Eefje Klein Kranenbarg, Dr. Barbara Sassen HBO-V; Hogeschool van Utrecht 7 januari 2016

Transcriptie

1 Interventies ter verbetering van de overdracht van patiënteninformatie van ziekenhuizen naar verpleeg-, verzorgingshuizen en de thuiszorg bij kwetsbare ouderen Eefje Klein Kranenbarg, Dr. Barbara Sassen HBO-V; Hogeschool van Utrecht 7 januari 2016 ACHTERGROND: Uit een rapport van de Inspectie van de Gezondheidszorg en recente studies blijkt dat de overdracht van patiënteninformatie van ziekenhuizen naar verpleeg-, verzorgingshuizen en de thuiszorg bij kwetsbare ouderen onvoldoende is. Het hoofddoel van deze studie is om aanbevelingen te doen voor de praktijk met betrekking tot het inzetten van interventies die de overdracht van patiënteninformatie kunnen verbeteren METHODE: Literatuuronderzoek in combinatie met drie semigestructureerde interviews. In Pubmed en Cinahl werden in totaal tien studies geïncludeerd. Daarnaast is gebruik gemaakt van twee Nederlandse macrodocumenten en richtlijnen. RESULTATEN: Knelpunten zijn de incompleetheid, onnauwkeurigheid en tijdigheid van de patiëntenoverdracht. Dit wordt veroorzaakt door gebrek aan structuur in de overdracht en barrières die geassocieerd zijn met verpleegkundigen, interpersoonlijke processen en de organisatie. Het onjuist overdragen van patiënteninformatie heeft nadelige gevolgen voor de patiënt en de opvolgende zorginstantie inclusief verpleegkundige staf. De literatuur beschrijft verschillende interventies die kunnen bijdragen aan een verbetering van de overdracht. CONCLUSIE: Interventies die kunnen bijdragen aan een verbetering van de overdracht van patiënteninformatie zijn het scholen van de verpleegkundige en medische staf, het inzetten van communicatiefora en communicatiepaden, het verschaffen van de juiste middelen en het gebruik van ontslagpaden. Daarnaast draagt een gestructureerd en gestandaardiseerd overdrachtsformat bij aan de informatieoverdracht en zorgt het inzetten van een elektronische overdracht ervoor dat patiënteninformatie beter wordt overgedragen. Keywords: patiëntenoverdracht, communicatie, verpleegkundigen, ouderenzorg 1

2 2

3 Inleiding Doordat de opnameduur in het ziekenhuis korter is geworden, gaan patiënten na ontslag uit het ziekenhuis steeds vaker in hun eigen huis of een andere soort zorginstelling herstellen (IGZ, 2015). In 2011 waren er ruim 1.1 miljoen opnamen van ouderen (>70jr) in Nederlandse ziekenhuizen. Na ontslag keerde 90% van deze ouderen terug naar huis, waarna (naar schatting) 34% van hen thuiszorg ontving. Daarnaast ging 3% van de patiënten naar een verpleeghuis, 2% naar een verzorgingshuis en 3% elders (de Blok, et al., 2012). Bij een deel van deze ouderen was er dus sprake van een overdracht, wat de Inspectie van de Gezondheidszorg (2015) beschrijft als het bewust overdragen van de verantwoordelijkheid voor de zorg voor een patiënt van de ene zorgverlener aan de andere. (p.9). Bij een overdracht hoort ook het overdragen van patiëntengegevens, bestaande uit een medisch, medicatie- en verpleegkundig deel. Het is belangrijk dat patiëntengegevens op de juiste manier worden overgedragen, zodat continuïteit van zorg gewaarborgd blijft. Uit een rapport van de IGZ (IGZ, 2015) en recente studies (King, et al., 2013; Kirsebom, Wadensten, & Hedström, 2013; Olsen, Østnor, Enmarker, & Hellzén, 2013a) blijkt echter dat de overdracht van patiënteninformatie van het ziekenhuis naar verpleeghuizen, verzorgingshuizen en de thuiszorg (hierna: VVT) bij kwetsbare ouderen onvoldoende is. Er mist bijvoorbeeld relevante informatie, of de beschreven informatie is onnauwkeurig of tegenstrijdig. Zo oordeelde de IGZ dat 30% (n = 228) van de medische overdrachten en 86% (n = 182) van de verpleegkundige overdrachten niet voldeden aan de norm die is opgesteld voor de inhoud. In deze literatuurstudie zal er verder worden ingegaan op normen die zijn opgesteld voor de overdracht, knelpunten die zich