd voorheen ook door de sociaal makelaar gedaan. In speeltuinen zien we vaak dat het helpt als vrijwilligers uit de wijk zelf komen. Er is dan een bekendheid met bewoners en structuur van de wijk. Ook komt het goed van pas als de vrijwilliger sociaal en verbaal sterk zijn en zelfoplossend te werk gaan. Per wijk is het aantal bewoners die thuis zijn in de bestuurstaken van een speeltuin verschillend. In de wijken waar het opleidingsniveau hoger ligt dan gemiddeld, zie je dat de bewoners die taken iets sneller oppakken. In de gemeente Geldermalsen wordt het sociaal beheer al tien jaar door vrijwillige buurtbewoners geregeld. Hieruit blijkt dat er positieve en negatieve aspecten zijn. Het vraagt veel verantwoordelijkheden op allerlei gebieden en de continuïteit is lastig te garanderen. Veel bewoners hebben een erg druk privéleven en zijn maar voor een korte periode gebonden aan de speeltuin door de leeftijd van hun kinderen. Het bestuur ontstaat in Geldermalsen vaak door via-via contacten. Hierbij is het gevaar dat wanneer er één iemand vertrekt er meerdere vertrekken. In Enschede is er per speeltuin een fulltime of meerdere parttime beheerders aanwezig die de andere vrijwilligers coördineert. Deze beheerder zit ook in het bestuur van de Stichting 5

6 Enschedese Speeltuinen (SES) en wordt betaald door de stichting. Naast de beheerder per speeltuin zijn er twee à drie vrijwilligers. Deze vrijwilligers bestaan voor het grootse deel uit sociale werkvoorziening gerechtigden. De stichting krijgt subsidie om deze mensen een goede werkplek te geven en te begeleiden. In alle steden zie je dat het sociaal beheer bij bewoners ook eigenaarschap creëert, doordat men het zelf moet organiseren. De zichtbaarheid van de kwaliteit van het beheer (hoe de speeltuin eruit ziet, etc.) zorgt voor verantwoordelijkheidsgevoel bij alle bewoners. Doordat de bewoners samen dingen organiseren leren ze elkaar kennen en ontstaat er sociale controle. Vast gezicht/dagelijks beheer Bij het besturen van een speeltuin zien we dat er bij de organisatie van het dagelijks beheer, vaak wordt gezocht naar een persoon die dagelijks en vast aanwezig kan zijn in de speeltuin. In ons onderzoek kwam er vaak naar voren dat vaste beheerders een gevoel creëren van geborgenheid en veiligheid. Als bezoeker word je gezien en bouw je een vertrouwensrelatie met de beheerder op. Dit kan zorgen voor een huiselijke sfeer en bindt kinderen aan de speeltuin. Daarnaast is het overzichtelijk wie er verantwoordelijk is voor het beheer en het behoud van het speelgoed, de speeltoestellen en de omgeving. De dagelijkse beheerder zorgt voor de sociale binding en is een makkelijk aanspreekpunt. De kinderen kennen de medewerker, en andersom, dit maakt het mogelijk om de kinderen aan te spreken op gedrag en de sfeer in de speeltuin blijft behouden. Dergelijke medewerkers kunnen buurtbewoners zelf zijn, die het voordeel hebben dat ze al bekend zijn in de wijk, maar in de praktijk blijkt het op dit moment vaak niet mogelijk. Veel bewoners hebben een druk leven en zien geen mogelijkheden om meerdere dagen per week in de speeltuin aanwezig te zijn. Er wordt nu vooral gekeken naar mogelijkheden om de taken met meerdere vrijwilligers te verdelen, of om toch door te gaan met betaalde krachten, of om op andere creatieve manieren mensen te vinden. Die creatieve manieren zullen later in dit hoofdstuk terugkomen. Wat betreft de betaalde krachten, kan er soms op dit moment van de subsidie vanuit de gemeente Utrecht nog een vaste beheerder betaald worden. We horen dat bij een eventuele verlaging van de