Democratic Challenge - Discussiepaper reacties en suggesties zijn welkom via

Transcriptie

1 Burgerbegroting Democratic Challenge - Discussiepaper reacties en suggesties zijn welkom via info@democraticchallenge.nl Burgerbegroting de eerste ervaringen in Nederland Joop Hofman

2 Burgerbegroting : eerste lessen en ervaringen uit Nederland Community of Practice Burgerbegroting Het afgelopen jaar is door de Democratic Challenge een CoP georganiseerd voor 14 gemeenten die investeren in een burgerbegroting. De CoP is zes keer bij elkaar geweest op verschillende locaties. Met als hoogtepunt een bezoek aan Antwerpen. De deelnemers hebben vragen, kennis en ervaringen uitgewisseld. Bundeling van interessante verslagen We hebben voor u de verslagen van deze CoP-sessie gebundeld. Het is een rijpe oogst van lessen en ervaringen, aangevuld met interessante artikelen. In deze publicatie vindt u: 1. De burgerbegroting in 506 woorden 2. De leeragenda van de CoP Burgerbegroting 3. Het misverstand dat Burgerbegroting heen, artikel in DC-krant 4. Drie prikkelende verslagen: Antwerpen, Roermond en Medemblik 5. Oproep voor gemeenten die in 2018 een Burgerbegroting willen hebben 6. Een bijlage met een artikel over Burgerbegroting over de grenzen heen (incl. Porto Allegre) We hebben deze prikkelende bouwstenen voor u bij elkaar geveegd, maar nog niet verwerkt tot een rijpe publicatie. Follow-up Burgerbegroting De CoP is afgerond. Maar de Burgerbegroting gaat door. Er melden zich steeds meer gemeenten die ermee aan de slag willen. In deze publicatie staat een aanbod van Joop Hofman voor een bouwteam 2017 voor gemeenten die in 2018 een Burgerbegroting willen. Meld je hiervoor bij joophofman@rodewouw.nl. Wat we vanuit de Democratic Challenge gaan organiseren over dit thema weten we nog niet. We denken bijvoorbeeld aan een handreiking, een publicatie over verschillende varianten of een nieuwe CoP. Heeft u hierover vragen of suggesties, mail dan naar info@democraticchallenge.nl Veel leesplezier! Het team van Democratic Challenge

3 Burgerbegroting in Nederland en België, is dat in 506 woorden uit te leggen? 1 door Joop Hofman Een burgerbegroting is een georganiseerd proces waarin inwoners van een bepaald gebied of gebruikers van een bepaald domein (bv sport of cultuur) samen bepalen welke onderwerpen en vraagstukken ze van belang vinden, waar ze in willen investeren, welke oplossingen en innovaties ze waardevol vinden, en welke eindkeuzes ze maken. Daarvoor hebben ze toegang tot het bestaande budget wat een overheid (of publieke instanties als corporatie, zorgpartij, waterschap, etc.) voor het gebied (wijk, dorp) of onderwerp heeft vrijgemaakt. De inwoners kunnen op basis van een stevige deliberatie met elkaar met bestaande posten schuiven, opplussen of verminderen om zo te komen tot beter passende investeringskeuzes voor hun gebied. Het nodigt uit om samen na te denken waar het gebied behoefte aan heeft, wat minder of anders kan, welke slimme uitvoeringsalternatieven er zijn of kunnen worden ontwikkeld, of er nieuwe samenwerkingen kansrijk zijn. Burgerbegroting komt van oorsprong uit Brazilië, waar het gezien werd als wapen tegen ondoorzichtige aanbestedingen. Want bij een burgerbegroting is ook het toedelen van het geld, de uitkomst van het gesprek tussen burgers. Daarvoor zijn verschillende modellen. Mocht je al spreken van gescheiden perspectieven overheid en inwoners dan kan je zeggen dat de overheid het inzet als instrument om de verhouding overheid inwoner te verduidelijken ( waar gaan wij over, wat is van de samenleving ), de samenleving toerust om beleidsambities rond eigen kracht en zelfsturing mogelijk te maken en nieuwe vormen van lokale democratie te introduceren (participatief aanvullend op representatief). Onderzoek toont aan dat in plaatsen met een burgerbegroting het vertrouwen in het gemeentebestuur hoger is. Daarnaast is het vanuit managementoogpunt slim omdat het keuzes en oplossingen aanreikt die beter passen bij die ene situatie in de wijk, in de regel zijn de oplossingen (veel) goedkoper en is het een vorm van kostenbeheersing omdat de plafondbedragen bekend zijn. Voor inwoners gelden zelfde motieven, maar het begrip zelfbeschikking staat voorop. Inwoners kunnen zich zelf zo steunen in hun ontwikkeling als autonome gemeenschap en niet als deel van een grote stad of gemeente. Het versterkt eigenaarschap. Het erkent bewonersoplossingen die in de regel beter zijn. Het verhoogt daarmee de kwaliteit van de oplossingen en kwaliteit van samenleven. Plus kwaliteit van besturen. Voor bewoners is het leuk om te doen ( democratie wordt leuk ), ze geven aan dat ze sneller, beter en goedkoper zaken kunnen realiseren zodat ze ook meer voor elkaar krijgen. Het zorgt voor nieuwe actieve samenwerkingen in de wijk of dorp, onderlinge betrokkenheid en een meer lokale economische kringloop. En opvallend er doen vaak honderden mensen aan mee. Vanaf 2015 zie je een opkomst van burgerbegroting in Nederland. Zes gemeenten hebben besloten het in te voeren. Tien gemeenten verkennen of ze het willen invoeren. In Duitsland is dat al vanaf 2005 (meer dan 400 gemeenten). In België zijn er 4 gemeenten mee bezig, waarbij vooral Antwerpen opvalt. Een grote Belgische politieke partij als de OpenVLD heeft in haar 10 puntenverkiezingsprogramma staat dat er in elke gemeente een burgerbegroting moet komen. 1 Ja

4 Groningen Roos van der Laan Hilda Smit Frans Kerver Hoe gaan we beginnen? Haarlemmermeer Marien Brander Miranda Koster Aansluiting topdownbottom up Leiden Ceryl de Heer Diana vd Berg Waar is burgerbegroting het antwoord op Vlaardingen Frans Hoogendijk Ron Boers De organisatie Medemblik Sigrid vd Valk Hoe wordt het deel van programma leefbaarheid. Hoe beginnen in 2016 Schiedam Annemiek Verzijl Mieke Peters Hoe meer invloed op regulier budget Breda Suzanne vd Eerden Stef v Elburg Hoe houd je het leuk, fun en energiek? Lelystad Fenno de Lange Margriet vd Velde Draagvlak Oss Johan Berendsen Emiel Broere Tools voor intern en extern gesprek Oldebroek Cees Veldman Regelgeving Deventer Jantine Sijbring Michiel Hobbij Wat past ons? Cuyk Gert Zegers Nico Heere Burgerbegroting per dorp Roermond Ron Vernhout Saskia Zijlstra Hoe bestaande pilot structureel maken Dinkelland/ Tubbergen Ellen List Harald Zegeren Toegevoegde waarde burgerbegroting? Begeleiding Leerkring: Joop Hofman, Rode Wouw Initiatief van Ministerie BZK, Open Overheid en Rode Wouw