momenteel voordoen en oorzaken en gevolgen hiervan. De studie richt zich op de oudere patiënt, aangezien ouderen vaak ziek zijn en veel gebruik maken van de gezondheidszorg (Allen, Ottmann, & Roberts, 2011; Olsen, Hellzén, & Enmarker, 2013b). Daarnaast vindt er bij ouderen vaak een transitie van zorg plaats, waardoor ze meer risico lopen op de gevolgen van een slechte overdracht (Allen, et al., 2011). De oudere patiënt houdt in, elke patiënt van 65 jaar en ouder die wordt overgedragen aan een zorginstantie binnen de VVT na ontslag uit het ziekenhuis. Het hoofddoel van deze studie is om aanbevelingen te doen voor de praktijk met betrekking tot het inzetten van interventies die de overdracht van patiënteninformatie kunnen verbeteren. De vraagstelling luidt: Welke interventies kunnen ingezet worden om de overdracht van patiënteninformatie van het ziekenhuis naar verpleeg- en verzorgingshuizen en de thuiszorg (VVT) te verbeteren zodat continuïteit van zorg gewaarborgd wordt? Methode Er is een systematische zoekactie verricht volgens de methode beschreven door Cox, De Louw, Verhoef, & Kuiper (2012). In de databases Medline (Pubmed) en CINAHL zijn zoekacties opgesteld gericht op de overdracht van zorg en overdrachtsdocumentatie. De zoektermen transfer, transition, transitional care, transfer documentation, discharge note, patient handoff en care summary werden gecombineerd met nursing home, home care, nursing facilities, residential facilities, Home Care Services [Mesh], Residential Facilities [Mesh] en hospital. In Medline (Pubmed) werden 90 studies geselecteerd aan de 3

4 hand van hun titel, waar na het lezen van het abstract 7 bruikbare artikelen overbleven. In CINAHL werden 54 artikelen geselecteerd en bleven 3 bruikbare artikelen over. Daarnaast werden in Google aan de hand van de zoektermen overdracht en ziekenhuis drie Nederlandse rapporten geselecteerd. Geïncludeerde studies zijn gericht op de overdracht en/of overdrachtsdocumentatie van de oudere patiënt (65+) van het ziekenhuis naar een VVT-instelling. In Pubmed werd gezocht naar RCT s en reviews. Indien een zoekactie met deze inclusiecriteria te weinig resultaat opleverde, werd geen onderscheid gemaakt in het design. In CINAHL werden alleen P-reviewed studies geïncludeerd. Alle studies waren Nederlands- of Engelstalig en zijn gepubliceerd vanaf Daarnaast zijn drie experts geïnterviewd aan de hand van een semigestructureerde methode. Indien het interview werd opgenomen, is hier toestemming voor gevraagd. Resultaten uit de interviews zijn gebruikt om het literatuuronderzoek te ondersteunen en aan te vullen. Ten eerste is een verpleegkundige geïnterviewd, die momenteel werkzaam is bij een geriatrische revalidatieafdeling van Careyn. Zij heeft daarnaast op een somatische afdeling in een verpleeghuis gewerkt. Ten tweede is de voorzitter van V&VN Transverpleegkundigen geïnterviewd. Hij heeft daarnaast ervaring als verpleegkundige en is als ZZP er betrokken als raadgever bij verschillende projecten omtrent de verpleegkundige overdracht op instellingsen regionaal niveau. Tot slot is een interview afgenomen met een senior beleidsmedewerker van patiëntenfederatie NPCF. Resultaten Richtlijnen patiëntenoverdracht in Nederland De overdracht van een patiënt bestaat volgens de IGZ (2015) uit drie onderdelen: het medisch, medicatie- en verpleegkundig deel. Deze overdrachten worden afzonderlijk opgesteld en moeten voldoen aan verschillende normen. Voor de medische overdracht geldt dat de inhoud voldoet wanneer deze minimaal de volgende onderdelen bevat: anamnese, bespreking, conclusie, diagnose en beleid (IGZ, 2015). De medicatie overdracht moet voldoen aan de richtlijn Overdracht van medicatiegegevens in de keten (ActiZ, et al., 2008). De verpleegkundige overdracht moet volgens de richtlijn van de V&VN (V&VN, 2011) verschillende elementen bevatten. Ten eerste moet de verleende zorg beschreven worden en door wie, aan wie en per wanneer