subsidie, het lastig wordt voor speeltuinen om de vaste beheerder aan te houden. De huidige subsidie is vaak al net voldoende voor het inkomen van die persoon. Een vast gezicht kan daarnaast een belangrijke rol spelen bij de veiligheid en het toezicht van de speeltuin. In een aantal speeltuinen is de verantwoordelijkheid van het toezicht overdragen naar vrijwilligers het grootste struikelblok. Zonder pedagogische basis kun je als vrijwilliger niet de veiligheid van ieder kind garanderen in de speeltuinen. In sommige wijken kunnen vrijwilligers zonder pedagogische ervaring dit niet overnemen van de sociaal makelaar. In één speeltuin hebben we gezien dat iedere bezoeker een pasje moet invullen bij de eerste keer dat ze bij de speeltuin komen. Dan is er voor vrijwilligers een moment om contactgegevens van het kind en ouders te ontvangen, maar ook een moment om de regels van de speeltuin aan allen duidelijk te maken. Als er een situatie in de speeltuin ontstaat, waardoor het nodig is om in contact te komen met elkaar, zijn de gegevens van de betrokkenen bekend. In de speeltuin gaat dit veel onrust tegen en kan er worden aangesproken op gedrag. De pasjes maken een vorm van sociale controle mogelijk. 6

7 Naast de eigen buurtbewoners zijn er ook andere mogelijkheden om aan vrijwilligers te komen. In Utrecht is er bijvoorbeeld een speeltuin bezig met het betrekken van mensen die op dit moment in een re-integratie traject zitten. Hierbij wordt uiteraard de speeltuin geholpen, maar is het mogelijk ook een goede stap in de re-integratie van de betreffende persoon. Ook kwam er uit één speeltuin het idee om vrijwilligers aan speeltuinen te binden, door mensen te belonen die zich willen inzetten voor de speeltuin. Hierbij kan gedacht worden aan kortingen op contributies bij sportclubs voor kinderen. Voor ouders die het financieel niet breed hebben, kan het werk op die manier aantrekkelijker worden gemaakt. In Rotterdam werken ze met vrijwilligerswerk in het kader van maatschappelijke inspanning. Dit houdt in dat mensen die op dit moment werkloos zijn, vrijwilligerswerk verrichten in een speeltuin, maar het recht op hun uitkering behouden. Zoals ook al eerder vermeld, werken ze in Enschede voornamelijk met vrijwilligers uit de sociale werkvoorziening gerechtigden. We zien bij dit voorbeeld, maar ook bij de andere voorbeelden, dat dit vraagt om een goede samenwerking tussen besturen van speeltuinen en bijvoorbeeld de gemeente. De contacten die gemeente kunnen leggen in dit soort verbanden zijn zeer belangrijk. Er zijn ook groepen vrijwilligers, die mogelijk ook kunnen worden aangesproken, maar wat op dit moment nog niet gebeurt. Jongere generaties moeders bijvoorbeeld, die op dit moment kinderen hebben die in de kleutergroepen zitten. Het is merkbaar dat deze ouders meer betrokken zijn bij de omgeving en bekwamer zijn in vrijwilligerswerk. De civil society kennen ze al door middel van de scholen en andere clubs waar hun kinderen lid van zijn. Het zijn nieuwe bezoekers van de speeltuin die de oude situatie niet gekend hebben. De adolescent uit de wijk is ook een voorbeeld. In verschillende wijken zijn er veel jongens en meiden in de wijk die ook wat kunnen betekenen voor de speeltuin. Die jongeren kennen veel van de kinderen die in de speeltuin komen en zijn bekend met de cultuur van de wijk en de kinderen. Zij zullen zowel in activiteiten, als in toezicht een goed overwicht op die kinderen hebben. Ook kinderen die de speeltuin bezoeken zouden meer verantwoordelijkheden kunnen krijgen en bijvoorbeeld kunnen meehelpen aan het organiseren van