5 Leeragenda Leerkring Burgerbegroting Waar is burgerbegroting het antwoord op?

6 Onderwerpkeuze Vier dagen voor zeven onderwerpen Woensdag 9 maart Roermond: Kennismaking met Open Overheid, open data, diverse vormen van budgetparticipatie (budgetmonitoring, burgerbegroting, open spending, etc.) Interne proces: welke vraag stel ik aan mijn collega s Dinsdag 12 April Antwerpen: Kennismaking proces burgerbegroting. Accent op laagdrempeligheid, energiek, deelname van niet usuals Waar is burgerbegroting het antwoord op? Woensdag 15 Juni Medemblik: Rol van de raad in het proces Doen en daden: hoe dan? Woensdag 14 September Lelystad: Doorontwikkeling van pilot naar reguliere aanpak DNA Leerkring Sparren met andere gemeenten: onderzoeken, verkennen, delen, experimenteren, product van de één is input voor de ander Moet leiden tot doen en gesprekken omzetten in daden in de eigen gemeente. Klein experimenteren. Nog voor de lente beginnen. Practisch, toepasbaar, volgbaar Energiek, fun, inspirerend Open Leidt er toe dat burgers benzine zijn van de samenleving, dat we de deliberatieve democratie vergroten

7 Het misverstand dat burgerbegroting heet, en waarom dat niet begint met begroten Burgerbegroting, dodelijke naam. Burger, wie wil dat nu zijn? Begroting, wie heeft daar nu zin in? In de kern gaat het bij een proces van burgerbegroting om actieve inwoners met gedeelde ambities voor hun wijk of dorp of voor een onderwerp als bijvoorbeeld duurzaamheid of gezondheid. Het grote misverstand bij een burgerbegroting is dat het zou gaan om uitvlooierij van cijfers en geld. Om taartdiagrammen en begrotingsposten. Om excellparticipatie. Brrr. Dan wordt het al snel een variant op Hoe jaag je mensen weg bij de lokale democratische processen. Wat maakt een burgerbegroting bijzonder ten opzichte van andere participatievormen? Dat inwoners geld hebben en zo keuzes kunnen maken om hun ambities mogelijk te maken. Het begint met de ambities van inwoners en het begint niet met de in geld omgezette ambities van de gemeenteraad. In het laatste geval krijgen inwoners de rol als toetser van keuzes of beschouwer van transparantie. Een reactieve rol. En in het beste geval mogen ze wat herschuiven. De keuzes van de raad worden gezien als het primaat (dus ingekaderd) aan de voorkant en niet als finaliteit aan de achterkant. Dat is jammer, omdat het in de lokale democratie gaat om de opvattingen, oplossingen en keuzes van de inwoners voor de onderwerpen waarvan zij vinden dat ze er toe doen. Opvattingen, oplossingen en keuzes die zijn oorsprong vinden in een goed gesprek van inwoners met inwoners. Zo heeft de wijk Prinsenbeek in Breda in bijna 4 weken tijd met 923 inwoners gesproken. In burgerbegrotingsjargon heet dat de deliberatie. Daarmee krijgt de brugerbegroting een sterke democratische inslag. Op zijn minst sterker dan die van de vertegenwoordigende democratie die wel een mandaat krijgt van de bevolking, maar geen agenda en oplossingen. Het democratisch gehalte van een burgerbegroting zit um in het aantal mensen wat meedoet plus de kwaliteit van deliberatie (wie doet mee, hoe spreken we elkaars amen aan, hoe verlopen keuzes, etc). Een burgerbegroting met een kleine werkgroep en goede deliberatie kan nooit de opzet zijn van zo n ingrijpend keuzeproces en een slechte deliberatie (online hokjes aankruisen of stickers plakken!) met een paar honderd mensen slaat ook de plank mis. Wat voegt dan het geld, als bijzonder middel, aan het proces toe? Op zijn minst drie zaken: 1- Beschikking hebben over geld maakt dat mensen een reëel perspectief hebben voor hun inspanningen. Het is geen vraag aan derden partijen en als reactie wij nemen het mee. Bewoners kunnen het zelf uitvoeren. Mits ze er zelf uit willen komen. Het vermogen tot veranderen ligt bij de inwoners en niet bij de raad. Bewoners kunnen zich niet verstoppen achter de politieke rug van de raad en de raad hoeft zich niet verschuilen achter beleid. 2- Het geeft inwoners de ruimte om af te wijken van gemeentebrede keuzes maar voor de keuzes van hun gemeenschap. Door aan te geven welke onderwerpen voor hun gemeenschap er minder toe doen, of waar ze al eigen oplossingen voor hebben en door aan te geven waar de grote toekomstige vragen voor hun wijk of onderwerp liggen. Inwoners zijn hiermee minder afhankelijk van potjes die over zijn of juist vol zitten. Hiermee onderscheidt een burgerbegroting zich van wijkbudgetten, omdat die een plus zijn op bestaand beleid. Een burgerbegroting kan beleid bijstellen. Daarmee is een wijk of een dorp geen afgeleide bevolkingseenheid van de gemeente, maar een autonome gemeenschap met eigen identiteit en verlangens. Nabijheid en menselijke maat als startpunt van handelen. 3- De aanwezigheid van geld betekent tegelijkertijd ook de aanwezigheid van schaarste. Omdat het budget een plafond heeft. Dus moet er gekozen worden. Dat is echt heel anders dan het aangeven van wensen of prioriteiten. Het is een stap voorbij de vrijblijvendheid. Bewoners adresseren zichzelf namelijk als ontwikkelaars voor oplossingen. En dan komt het steeds vaker voor dat inwoners aangeven dat ze weliswaar als prioriteit hebben dat er een fietspad moet

8 komen maar dat het vanuit budgetoverwegingen veel verstandiger is voor de ontwikkeling van de wijk dat er geld gestoken wordt in huiswerkbegeleiding. Dit laatste is het ware voorbeeld uit Antwerpen. Bewoners veranderen van belastingbetalende klanten van de overheid naar slimme doeners voor hun eigen wijk. Ze zien dat 6 huiswerkklassen net zo duur zijn als 150 meter fietspad en maken heroverwegingen: waar schiet de wijk in dit geval dan het meeste mee op? Want geldkeuzes is wat anders dan een prioriteitenlijst. Met dit soort hersenkrakers werken nu 14 gemeenten in de Leerkring Burgerbegroting. Eén van de lessen is: minder begrotingsuitvlooierij bij de start en meer echte deliberatie met inwoners.