de zorg wordt overdragen. Daarnaast dienen de actuele ondersteuningsvragen, zorgproblemen en verpleegkundige diagnoses en de beoogde resultaten en doelen van een patiënt besproken te worden. Tot slot moet aan bod komen wat de reden is voor overplaatsing of ontslag naar huis en de reden voor de voortzetting van zorg. Met de cliënt gemaakte afspraken en bij wie de cliënt na ontslag terecht kan met vragen, horen hierbij ook opgenomen te worden (V&VN, 2011, p.18). Knelpunten De IGZ (2015) stelt dat de opgelegde veldnormen voor de overdracht momenteel onvoldoende worden nageleefd. Zowel de medische (inclusief medicatieoverdracht) als verpleegkundige overdracht voldoen niet aan de opgestelde richtlijnen. Er kunnen drie verschillende 4

5 hoofdthema s aangewezen worden met betrekking tot knelpunten bij de overdracht van patiënteninformatie. Ten eerste wordt het missen van informatie, de incompleetheid van de overdracht, in verschillende studies benoemd (Hudson, Comer, & Whichello, 2014; IGZ, 2015; King, et al., 2013; Kirsebom et al., 2013; Lindpaintner, et al., 2013; Olsen et al., 2013a; Olsen et al., 2013b; Olsen R. M., Hellzén, Skotnes, & Enmarker, 2014). Zo mist er belangrijke patiënteninformatie, bijvoorbeeld over het activiteitenpatroon van een patiënt (Olsen et al., 2013a) en zijn medicatievoorschriften onvolledig of zelfs ontbrekend (King, et al., 2013; Lindpaintner, et al., 2013; Olsen, et al., 2014). Olsen et al. (2014) geven daarnaast aan dat er in de verpleegkundige overdracht vooral aandacht wordt besteed aan de fysieke behoeften van patiënten en taken van verpleegkundigen; wensen en bevindingen van patiënten worden buiten beschouwing gelaten. De geïnterviewde verpleegkundige bevestigde dat overdrachten vaak onduidelijk zijn en dat er weinig achtergrondinformatie over patiënten wordt beschreven. Ten tweede wordt de onnauwkeurigheid, ofwel incorrectheid, van de overdrachten aangestipt (Allen et al., 2011; IGZ, 2015; King, et al., 2013; Kirsebom et al., 2013; Lindpaintner, et al., 2013; Olsen, et al., 2013a; Olsen et al., 2013b; Olsen et al., 2014). De IGZ (2015) vult hierbij aan dat de drie onderdelen van de overdracht geen geheel vormen, doordat ze afzonderlijk van elkaar worden opgesteld. Als gevolg hiervan sluiten de overdrachten niet goed op elkaar aan of bevatten ze tegenstrijdige informatie. Tot slot komt het thema tijdigheid aan de orde. Lindpaintner et al. (2013) en de IGZ (2015) benoemen dat overdrachten niet altijd tijdig aanwezig zijn bij de opvolgende zorginstantie. In verschillende studies is er onderzoek gedaan naar de oorzaak van deze knelpunten. De IGZ (2015) gaat ten eerste in op het format van de overdracht. Volgens hen ontbreekt er structuur, wat het lastig maakt patiënteninformatie op de juiste wijze over te brengen. Daarnaast werden de barrières die verpleegkundigen ervaren door middel van een kwalitatieve studie (Olsen et al., 2013a) onderzocht. Hierbij werden drie thema s onderscheidden: barrières geassocieerd met de verpleegkundigen, met interpersoonlijke processen en met de organisatie. Barrières geassocieerd met verpleegkundigen zijn gebrek aan motivatie, controle en kennis. Verpleegkundigen geven de prioriteit aan andere zaken en zijn weinig enthousiast zich bezig te houden met zaken gerelateerd aan documentatie volgens Olsen et al. (2013a). Dit wordt beaamd door Kirsebom et al. (2013) en de voorzitter van Transferverpleegkundigen (V&VN) die aangeven dat verpleegkundigen de ontslagdocumentatie als een last zien. Daarnaast geven verpleegkundigen aan door druk en stress op de werkvloer geen mogelijkheid te zien om zich bezig te houden met ontslagdocumentatie (Olsen et al, 2013a). Tot slot zijn onwetendheid en onzekerheid met betrekking tot de overdracht en gebrek aan kennis over de patiënt genoemde barrières (Olsen, et al., 2013a). Een senior beleidsmedewerker bij de NPCF gaf aan dat verpleegkundigen er bijvoorbeeld vaak vanuit gaan dat familie of mantelzorgers beschikbaar zijn om bij te dragen aan een goede informatieoverdracht, wat lang niet altijd het geval is. Barrières geassocieerd met interpersoonlijke processen zijn gebrekkige toegankelijkheid, verschillende meningen en gebrek aan vertrouwen. Verpleegkundigen stelden dat het lastig is om contact te krijgen met de juiste personen van de opvolgende zorgverlener, wat de informatieoverdracht belemmert. Daarnaast is er gebrek aan begrip voor 5