activiteiten. Er zal hierbij begeleiding en toezicht nodig zijn, maar er zit veel energie die benut kan worden. Daarnaast is er nog de stedelijke vrijwilligerscentrale. Er is de mogelijkheid om vrijwilligers binnen te halen via nationaal, dan wel stedelijk, georganiseerde organisaties. Hier wordt in Rotterdam soms al gebruik van gemaakt. Een kanttekening hierbij is dat die bewuste vrijwilligers vaak mensen zijn die vanuit kwetsbare posities zich hebben aangemeld bij die organisaties en dus ook weer, zeker in de beginfase, hulp nodig hebben bij hun werk. Daarnaast zijn deze mensen vaak niet voor de lange termijn gebonden aan een speeltuin, als we kijken naar de situatie in Rotterdam, waar veel mensen vaak snel doorschuiven naar ander vrijwilligerswerk. Gebrek aan continuïteit van vrijwilligers Er zijn weinig vrijwilligers die zich voor een lange tijd binden aan de speeltuin. Er is een snelle doorlooptijd die vaak gebonden is aan de leeftijd van hun kinderen. Hierdoor is er 7

8 weinig continuïteit en kan je als speeltuin moeilijk op vrijwilligers bouwen. Vaak hebben speeltuinen vrijwilligers die alleen bij een bepaald project of feest willen helpen. Bij de normale wekelijkse invulling van de speeltuin spelen deze vrijwilligers echter geen rol. Kwetsbare vrijwilligers Er zijn vrijwilligers die zich veel inzetten voor een speeltuin, maar die door hun leeftijd, arbeidspositie o.i.d, erg kwetsbaar zijn.. Door de kwetsbaarheid is het lastig om een vast netwerk op te bouwen en ze echt meer verantwoordelijkheden te geven. Bij deze kwetsbare vrijwilligers is er vaak behoefte aan ondersteuning en contact. De vrijwilliger zet zich in voor de speeltuin, maar wil vaak wel bespreken met een sociaal makelaar hoe dit gaat en verloopt. Het hebben van contact en het kunnen groeien in hun bezigheden is vaak een belangrijke reden om zich in te zetten. 8

9 4. Sociaal makelaars In dit hoofdstuk wordt beschreven wat de sociaal makelaar organisatie en sociaal makelaars voor rol hebben in de speeltuin. Het beheer ligt nu bij de meeste speeltuinen in handen van de sociaal makelaar organisatie. De sociaal makelaarorganisaties hebben daarvoor op basis van de Uitvraag Sociaal Makelaarschap tot en met 2017 subsidie toegekend gekregen. In hun subsidieaanvragen hebben ze omschreven hoe zij het sociaal beheer in de speeltuinen vormgeven. Bij een nieuwe vorm van sociaal beheer moet er nagedacht worden de gevolgen voor deze subsidie en onderliggende afspraken. In de zeven speeltuinen van dit onderzoek zijn er vier verschillende sociaal makelaar organisaties; Welzaam, Me kaar, Wijk&Co en Doenja. Er is nog een vijfde sociaal makelaars organisatie in Utrecht (Vooruit), maar geen van de onderzochte speeltuinen liggen in het verzorgingsgebied van deze organisatie. Elke organisatie geeft met de speeltuin en sociaal makelaar op zijn eigen manier vorm aan de speeltuin, maar ook aan het vernieuwend welzijnsbeleid van de Gemeente Utrecht. Er zijn speeltuinen waar de sociaal makelaar niet vast aanwezig is, en er zijn speeltuinen waar er drie sociaal makelaars elkaar afwisselen. Door het vernieuwend welzijnsbeleid stuurt de ene organisatie een zelf gemaakt wervingsfilmpje om nieuwe beheerders aan te trekken de wijk in, de andere organisatie vertelt de bezoekers van de speeltuin wat er verandert en stimuleert in gesprekken en met activiteiten wat de mogelijkheden zijn in het zelfbeheer of wacht af. Hoe de aanpak ook is, elke speeltuinbezoeker merkt dat er veranderingen zijn. De openingstijden zijn veranderd, er worden minder tot geen activiteiten meer georganiseerd, de