9 Leerkring Burgerbegroting en de flappenwinst van Antwerpen 12 april 2016 Met 15 gemeenten en 32 mensen De Leeragenda zegt over deze dag: In vogelvlucht de stappen van de Burgerbegroting Antwerpen zoals projectleider Hanne Bastiaensen het presenteert: De Burgerbegroting Antwerpen (10% van de begroting) is in 2014 gestart. Met een aanlooptijd van 5 maand is een proces ontworpen, zijn er achter de schermen zaken geregeld (geld, mandaten, etc.) en werkvormen bedacht en uitgevoerd. Uiteindelijk leidde dat in juni 2014 tot de finale van de eerste Burgerbegroting Antwerpen. Het totale traject kent 3 stappen: 1. In groepen kiezen bewoners de vijf belangrijkste thema s. Elk groepslid moet het eens zijn met deze vijf thema s. 2. Uit stap 1 volgen 12 meest gekozen thema s. Op het zogeheten districtsforum verdelen bewoners in kleine groepen geld over deze 12 thema s. 3. Op de 12 thema s kunnen bewoners projecten indienen die zij zelf uitvoeren of die door de gemeente uitgevoerd worden. Het fietsvriendelijk maken van een straat is bijvoorbeeld een taak voor de gemeente, maar komt wel voort uit de wens van bewoners. Tijdens het Burgerbegroting Festival kiezen bewoners uit alle ingediende projecten een top 5. Het project met de meeste stemmen wordt uitgevoerd, de andere zo veel als er budget is.

10 Op deze manier hebben de bewoners direct zeggenschap op de besteding van 10% van de begroting. Zo werd in 2015 het budget voor het thema langer thuis wonen bijvoorbeeld vertienvoudigd door de burgerbegroting. Nog meer? Zie..bijlage 1 waarin de stappen uitvoeriger staan beschreven. Zie de presentatie van Hanne Bastiaensen

11 Waar is een burgerbegroting een antwoord op? Dit is de wezensvraag. Welk vraagstuk in de lokale samenleving kan het best beantwoord worden met een burgerbegroting, omdat een burgerbegroting een aantal bijzondere eigenschappen heeft? Uit de Roermondsessies (9 maart 2016) kwamen er negen van dit soort vraagstukken naar boven. 1. Ondoorzichtige keuzes van de overheid (wat kost het, hoe wordt het afgewogen, ) 2. Bewonersopvattingen missen plek in beleid 3. Andere oplossingen gaan maken omdat we met minder geld moeten rondkomen 4. De raad en burgers staan te ver van elkaar bij maken van afwegingen 5. Te veel oplossingen zijn eenzijdig voor één beleidsonderdeel. Senseo-effect mist 6. Er is te weinig partnerschap tussen gemeente, inwoners en maatschappelijke partijen 7. Afnemend eigenaarschap: inwoners kunnen te weinig op basis van eigen ideeën/eigen kracht hun gemeenschap vorm geven. 8. Te veel oplossingen, en ook beleid, zijn standaard aanbod en sluiten niet aan bij bijzonderheid van de lokale mogelijkheden 9. Politici kunnen hun kortdurende politieke programma s niet afmaken omdat ze niet herkozen worden Voor verdere uitwerking van deze vraagstukken zie bijlage 2 Een dirty quickscan onder de deelnemers levert het volgende op. Met een score op twee punten: is sterk motief, en krijg ik jeuk en kriebels van (en begin er beetje van te stomen) Doorzichtig Bewonersopvattingen Anders met minder Nabijheid Raad Senseo oplossingen Co-creatie Zelfsturing Lokale oplossingen In de scorereeks van motieven valt op dat het vooral gaat om het opzetten van een resultaatsgericht proces gebaseerd op een goede dialoog tussen samenleving en politiek. En het zoeken van creatieve, betere, andere, passende, lokale oplossingen voor tal van onderwerpen in de samenleving. Anders is in dit geval: een andere, productieve relatie aangaan tussen politiek en samenleving en met andere partijen dan de gebruikelijke ook andere oplossingen aanboren die we al kennen. Een burgerbegroting wordt vooral gezien als hét antwoord op deze drie zaken: Besturen die je niet alleen en zeker niet centralistisch. Er is vraag naar partnerschap en cocreatie. De ruimte tussen de lokale overheid en inwoners bij het maken van oplossingen en maken van keuzes is te groot. Het besmet elkaar niet in positieve zin. Teveel oplossingen zijn gemiddeld en bijna het resultaat van massaproductie (zelfde speeltuin, tegels, dagbesteding, ). Daarmee raken ze vaak net niet de kern van het lokale probleem en ze benutten ook niet de lokale potentie en bronnen om er echt een lokaal passende oplossing van te maken. Vaak anders, creatiever maar passend. De overheid, maatschappelijke partijen, bewoners, maar ook anderen (bedrijven, instellingen, verenigingen, etc ) komen te weinig tot collectieve oplossingen of slimme samen-ideeën (Senseo-oplossingen). Te veel gericht op deelbelangen en op silodenken en daardoor ontstaan er geen optimale oplossingen. En is er veel non-creativiteit bij de aanpak van maatschappelijke vraagstukken. Herverkiezing

12 Wat is een blad zonder. de Representativiteitsvraag altijd gesteld wordt? En dat er in een proces van burgerbegroting bijna altijd relatief veel mensen meedoen die niet georganiseerd meedoen in wijkoverleggen of aan inspraaksessies e.d. In Brazilië (Porto Alegre) is het onderzocht. Daar doen ruim meer lager opgeleiden mee dan het stedelijk gemiddelde. Zie grafiek. In Antwerpen valt op dat er veel hoogopgeleiden mee en uit de groep jr bijna niemand. Maar voor de rest was het een redelijke afspiegeling van de stad. Er is extra geïnvesteerd in het bereiken van groepen die niet makkelijk meedoen. Mn jongeren en mensen met kansarmoede. Dit vraagt hard werken maar ook snel resultaat. Want deze groepen doen nu volop mee en dat is ook te merken in de uitkomsten van de burgerbegroting. Zo zijn huiswerkbegeleiding en meer inzet voor jeugd, de topitems in In 2014 waren dat de onderwerpen veilige fietsstraten en meer voetpaden. De extra inzet is vooral gericht op betere voorbereiding van deze groepen op wat ze te wachten staat (training, planning, enz.). En niet primair gericht op betere vorm van werving en ook niet op speciale op maat gemaakte bijeenkomsten voor deze groepen. Dat laatste is omdat de kern van de burgerbegroting er uit wordt gehaald als je groepen gaat isoleren van elkaar. Homogeniteit in groepen houdt de onverwachte uitwisseling tegen en daarmee ook onverwachte oplossingen en begrip om vanuit meerdere perspectieven naar een vraagstuk te kijken. Door goede werkvormen komen vreemden met elkaar in gesprek. Daardoor ontstaat er nieuwe kennis, nieuwe oplossingen en nieuwe verbanden..het gesprek met elkaar bijna net ze belangrijk gevonden wordt dan de einduitslag? Het gesprek is een gesprek tussen bewoners en bewoners. Waarbij zoveel mogelijk groepen mee moeten doen omdat zo ook alle perspectieven meegewogen kunnen worden. Omdat het een bewonersbewonersgesprek is, wordt de sense of urgency ook directer ervaren. Niet als agenda van een ander, maar als noodzaak of verlangen van bewoners. Daardoor voelt het betrouwbaar, ontstaat er vertrouwen en openheid om samen op te denken. In Antwerpen wordt er bewust gekozen voor kleine gesprekstafels (6 mensen per tafel), zodat er een gesprek plaatsvindt en geen belangenstrijd En één van de mooie dingen is Het succes van de Antwerpse burgerbegroting was de blanke boze oma die bij aanvang haar handtas