6 het perspectief van de andere partij. Tot slot gaven verpleegkundigen van het ziekenhuis en de thuiszorg aan dat ze elkaars informatie niet altijd vertrouwen en dus alles checken (Olsen, et al., 2013a). Barrières geassocieerd met de organisatie zijn gebrek aan middelen, onduidelijkheid van de rolverdeling en gebrek aan continuïteit van de staf. Voorbeelden van gebrek aan middelen zijn gebrek aan tijd (Olsen et al., 2013a; Allen, et al., 2011; Kirsebom, et al., 2013) staf en apparatuur (Olsen et al., 2013a). Daarnaast blijkt dat onduidelijkheid in de rolverdeling ook een barrière is voor het correct overdragen van patiënteninformatie (Olsen et al., 2013a, Allen et al., 2011). Als voorbeeld wordt gegeven dat ervanuit wordt gegaan dat een eerstverantwoordelijk verpleegkundige (EVV er) de overdracht van haar patiënt regelt. Echter kan het voorkomen dat zij vrij is ten tijde van het ontslag van haar patiënt. Het moet duidelijk zijn wie in zulke gevallen de overdracht overneemt (Olsen, et al., 2013a). Ook blijkt dat gebrek aan continuïteit van de staf leidt tot een onderbreking van de informatieoverdracht. Als laatste worden ongebruikelijke routines en een onduidelijk beleid als barrières genoemd. Consequenties Het onjuist overbrengen van patiënteninformatie, kan leiden tot verstoring van continuïteit van zorg (Lindpaintner, et al., 2013; Olsen et al., 2013a). Als gevolg hiervan is er een verhoogd risico op nadelige incidenten en schade voor de patiënt op sociaal, economisch en gezondheidsgebied (Allen et al., 2011; Lindpaintner, et al., 2013; Olsen et al., 2013a) en lopen de gezondheidskosten op (Lindpaintner, et al., 2013). Ook kan het leiden tot grote ontevredenheid van zowel de cliënt als mantelzorger(s) en een gevoel van machteloosheid (Allen et al., 2011; Olsen et al., 2013a). De senior beleidsmedewerker (NPCF) bevestigde dat een onjuiste overdracht patiënten een onveilig gevoel kan geven en kan leiden tot onzekerheid over het ontslagtraject. Daarnaast gaf ze aan dat ouderen op fysiek, cognitief en emotioneel gebied een zeer kwetsbare groep zijn, waardoor de overdracht van informatie extra belangrijk is. King et al. (2013) beschrijven consequenties voor de verpleegkundige staf en de zorginstantie waar de patiënt na ontslag uit het ziekenhuis naar toe gaat. Zij geven aan dat slechte ontslagcommunicatie voor de verpleegkundige staf van de ontvangende partij leidt tot meer stress, een hogere werkdruk, frustratie en een gevoel van onnauwkeurigheid. Daarnaast is het voor verpleegkundigen lastig om zorg te bieden terwijl ze als het ware blind te werk gaan door te weinig verstrekte patiënteninformatie. Ook voelt de staf zich schuldig met betrekking tot eventueel schade die een patiënt hierdoor oploopt (King, et al., 2013). De ontvangende instelling wordt getroffen door de extra kosten die verbonden zijn aan de tijd die de verpleegkundige staf in een overdracht moet steken, door verminderde werktevredenheid en door de slechte naam die een instelling kan oplopen vanwege klantontevredenheid (King, et al., 2013). Interventies In de literatuur worden interventies beschreven die kunnen bijdragen aan een betere overdracht van patiënteninformatie. Ten eerste kan de barrière gebrek aan kennis weggenomen worden door de verpleegkundige en medische staf te scholen over het ontslagproces (Hudson, et al., 2014). Hudson et al. (2014) geven daarnaast aan dat het 6