speeltuinbegeleider is nu sociaal makelaar en is niet meer altijd aanwezig. Er gaat een periode overheen voordat bewoners, beheerders en betrokkenen gewend zijn aan een nieuwe vorm van beleid en van werken. Veranderingen zijn een kwestie van tijd en de speeltuin zit nu nog in dit overgangsproces. De sociaal makelaar is de uitvoerder van het sociaal beheer van de speeltuin. De rol van sociaal makelaar in de speeltuin houdt op dit moment veelal in; het verspreiden van de informatie over het vernieuwend welzijnsbeleid van de gemeente en het ondersteunen, waarderen en enthousiasmeren van bewoners om zich in te zetten voor de speeltuin. Het eerste initiatief ligt bij de bewoners, maar de sociaal makelaar helpt en stimuleert waar dit nodig is. Vaak houdt de sociaal makelaar zich ook bezig met het openen en sluiten van de speeltuin, het controleren van het terrein en een gedeelte pedagogisch toezicht. In veel speeltuinen kunnen of durven veel bewoners andermans kinderen of elkaar niet te corrigeren op ongewenst gedrag, dit kan komen door een lage pedagogische basis vanuit de privésituatie of angst om er later persoonlijk op aangesproken te worden. Hier biedt de sociaal makelaar een gedeelte pedagogisch toezicht. De sociaal makelaar is een vast gezicht in de speeltuin en wijk, staat neutraal in de situatie en wilt de goede sfeer in de speeltuin behouden. Vanuit deze positie is het voor de sociaal makelaar eenvoudig om in ongewenste (conflict)situaties in te grijpen. 9

10 Bij bewonersavonden zagen wij dat er bij bewoners nog veel onwetendheid is over wat er mogelijk is in de speeltuin met de sociaal makelaar. De mogelijkheden voor bewoners bestaan onder andere uit het organiseren van activiteiten of met eigen clubjes gebruik maken van de ruimte. In de meeste speeltuinen wordt er niet optimaal gebruik gemaakt van deze mogelijkheden. Op het moment dat er bewoners zijn die initiatief nemen voor het overnemen van het beheer, wordt de ondersteuning van de sociaal makelaar erg belangrijk. De sociaal makelaar weet wat er bij het beheren van de speeltuin komt kijken en kan hier de onervaren, maar enthousiaste bewoners op weg helpen. De ondersteuning bestaat hierbij uit het ontwerpen van de passende visie van de bewoners en het verdelen en uitleggen van de verantwoordelijkheden. In Geldermalsen is er één sociaal makelaar organisatie die ondersteuning biedt bij het opzetten van een speeltuinorganisatie. Er wordt daarbij gewerkt met één contactpersoon die elke speeltuin bij staat waar dit nodig is. Sociaal makelaars ondersteunen initiatief dat uit bewoners komt. Als er echter geen bewoners opstaan om zich in te zetten voor de speeltuin, kan er besloten worden om de speeltuin te sluiten. Het sluiten van de speeltuin kan bewoners uit onvrede doen opstaan om zich in te zetten voor het open blijven van de speeltuin. Als bewoners niet geactiveerd kunnen worden door enkel te vragen naar inzet van bewoners voor de speeltuin, kunnen sociaal makelaars overgaan op een dergelijke maatregel. Er is in verschillende gevallen gebleken dat bewoners op die momenten wel van zich laten horen. 10

