Bedrijfsplan Rijn en IJssel Energie Coöperatie. September 2012

Transcriptie

1 Bedrijfsplan Rijn en IJssel Energie Coöperatie September 2012

2 Voorwoord De transitie naar een duurzame energiehuishouding vergt zowel ondernemerschap als durf om op het lokale niveau de samenwerking op te zoeken. Individuele zon-, wind- of warmteprojecten komen nu al regelmatig van de grond, maar er blijkt nog veel meer mogelijk wanneer inwoners, het bedrijfsleven en de overheid gezamenlijk de schouders zetten onder een eigen duurzame energievoorziening. Een coöperatieve vorm biedt bij uitstek de gelegenheid deze kansen ook echt te benutten en zodoende de lokale economie van een stimulans te voorzien. Het lenteakkoord uit 2010 heeft reeds voorgesorteerd op de komst van een gemeenschappelijk duurzaam energiebedrijf in Arnhem. De gemeente vindt het van groot belang dat er ook in de toekomst voldoende en betaalbare energie beschikbaar is voor iedereen. Het realiseren van energiebesparing en het opwekken van duurzame energie zijn in dat kader de voornaamste uitdagingen. In het bedrijfsplan van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie zijn deze opgaves vertaald in een lokale maatwerkoplossing voor Arnhem en omstreken. De regionale focus is bewust gekozen, zodat er voldoende financiële en organisatorische daadkracht ontstaat om meters te maken op weg naar een schone en betaalbare energievoorziening. De vraag naar en het aanbod van duurzame oplossingen verbinden en burgers of bedrijven met de wens om te verduurzamen volledig ontzorgen: daar staat de Rijn en IJssel Energie Coöperatie voor. De gemeente Arnhem zal waar mogelijk haar steentje bijdragen en de coöperatie stimuleren om de ontwikkeling door te maken die in dit bedrijfsplan wordt geschetst. Duurzame energie als streekproduct: een mooier doel aan de horizon kan energiestad Arnhem zich niet wensen. Daarom hoop ik van harte dat eenieder bereid is de Rijn en IJssel Energie Coöperatie als lid, klant, partner of participant te ondersteunen. Margreet van Gastel Wethouder Ruimte, Milieu en Grondzaken gemeente Arnhem 2

3 Inhoud Voorwoord... 2 Managementsamenvatting Inleiding Waarom een energiecoöperatie voor Arnhem en omstreken? Doelstelling bedrijfsplan Context Rijn en IJssel Energie Coöperatie Regio Rijn en IJssel Stakeholders Regionale marktontwikkelingen Reeds aanwezige initiatieven Regio Arnhem Rijn en IJssel Energie Coöperatie Doelstelling Missie, visie en waarden Coöperatie: toetreding en structuur Coöperatie: organisatie en verhoudingen Energiediensten Energielevering Projectontwikkeling Duurzaamheidsfonds Kosten en opbrengsten coöperatieve ledenorganisatie Energieservicepunt De KAS... 21

4 4.1 Inleiding Marktonderzoek Drie pijlers, één doel Producten & diensten Informatie & voorlichting Projectbureau Kosten en inkomsten Conclusies Energielevering Herintrede energielevering door lokale partijen Samenwerking met partner Marktanalyse Financiële analyse Projectontwikkeling Waardepropositie projectontwikkelingsbedrijf Activiteiten Afnemers van de diensten Middelen en partners Inkomsten en kostenstructuur Duurzaamheidsfonds Financiële resultaten Planning Bronnenlijst

5 Managementsamenvatting Waarom verschijnt dit bedrijfsplan? Het opstarten van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie is de primaire bedoeling van dit bedrijfsplan. In mei 2012 is zij reeds formeel opgericht. Nu de koers van de coöperatie is uitgestippeld, kan de zoektocht naar financiering voor de beoogde activiteiten van start gaan. Tegelijkertijd kan de werving van leden, klanten, partners en participanten beginnen. Hoe meer mensen, bedrijven en organisaties zich bij de Rijn en IJssel Energie Coöperatie aansluiten, hoe daadkrachtiger zij wordt op weg naar een schone en betaalbare energievoorziening in Arnhem en omstreken. Wat is de Rijn en IJssel Energie Coöperatie? De Rijn en IJssel Energie Coöperatie is een initiatief dat burgers, bedrijven en instellingen uit de Rijn-en-IJssel-regio duurzame energie van lokale afkomst in het vooruitzicht stelt. De coöperatie profileert zich als een klantgerichte, samenwerkende en transparante organisatie. Zij biedt diensten en producten aan, levert duurzame energie en ontwikkelt opwekkingsprojecten. Dit houdt in dat de doelgroepen minder afhankelijk worden van grote energiebedrijven, die steeds hogere tarieven rekenen. Sterker nog: een eigen, lokale energievoorziening geeft de plaatselijke economie en werkgelegenheid een forse impuls. Wat wil de Rijn en IJssel Energie Coöperatie bereiken? De coöperatie wil energiebesparing en de productie van duurzame energie in de kop van de Rijn-en-IJssel-regio stimuleren en organiseren. De coöperatie ziet dat de transitie naar een schone, betaalbare en lokale energiehuishouding niet eenvoudig van de grond komt en wil een verschil maken op dit vlak. Het streven is al met al om van duurzame energie een streekproduct uit de Rijn-en-IJssel-regio te maken. Wat gaat de Rijn en IJssel Energie Coöperatie doen? De coöperatie zelf verzamelt gegevens over klanten, hun wensen, behoeftes en houdingen ten aanzien van thema s als duurzaamheid en benut deze kennis als doeltreffende marketing- en salesorganisatie. In de praktijk wordt vanuit vier takken toegevoegde waarde geleverd: 1. energieservicepunt De KAS ontzorgt burgers, bedrijven en instellingen in het realiseren van besparing en verduurzaming. De KAS is geen marktpartij, maar verbindt de vraag naar duurzame producten en diensten met het lokale aanbod; 2. de energieleveringstak is het nutsbedrijf dat duurzame stroom en warmte levert aan klanten van de coöperatie; 3. de projectontwikkelingsorganisatie richt zich op de grootschalige realisatie van energiebesparing en duurzame energie (windmolens, zonneparken, warmteprojecten et cetera); 4. het duurzaamheidsfonds is de financiële onderlegger onder alle activiteiten die vanuit de drie andere takken wordt geleverd. Wat is hiervoor benodigd? Draagvlak en geld. Dit bedrijfsplan wijst uit dat coöperatie in het derde jaar zwarte cijfers schrijft. In jaar 1 wordt nog meer uitgegeven dan dat er binnenkomt; in jaar De coöperatie hoopt dat er opstartmiddelen beschikbaar komen om een vliegende start te kunnen maken. Budget om direct een vaste coördinator van De KAS aan te kunnen stellen, is in het bijzonder wenselijk omdat zo de kosten van extern personeel gedrukt kunnen worden. De coöperatie is daarnaast zeer gebaat bij projecten die zij kan ontwikkelen. 5