13 angstvallig op schoot vasthield wanneer een jonge Marrokaan naast haar kwam zitten en die twee uur later schouder aan schouder voor elkaars thema s vochten. (zie de column van de oud schepen van Antwerpen over de burgerbegroting: ) de werkvorm voor het gesprek allesbepalend is voor een goed resultaat? De gesprekken zijn uitnodigend (je wilt iets van de ander weten, je bent geïnteresseerd in zijn of haar verhaal), gelijkwaardig, het is het meningsvormend ( je scherpt aan ) en je komt gaandeweg en heel smooth tot een besluit. Daardoor wordt het geen loopgravengedoe maar door het oplossingsgerichte ook geen wegkabbelende uitwisseling. De burgerbegroting vraagt veel van mensen, daarom moeten de gesprekken ook goed voorbereid worden. De Antwerpse werkvorm dwingt dat je de afwegingen samen moet maken en tot op de euro nauwkeurig. De macht van een eenling wordt teruggebracht tot één. Het is heel transparant en niet beïnvloedbaar door externe partijen die toch zouden willen inmengen. Het zijn merkbaar en zichtbaar de beslissingen van de bewoners. In Antwerpen is ook een online variant. Per online-tafel doen er 30 mensen mee aan de discussie. Hun uitkomst telt ook als één gesprekstafel. In Breda (Prinsenbeek) wordt ook van zo n soort (net even anders) gespreksvorm gebruik gemaakt. De vorm kan volledig door bewoners worden uitgevoerd. je kunt kiezen voor het model, maar ook voor iets anders? Elke burgerbegroting (in wording) in Nederland en België ziet er anders uit. In Oldebroek kiezen inwoners binnen de 100%-vrije budgetruimte van hun dorp (woonomgeving) hoe ze het geld gaan inzetten en hoe ze de uitvoering zelf gaan organiseren. In Breda wordt er in de pilotperiode gewerkt met een virtuele som geld, gebaseerd op globale verdeling van al het geld over de wijken en dorpen. En in Oss (Geffen) wordt het totale begroting ( 8,2 miljoen) ingezet met alle makkelijke, maar ook moeilijke beïnvloedbare ruimte er binnen. In Antwerpen is er voor gekozen om het bestaande Collegeprogramma uit te voeren voor 90% van het budget. De overige 10% is burgerbudget. Die 10% gaat over positieve keuzes. Omdat de basis al geregeld is door het gekozen bestuur. De 10% zijn echt bewonerskeuzes en zijn in praktijk niet beïnvloedbaar door de politiek (formeel wel omdat raad eindkeuze maakt). Op termijn kunnen de bewonerskeuzes wel invloed hebben op bv de verkiezingsprogramma s en de collegeprogramma s voor een nieuwe raadsperiode. kiezen ook afvallen betekent? Het keuzeproces is transparant en iedere bewoner legt evenveel gewicht in de schaal. Ook de afwegingen tijdens de gesprekken zijn helemaal in controll door bewoners. Mensen zien niet alleen de keuzes, maar beleven ze vooral. Daardoor snappen ze waarom het ene onderwerp hoger komt te staan dan het andere. In de praktijk liggen de inwoners niet wakker van een ongewenste uitkomst. Bestuurders hebben er meer last van.

14 de raad meedoet maar ook weer niet? De raad doet volop mee. In de eerste plaats doordat ze een burgerbegroting als participatief medium inzet. Ze kan meedoen door ook mee te bouwen aan het proces, zoals in Breda. En raadsleden doen mee als inwoner. Aan het eind van het proces houdt ze de rol van budgeteigenaar. De raad neemt de eindbeslissing. Daarbij wordt van ze verwacht dat ze zich houdt aan de principes van de burgerbegroting ( bewoners kiezen ). Doet ze dat niet dan is het met de burgerbegroting gedaan, aldus Hanne Bastiaensen. In Oldebroek heeft de raad inmiddels geëvalueerd op het proces. Toetspunten: eigenaarschap inwoners, kwaliteit oplossingen, relatie overheid-burger, burgerbegroting als instrument. De gehele raad zet het experiment verder door. anders zorgt voor anders? De deelnemers aan de burgerbegrotingsprocessen zijn naast een groep van de bekende insprekers ook veel nieuwe mensen. In Antwerpen bleek dat politiek gezien het vooral mensen waren die niet uit de bestaand traditioneel besturende politieke partijen kwamen, maar de nieuwe groeperingen (links of rechts speelde geen rol, nieuw wel). Ook vaak inwoners die denken in oplossingen, lijken zich te laten aanspreken. En omdat het bewust een heterogeen proces is van mensen die elkaar lang niet allemaal kennen, komen er ook heterogene opvattingen en oplossingen. Dus eindelijk mag die muurschildering van een beroemde buurtbewoner op de muur of de fietsenrekken die hip gestyled zijn. Of huiswerkklassen die fris en vrolijk gedraaid worden door actieve inwoners. Je krijgt serieuze gesprekken op andere plekken noemt een leerkringer het. Daarmee is er ook een verschuiving in de machtsbalans: het komt meer buiten de overlegstructuur van bestuur en maatschappelijke groepen te liggen. En meer bij een tijdelijk netwerk van (vaak) kleine bouwers aan de lokale samenleving. Begeleiding Leerkring: Joop Hofman, Rode Wouw Initiatief van Ministerie BZK, Open Overheid en Rode Wouw Joop Hofman, Rode Wouw joophofman@rodewouw.nl