7 belangrijk is de staf te doen inzien dat de medische diagnose parallel loopt aan de sociale diagnose. Hiermee wordt bedoeld dat het niet voldoende is om alleen aandacht te besteden aan de medische situatie van een patiënt. In aanvulling op dit thema gaf de voorzitter van Transferverpleegkundigen (V&VN) aan dat er tijdens opleidingen al aandacht moet worden besteed aan de patiëntenoverdracht. Ten tweede worden interventies beschreven die zich richten op het verbeteren van onderlinge communicatie tussen ziekenhuizen en VVT-instellingen. Allen et al. (2011) beschrijven in hun review een interactief forum dat gericht is op de patiëntenoverdracht. Het geeft verpleegkundigen van ziekenhuizen en andere zorginstellingen de mogelijkheid interacties met elkaar aan te gaan, te overleggen, informatie uit te wisselen, elkaars rollen te bespreken en elkaars standpunten beter te begrijpen. Het forum werd positief bevonden in het faciliteren van een betere doorverwijzing, communicatie en ontslagplanning. Kirsebom et al. (2013) beschrijft dat verpleegkundigen aangeven behoefte te hebben aan een dergelijk forum of aan bijeenkomsten tussen de instellingen om een betere samenwerking mogelijk te maken. Daarnaast beschrijven Allen et al. (2011) meerdere studies die de effectiviteit van multiprofessionele communicatiepaden tussen ziekenhuizen en thuiszorginstellingen hebben onderzocht, waarin communicatierollen, multi-professionele teams en IT-systemen waren opgenomen. Alle paden bleken positieve uitkomsten op te leveren voor patiënten en verzorgers met betrekking tot de tevredenheid over de overdracht van patiënteninformatie (Allen, et al. 2011). Wat betreft interventies gericht op de organisatie, geven Olsen et al. (2013a) en Olsen et al. (2013b) aan dat ziekenhuizen en daarmee ook de managers/teamleiders het proces van de patiëntenoverdracht gemakkelijker moeten maken door het verstrekken van de juiste richtlijnen en normen, voldoende personeel en middelen en door verantwoordelijkheden en beleid goed vast te leggen. Lindpainter et al. (2013) onderzochten daarnaast middels een RCT de effectiviteit van een ontslagpad. Er werd een ontslagplan opgesteld aan de hand van een aantal belangrijke elementen, zoals de patiëntenoverdracht, dat gedurende de patiëntopname verder werd uitgewerkt. Uit de resultaten bleek dat eerstelijns artsen meer tevreden waren over de ontslaginformatie die zij ontvangen en daarnaast waren ook patiënten meer tevreden over het verloop van het ontslag. Tot slot worden interventies beschreven met betrekking tot de vormgeving van de patiëntenoverdracht. Soong et al. (2013) beschrijven dat overdrachtsdossiers die gestructureerde secties bevatten, aanbevolen worden om de overdracht te verbeteren. Volgens LaMantia, Scheunemann, Viera, Busby-Whitehead, & Hanson (2010) kan een gestandaardiseerd overdrachtsdocument mogelijk bijdragen aan het succesvol overdragen van wilsverklaringen en medicatielijsten. King et al. (2013) beschrijven dat verpleegkundigen behoefte hebben aan een gestandaardiseerd en compleet format voor de patiëntenoverdracht, wat de geïnterviewde verpleegkundige bevestigde. Echter, geen van gevonden studies beschrijft een overdrachtsformat dat wetenschappelijk effectief is bevonden. 7

8 Wel wordt er positief gesproken over elektronische overdrachtsdocumentatie. De Blok et al. (2012) stellen dat elektronisch gegenereerde ontslagbrieven meer kans hebben om alle relevante patiëntinformatie te bevatten. Daarnaast bespreken ze de elektronische overdracht POINT (Punt voor Overdracht, Informatie, Naslag en Transfer) die bijdraagt aan een beter transferproces doordat informatie op structurele wijze verzameld en gedeeld wordt. Duijvendijk & van Rest (2014) stellen dat een elektronische overdracht de continuïteit en coördinatie van zorg bevordert, doordat informatie toegankelijker wordt, men eerder op de hoogte is van de actuele situatie van de patiënt en zorginhoudelijke informatie vollediger en nauwkeuriger wordt weergegeven. Zij bespreken