6 1 Inleiding De Rijn en IJssel Energie Coöperatie is in mei 2012 formeel opgericht. De energiecoöperaties die de laatste jaren zijn ontstaan in ons land zijn nu eens burgerinitiatieven en dan weer organisaties die voortkomen uit de markt of politieke kringen. Voor de Rijn en IJssel Energie Coöperatie geldt dat zij zowel publieke als private wortels heeft. De gemeente Arnhem had begin 2012 Green Spread gevraagd een plan te maken dat de route tot en verrichtingen van een rendabel energieservicepunt duidt. Tegelijkertijd was vanuit de markt, door OutSmart en TK10, het idee voor een lokaal coöperatief nuts- en ontwikkelbedrijf uitgewerkt. Besloten is de synergie tussen beide initiatieven te zoeken en de plannen te vangen onder één paraplu. De Rijn en IJssel Energie Coöperatie omsluit daarom zowel een energieservicepunt als een leveringstak en een ontwikkelbedrijf. Deze drie takken kunnen los van elkaar worden beschouwd en vertegenwoordigen verschillende disciplines (zie hoofdstuk 3 t/m 6), maar vormen feitelijk wel een drie-eenheid. In dit bedrijfsplan wordt toegelicht hoe deze takken elkaar kunnen aanvullen en versnellen. 1.1 Waarom een energiecoöperatie voor Arnhem en omstreken? Stijgende energieprijzen, uitgeputte bronnen, klimaatverandering: in een samenleving die draait op fossiele brandstoffen nemen de maatschappelijke problemen steeds serieuzere vormen aan. Is er straks nog wel energie beschikbaar voor iedereen? Welke prijs wordt daarvoor betaald en aan wie? Wat is de invloed van de energiehuishouding op onze leefomgeving? Dat zijn vragen die aan de orde zijn en een zoektocht naar alternatieve bronnen rechtvaardigen; temeer omdat inwoners en bedrijven uit Arnhem en omstreken nu miljoenen betalen aan energiereuzen die niet zelden in buitenlandse handen zijn. Dit geld kan ook voor de regio behouden blijven wanneer er, dankzij duurzame energiebronnen, een lokale energievoorziening wordt vormgegeven. Deze duurzame energiebronnen kunnen onze behoefte aan elektriciteit en warmte op een schone, onuitputtelijke en betaalbare wijze invullen. De mogelijkheden van zonne-energie, windenergie, biomassa, warmtekoudeopslag, geothermie worden daarom steeds vaker omarmd. De noodzaak van de transitie naar een duurzame energiehuishouding wordt sterk onderkend in de regio Arnhem. Op beleidsniveau hebben diverse gemeenten zichzelf aan een doelstelling gecommitteerd: De gemeente Arnhem wil in de periode jaarlijks 3 procent energiebesparing realiseren en het aandeel duurzame energie in de totale energiemix met 7 procent laten groeien. De gemeente Rheden wil op lange termijn (2040) CO₂-neutraal zijn. De gemeente Renkum heeft het streven om op termijn een klimaatneutrale gemeente te zijn. Ondanks het beleid worden er te weinig projecten gerealiseerd die bijdragen aan het realiseren van de klimaatdoelstellingen. Versnelling is noodzakelijk. Gemeenten zijn dan ook op zoek naar alternatieve manieren om het beleid naar de praktijk te vertalen. In dat kader wordt hechtere samenwerking met marktpartijen gezocht. De komst van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie sluit hier naadloos op aan, maar voor het succes ervan dienen diverse knelpunten in acht te worden genomen. 6

7 Aandachtspunten Grootschaligheid en vermindering van regionale betrokkenheid Traditionele marktpartijen zijn nauwelijks geïnteresseerd in het lokaal opwekken van duurzame energie en richten hun aandacht voornamelijk op de Europese markt. Door de vele fusies en overnames van in eerste instantie regionaal opererende energiebedrijven en de terugtrekkende overheid is de lokale betrokkenheid sterk verminderd. De zeggenschap van lokale overheden is overgedragen aan Europese partijen zoals Vattenfall en RWE. De nieuwe aandeelhouders verlangen een hogere winstuitkering en richten zich op bewezen grootschalige elektriciteitsopwekking. Projecten met hogere risico s dienen een hoger financieel rendement te behalen dan andere. Hierdoor worden duurzame projecten veelal financieel onhaalbaar geacht. Gebrek aan kennis en regie Duurzame projecten vereisen voldoende kennis op zowel technisch als financieel en juridisch gebied. Veel lokale initiatieven stranden vanwege het gebrek aan inhoudelijke kennis en ervaring. Kennis over financiering is een vereiste, aangezien duurzame projecten over het algemeen een lange looptijd hebben. De aandacht en de kennis zijn versnipperd en er wordt onvoldoende schaalgrootte bereikt om grotere (groene) financieringsfondsen aan te boren. De energievoorziening bestaat uit een lange keten waarin verschillende publieke en private partijen een rol spelen. De keten van energieproductie, -transport en -distributie omvat naast technische veel financiële en juridische aspecten, die verschillen per activiteit. Om die reden wordt de Rijn en IJssel Energie Coöperatie in dit business plan geïntroduceerd als een organisatie met een projectontwikkelings-, leverings- en dienstentak. Faciliterende overheid De Nederlandse overheid heeft een uiterst ambivalent gezicht ten aanzien van de verduurzaming van de energievoorziening. De overheid voorziet niet in een krachtig beleid om de klimaatdoelstellingen te realiseren. De overheid kiest voor een stimuleringsbeleid waarmee de energiemarkt zelf stappen kan zetten. Lokale overheden, zoals de gemeente Arnhem, zijn doorgaans bereid marktpartijen organisatorisch te ondersteunen bij het verwezenlijken van deze ambities. Financiële middelen worden beperkt beschikbaar gesteld. Het uitgangspunt dat hierbij centraal staat, is dat duurzame projecten en initiatieven op de middellange termijn economisch zelfstandig moeten zijn. Gebrek aan lokaal draagvlak en lokale betrokkenheid De duurzame transitie begint met kleinschalige ontwikkelingen, de zogenaamde grassroots initiatives. Hierbij kan gedacht worden aan het realiseren van zonnepanelen op een schoolgebouw of energiebesparing bij woningen. Door de betrokkenheid van lokale bedrijven en inwoners te verhogen, is het mogelijk de noodzakelijk geachte versnelling aan te wakkeren; wanneer initiatieven op het vlak van duurzame energie de mogelijkheid tot burgerparticipatie bieden, wordt ook de massa verleid tot het maken van duurzame keuzes. In het algemeen willen steeds meer consumenten betrokken worden bij het ontwikkelingsproces van producten en diensten. Deze prosumenten willen actief deel uitmaken van de ontwikkeling en genereren van ideeën en hopen op een moment van fame. Daar zijn al diverse 7