15 Bijlage 1

16

17 Bijlage 2 De vraagstukken waar het antwoord Burgerbegroting een passend antwoord kan zijn: 1. Doorzichtig De wegen van de overheid zijn ondoorzichtig, neemt vaak net zulke ondoorzichtige keuzes. Je weet niet hoe en waar de keuzes op gebaseerd zijn. En je kunt de financiële consequenties van de keuzes niet overzien 2. Bewonersopvattingen De ideeën en opvattingen van inwoners komen te vaak niet binnen of ze lekken weg. Ze krijgen geen plek in de beleidskeuzes laat staan dat ze worden beschouwd als bouwsteen van beleid of dat er beleid om heen gebouwd wordt 3. Anders met minder Het wordt steeds moeilijker om met krimpend overheidsbudget kwalitatief goede uitvoering te organiseren. Meer geld hebben we niet, dus moeten er andere oplossingen gefabriceerd worden om toch betaalbare en goede uitvoering te organiseren 4. Nabijheid Raad De waarde van de raad als meest nabije democratische laag wordt te weinig ervaren door burgers. En ook niet het gevoel (en urgentie) bij de afwegingen die raadsleden als lokale bestuurders steeds weer opnieuw moeten maken om tot goede publieke keuzes te komen 5. Senseo oplossingen De overheid, maatschappelijke partijen, bewoners, maar ook anderen (bedrijven, instellingen, verenigingen, etc ) komen te weinig tot collectieve oplossingen of slimme samen-ideeen (Senseo-oplossingen). Te veel gericht op deelbelangen en op silodenken, daardoor ontstaan er geen optimale oplossingen. Er is veel non-creativiteit bij de aanpak van maatschappelijke vraagstukken. 6. Cocreatie Besturen die je niet alleen en zeker niet centralistisch. Er is vraag naar partnerschap en cocreatie. De ruimte tussen de lokale overheid en inwoners bij het maken van oplossingen en maken van keuzes is te groot. Het besmet elkaar niet in positieve zin. 7. Zelfsturing inwoners Inwoners leven en functioneren in autonome gemeenschappen (dorpen, wijken, groepen). Ze zijn op zijn vaak sociaal en zeker mentaal eigenaar van hun groep. Dit wordt steeds meer ingeperkt door centraal beleid en gedrag van de overheid (leefregels, beeldkwaliteitsplannen, beheerniveau, etc ). Het gaat primair om meer ruimte voor zelfregie en zelfbeschikking, zodat mensen in relatie met hun eigen buren of andere nabijen, zelf keuzes kunnen maken voor de ontwikkelingen van hun dorp, wijk, groep. Heroveren van eigenaarschap. 8. Passende oplossingen Teveel oplossingen zijn gemiddeld en bijna het resultaat van massaproductie (zelfde speeltuin, tegels, dagbesteding, ). Daarmee raken ze vaak net niet de kern van het lokale probleem en ze benutten ook niet de lokale potentie en bronnen om er echt een lokaal passende oplossing van te maken. Vaak anders, creatiever maar passend. 9. Herverkiezing Het is altijd de vraag of politici weer herkozen worden om hun politieke klus af te maken. Onderzoek van de Universiteit van Yale toont aan dat hoe meer een politicus loslaat en op een stimulerende manier overlaat aan de inwoners hoe groter de kans op herverkiezing. Een burgerbegroting is een ultiem voorbeeld van stimulerend loslaten en de inwoners in charge te zetten.

18 Vier perspectieven op begrotingsparticipatie Begrotingsparticipatie. Perspectief 1 : Verantwoording en Transparantie begroting (Kasboekje, Wat doet Hengelo, Open Spending, etc. Wat is de winst voor inwoners, de overheid als organisatie, politiek/bestuur? Begrotingsparticipatie. Perspectief 2 : Meedenken met raad over opstellen en aanscherpen van de bestaande begroting (Bezuinigingsdialoog, Begrotingswijzer, ) Wat is de winst voor inwoners, de overheid als organisatie, politiek/bestuur?

19 Begrotingsparticipatie. Perspectief 3: Samen begroting maken door inwoners en raad (Sjekk App, budgetmonitoring, buurtbegroting) Wat is de winst voor inwoners, de overheid als organisatie, politiek/bestuur? Begrotingsparticipatie. Perspectief 4: Inwoners sturen zelf op inzet van geld en verdeling in hun gebied of op hun domein(burgerbegroting, geldstromen in de wijk) Wat is de winst voor inwoners, de overheid als organisatie, politiek/bestuur?

20 Berenjacht en angsthazerij 1. De raad en het lokale democratische systeem De formele rol, rechten en positie van de raad zoals vastgelegd en gegroeid in ons bestel (Thorbeckiaans) schuurt met het neerleggen van een vergaand besluitvormingsproces door de samenleving. De raad is budgethouder van gemeenschapsgeld, is de gekozen beslisser voor publieke kwesties en het brengt veel sentimenten mee tav formeel geregelde democratische borging en garanties van de lokale representatieve democratie. 1 Versus de autonome agendering, deliberatie, sociale processen en beslisvorming van inwoners/gemeenschappen Groningen en Oldebroek oefenen met overdracht zeggenschap over geld van raad naar burger en komen gaandeweg de belemmeringen wel tegen. In Leiden is een interne klankbordgroep die randvoorwaarden voor een pilot opstelt waaronder rol raad. En in Cuyk is een brede discussie met raadsleden en inwoners gestart over rol inwoners en raad bij begrotingsparticipatie. 1 Interessant is conclusie uit onderzoek januari 2016 van Raadslid.nu over budgetrecht raad bij financiele autonomie in burgerparticipatie: Raadsleden ervaren de diverse projecten met meer zeggenschap voor inwoners niet als projecten die leiden tot minder zeggenschap voor de gemeenteraad. Van een verschuiving van financiële autonomie van raad richting inwoners of impact op de budgettaire rol van de raad lijkt dan ook geen sprake

21 2. Beeldvorming Burgerbegroting Onduidelijke beeldvorming van Burgerbegroting. Wat is het, wat levert het op. Het varieert van een nieuw geloof en oplosmiddel voor bij alle maatschappelijke kwalen (zie artikel R. Bregman in De Correspondent) tot geen beeld en spookbeeld. En een nieuw speeltje voor de well to do. Niemand vraagt om het instrument Burgerbegroting, waarom zou je het doen als er niet om gevraagd wordt. Schiedam heeft een summerschool georganiseerd met oa praktijkbezoek Antwerpen en kennismaken met budgetmonitoring Amsterdam Oost. De evaluatie van raad en inwoners samen na 1 jaar in Oldebroek haalt ook boel kou uit de lucht, je weet waar je het echt over hebt. En werkt samen aan oplossingen.

22 3. Vermogen van de samenleving Er is een beperkt vertrouwen in het vermogen van de lokale samenleving en lokale netwerken om te komen tot initiatieven, brede afwegingen en keuzes, en uitvoering van publieke vraagstukken. In klein en in het groot. In Oss is er een opleidingsprogramma Raadskompas over kracht van de samenleving en de nieuwe rolverdeling overheidburgers. En Lelystad een cursus gemeentebegroting dat levert niet alleen kennis op, maar ook tips, adviezen en een betere relatie gemeente en inwoners als het gaat om samen begroten. In Medemblik worden veldtochten georganiseerd voor raadsleden om te laten zien wat er buiten gebeurd en mogelijk wordt gemaakt.

23 4. Relaties met buiten Er zijn ook weinig open relaties en permanente informele verhoudingen tussen overheid en samenleving (inwoners, bedrijven, verenigingen, organisaties, ) waardoor er een voedingsbodem ontstaat om te komen tot nieuwe verhoudingen voor het nieuwe samenspel overheid-burgers. Versus de opvatting dat de overheid geoutilleerd is voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en goede dienstverlening moet organiseren voor de burger. En het minder benutten en zelfs verlies van vakmanschap en expertise. Lelystad kent Stadstafels voor gesprekken met inwoners en bedrijven over diverse lokale onderwerpen. Die leiden tot Stadsadviezen. Vlaardingen kent de Vlaardingensessie, informelere gesprekken raad, inwoners en bedrijven over thema s zonder dat de stellingen ingenomen zijn.