11 5. De stakeholders In dit hoofdstuk wordt de rol die stakeholders van speeltuinen op dit moment spelen, of in de toekomst kunnen spelen beschreven. Bij bijvoorbeeld het organiseren van activiteiten binnen een speeltuin, of het openen en sluiten van een speeltuin kunnen stakeholders uit de wijk ook wat betekenen. Daarnaast heeft de speeltuin zelf ook iets te bieden (speelruimte en binnenruimte) aan de stakeholders, dus kunnen ze van elkaar profiteren. Onder stakeholders verstaan wij organisaties of bedrijven die dicht bij de speeltuin zitten of belangen in de speeltuin kunnen hebben. De belangrijkste bevinding op dit gebied is het feit dat veel speeltuinen en stakeholders beiden wel geïnteresseerd zijn in samenwerking, maar ofwel amper communiceren, ofwel elkaar niet volledig kunnen aanvullen wat betreft vraag en aanbod. Een veel gehoord voorbeeld is de samenwerking met een kinderopvang en BSO s in de wijk. Veel speeltuinen zijn op dit moment in de ochtend dicht, terwijl bijvoorbeeld een kinderopvang graag in de ochtend gebruik zou willen maken van de ruimte. Zij willen in dat geval de speeltuin ook wel zelf openen, maar ze kunnen dan alleen de verantwoordelijkheid nemen voor het toezicht van hun eigen kinderen. De BSO wil in de middagen de speeltuin openen, maar komt in de knel met de eigen werkzaamheden als ze ook verantwoordelijk moeten zijn voor het toezicht. Ook het sluiten van de speeltuin overlapt in sommige gevallen met de eigen sluitingstijden. Op het gebied van de communicatie laten een aantal stakeholders merken, dat zij wel bij de speeltuinen hebben aangegeven dat ze graag willen samen werken, maar dat ze vervolgens weinig meer hebben gehoord. De stakeholders begrijpen dat de speeltuinen in een overgangsfase zitten en druk zijn met vele zaken, maar hopen dat er snel weer contact wordt gelegd. Er is ook samenwerking mogelijk met andere organisaties, bedrijven of ondernemers. Speeltuinen bieden bijvoorbeeld een deel van hun ruimte aan, bijvoorbeeld aan een ondernemer die zich vervolgens ook weer inzet voor een speeltuin. Een voorbeeld hiervan is een tuinierster met een eigen bedrijfje die een deel van de speeltuin gebruikt voor haar werk, maar tegelijkertijd een activiteit aanbiedt voor kinderen in de speeltuin. Er kan ook op p incidentele basis samengewerkt worden tussen speeltuinen en stakeholders. Twee voorbeelden hiervan zijn; restaurants die gevraagd worden om mee te helpen bij de catering van een activiteit of jongeren van het ROC die activiteiten voor kinderen in de speeltuin organiseren. Ook zijn er voor speeltuinen landelijke organisaties die ze kunnen ondersteunen, zoals het NUSO. De NUSO is ook een stakeholder die landelijk al voor veel speeltuinen een ondersteunende functie vervult, die het in de toekomst voor de Utrechtse speeltuinen wellicht ook kan vervullen. NUSO is de landelijke organisatie voor speeltuinen. Zij kunnen speeltuinen in zelfbeheer helpen met diverse diensten, zoals belangenbehartiging, collectieve regelingen en verzekeringen, advies, informatie en ondersteuning. Dit kan vooral van pas komen bij speeltuinen die net zelf overstappen naar zelfbeheer en hier geholpen in willen worden. 11

12 6. De gemeente In dit hoofdstuk wordt de rol van de gemeente binnen speeltuinen beschreven. De gemeente is de eigenaar van de speeltuinen. De gemeente bepaalt nu aan welke sociaal makelaar organisatie de subsidie wordt uitgeschreven en wie er dus vier jaar in de speeltuin aan de slag kan gaan. Als de speeltuin naar een vorm van zelfbeheer gaat, wordt er een contract opgesteld met de gemeente. Hierin wordt beschreven wie, welke verantwoordelijkheden zal hebben, zoals wie opent, sluit de speeltuinen, wie maait het gras,etc. De Utrechtse Vastgoed Organisatie (UVO) is onderdeel van de gemeente en regelt het technisch beheer van de speeltuin. Onder het technisch beheer van de speeltuinen wordt het onderhoud van het terrein, de toestellen en het schoonmaken verstaan. Vanuit de beleidswijziging binnen Maatschappelijke Ontwikkeling (MO) is het vernieuwend welzijnsbeleid