8 voorbeelden van waarneembaar; of het nu het product of de dienst zelf betreft, de verpakking of het meedenken ten aanzien van de campagne eromheen. Op dit vlak heeft het bedrijf, de leverancier of de retailer evenwel nog steeds de regie. Deze partijen hebben doorgaans de grootste invloed op de uitkomst van het product of de dienstverlening. Tegelijkertijd ontwikkelen zich initiatieven waarbij de consument zelf de regie heeft en producten of diensten zowel voor als door de consumenten worden ontwikkeld. In plaats van de doelgroep te instrueren en te inspireren, is het zaak de consument te faciliteren en te adviseren op weg naar het gewenste resultaat. Een coöperatie die in samenwerking met leden, klanten en participanten een lokale energievoorziening wil optuigen, moet zich hier goed van bewust zijn. Energieprijsstijgingen Consumenten en bedrijven hebben de laatste jaren met flinke energieprijsstijgingen te maken gehad. De onderstaande CBS-grafiek laat zien dat de consumentenprijs voor elektriciteit in een periode van tien jaar meer dan verdubbeld is. Kiezen voor een lokale en duurzame energievoorziening impliceert dat er werk wordt gemaakt van een oplossing voor de stijging van de tarieven. De kostprijs van iedere kilowattuur staat immers voor een veel langere periode vast als er energie uit windmolens, zonnepanelen en duurzame varianten aan het systeem wordt toegevoerd. Deze kostprijs daalt bovendien hard. 1.2 Doelstelling bedrijfsplan De voorgenoemde knelpunten schetsen een speelveld dat enerzijds verklaart waarom de samenleving vandaag de dag nog op fossiele bronnen draait. Anderzijds refereren ze aan het verlangen om de energiehuishouding anders in te richten, zodat een schone, betaalbare en betrouwbare energievoorziening kan worden gerealiseerd. De Rijn en IJssel Energie Coöperatie wil het vehikel zijn dat dit verschil kan maken in de geografische context van Arnhem en omstreken. Het oprichten en opstarten van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie is de primaire bedoeling achter het onderliggende document. In het bedrijfsplan wordt beschreven hoe de coöperatie de versnelling wil realiseren die benodigd is voor de totstandkoming van een duurzame energievoorziening. Daarbij wordt aangegeven hoe de afzonderlijke domeinen - de projectontwikkeling, energielevering en diensten - met elkaar samenhangen. Het opzetten van de gehele organisatie zal bij aanvang niet direct worden gerealiseerd. In eerste instantie worden de basale organisatieonderdelen opgezet. In een latere fase wordt de organisatie opgeschaald. In dit bedrijfsplan staat beschreven hoe de energiecoöperatie zich in de komende periode wil ontwikkelen. 8

9 De ontwikkelingssnelheid van de coöperatie hangt af van de middelen waarover de coöperatie beschikt. Een belangrijk doel van het onderliggende bedrijfsplan is het verkrijgen van draagvlak bij publieke en private partijen die willen samenwerken met de coöperatie. 9

10 2 Context Rijn en IJssel Energie Coöperatie In hoofdstuk 1 zijn de contouren geduid van het speelveld waarin de Rijn en IJssel Energie Coöperatie gaat werken aan haar verankering in de lokale energiemarkt. Op de achtergrond zijn er diverse trends en contextuele parameters herkenbaar die relevant zijn voor de strategie die de coöperatie kiest. Deze context wordt in dit hoofdstuk beschreven. Energie Coöperatie wordt dan ook mede bepaald door het focusgebied van de reeds bestaande initiatieven. In de onderstaande figuur staat deze scope in het oranje weergegeven. De grenzen van alle gebieden zijn indicatief afgebeeld en in de praktijk uiteraard veel flexibeler. 2.1 Regio Rijn en IJssel Het ontwikkelen en vermarkten van een streekproduct vraagt om een heldere definitie van het afzetgebied, oftewel de doelgroep. Feitelijk kan ieder huishouden, bedrijf of organisatie gebruikmaken van de energiediensten die de Rijn en IJssel Energie Coöperatie levert. De naam van de energiecoöperatie verraadt reeds dat het hier gaat om het stroomgebied van de rivieren Rijn en IJssel, en dan vooral om het gebied rond Arnhem, het punt waar de Rijn zich splitst in de Neder-Rijn en de IJssel. De kracht van een lokaal georiënteerde coöperatie zit in het feit dat zij zich nauw verbonden voelt met haar doelgroep en niet buiten haar eigen geografische kaders treedt. In de provincie Gelderland zijn de afgelopen periode diverse initiatieven ontloken die zich inzetten voor de productie en afzet van duurzame energie in de eigen regio. Lochem Energie, de Achterhoekse Groene Energiemaatschappij (AGEM), Vallei Energie, DeA en de Zutphense EnergieTransitie (ZET) zijn hier voorbeelden van. In de directe omgeving van Arnhem bestaat nog geen soortgelijke organisatie. De geografische scope van de Rijn en IJssel Het is evenwel een feit dat de kern van het Rijn-en-IJssel-gebied bestaat uit de gemeenten Arnhem, Duiven, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Westervoort en Zevenaar. Ook energievragers uit de gemeenten Doesburg en Rijnwaarden behoren tot de doelgroep, maar zij zijn in het omliggende gebied gesitueerd. Samengevat gaat het om een gebied van ongeveer tien kilometer rondom Arnhem. 10