24 5. Budget toe-eigening Er is sprake van toe-eigening van budgetten en deelbudgetten door professionals, collegeleden of exclusieve werkgroepjes. Dat geeft hun ruimte en slagkracht. Daarnaast wordt dat budget gelabeld voor bepaalde doeleinden. Daardoor is het niet meer vrij inzetbaar voor keuzes en inzet vanuit de samenleving. In Oss en Breda worden er rondjes 1 op 1 gesprekken georganiseerd met budgetbeheerders over de mate van bewonersinvloed die zij voor hun budgetdeel zien of wensen. Ook in Oldebroek, tevens vertellen vakmensen aan bewoners wat ze doen en daardoor ontstaat wederzijds relatie en enthousiasme.

25 6. Echt gaan invoeren Doorzetmacht ontbreekt om echt een radicale keuze te maken voor meer burger en andere overheid middels een burgerbegroting. Dat heeft te maken met geringe ambtelijke capaciteit om het intern verder te brengen en met het missen van bestuurlijke of maatschappelijke lokale vaandeldragers. En ook met het te intern ambtelijke exercities om het veld van burgerregie en Burgerbegroting te verkennen. In Tubbergen en staat het in het Collegeprogramma. In Tubbergen/Dinkelland is er een klein slagvaardig team die een afgebakende experiment opzet en uitvoert ( niet te veel uitkauwen en iedereen er bij ) In Oldebroek staat een enthousiast bestuurder op de bres die er voor gaat. In Leiden wordt intern de samenwerking verbreed door een klankbordgroep te vormen die adviseert bij het experiment burgerbegroting.

26 7. Waarde participatie De waarde van participatie is te weinig doorgedrongen en beleefd. Er is geen enthousiasme. Het idee bij het resultaat van participatie, de opvatting dat we een participatiesamenleving hebben en de fun van participatief werken mist ambtelijk en ook wel bestuurlijk. Tenzij er externe druk wordt uitgeoefend door aan te tonen dat bepaalde zaken wel kunnen en betaalbaar zijn als bewoners het trekken. In Vlaardingen is er werkgroep Vierde D waar Raad zich eigen beeld vormt van waarom van participatie en hun rol er in. Soms wordt de waarde afgedwongen doordat projecten en gewenste kwaliteit alleen mogelijk zijn als bewoners daar een voorrol in spelen. De kan-wel-strategie.

27 8. Beslissen Het drentelen rond het begrip echt beslissen. Allerlei grijze tinten worden ingezet om dat echt laten beslissen van samenlevingsvragen door de samenleving bij te sturen. Door bv samen met college te beslissen (Right To Cooperate), of binnen de kaders van de raad te beslissen of met veel expertinvloed van deskundigen te beslissen. Of één van de vele ladders in te zetten die beslisniveau nuanceren. In Groningen zijn er beslisteams van professionals en inwoners die beslissen over deel van het budget. Tevens vragen gebiedsteams aan de wijk de top 3 aan prioriteiten.

28 9. Herinrichten begroting Hoe moeten we een begroting technisch herinrichten op schaal van een wijk/dorp/domein? Wat is binnen de begroting aan te merken als budgetzeggenschap voor bewoners en wat niet, hoe gaan we budgetten samenvoegen om integraal in te zetten. Hoe zorgen we er voor dat inwoners een begroting lezen en kunnen begrijpen. En de omvang van het budget voor een burgerbegroting is percentueel zo gering dat het verschil dat je er mee maakt peanuts is.

29 10. Sturing We kunnen niet meer sturen op van te voren door de gemeente benoemde resultaten. Moet meer processturing worden.

30 Links die genoemd zijn: Commissie_Samenleving_en_Bestuur_18_februari_2016/College_informatie_evaluatie_burgerbegroting_t_Loo_en_Oos terwolde/college_informatie_evaluatie_pilots_burgerbegroting_2015_t_loo_en_oosterwolde

31 Leerkring Burgerbegroting 15 juni Medemblik Een dag over paradepaardjes en olifantenpaadjes 1 De raad en de burgerbegroting Tim van het Hof, fractievoorzitter van D66, de partij met de de gemeenteraad van Breda. Taxichauffeur en Oa bezig met zijn scriptie over de burgerbegroting meeste zetels in Bestuurskundige. Het verhaal van Tim van het Hof, is het verhaal van binnenuit. Van een raadslid die opeens een idee van een wethouder hoort over het invoeren van een burgerbegroting in zijn stad en wat dan? The reflex: Reflex 1 Hee ze komen aan mijn budgetrecht. Reflex 2 Waarom zou je het niet doen? Reflex 3: Onrust is een beste drijfveer om avontuur aan te gaan 1

32 Zie vooral de presentatie van Tim van het Hof bij dit Burgerbegrotingsverslag Na de allereerste ideeën over een burgerbegroting niet gaan inkaderen of definiëren in notities. Of raadsinformatiegesprekken starten. Gewoon met de stad in gesprek gaan met dit wat vage, gekke idee. Met inwoners, raadsleden, ondernemers, ambtenaren. En op gekke plekken in de stad. Steek niet teveel tijd in kennisvragen rond de burgerbegroting. Het draagt weinig bij aan de invoering van een burgerbegroting Als ik een antwoord op al mijn vragen had gekregen was ik nog meer gaan twijfelen. Kennis en opvattingen hebben over een burgerbegroting is niet alles. Het gaat om meebeleven. Anders had ik hier niet gestaan Ga aan de slag. Begin dan met een bouwploeg. Zij bouwen de lokale burgerbegroting: wat wel/niet, proces, doel, sfeer, beslistraject etc. Het zijn bouwers en ambassadeurs. Zo werd Tim ambassadeur in de raad, bewoners ambassadeur in hun buurt. Ze staan op omdat ze iets willen. Het is geen politiek verband. Gewoon bouwers. Het proces is sterk bepalend voor slagen burgerbegroting. Is het een individueel ingestoken keuzeproces of collectieve deliberatie, worden dorpsraden en wijkgroepen aangesproken als dragers of ook de nieuwe netwerken. Uit literatuur (Tim doet als bestuurskundige onderzoek naar burgerbegroting) blijkt dat een burgerbegroting zorgt voor een betere relatie inwoners en bestuurders. Je hebt boze bewoners en ideebewoners. Laat je niet gijzelen door wat er niet kan en mag. Waarom zou je het niet doen? Voor bewoners met ideeën en voor bewoners die vinden dat ze onvoldoende gehoord worden. 2