het eoverdrachtsbericht, een digitale versie van de verpleegkundige overdracht die voldoet aan de veldnormen die opgesteld zijn in de richtlijn (V&VN, 2011). Het gebruik ervan zou de gegevensoverdracht optimaliseren, fouten voorkomen en 25 minuten tijdsbesparing opleveren, aldus Duijvendijk & van Rest (2014). Discussie De vraagstelling van dit onderzoek was: Welke interventies kunnen ingezet worden om de overdracht van patiënteninformatie van het ziekenhuis naar verpleeg- en verzorgingshuizen en de thuiszorg (VVT) te verbeteren zodat continuïteit van zorg gewaarborgd wordt? Interventies richten zich op barrières die betrekking hebben op verpleegkundigen, interpersoonlijke processen en de organisatie, ofwel het ziekenhuis zelf en het format van de overdracht. Verpleegkundigen, maar ook medici, moeten geschoold worden over het ontslagproces en ontslagdocumentatie. Daarnaast moet onderlinge communicatie tussen ziekenhuizen en VVT-instellingen mogelijk gemaakt worden, bijvoorbeeld door middel van interactieve fora of communicatiepaden. Ziekenhuizen moeten de juiste middelen, zoals voldoende personeel en richtlijnen aanleveren, zodat het voor verpleegkundigen makkelijker wordt om zich bezig te houden met de overdracht. Daarnaast blijkt dat ontslagpaden mogelijk kunnen leiden tot een betere informatieoverdracht. Tot slot beschrijft de literatuur dat een gestructureerd en gestandaardiseerd format bijdraagt aan een goede overdracht en dat een elektronische overdracht ervoor zorgt dat patiënteninformatie beter en gemakkelijker overgedragen kan worden. Belangrijk om in te zien, is dat de patiëntenoverdracht onderdeel is van transmurale zorg, wat een ingewikkelde natuur heeft (Hudson, et al., 2014). Om de overdracht van patiënteninformatie te verbeteren, zal daarom verder gekeken moeten worden dan de overdracht zelf. Het opstellen van goede veldnormen, richtlijnen en een effectief format voor de overdracht is een goed begin, maar hiervoor is wel meer evidence-based bewijs verreist. Hudson et al. (2014) duiden daarnaast aan dat geld een belangrijke factor speelt. Ziekenhuizen zijn erop ingesteld zo snel mogelijk bedden vrij te maken voor nieuwe patiënten en worden financieel niet gestimuleerd zich bezig te houden met succesvolle ontslagplanning. Ook de voorzitter van Transferverpleegkundigen (V&VN) gaf aan dat ziekenhuizen zich hoofdzakelijk bezighouden met diagnostiek en behandeling aan de hand van gefinancierde DBC s. Het ontslagtraject is hierin onvoldoende opgenomen, waardoor ziekenhuizen minder energie en geld steken in dit onderdeel. 8

9 Sterk aan dit literatuuronderzoek is dat er gebruik is gemaakt van recente studies, wat zorgt voor een grotere validiteit van de resultaten. Daarnaast komen resultaten van studies met elkaar overeen en bevestigen experts de literatuur. Wat beter had gekund, is dat er voor deze studie relatief weinig bronnen gebruikt zijn. Wellicht zijn relevante studies buitengesloten door gebrek aan zoektermen/databases. Naar aanleiding van de bevindingen van deze studie, kan aanbevolen worden nader onderzoek te doen naar een effectief format voor de overdracht, aangezien hiervoor nog te weinig evidence-based bewijs beschikbaar is. RCT s met grote groepen ouderen moeten uitwijzen welke format het meest effectief is voor het overdragen van patiënteninformatie. Daarnaast wordt aanbevolen om te onderzoeken hoe ziekenhuizen gestimuleerd kunnen worden meer aandacht te besteden aan de overdracht. Conclusie Dit onderzoek geeft het belang weer van het op de juiste manier overdragen van patiënteninformatie. Interventies die kunnen bijdragen aan een verbetering van de overdracht van patiënteninformatie zijn het scholen van de verpleegkundige en medische staf, het inzetten van communicatiefora en communicatiepaden, het verschaffen van de juiste middelen en het gebruik van ontslagpaden. Daarnaast draagt een gestructureerd en gestandaardiseerd overdrachtsformat bij aan de informatieoverdracht en zorgt het inzetten van een elektronische overdracht ervoor dat patiënteninformatie beter wordt overgedragen. Voor de verpleegkundige beroepsgroep betekent deze studie dat ze het belang van een goede patiëntenoverdracht moeten inzien en bij zichzelf moeten nagaan in hoeverre de opgestelde veldnormen worden nageleefd. 9