gekomen. Dit beleid van de gemeente zorgt voor veranderingen bij de speeltuinen. Desondanks heeft de gemeente de bewoners hier niet over geïnformeerd, het overbrengen van deze boodschap wordt aan de sociaal makelaars overgelaten. Hierdoor wordt de speeltuin veelal aangerekend voor de veranderingen, terwijl dit naar aanleiding van het beleid van de gemeente is. In Geldermalsen wordt de informatie, naar bewoners met betrekking tot het speeltuinenwerk, vanuit de gemeente gecommuniceerd door middel van wijkbijeenkomsten; Door het terugtrekken van de gemeente bij de ontwikkeling van de speeltuinen lag er in eerste instantie weinig beheer bij de bewoners. De gemeente heeft toen besloten om meer aandacht te geven aan de taken die ze van de bewoners verwachten. Aan de hand van bewonersbijeenkomsten hebben ze de situatie uitgelegd, de gemeente heeft de informatie actief naar de bewoners verspreid. In Rotterdam en Enschede communiceert de gemeente rechtstreeks met de koepelorganisatie. De koepelorganisatie zit tussen de vrijwilligers en beheerders van de speeltuinen in. In contact komen met de gemeente Utrecht is voor bewoners nu vooral mogelijk via de sociaal makelaar organisatie. Bewoners die de gemeente willen bereiken over de speeltuinen, worden vertraagd omdat ze het als lastig ervaren om in contact te komen met de gemeente. Hierdoor kan er energie die in speeltuinen gestopt had kunnen worden verloren raken. In Geldermalsen is er een digitaal platform ontstaan waar betrokken van een speeltuin terecht kunnen met hun vragen over het beheer van de speeltuin. Het is een samenwerkingsverband van alle speelplekkenorganisaties en de gemeente Geldermalsen. 12

13 7. Organisatievormen In Utrecht proberen de speeltuinen individueel over te gaan in zelfbeheer. Wanneer dit lukt worden ze een rechtspersoon. Aan de hand van een gebruikersovereenkomst tussen de gemeente en de speeltuin ontstaat er een overzicht met wie welke rechten en plichten heeft. De gemeente blijft bijvoorbeeld eigenaar van de grond en is verantwoordelijk voor het technisch beheer. Subsidies gaan direct van de gemeente naar de speeltuin. Hoe dit precies wordt vormgegeven is maatwerk op basis van de vraag van de bewoners. De juridische vormen die ter spraken zijn gekomen in ons vooronderzoek zijn stichting en vereniging. Deze worden hieronder nader besproken. Het is vaak de notaris die concludeert welke organisatievorm er gehanteerd gaat worden. Er is weinig vooronderzoek door bewoners en buurtwerker. Stichting als organisatievorm Beheerders van een speeltuin kunnen kiezen voor de organisatievorm stichting, hierbij ligt de minste verantwoordelijkheid naar derden, het heeft geen winstoogmerk. Ze worden een rechtspersoon. Daarnaast is het bestuur besluitvaardig, omdat het niet afhankelijk is van bijvoorbeeld leden. Er is vanuit deze vorm een mogelijkheid om door te groeien naar coöperatie of vereniging. Vereniging als organisatievorm Wanneer er een vereniging wordt opgezet, heb je te maken met leden. Alles wat je als speeltuin wilt ondernemen moet je kunnen verantwoorden naar je leden toe. Hierover hebben wij gehoord dat dit meer werk met zich mee brengt, wat meer tijd kost. Tijd is vaak een struikelblok voor vrijwilligers. De sociaal makelaar organisaties in de gemeente Utrecht hebben een belangrijke rol bij de overgang naar zelfbeheer. De meeste ondersteuning is nodig bij de administratieve en financieel gerelateerde taken. Het gaat dan bijvoorbeeld over een jaarrekening of fondsenwerving. In kleine stapjes wordt er aan de beheerder(s) geleerd hoe ze deze activiteiten moeten