11 2.2 Stakeholders Inwoners In het focusgebied van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie bevinden zich inwoners, verdeeld over huishoudens, zoals blijkt uit de onderstaande CBS-tabel met daarin data uit Gemeente Plaatsen Inwoners Huishoudens Bedrijven Energiekosten huishoudens [aantal] [aantal] [aantal] [milj. Euro] Arnhem Arnhem ,1 Duiven Duiven ,4 Lingewaard Huissen, Bemmel, Gendt ,8 Renkum Renkum, Oosterbeek, Wolfheze ,4 Rheden Rheden, Dieren, Velp ,5 Rozendaal Rozendaal, Imbosch, Terlet ,0 Westervoort Westervoort ,3 Zevenaar Zevenaar, Giesbeek ,8 Totaal Kerngebied ,2 Doesburg Doesburg ,2 Overbetuwe Heteren, Zetten, Driel, Elst ,2 Rijnwaarden Lobith, Pannerden ,3 Totaal Omliggend gebied ,8 Totaal ,8 Het geld dat inwoners nu nog betalen aan grote energiebedrijven die soms zelfs in eigendom van buitenlandse partijen zijn, kan dankzij de coöperatie terugvloeien in de eigen regio. De energiecoöperatie kan de lokale economie zodoende van een stimulans voorzien, ook omdat er op dit niveau werkgelegenheid ontstaat. Vanuit het perspectief van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie is juist het aantal huishoudens interessant, omdat één huishouden doorgaans één energieaansluiting heeft en dus één potentiële klant van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie is. Het potentieel aan leden en participanten (zie hoofdstuk 3) is - bedrijven buiten beschouwing gelaten - wel gelijk aan het aantal inwoners. energie verbruikt. Nu worden deze gelden nog vaak geïncasseerd door de grote energiereuzen die niet zelden in buitenlandse handen zijn. De Rijn en IJssel Energie Coöperatie ziet dat dit anders kan en maakt zich er sterk voor dat deze enorme bedragen voor de eigen regio behouden blijven, onder meer door het geld terug te laten vloeien in lokale opwekkingsprojecten wat duurzame energie betreft. Bedrijfsleven Ook het bedrijfsleven in Arnhem en omstreken maakt deel uit van de doelgroep van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Uit de tabel aan de linkerzijde van deze pagina valt op te maken dat er nog eens potentiële klanten voor de coöperatie zijn wanneer het vizier ook op het bedrijfsleven wordt gericht. De energiebehoefte van een bedrijf is, gemiddeld gesproken, vele malen groter dan de energiebehoefte van een huishouden. Dat maakt deze subdoelgroep extra interessant voor de Rijn en IJssel Energie Coöperatie, temeer omdat via een bedrijf ook de mensen achter de organisatie kunnen worden bereikt. Tevens is er de mogelijkheid voor bedrijven om zich als samenwerkingspartner aan de coöperatie te verbinden. Vanuit die hoedanigheid kunnen bijvoorbeeld gezamenlijk acties, producten of marketingactiviteiten worden vormgegeven, terwijl de coöperatie ook voor de gunning van opdrachten bij deze partner kan aankloppen. Bedrijven kunnen tot slot ook aanbieder worden van een product of dienst die (mede) via de coöperatie wordt vermarkt; zie paragraaf 4.2. Al met al kunnen bedrijven op de volgende manieren verbonden zijn aan de coöperatie: Uit de tabel blijkt daarnaast dat de huishoudens uit het focusgebied samen jaarlijks 376,8 miljoen betalen aan energiebedrijven, uitgaande van de aanname dat een gemiddeld gezin ieder jaar voor 1.600,- aan als klant; als samenwerkingspartner; als aanbiedende partij. 11

12 Onderwijsinstellingen De Rijn en IJssel Energie Coöperatie streeft naar een hechte samenwerking met de onderwijsinstellingen in haar focusgebied. Zowel op middelbaar als hoger onderwijsniveau wordt een samenwerking als zeer wenselijk en versterkend beschouwd. De Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN) heeft zich duidelijk uitgesproken voor een duurzame economie. In samenwerking met de hogeschool zullen studenten direct in aanraking kunnen komen met projecten die zich richten op duurzaamheid. Het ROC Rijn IJssel kan evengoed optreden als klant of samenwerkingspartner van de coöperatie en staat hier net als de HAN voor open; zie bijlage 1. Naast de HAN en het ROC zijn er nog diverse andere onderwijsinstellingen met wie de Rijn en IJssel Energie Coöperatie hoopt te kunnen samenwerken. Dit zijn: ArtEZ, HBO Nederland, ROC A12 en de Arnhem International School. 2.3 Regionale marktontwikkelingen Opschaling traditionele energiebedrijven Arnhem heeft van oudsher veel economische activiteit gekend in de energiesector. Bedrijven als Nuon, Essent, KEMA en TenneT bepalen het beleid vanuit Arnhem. Door de opschaling van deze bedrijven (Nuon is eigendom van het Zweedse Vattenfall; Essent van het Duitse RWE) zijn de hoofdkantoren de afgelopen jaren verhuisd naar andere steden. De werkgelegenheid in Arnhem is daardoor aanzienlijk afgenomen, zoals ook blijkt uit de grafiek in de volgende kolom. Gemeenten Gemeenten zijn zeer belangrijke stakeholders voor de coöperatie. Vanuit haar publieke rol kan een gemeente de coöperatie goed ondersteunen door het verschaffen van de waardevolle ingangen. Daarnaast kan de coöperatie een operationele rol op zich nemen bij het verwezenlijken van het beleid van een gemeente: activiteiten die de overheid wenst te ondernemen, kunnen door de coöperatie ten uitvoer worden gebracht. Ook kunnen de communicatiekanalen van gemeenten worden benut bij het uitdragen van actualiteiten en informatie omtrent energiebesparing en duurzame energie. De Rijn en IJssel Energie Coöperatie mikt op succesvolle samenwerking met de volgende gemeenten: Arnhem, Doesburg, Duiven, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Westervoort en Zevenaar. 12