33 Het grote gesprek De rol van raadslid veranderd. De volksvertegenwoordigende wordt steeds meer door inwoners (volk) zelf ingevuld. De kaderstellende en controlerende rol blijft. Burgerbegroting is niet van één partij of politieke kleur. Overal zie je dat het dwars door partijen heen trekt. Het is meer een verhaal van oude politiek (inclusief machtsspelletjes, zetelgerichtheid, dealtjes maken, ) en nieuwe politiek (minder raadsfractie en meer raadslid zijn, partnerschap met de samenleving in diverse rollen, etc.). Een scheiding tussen believers en non-believers. De raad moet het wel goedkeuren, maar in een inspirerend proces staan altijd raadsleden op die ook mee doen en die zijn dan je ambassadeur. Zij gaan het gesprek in hun eigen raad wel aan. Als een bestuurder als vaandeldrager op staat dan gaat het wel sneller. Hij of zij moet er niet een persoonlijk paradepaardje van maken, maar zo snel mogelijk alle partijen ruimte geven om het proces van burgerbegroting zelf in te vullen. Bij dit soort processen gaat het ook om begrippen als onzekerheid, reflectie en twijfels. Door daar open mee om te gaan en samen op te pakken, ontstaat er een band inwoner-bestuurder. Burgerbegroting is als uiting van de participatieve democratie een aanvulling op de representatieve democratie en dat zie je terug omdat de kwaliteit van de oplossingen en de deliberatie vaak sterker zijn dan in een traditioneel inspraakproces. Dan moet je als raadslid en vertegenwoordiger van de representatieve democratie over je schaduw heen stappen en dit omarmen. Het starten van een burgerbegroting is een cocktail van onzekerheid, avontuur en vertrouwen dat het betere democratische effecten heeft. Waarbij het meer om partnership en bijzondere cocreaties gaat en de afgescheiden oude rollen door elkaar gaan lopen. Het ontpolitiseert het partijpolitieke. In Breda schrijven twee raadsleden delen van het startvoorstel wat vroeger ambtelijk gemaakt zou worden en ook bewoners vullen dat weer aan. Reden? Moest snel gebeuren, dus doen wij dat ff. Dat schuurt wel met bv algemene opvattingen dat de voorstellen voor raad ambtelijk opgesteld worden. De burgerbegroting in Breda startte met het verlangen om de begroting te flexibiliseren. Met minder landelijke sturing en meer mogelijkheden lokaal kleur te geven aan de gemeentebegroting. Dat is een inhoudelijk motief dat veel raadsleden aanspreekt. En kan samen met de inwoners nog beter vorm krijgen. Burgerbegroting is een instrument dat bijdraagt aan systeemverandering. Binnen een systeem verandering bewerkstellingen is moeilijk. Dus sluit coalities van buiten en binnen. En spreek de raad niet aan als politicus (oude verhoudingen bevestiging) maar als raadslid. 3

34 Het systeem van de representatieve democratie staat onder druk. Is sommige plaatsen is de opkomst lager dan 50%. Een x aantal burgers zullen nooit meedoen aan democratische processen. Een X aantal wil misschien niet meedoen aan het formele politieke spel maar je kunt ze wel betrekken bij een burgerbegroting proces. Is ook lokale democratie. Wat zijn de drijfveren van raadsleden. Dat is zo bepalend voor samenwerking en resultaat. Daar kan geen instrument of methode tegen op. Ego, macht, vooruitgang, presentatiedrang, leiderschap tonen, bindingsverlangen, belangenbehartiging, gemeenschapsontwikkeling, enz Stand der dingen Snelle stand der dingen bij de 14 gemeenten als het gaat om burgerbegroting en raadsbetrokkenheid 1. We zitten in de verkennings,-& zendingsfase (evangeliseren). Informeren, inspireren, voorbeelden, zoeken, overtuigen. Daar hoort bij dat we het begrip burgerbegroting laden: wat is het in deze lokale situatie? Er een gevoel bij krijgen. Op bezoek. Of raadsuitwisseling organiseren tussen raadsleden uit diverse gemeenten. 2. College/wethouders zitten vaak op één lijn of er wordt hard aan die ene lijn gewerkt. Dit proces is nu full power gaande in het land. 3. Raadsleden staan erg divers in het denken over een burgerbegroting in de gemeente. Is geen traditionele politieke lijn in te denken. Niet in partijen of fracties. Alleen een scheiding van raadsleden oude politiek met bijna eenzijdige focus op systeem representatieve democratie en nieuwe politiek waarin participatieve democratie de representatieve kan verrijken en versterken. 4. Volop experimenten starten om te leren, trainen en om deze nieuwe manier van werken te laten rijpen. Vraagt om een lokale leerinfrastuctuur: regels en gewoonten, andere verhoudingen, nieuwe rollen, oplossingen die wel werken maar niet passen, etc. 5. Een brede opvatting om het te depolitiseren Even partijbelang op zij zetten. Niet kaderstellen en afwachtend zijn. Maar ook meedoen. Niet als fractie of politicus maar als burger die raadslid is, 6. Start burgerbegroting wordt vooral vanuit twee motieven geïntroduceerd: a. Begrotingsinzicht (hoe werkt het, flexibilisering bestaande budgetten, transparantie) als startmotief. Vaak een wens van de raad b. Change is coming. Vaak wordt het ambtelijk het aangedragen als één van de instrumenten om zo bewustwording nieuwe democratische verhoudingen aan te wakkeren. 7. Ambtelijke betrokkenheid is erg verschillend. Vaak wel interesse en feel good bij medewerkers wijkzaken, strategiemensen en jeuk bij financiële afdelingen of vastgoed 4

35 2 Lunchbreak met Tim Aarts van Het Lukt Ons Tim Aarts, een verenigingen, op het gebied initiatieven publieke ondernemer en 'dwarsdenker' die ondernemers, stichtingen en vrijwilligersorganisaties bij elkaar brengt oa van crowdfunding en mogelijk maken van maatschappelijke Denken en Doen, tegelijkertijd Het verhaal van Gerlinda Tijhuis Zie vooral de presentatie bij dit verslag van de leerkring 5

36 De woorden bij Gerlinda s verhaal 6

37 En nu hoe gaan we aan de slag met denken en doen tegelijkertijd? Anders Minder vergaderen, niet meer uitdenken tot in detail en meer doen Minder lappen tekst 10% flexibel budget maken in bestaande programma s Invalshoek bij start duidelijk maken met alle partijen T gaat over inhoudelijke keuzes en niet over cijfers. Daar ook aandacht op Vinden van een bestuurlijke vaandeldrager ( bestuurlijke begeisterung ) Raad in beweging krijgen op dit thema Inwoner in rol opdrachtgever Stoppen Het woord burgerbegroting Lange stukken Als een eenling er aan trekken Meer Olifantenpaadjes opzoeken en vandaaruit werken. Aansluiten op wart er is Chinees jatten Samenhang opmerken in initiatieven De stad en sneller in gesprek gaan met inwoners Sfeer creëren. Have Fun Lef hebben Leren door te doen Werken met een gemengd bouwteam Transparantie in begroting geven Niet meer aan beginnen Geen grote plannen Starten met de naam Burgerbegroting Ieder voor zich-aanpak 4 Unconference Nog drie van die taaie zaken waar we onze tanden in kunnen zetten. 1 Frans (Groningen): Burgerbegroting wel zo betitelen. Het gaat er om dat burgers rechtstreeks kunnen beslissen. Gaat om de hele taart en niet om partjes, verassingen of deelprocessen Klein groot verhaal. Begin klein, goed verhaal groeit Verschil ruimte voor burgerinitiatieven en burgerbegroting. Is verschil burgerproductie en burgerregie 7

