Nationaal congres Taal en Lezen. 13 oktober 2016 De rol van schrijven om te leren

Transcriptie

1 Nationaal congres Taal en Lezen 13 oktober 2016 De rol van schrijven om te leren

2 Contactgegevens Tseard Veenstra

3 Tseard Veenstra Taal, Groepen, Samen met.. Lesgeven 3

4 Kennismaken Wie ben jij? Wat verwacht je van deze workshop? Wat zijn je vragen? 4

5 Schrijfvaardigheid van kinderen holt achteruit Kinderen leren slecht begrijpelijke teksten te schrijven. Leraren weten niet goed hoe ze hun leerlingen moeten bijspijkeren. Met eerdere alarmeringen op tal van basisscholen is niets gedaan, concluderen onderzoekers van de Universiteit Utrecht.

6 Kinderen schrijven direct op wat in ze opkomt, waardoor de tekst onsamenhangend en onbegrijpelijk wordt Marieke Koster

7 Slecht lopende zinnen Gebrek aan samenhang in teksten Onvermogen complexe zaken te structureren Gebrekkige beheersing spelling/grammatica Te weinig systematische aandacht voor schrijfproces Onvoldoende feedback op schrijfproducten

8 Na afloop van deze sessie Weet u wat procesgericht schrijfonderwijs inhoudt. Kent u de vijf fasen het schrijfonderwijs en weet u hoe u daarmee uw onderwijs kunt verbeteren. Heeft u tips en advies gekregen voor het uitbreiden van uw didactisch repertoire.

9 Woordspin SCHRIJFONDERWIJS 9

10 Het waarderingskader van de inspectie bestaat uit vijf kwaliteitsaspecten: 1 leerstofaanbod; 2 tijd; 3 didactisch handelen; 4 afstemming; 5 kwaliteitszorg.

11 Leerstofaanbod Op bijna twee derde van de scholen (65 procent) is het leerstofaanbod voor schrijven volledig in orde. Het aanbod is dekkend voor de kerndoelen, de leerinhouden hebben een duidelijke opbouw van leerjaar1 tot en met leerjaar 8 én worden aangeboden tot en met het niveau van groep 8. Op scholen waar het leerstofaanbod niet in orde is, werken leraren vaak erg selectief met de schrijflessen uit de methode, zonder dat daar binnen de school goede afspraken over zijn gemaakt. Het gevolg is dat het onderwijs niet dekkend is voor de kerndoelen en dat het aanbod geen doorgaande lijn heeft.

12 Goed leren schrijven Goed leren schrijven is belangrijk. Kerndoelen en referentieniveaus geven weer op welke schrijfvaardigheden en schrijftaken het onderwijs zich moet richten. Om in de maatschappij te kunnen functioneren moeten leerlingen zich schriftelijk goed uit kunnen drukken.

13 Miscommunicatie Verhouding schrijven / spelling In tijd en aandacht In toetsing In waardering

14 Tijd De meeste scholen (86 procent) plannen in groep 1, 2 en 3 ten minste één keer per week een (voorbereidende) schrijfactiviteit. In groep 4 tot en met 8 hebben ze minimaal twee keer per maand een instructie-les. Deze scholen voldoen hiermee aan de minimale criteria die de inspectie als ondergrens heeft gebruikt. Bijna twee derde van de scholen (60 procent) besteedt wekelijks in groep 5 tot en met 8 maximaal 45 minuten aan schrijfonderwijs. Dit is weinig, want de totale tijd voor taal (inclusief lezen) is gemiddeld circa acht uur per week.

15 Didactisch handelen Op slechts een derde van de scholen (32 procent) is de didactiek in orde. Dat wil zeggen dat ten minste driekwart van de leraren op die scholen alle indicatoren van de didactiek in voldoende mate in de praktijk brengt. De leraren op deze scholen geven doorgaans duidelijke schrijfopdrachten en plaatsen deze in een betekenisvolle context. Knelpunten doen zich voor bij de uitleg over de aanpak van de opdracht (schrijfstrategieën) en bij het geven van feedback. Teksten van leerlingen worden zelden met de leraar of met medeleerlingen besproken. Bovendien leren leerlingen te weinig hun teksten te herlezen en te reviseren.

16 Afstemming Op slechts 3 procent van de scholen volgen de leraren systematisch de voortgang in de schrijfontwikkeling én stemmen zij op basis van die gegevens hun aanpak af op verschillen in schrijfvaardigheid tussen leerlingen. Het volgen van de voortgang en het analyseren daarvan staan dus nog in de kinderschoenen.