13 2.4 Reeds aanwezige initiatieven Regio Arnhem Binnen de regio Arnhem zijn er reeds meerdere bedrijven en organisaties die zich bezighouden met de verduurzaming van de energievoorziening. Het daadwerkelijk leveren van duurzame energie wordt anno 2012 alleen opgepakt door landelijke spelers als Greenchoice en Eneco. Het lokaal aanbieden van duurzame producten en diensten wordt wel reeds opgepakt door een aantal partijen. De Groene Vos Stichting Kom op voor een duurzame wijk / De Groene Vos is een duidelijk voorbeeld hiervan. Deze Arnhemse organisatie heeft als missie om op lokaal niveau en op een professionele wijze bij te dragen aan duurzame ontwikkeling. Zij wil mensen en organisaties motiveren en inspireren tot een duurzame levensstijl. Tot op heden is dat onder meer tot uiting gekomen in wijkgerichte energiebesparingscampagnes en een fysiek punt voor de verkoop van allerhande duurzame producten. De Groene Vos heeft de ambitie om een bedrijfsmatige groei te realiseren en haar takenpakket te verbreden: in de toekomst wil zij onder meer adviezen geven, educatie verzorgen, flexwerkplekken aanbieden, vervoersmiddelen verhuren et cetera. Duurzaamheid staat bij al deze activiteiten centraal en de plannen met betrekking tot het energieservicepunt van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie (zie hoofdstuk 4) wordt logischerwijs met veel interesse gevolgd. Het Groene Hert Het Groene Hert is een soortgelijk voorbeeld. Het Groene Hert is fysiek gesitueerd in Nijmegen, maar richt zich op toenemende mate op gebieden buiten haar thuisstad, waaronder Arnhem en omgeving, hoewel een oriënterend gesprek met de Rijn en IJssel Energie Coöperatie tot op heden niet heeft geleid tot follow-up vanuit Nijmeegse zijde. Het Groene Hert profileert zich evenwel als zenuwcentrum op het gebied van duurzaamheid waarbinnen activiteiten plaatsvinden voor consumenten en bedrijven. Advies, informatie, hulp, producten, werkplekken: dat kunnen consumenten vinden op de locatie in Nijmegen. Bedrijven kunnen hier hun duurzame producten en/of diensten promoten. Gemeente Arnhem Duurzaamheid dient het publieke belang en daarom wil de gemeente Arnhem haar inwoners en het bedrijfsleven stimuleren als het gaat om het leveren van een bijdrage aan de duurzame transitie. De gemeente Arnhem kenmerkt zich in het algemeen als een creatieve en groene gemeente. Creatief op het gebied van educatie, cultuur en ondernemerschap. Groen in de vorm van natuur en parken in en om de stad, maar ook in de vorm van duurzaamheid. Met al meer dan zestig jaar elektrische stadsbussen, de thuishaven van vele energiebedrijven, het convenant Energie made in [Arnhem] et cetera. De gemeente faciliteert, adviseert en coacht. Het bedrijfsleven en de burgers bundelen krachten. Ondernemers en inwoners worden aangesproken op hun verantwoordelijkheden en voelen zich ook verantwoordelijk. Ze zijn betrokken bij het ontwikkelen en tot stand komen van diverse duurzaamheidstrajecten en kunnen het kloppende hart van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie vormen. 13

14 3 Rijn en IJssel Energie Coöperatie De Rijn en IJssel Energie Coöperatie, de organisatie die centraal staat in dit bedrijfsplan, heeft het streven om de energietransitie in Arnhem en omstreken te versnellen en een positief verschil te maken als het gaat om de lokale economie en werkgelegenheid in het bijzonder. De aanleiding tot en context van de coöperatie zijn geschetst, maar wat is en doet de coöperatie exact? Die vragen staat centraal in dit hoofdstuk. het realiseren van samenwerking met derden die soortgelijke doelstellingen hebben; het stimuleren van energiebesparing; het verbinden van de vraag naar en het lokale aanbod van duurzame producten en diensten; het bevorderen van het bewustzijn wat duurzaamheid betreft en van de sociale samenhang inzake de voorgenoemde onderwerpen. 3.1 Doelstelling De Rijn en IJssel Energie Coöperatie wil een actieve bijdrage leveren aan de verduurzaming van de energievoorziening in en rond Arnhem. Zij wil de barrières die momenteel belemmerend werken opheffen en zodoende versnelling realiseren in de energietransitie. De belangrijkste doelstelling van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie luidt dan ook: het zowel stimuleren als organiseren van energiebesparing en de productie van duurzame energie in de Rijn-en- IJssel-regio. Dit doel wordt op diverse manieren nagestreefd. Zo zal de coöperatie zich gaan toeleggen op: het ontwikkelen, realiseren en exploiteren van (lokale) duurzame energieprojecten; het geven van voorlichting over de lokale opwekking en het gebruik van duurzame energie; het in- en verkopen van duurzame energie; 3.2 Missie, visie en waarden Missie Het leveren van groene energie uit de productie van duurzame bronnen in de Rijn-en-IJssel-regio en het stimuleren en organiseren van energiebesparing bij huishoudens en bedrijven. Visie De Rijn en IJssel Energie Coöperatie ziet dat de transitie naar een schone en betaalbare energiehuishouding maar moeilijk van de grond komt. Ondertussen blijven inwoners en bedrijven uit de regio jaarlijks miljoenen voor hun stroom en gas betalen aan grote energiebedrijven die deels andere belangen hebben dan inwoners of ondernemers uit Arnhem en omstreken. Door op lokaal niveau samen een duurzame energievoorziening te ontwikkelen, kunnen deze energiegelden voor de eigen regio behouden blijven. De Rijn en IJssel Energiecoöperatie wil aan de wieg staan van deze lokale, schone en betaalbare energiehuishouding. Dat begint met energiebesparing en gaat verder met het opwekken van duurzame 14

15 energie. De coöperatie wil van duurzame energie een streekproduct uit de Rijn-en-IJssel-regio maken. Het streven is om duurzame stroom en gas te leveren aan zoveel mogelijk huishoudens in de thuisregio. Tegelijkertijd wil de coöperatie het lokale bedrijfsleven verleiden tot de keuze voor duurzame energie van eigen bodem. Coöperatieve samenwerking is daarbij het uitgangspunt: de coöperatie verbindt de lokale vraag naar energiebesparing en duurzame energie met het lokale aanbod van duurzame oplossingen. Waarden De Rijn en IJssel Energie Coöperatie is een klantgericht, samenwerkend en transparant energiebedrijf waar zowel huishoudens als bedrijven terechtkunnen voor lokaal geproduceerde energie en voor diensten en producten op het gebied van schoner en efficiënter energiegebruik. Less is more voor de coöperatie. Zij helpt klanten desgewenst bij het verbruiken van zo min mogelijk energie door te besparen of zelf energie op te wekken. Ook binnen de eigen bedrijfsvoering staan efficiëntie, de inzet van lokale leveranciers en duurzaamheid hoog in het vaandel. 3.3 Coöperatie: toetreding en structuur De Rijn en IJssel Energie Coöperatie is een als coöperatie opgerichte vereniging. Zowel natuurlijke personen (vanaf 18 jaar) als rechtspersonen kunnen lid worden van de coöperatie. Anders gezegd: zowel inwoners als bedrijven kunnen een lidmaatschap bemachtigen. De coöperatieve inslag is gekozen gezien de mogelijkheid om als lid ervan zeggenschap uit te oefenen over de samenstelling van het bestuur en de wijze waarop winsten benut worden, via de ledenraad. Bedrijven en inwoners krijgen dus de kans het heft in eigen hand te nemen. Het lidmaatschap van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie levert via de algemene ledenvergadering (ALV) zeggenschap en eigenaarschap op. Daarnaast worden ledenbijeenkomsten voor en door leden van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie georganiseerd. Bovendien krijgen leden via een nieuwsbrief en website informatie over lopende projecten en initiatieven. Een lid betaalt jaarlijks contributie, waarvan de hoogte wordt vastgesteld door de ledenvergadering. Op dit moment is de prijs van het lidmaatschap 45,- voor particulieren en 150,- voor bedrijven. In samenwerking met servicepunt De KAS (zie hoofdstuk 4) wordt bepaald welke voordelen leden krijgen ten aanzien van een aantal producten en diensten. Eenieder kan naast lid ook klant, partner of participant van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie worden. Klanten zijn degenen die de elektriciteit, warmte en/of gas afnemen en hiervoor een marktconforme prijs betalen, of degenen die een product of dienst vanuit het servicepunt De KAS aanschaffen. Participanten brengen middelen in voor projecten in de ontwikkelingstak. De participatie kan bestaan uit risicodragend kapitaal, maar bijvoorbeeld ook uit een percentage van de omzet van het project in kwestie. Partners zijn ten slotte rechtspersonen die een al dan niet materiële bijdrage aan de coöperatie leveren en daartoe een partnershipovereenkomst tekenen, losstaand van afzonderlijke projecten. De verdeling tussen leden, klanten, partners en participanten verraadt dat de doelstellingen van de coöperatie in de praktijk op diverse manieren worden nagestreefd: via een servicepunt, een leveringstak en een organisatie die zich toelegt op projectontwikkeling. Deze onderverdeling staat in de figuur op de volgende pagina weergegeven. Het Duurzaamheidsfonds (zie H7) is overal de financiële onderlegger. 15