uitvoeren. Met het uiteindelijke doel dat de sociaal makelaar organisatie niet meer nodig is. Speeltuinen staan dan op zichzelf en hebben direct contact met de gemeente. Veel betrokkenen uit Utrecht vinden dit een utopische gedachte, omdat je er dan vanuit gaat dat de nieuwe beheerders de bovengenoemde taken kunnen beheersen in zowel probleemwijken als cognitieve sterken wijken. Wij hebben gemerkt dat vrijwilligers liever de handen uit de mouwen steken dan zich bezig houden met de bureaucratische kant van de speeltuin. Door de nieuwe vorm van beheer vragen sommige speeltuinen een financiële bijdrage bij een activiteit, hiermee worden de kosten gedekt. De bijdrage blijft klein, tussen de 0.50 en 2.50, zodat iedereen de mogelijkheid heeft om mee te kunnen doen. Een andere mogelijkheid is het werken met abonnementen voor bezoekers. Naast de vaste inkomstenbron die het oplevert, weet je zo ook goed welke, en hoeveel, bewoners er betrokken zijn bij de speeltuin. Bezoekers zonder abonnement kunnen wel nog een kaartje kopen. 13

14 Een winkeltje, waar je voor lage prijzen kleine consumpties kunt halen, is ook een mogelijkheid. Bezoekers hebben over het algemeen weinig moeite met deze kosten omdat het bijdraagt aan hun eigen behoefte. Een speeltuin kan gebruik maken van het leefbaarheidsbudget omdat ze op eigen initiatief maatschappelijk willen bijdragen aan de buurt. De gemeente beoordeelt elk jaar de aanvraag. Dit budget is echter niet toereikend voor meer verantwoordelijkheid rondom andere beheertaken. Het uiteindelijk doel dat de sociaal makelaar organisatie niet meer nodig is, is de algemene tendens die er onder de speeltuinen heerst. Het is niet altijd even duidelijk dat de gemeente op zoek is naar de beste oplossing per speeltuin, waarbij het beheer zich tussen zelfstandig en in samenwerking met de sociaal makelaar organisatie kan bevinden. In de andere gemeenten, Rotterdam, Geldermalsen en Enschede, is er spraken van een overkoepelende organisatie voor de speeltuinen om op terug te vallen. Die koepelorganisatie heeft een aanbod aan verschillende ondersteunende activiteiten en heeft de taak om als adviesorgaan te dienen. In Rotterdam en Geldermalsen lijkt de situatie het meeste op de situatie van Utrecht. Er zijn verschillende speeltuinen die zorg dragen voor alle aspecten van het sociaal beheer. In Enschede vervult de koepelorganisatie, Stichting Enschedese Speeltuinen(SES), een extra rol. De stichting is opgedeeld in twee stichtingen met eenzelfde vrijwilligers bestuur. De ene stichting gaat over activiteiten; personeel en variabele kosten. De ander stichting gaat over accommodatie; onderhoud, vaste lasten en verzekeringen. De betaalde krachten van de stichting zijn; de directeur, de administrateur, de coördinator van de technische dienst, een begeleider voor de speeltuin vrijwilligers en vijf sociaal werkvoorzieningsplekken. Er is ook één beheerder per speeltuin. Deze worden betaald vanuit de subsidies van de gemeente. Daarnaast lopen er in de speeltuinen 25 gedetacheerde mensen rond aan de hand van de sociale werkvoorzieningsregelingen. De speeltuinen zijn afdelingen van de SES waardoor de speeltuinen geen eigen rechtpersoonlijkheid hebben en de verantwoordelijkheid bij de stichting ligt. De administratieve en financieel gerelateerde activiteiten, de interne controle, worden uitgevoerd door de SES, hierdoor is dit een zorg minder voor de vrijwilligers die de speeltuinen draaiend houden. De vrijwilligers van de speeltuinen zijn alleen verantwoordelijk voor hun eigen exploitatie. Ze hebben een terrein en gebouw tot hun