10 Bibliografie ActiZ, GGZ, KNMG, KNMP, LEVV, LHV,... VWS. (2008). Richtlijn Overdracht van Medicatiegegevens in de Keten. Allen, J., Ottmann, G., & Roberts, G. (2011). Multi-professional communication for older people in transitional care: a review of the literature. International Journal of Older People Nursing, 8, doi: /j x Cox, K., De Louw, D., Verhoef, J., & Kuiper, C. (2012). Evidence-based practice voor verpleegkundigen: Methodiek en toepassing. (3e druk). Den Haag: Boom Lemma uitgevers. de Blok, C., Vat, L., van Soest-Poortvliet, M., Pieter, D., Minkman, M., de Bruijne, M.,... Wagner, C. (2012). Onderzoek naar de overdracht van patiënteninformatie tussen ziekenhuizen en VVT. Utrecht: NIVEL. Duijvendijk, I., & van Rest, B. (2014). Verpleegkundige overdracht, een geoliede machine? Den Haag: Nictiz. Hudson, R., Comer, L., & Whichello, R. (2014). Transitions in a wicked environment. Journal of Nursing Management, 22, doi: /j x IGZ. (2015). Continuïteit van zorg voor kwetsbare ouderen vanuit het ziekenhuis naar verpleeg- en verzorgingshuizen, thuiszorg en huisartsen niet gewaarborgd. Utrecht: Inspectie voor de Gezondheidszorg. King, B. J., Gilmore-Bykovskyi, A. L., Roiland, R. A., Polnaszek, B. E., Bowers, B. J., & Kind, A. J. (2013). The Consequences of Poor Communication during Hospital to Skilled Nursing Facility Transitions: A Qualitative Study. I Am Geriatr. Soc. 61(7), Kirsebom, M., Wadensten, B., & Hedström, M. (2013). Communication and coordination during transition of older persons between nursing homes and hospital still in need of improvement. Journal of Advanced Nursing 69(4), LaMantia, M. A., Scheunemann, L. P., Viera, A. J., Busby-Whitehead, J., & Hanson, L. C. (2010). Interventions to Improve Transitional Care Between Nursing Homes and Hospitals: A Systematic Review. I Am Geriatr. Soc., 58(4), doi: /j x. Lindpaintner, L. S., Gasser, J. T., Schramm, M. S., Cina-Tschumi, B., Müller, B., & Beer, J. H. (2013). Discharge intervention pilot improves satisfaction for patients and professionals. European Journal of Internal Medicine, 24, doi: Maslove, D. M., Leiter, R. E., Griesman, J., Arnott, C., Mourad, O., Chow, C., & Bell, C. M. (2009). Electronic versus dictated hospital discharge summaries: a randomized controlled trial. J Gen Intern Med, 24(9), doi: /s Olsen, R. M., Hellzén, O., Skotnes, L. H., & Enmarker, I. (2014). Breakdown in informational continuity of care during hospitalization of elder home-living patients: a case study. International Journal of Integrated Care, Olsen, R. M., Østnor, B. H., Enmarker, I., & Hellzén, O. (2013a). Barriers to information exchange during older patients transfer: nurses experiences. Journal of Clinical Nursing, 22, doi: /jocn

11 Olsen, R., Hellzén, O., & Enmarker, I. (2013b). Nurses' information exchange during older patient transfer: prevalence and associations with patient and transfer characteristics. International Journal of Integrated Care 13, Soong, C., Daub, S., Lee, J., Majewski, C., Musing, E., Nord, P.,... Bell, C. M. (2013). Development of a Checklist of Safe Discharge Practices for Hospital Patients. Journal of Hospital Medicine, 8(8), doi: /jhm.2032 V&VN. (2011). Richtlijn Verpleegkundige en verzorgende verslaglegging. Utrecht. Interviews Verpleegkundige, geriatrische revalidatieafdeling Careyn. Datum interview: 14 december 2015 Voorzitter V&VN Transferverpleegkundigen, ZZP er als raadgever bij overdrachtsprojecten op instellings- en regionaal niveau. Datum interview: 8 december 2015 Senior beleidsmedewerker, patiëntenfederatie NPCF. Datum interview: 7 december