16 16

17 3.4 Coöperatie: organisatie en verhoudingen Het meest bijzondere element van de organisatie is dat zij een coöperatie met leden is die allen actief betrokken zijn bij duurzameenergie-initiatieven. Dit levert zelforganisatie van gelijkdenkenden op, evenals gezamenlijke inkoopkracht en de status van een aantrekkelijke doelgroep voor leveranciers. De drie takken binnen de coöperatie fungeren via geavanceerde CMSen CRM-systemen als communicerende vaten binnen het geheel van de energiecoöperatie. De toegevoegde waarde van de energiecoöperatie ligt niet alleen in het lokaal produceren en leveren van duurzame energie, maar evenzeer in het verzamelen van data over de doelgroepen (consumenten en bedrijven). De verworven kennis van klanten, hun wensen, behoeftes en houdingen ten aanzien van thema s als duurzaamheid kan worden ingezet via een doeltreffende marketing- en salesorganisatie. De vraag- én aanbodzijde kunnen hier hun voordeel mee doen. Ook op een andere wijze staan de diensten-, leverings- en ontwikkeltak van de coöperatie met elkaar in verbinding, aangezien ze elkaars succes mogelijk maken: een project dat door de coöperatie wordt ontwikkeld, komt eenvoudiger van de grond op het moment dat de afzet van energie reeds gewaarborgd is via de leveringstak. de winsten die vanuit de leverings- en projectontwikkelingstak worden gerealiseerd, kunnen worden ingezet om de onrendabele top van activiteiten uit het servicepunt te dekken. In dit bedrijfsplan worden voor de individuele diensten-, leverings- en ontwikkelingstak de cijfers met betrekking tot inkomsten en uitgaven op een rij gezet. De in deze paragraaf toegelichte samenhang tussen de onderdelen van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie blijkt daardoor ook uit getallen; zie hiervoor hoofdstuk 4, 5 en 6. Bij aanvang wordt de toegelichte organisatie niet in zijn geheel gerealiseerd: in eerste instantie worden de basale organisatieonderdelen opgezet. In een latere fase wordt de organisatie opgeschaald. In het vervolg van dit bedrijfsplan staat beschreven hoe de energiecoöperatie zich in de komende periode exact wil ontwikkelen. Daarbij geldt: de ontwikkelingssnelheid van de coöperatie hangt nauw samen met de beschikbare middelen. Een belangrijk doel van het onderhavige bedrijfsplan is het verkrijgen van draagvlak van publieke en private partijen die willen samenwerken met de coöperatie. een servicepunt dat burgers ontzorgt en de deskundige hulp is op weg naar duurzaamheid, kweekt goodwill bij mensen om zich bij de coöperatie aan te sluiten; een leveringstak die veel klanten van duurzame energie voorziet, genereert inkomsten die ten behoeve van de projectontwikkeling kunnen worden ingezet; De organisatie van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie wordt ten slotte gekenmerkt door een raad van advies, in het kader van de wens om voor leden, klanten en participanten een transparante organisatie te zijn; deze raad zorgt voor de toetsing en algemene advisering ten aanzien van het beleid. Een financieel een juridisch correcte bedrijfsvoering is het voorziene resultaat. De raad bestaat uit maximaal drie personen die zich 17

18 duidelijk verbonden voelen met de doelstellingen van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie. onderstaande tabel is aangegeven wat de verwachting is van de ledenontwikkeling. Na een periode van vijf jaar verwacht de coöperatie 750 particuliere leden in haar portfolio te hebben en 60 bedrijven aan zich te hebben verbonden. Implicaties hiervan voor de inkomsten van de coöperatie blijken uit bijlage 2. Ontwikkeling ledenaantal De inwoners, bedrijven en instellingen die lid zijn van Rijn en IJssel, vormen samen de coöperatie. In eerste instantie verwacht de coöperatie vooral de donkergroene doelgroep voor zich te kunnen winnen, waarmee de mensen en organisaties worden bedoeld die zich uit overtuiging nauw verbonden voelen met het thema duurzaamheid. De crux ligt juist in het vinden en binden van de lichtgroene doelgroep, waarmee de grote groep wordt bedoeld die weliswaar openstaat voor duurzame handelingen, maar zich niet intrinsiek betrokken voelt bij de transitie naar een duurzame energiehuishouding. Het ledenbestand zal bestaan uit diverse categorieën: er wordt onderscheid gemaakt tussen particulieren, bedrijven en maatschappelijke instellingen. In de 3.5 Energiediensten Het energieservicepunt De KAS wordt een ontmoetingsplek van vraag en aanbod qua diensten en producten op het gebied van energiebesparing en kleinschalige lokale opwek. Vanuit een aantrekkelijke fysieke locatie op een zichtbare plek in Arnhem wordt informatie, advies en ondersteuning geboden, worden acties en campagnes georganiseerd en integrale product-dienstfinancieringscombinaties aangeboden. In hoofdstuk 4 staan de precieze 18