beschikking. De rol van de gemeente is hierin zeer klein. Ze houden zich alleen bezig met de subsidie aanvraag voor de speeltuinen. De gemeente Enschede stelt een jaarlijks budget vast dat verdeeld wordt over de verschillende stadsdelen. Per stadsdeel wordt het geld verdeeld op basis van het aantal kinderen. Hierdoor behoudt de gemeente een neutrale blik op de bedrijfsvoering en kan deze gecontroleerd worden. Wat er werkelijk bereikt wordt in de wijk is onduidelijk voor de gemeente. De stadsdelen en de SES hebben hier een belangrijke taak in. Zij moeten volgens de gemeente signaleren wat er nodig is in de wijk. De stadsdelen moeten de SES hier op gaan aanvullen in de toekomst. 14

15 8. Conclusie In deze analyse geven we antwoord op de vraag: Welke praktische zaken, beperkingen en kansen zijn we tegengekomen betreffende het vernieuwend welzijnsbeleid in de speeltuinen van Utrecht? We zijn tegen gekomen dat meer taken bij vrijwilligers worden gelegd. Dit zijn taken als het openen en sluiten van de speeltuin, het organiseren van activiteiten of het besturen van de speeltuin. Het werken met vrijwilligers creëert eigenaarschap in de buurt. Bij het werken met vrijwilligers hebben we ook gezien dat continuïteit, werving en kwetsbaarheid beperkingen zijn. Steeds meer speeltuinen worden door vrijwillige buurtbewoners bestuurd. Het blijkt echter lastig te zijn om naast het besturen van de speeltuin, een dagelijkse vrijwillige beheerder te vinden, die het pedagogisch klimaat in de speeltuin kan behouden. Door het vernieuwend welzijnsbeleid kreeg de speeltuinbegeleider een nieuwe rol, die van sociaal makelaar. De sociaal makelaar heeft in sommige speeltuinen nog het sociaal beheer in handen en stimuleert bewoners om een bijdrage te leveren binnen de speeltuin. De sociaal makelaar houdt zich echter nog veel bezig met taken die door vrijwilligers gedaan zouden kunnen worden, zoals het pedagogisch toezicht en openen en sluiten. De sociaal makelaar ondersteunt initiatieven van bewoners, dit wordt extra belangrijk als bewoners zelf het beheer willen gaan doen. Als er geen initiatief vanuit bewoners komt, kan een sociaal makelaar besluiten om een speeltuin te sluiten, zodat er alsnog bewoners opstaan. Stakeholders kunnen de sociaal makelaar of beheerder ook helpen bij de speeltuin. Stakeholders zoals een kinderopvang of BSO zouden de speeltuin kunnen openen en of sluiten. Het samenwerken tussen de speeltuin en de stakeholders is echter vaak nog niet optimaal, men zou meer voor elkaar kunnen betekenen. Als een stakeholder een taak van de speeltuin overneemt, is het vaak lastig om een balans te vinden tussen de eigen werkzaamheden en de verantwoordelijkheid van de taak van de speeltuin. De gemeente Utrecht is de eigenaar van de speeltuinen, en zal daarom altijd op een manier samenwerken met de beheerder van een speeltuin. Beheerders willen met hun vragen terecht kunnen bij de gemeente, in andere gemeentes zijn organisaties opgezet om het verloop van de communicatie te versoepelen en duidelijkheid over beleid te creëren. Als een speeltuin in zelfbeheer gaat, worden zij een rechtspersoonlijkheid, dit kan een stichting of een vereniging worden. In Utrecht blijken dit vooral stichtingen te worden, maar in andere gemeentes zien we ook veel verenigingen. Nu we een goed beeld hebben van de praktische zaken, beperkingen en kansen van het vernieuwend welzijnsbeleid in het speeltuinenwerk binnen de gemeente Utrecht kunnen we verder naar de volgende fase. We vertalen de bevindingen naar praktische, toekomstbestendige scenario's voor de Utrechtse Speeltuinen. 15