17 Kwaliteitszorg Het onderwijs in schrijven maakt klaarblijkelijk nog nauwelijks deel uit van de kwaliteitszorg van scholen. Slechts 4 procent bepaalt periodiek of het schrijfonderwijs en de resultaten ervan voldoen aan hun kwaliteitseisen en bevordert de deskundigheid van de leraren op het gebied van schrijfonderwijs.

18 Toetsen Een school kan de Eind- en Entreetoetsen van Cito gebruiken om de schrijfresultaten te vergelijken met het landelijk gemiddelde en met voorgaande jaren. Voor schrijven bestaan helaas geen landelijk genormeerde voortgangstoetsen, zoals voor lezen en spelling. Daardoor is het ook niet mogelijk om trendanalyses op groeps- en schoolniveau te maken.

19 Observatie-instrumenten Het schoolteam kan observatie-instrumenten en de registraties voor schrijven van de taalmethode gebruiken en de uitkomsten daarvan bespreken. Ook is het mogelijk om zelf een observatie-instrument te ontwikkelen. Portfolio s Een andere mogelijkheid is het aanleggen van een portfolio met schrijfproducten en deze gebruiken voor reflectie: schrijven de leerlingen behoorlijke teksten, die voldoen aan de criteria van de betreffende schrijfopdracht? Portfolio s hebben als voordeel dat de ontwikkeling van de schrijfvaardigheid over een langere termijn zichtbaar wordt. Daarvoor zijn wel verschillende typen teksten nodig.

20 Referentieniveaus Ook de referentieniveaus kunnen als richtlijn worden gebruikt voor de analyse van de resultaten. De school kan deze uitwerking gebruiken om een beeld te krijgen van het niveau van de schrijfvaardigheid van de leerlingen gedurende de schoolperiode. Meestal vindt een evaluatie van het onderwijs op twee manieren plaats: 1. resultaten analyseren; 2. kwaliteit van het onderwijsleerproces in kaart brengen.

21 Functies van schrijven communicatieve functie: corresponderen, een formulier invullen en een verslag schrijven expressieve functie: schrijven om eigen ideeën en gevoelens op authentieke wijze uit te drukken. lerende functie: ondersteunt ook de kennisverwerking. Door te schrijven kunnen leerlingen opgedane kennis beter doorgronden, toepassen in nieuwe situaties en nieuwe inzichten krijgen. Deze functie wordt schrijvend leren genoemd.

22 Schrijf een korte tekst van max 6 zinnen over koffie (informatief of poëzie )

23 Wat werkt? Instructie door leraar: Schrijfstrategieën t.b.v. schrijfplan Reviseren Ideeën generen voor het schrijven Hulp van leerlingen Richten op communicatief aspect i.p.v. op vorm Schrijven met focus Feedback op proces Interactie over inhoud met leraar 23

24 De vijf fasen van het schrijfproces 1. Oriëntatie op de schrijfopdracht 2. De schrijfopdracht 3. Het schrijven 4. Het bespreken en herschrijven 5. Het verzorgen en publiceren 24

25 De vijf fasen geven de stappen aan die gezet worden in het schrijfproces. Deze geven leerlingen houvast bij en tijdens het schrijven. Het model helpt leraren om grip te krijgen op het onderwijzen van het schrijfproces. De fasen maken inzichtelijk wat de leraar in elke fase kan bijdragen.

26 Fase 1: oriënteren op de schrijfopdracht Activeren en verdiepen van kennis Motiveren om te schrijven Ideeën en informatie verzamelen en ordenen Resultaat: een schrijfplan 26

27 Activiteiten Onderwijsleergesprek Gesprekjes Creatief schrijven Laatste alinea laten schrijven, Tekstschema Inhoudsopgave Materiaal Mindmap Woordweb Discussie over stellingen Om de beurt een zin schrijven over onderwerp Mentortekst 27

28 Voorbeeld mentortekst Koffie is een meestal warm genuttigde drank die onder andere het oppeppende middel cafeïne bevat. Koffie wordt gemaakt van de ontvelde, gemalen, gedroogde, en geroosterde zaden van de koffieplant. Deze zaden worden koffiebonen genoemd maar botanisch gezien is dit niet juist. De vrucht van de koffieplant is een steenvrucht. Dat is een vrucht met een dikke harde pit en een dun laagje vruchtvlees. Deze pit (oftewel zaad) lijkt echter zo sterk op een boon dat men het toch koffiebonen is gaan noemen. Bron: wikipedia 28