19 plannen omschreven. Daaraan is een indicatie van de kosten en opbrengsten toegevoegd. Tevens is omschreven hoe het servicepunt zich verwacht te ontwikkelen. De KAS zal beginnen als een kleinschalige organisatie. De ontwikkelingssnelheid hangt met name af van de financiële middelen die ter beschikking komen. 3.6 Energielevering De coöperatie gaat energie leveren aan huishoudens en bedrijven. Op die wijze verbindt zij de lokale vraag naar (duurzame) energie met het aanbod. In hoofdstuk 5 staat beschreven welke activiteiten precies worden uitgevoerd en op welke manier dit gebeurt. Hier staat eveneens een overzicht van de voorziene kosten en opbrengsten van de leveringstak. 3.7 Projectontwikkeling Het grootste verschil met betrekking tot de verduurzaming van de Rijnen-IJssel-regio wordt gemaakt vanuit de projectontwikkelingstak. Vanuit deze organisatie wordt gewerkt aan de totstandkoming van bijvoorbeeld windmolens, zonneparken, biomassacentrales en dergelijke. De realisatie van deze projecten wordt in principe aan de markt overgelaten, maar vanuit de coöperatie kan de benodigde ondersteuning worden geboden, bijvoorbeeld als het gaat om het structureren van business cases en het verkrijgen van financiering middels methodieken als crowdfunding. Indien gewenst kan de coöperatie besluiten het project in opdracht van initiatiefnemers te ontwikkelen. In hoofdstuk 6 worden de plannen nader toegelicht. 3.8 Duurzaamheidsfonds Voor projecten die te maken hebben met duurzaamheid of energiebesparing vormt de financiering doorgaans de grootste drempel. Welke risico s zijn er en hoe kunnen deze het beste worden beheerst? Dat zijn voorbeelden van vragen die te allen tijde aan de orde zijn. Het Duurzaamheidsfonds is het fundament onder de gehele coöperatie, zoals ook blijkt uit de figuur op pagina 15. Bij het realiseren van duurzame projecten vormt de financiering de grondslag van de drie takken; acties en campagnes die vanuit het energieservicepunt worden geïnitieerd, kunnen alleen worden gerealiseerd als hier voldoende financiering voor beschikbaar is. Datzelfde geldt voor de zon-, wind- en warmteprojecten die uit de projecttak voortvloeien. In voorbereiding van het bedrijfsplan is dan ook gekeken hoe de coöperatie financiële middelen naar zich kan toe trekken. Op basis van revolverende middelen (bedragen die worden geleend en dus worden terugbetaald) kan de coöperatie kleinschalige projecten ondersteuning bieden. De coöperatie is momenteel in overleg met de provincie en de gemeente welke mogelijkheden er zijn. 3.9 Kosten en opbrengsten coöperatieve ledenorganisatie Aan het runnen van een coöperatieve ledenorganisatie zijn zowel kosten als opbrengsten verbonden. Bij het vaststellen van de inkomsten is gekeken naar de ledenontwikkeling zoals geprojecteerd in paragraaf 3.4. Tevens is uitgegaan van een zekere sponsorbijdrage. De kosten zijn terug te leiden op de vrijwilligersvergoeding voor bestuursleden en de leden van de Raad van Advies, de organisatie van ledenbijeenkomsten en 19

20 aanvullende uitgaven die per lid gemaakt dienen te worden. De grafiek hieronder laat zien hoe de genoemde inkomsten en uitgaven zich tot elkaar verhouden. In bijlage 2 is een nadere specificatie te vinden van alle kosten en opbrengsten die horen bij de coöperatieve ledenorganisatie. 20

21 4 Energieservicepunt De KAS Het energieservicepunt of De KAS is één van de drie pijlers onder de totale Rijn en IJssel Energie Coöperatie. De KAS kenmerkt zich door een onafhankelijke, laagdrempelige, herkenbare, eigentijdse en professionele organisatie die zich richt op het lokaal ondersteunen van het proces van de energietransitie. In dit hoofdstuk volgt de nadere conceptuele uitwerking van De KAS. Het doel daarbij is de realisatie van een op de middellange en lange termijn levensvatbaar energieservicepunt met een eigen fysieke locatie waarin de volgende uitgangspunten centraal staan: lokaal en duurzaam; energie van en voor Arnhem; impuls voor lokale economie en werkgelegenheid; geen marktpartij worden, maar een ontmoetingspunt van vraag en aanbod. 4.1 Inleiding De KAS heeft als primaire doelstelling het ontzorgen van burgers, bedrijven en instellingen in het realiseren van concrete besparing en verduurzaming. Dit servicepunt wil herkenbaar en toegankelijk zijn, zodat het snel in de mental map van de doelgroep verankerd raakt. De gemeente heeft aangegeven het servicepunt bij aanvang te willen ondersteunen, maar uiteindelijk moet De KAS zelfstandig blijven bestaan. Om dit te bewerkstelligen, is het zaak een verdienmodel te creëren dat de continuïteit van het servicepunt garandeert. Voor enkele specifieke activiteiten die onder de vlag van De KAS worden uitgevoerd, kan gelden dat er externe financiering nodig is. 21

22 De KAS wil, zoals de afbeelding op de vorige pagina duidelijk maakt, een katalysator zijn die de regionale vraag naar en het aanbod van duurzame-energie-oplossingen met elkaar verbindt. De KAS biedt een platform aan bedrijven én initiatieven die ontstaan vanuit de gemeente, de stadsregio, de provincie et cetera. De KAS zal zich niet positioneren als een marktpartij, maar in samenwerking met andere (aanbiedende) bedrijven trachten de markt te mobiliseren. De KAS zal zich derhalve hoofdzakelijk richten op de marketing en sales van producten en diensten. Bedrijven kunnen bij De KAS niet terecht voor kale vierkante meters, maar voor ruimte in het jasje van De KAS, met een gevoel erbij, met een stempel erop. De KAS neemt zodoende de acquisitie voor lokale aanbieders van duurzame producten en diensten deels op zich. De KAS ontplooit haar activiteiten via drie suborganisaties: Producten & diensten, Informatie & voorlichting en het Projectbureau. In dit hoofdstuk wordt per suborganisatie aangegeven welke rol zij vervult, welke concepten eraan verbonden zijn en, daarna, welke geldstromen ermee gemoeid zijn. Hieraan gaat een marktonderzoek vooraf. 4.2 Marktonderzoek Particulieren, bedrijven en maatschappelijke instellingen vormen samen de Rijn en IJssel Energie Coöperatie en nemen daarbij de rol van lid en/of klant en/of participant aan. Het energieservicepunt De KAS richt zich in eerste instantie op het realiseren van besparing en verduurzaming bij particuliere consumenten (B2C) en in tweede instantie op dezelfde resultaten binnen het lokale bedrijfsleven. Daartoe brengt zij het mogelijke aanbod van lokale partijen voor het voetlicht. Uit deze paragraaf blijkt welke kennis met betrekking tot de lokale vraag (particuliere consumenten) en het lokale aanbod (bedrijven) reeds voorhanden is, zodat doeltreffende productdienstcombinaties, informatie- en voorlichtingsactiviteiten en projecten kunnen worden ontwikkeld. Vooraf is duidelijk dat De KAS zich richt op de lichtgroene inwoners uit de regio. De lichtgroenen betreffen de inwoners die latent geïnteresseerd zijn in het onderwerp. Hiermee wordt een grote doelgroep aangesproken en dat biedt de meeste kansen als het gaat om het realiseren van een levensvatbaar energieservicepunt. Particuliere consumenten Een onderzoek dat in 2011 is uitgevoerd door de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) heeft verschillende conclusies opgeleverd die relevant zijn voor het bepalen van een geschikte koers voor De KAS. Meer dan 50% van de huishoudens overweegt te investeren in duurzame maatregelen in huis. 22