38 2 Marc(Medemblik): Hoe komen we tot de sociale onderwerpen die er echt toe doen voor het samenleven in wijken en dorpen? Start met onderwerpen inwoners. Zitten altijd sociale verhalen bij Inwoners delen niet op in fysiek en sociaal maar in onderwerpen die leven Maak van usual supsects geen negatief frame, noem ze burgerbegroting-ambassadeurs Vraag waar inwoners trots op zijn 3 Suzie (Oldebroek): Hoe komen we tot de kern in dorpen en wijken van wat de betekenis is van de dorpen en wijken voor bewoners. Ipv een opsomming van wat er moet gebeuren. Er moet meer zijn. Duik het dorp in laat bewoners het zelf vertellen Sluit aan bij het gewone leven en gewoner praatjes. Niet altijd in vergaderstijl Langs de lijn op het voetbalveld, krijg je veel informatie, opvattingen en sentimenten over het dorp en de inwoners Joop Hofman Rode Wouw 8

39 Kent de begroting 2018 van jouw gemeente ook een burgerbegroting? Dan moet er in 2017 gebouwd worden. In een bouwteam met diverse gemeenten wordt er in 9 maanden aan een proces voor burgerbegroting gebouwd. Het gaat over de kunst van agenderen over deliberatie, over prioriteiten en keuzes moet stellen Met een heel team bouwers en pioniers Met de levende voorbeelden van andere gemeenten in Nederland en België als inspiratie en voorbeeld Met instrumenten die al beproefd zijn Met vragen die je steeds Hoe gaat het in zijn werk? Vanaf januari 2017 start het bouwteam burgerbegroting. Voor gemeenten die een burgerbegroting willen invoeren. In totaal zijn er 5 gezamenlijke werkdagen ingepland Elke gemeente kan meedoen met 2 medewerkers. Bij deelname van minimaal 6 gemeenten gaat het door. Kosten: 2750,- per deelnemende gemeente Het bouwteam wordt begeleid door Joop Hofman (Rode Wouw BV). Oa auteur van Nederland op weg naar de burgerbegroting en de publicatie Budgetparticipatie En begeleider van de leerkring Burgerbegroting waarin 14 gemeenten de voor en achterkant van een burgerbegroting hebben verkend. Joop heeft geadviseerd bij de invoering van de eerste drie burgerbegrotingen in Nederland en België: Antwerpen, Oldebroek en Breda. Voor vragen of opgave voor het Bouwteam Burgerbegroting neemt contact op met Joop Hofman. joophofman@rodewouw.nl Het bouwteam wordt samen met Democratic Challenge georganiseerd

40 HOOFDSTUK 4. BEGROTINGS- PARTICIPATIE OVER DE GRENZEN HEEN BURGERBEGROTING IN NEDERLAND --- Joop Hofman, eigenaar van het Nederlandse participatiehuis Rode Wouw Wanneer komt er een burgerbegroting? In tegenstelling tot allerlei andere vormen van alledaagse burgerparticipatie is een burgerbegroting niet in in Nederland. Het is wel in om het concept tegen het licht te houden op workshops, expertmeetings en congressen. Maar het ook daadwerkelijk uitvoeren? In Nederland is de burgerbegroting vooral een populair onderwerp in debatten. Het daagt uit omdat het op de scheidslijn zit van burgerparticipatie als instrument ten behoeve van door bestuurders te nemen besluiten en burgerparticipatie als vorm van directe democratie om gemeenschappen zelf keuzes te laten maken. Hoe dan ook is het een boeiend thema, maar burgerbegrotingen komen niet zomaar tot stand. Overheden die een burgerbegroting hebben geïntroduceerd, deden dat doorgaans ten gevolge van aanzienlijke maatschappelijke veranderingen Politieke veranderingen Heel veel burgerbegrotingen in de wereld zijn het gevolg geweest van een schok in de lokale democratie. Denk aan de machtswissel in het Braziliaanse Porto Alegre, dat in 1989 een socialistische burgemeester kreeg, of Die Wende in Berlijn, waarna stadsbestuurders beseften dat ze over moesten gaan tot volstrekt nieuwe vormen van lokaal besturen samen met de bevolking. In de Nederlandse stabiele democratie zijn er iets minder schokken (overigens zijn Nederlandse politici niet dol op schokken). In de gemeen- Hoofdstuk 4. Begrotings participatie over de grenzen heen 67

41 te Oldebroek ( inwoners) werd de politiek opgeschrikt door de komst van een lokale partij (ABO) die de al tientallen jaren bestaande stemverhoudingen op hun kop zette. Dat was meteen reden genoeg voor het college om op een intensieve manier de relatie met de inwoners te herstellen. In 2014 is er een pilootproject burgerbegroting gestart in twee van de zes Veluwse dorpen in deze gemeente. Veel gemeenten in Nederland hebben intussen ook bewonersbudgetten, waarbij bewoners in staat gesteld worden om eigen keuzes te maken in hun dorp of wijk. Het kan bijvoorbeeld gaan om een subsidieaanvraag of een budget in eigen beheer, met budgetbestedingsrecht voor de inwoners een gecombineerde vorm van begrotingsparticipatie, bewonersregie en gemeenschapsvorming dus. De gemeente Hoogeveen is daar al jaren koploper in, met positieve resultaten. Deze vorm van participatie is ofwel tot stand gekomen dankzij uitgesproken wethouders die net als de burgemeester van Porto Alegre zochten naar andere vormen van lokale democratie (zoals in Deventer, Hoogeveen of Breda), ofwel politiek opgelegd door het landelijk beleid rond Krachtwijken, waarin 200 miljoen euro vrijgemaakt is voor bewonersbudgetten Open data en transparantie Met de komst van het internet is ook de toegang tot overheidsbegrotingen vergroot. In Amsterdam-Oost heeft dat geleid tot budgetmonitoring, waarbij een groep burgers met behulp van financiële data, subsidiebeschikkingen, inzetrapportages en ambtelijke informatie zelf een burgerperspectievennota en een begroting heeft opgesteld. Het stadsdeel Amsterdam-Oost heeft haar begroting vertaald in een buurtbegroting, die exact aangeeft welk budget naar welk beleid en project gaat per buurt. Het was er het begin van begrotingsparticipatie en een opstap naar een burgerbegroting. In Wageningen werden in de wijk Nude de financiën publiek gemaakt van de maatschappelijke ondersteuning (gemeente, woningcorporatie en zorgpartijen). Het ging om 2,4 miljoen euro in een wijk van Begrotingsparticipatie. Inspiratie uit de praktijk