29 Voorbeeld schrijfplan Middeleeuwen Beroepen wonen straffen 29

30 Opdracht Bedenk een oriëntatieopdracht bij de schrijftaak over koffie. Gebruik het format. Hoe activeer je kennis over het onderwerp? Hoe verdiep je kennis over het onderwerp? Wat komt er in het schrijfplan? 30

31 Fase 2: De schrijfopdracht Benoem wat de leerlingen gaan doen Benoem wat de leerlingen gaan leren Benoem hoe de leerlingen het lesdoel kunnen bereiken Instructie en modellen!! 31

32 Voorbeelden lesdoelen Maak het lesdoel kort en bondig Een gepaste aanhef en afsluiting gebruiken Antwoord geven op een vraag die bij de leerling speelt Een mening geven over een nieuwsbericht Twee zinnen samenvoegen tot een samengestelde zin Schrijf een aan je sportcoach om hem te bedanken voor je hulp De signaalwoorden allereerst, vervolgens, daarna en tenslotte correct gebruiken 32

33 Schrijfopdracht aanscherpen Bekijk de schrijfopdracht over koffie. Bedenk drie manier waarop je deze schrijfopdracht zou kunnen aanscherpen. Bespreek in duo s waarom je hiervoor gekozen hebt. 33

34 Opdracht Neem je schrijftaak over koffie als uitgangspunt Bedenk een passende schrijfopdracht Benoem wat de leerlingen gaan doen Benoem wat de leerlingen gaan leren Benoem hoe de leerlingen het lesdoel kunnen bereiken 34

35 Fase 3: Het schrijven Zelfstandig schrijven Informatie ordenen tot een ruwe versie Fouten maken mag! 35

36 De leerkracht ondersteunt Begeleiding bij het schrijfproces Modeling Minilessen Begeleid werken aan de instructietafel Servicerondes Schrijfgesprekjes 36

37 Voorbeeld miniles Doel: je leert hoe jij lezers kunt boeien met de start van jouw tekst. Met andere woorden: zorg dat jouw tekst de lezer pakt, zodat hij verder wil lezen. De leerkracht geeft voorbeelden hoe de leerling dit kan doen. Zie uitwerking op A4. 37

38 Opdracht Pak je tekst over koffie er bij. Laat het begin (regel 1 of 2) eens op een andere manier beginnen: - Met een vraag - Met een actie - Met een gesprek - Met een sfeerbeschrijving 38

39 Fase 4: het bespreken en herschrijven De inhoud van de tekst beter tot zijn recht laten komen Activiteiten: Tekstbespreking/tekeningbespreking Het herschrijven 39

40 Tekstbespreking De eigen tekst hardop lezen Vragen stellen over de tekst Klopt de inhoud en de opbouw van de tekst? Feedback aan de schrijver over het lesdoel Klassikaal of in duo s 40

41 Het herschrijven Herschrijven van de tekst Zelfstandig of in tweetallen 41

42 Geschikte werkvormen Stille wanddiscussie Denken-delen-uitwisselen De mentortekst De placemat Feedback in 2 zinnen Peer feedback 42

43 Reviseren Schrijfproducten - Welke werkvorm gebruik je om deze feedback te geven? - Op welke punten kan de kwaliteit van de teksten verbeterd worden? 43

44 Fase 5: het verzorgen en publiceren Tekst wederom onder de loep: Tekstverzorging Taalverzorging Illustraties Wat is mogelijk om de tekst ook echt gepubliceerd te krijgen? 44

45 Reflectie Welke taaldomeinen bent u in de vijf fasen tegengekomen? Wat is er nodig om de vijf fasen te integreren in de methodeles? Welke mogelijkheden ziet u om schrijven te koppelen aan de zaakvakken? Wat is er nodig op uw school? 45

46 Stappenplan op miniposter? Fase 1: Oriënteren Fase 2: Schrijfopdracht Fase 3: Schrijven Fase 4: Bespreken en herschrijven Fase 5: Verzorgen en publiceren

47 Relatie (begrijpend) lezen schrijven Voorbeeldteksten beoordelen: Tekstkenmerken (indeling en opbouw) Voor wie geschreven? Taalgebruik Helderheid Informatief Oordeel

48

49 Woordspin uitbreiden met jouw ontwikkelpunten Afstemming Leerstofaanbod Didactisch handelen SCHRIJFONDERWIJS Tijd Kwaliteitszorg 49

50 Harry Mulisch : Woorden, woorden, woorden

51 CPS Onderwijsontwikkeling en advies Plotterweg 30 T [033] BB Amersfoort F [033] Postbus BN Amersfoort E cps@cps.nl