23 Voor 76% van deze groep vormt de hoge voorinvestering de voornaamste drempel om daadwerkelijk tot verduurzaming over te gaan. Het gebrek aan onafhankelijke, juiste en eenvoudig toegankelijke informatie is een andere belangrijke reden waarom veel huishoudens duurzame maatregelen nog achterwege laten. Zij laten zich bij voorkeur informeren door een onafhankelijke en betrouwbare partij. Een substantiële groep respondenten geeft de voorkeur aan volledige ontzorgtrajecten als het gaat om de implementatie van duurzame maatregelen. Een groep van gelijke omvang houdt liever zelf de regie. Er is ook een middengroep van gelijke grootte die deels op weg wil worden geholpen en deels zelf keuzes wil maken als het gaat om verduurzaming. Mensen met hogere inkomens zijn meer bereid werk te maken van duurzaamheid en zien een investering vaak als een bijdrage aan het klimaat. Mensen met lagere inkomens investeren in duurzaamheid om de vaste energiekosten te reduceren. Zij wensen een korte terugverdientijd (<5 jaar). Jongeren letten meer op het kostenaspect, terwijl ouderen meer begaan zijn bij verduurzaming vanuit groene motieven. Deze conclusies verantwoorden de splitsing binnen De KAS tussen de drie genoemde aandachtsgebieden: Producten & diensten (voor de daadwerkelijke realisatie van besparing en verduurzaming), Informatie & voorlichting (voor het verspreiden van ongekleurde en juiste informatie ten aanzien van besparing en verduurzaming) en het Projectbureau (voor het organiseren van evenementen en acties in het kader van bovengenoemde doelstellingen). De inhoud van de concepten die vanuit de drie pijlers worden vormgegeven dient vanzelfsprekend te worden afgestemd op de kennis die het SEV-onderzoek heeft opgeleverd. Rekening houden met verschillen is hierbij een belangrijk uitgangspunt. Het gaat dan om verschillen in leeftijd, opleidingsniveau en inkomen waarvan de contouren reeds duidelijk worden uit onderstaande figuren. Leeftijd bevolking Arnhem (2012) Jonger dan 10 jaar 10 tot 20 jaar 20 tot 30 jaar 30 tot 40 jaar 40 tot 50 jaar 50 tot 60 jaar 60 tot 70 jaar 70 tot 80 jaar 80 tot 90 jaar 90 jaar of ouder 23

24 Jaarlijks inkomen Arnhemmers (2010) Tot euro tot euro tot euro tot euro tot euro euro of meer Bedrijven Bedrijven fungeren binnen De KAS hoofdzakelijk als aanbiedende partijen van duurzame producten, diensten of combinaties van producten en diensten en bijbehorende financieringsoplossingen; het is niet de bedoeling dat De KAS met eigen middelen zelf de rol van aanbiedende partij op zich neemt. Een ronde langs lokale organisaties heeft diverse aanknopingspunten opgeleverd voor het samenstellen van een pool bedrijven en organisaties die binnen De KAS aan de aanbodzijde een rol van betekenis kunnen spelen; zie daarvoor de opsomming hieronder. In paragraaf 4.3 tot en met paragraaf 4.6 staat beschreven hoe en vanuit welke pijler onder De KAS de input van deze bedrijven en organisaties zijn weg naar de doelgroep kan vinden. Opleidingsniveau Arnhemmers (2011) Vmbo, mbo1, mavo onderbouw Havo, vwo, mbo Hbo, wo bachelor WO masters, doctor Woningcorporatie Portaal legt zich onder meer toe op de uitrol van het 3D-concept (Design, Duurzaamheid en Delicatessen) in het gebied rond de Ir. J.P. Van Muijlwijkstraat en de Hommelseweg. De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) kan studenten en kennis inbrengen waarmee werk kan worden verzet op het gebied van smart-grids, productontwikkeling/design, commerciële economie, facilitaire dienstverlening et cetera. De maatschappelijke onderneming 2Switch is desgewenst bereid laagdrempelige energiescans en de uitvoering van energiebesparende maatregelen op zich te nemen. Ook staat zij open voor het bemannen van het informatieloket (zie paragraaf 4.4). Stichting Kom op voor een duurzame wijk / De Groene Vos runt al enige jaren een publiek gesteunde duurzaamheidswinkel en 24

25 projectbureau van waaruit wijkgerichte acties en campagnes worden geïnitieerd. Het Groene Hert is een partij die duurzaamheid vanuit Nijmegen vermarkt via een winkel, een adviesbalie en een projectenorganisatie. Het Groene Hert heeft de ambitie om haar dienstverlening geografisch op te schalen. Het Rijn IJssel College kan studenten (stagiaires) inbrengen die kunnen helpen met het uitvoeren van technische werkzaamheden en ICT-klussen, mits zij geen eindverantwoordelijkheid hoeven te dragen. Voor de invulling van retailactiviteiten liggen mogelijkheden bij de VOSZ Onderhoudswinkel, de ecologische woonwinkel Atrium, Relighting, Eco-logisch (groothandel duurzame bouwmaterialen), RK-Scooters en Stichting e-laad. Voor het ontwikkelen van acties, campagnes en overige projecten bestaan er interessante partijen als EVS Ecovrede, de Gelderse Natuur- en Milieufederatie (die reeds projecten als We Generate en Stook Je Rijk heeft lopen) en het Klimaatverbond. 4.3 Drie pijlers, één doel De drie suborganisaties van De KAS - Producten & diensten, Informatie en voorlichting en Projectbureau - worden in de volgende drie paragrafen van dit hoofdstuk stuk voor stuk inhoudelijk en conceptmatig toegelicht. De indruk kan ontstaan dat er een harde scheiding bestaat tussen deze pijlers, maar feit is dat ze elkaar inhoudelijk deels overlappen. Enkele van de relaties tussen Producten & diensten, Informatie en voorlichting en Projectbureau zijn weergegeven in de onderstaande figuur. Met alle bovenstaande partijen zijn reeds oriënterende gesprekken gevoerd waarin een positieve houding ten aanzien van samenwerking met De KAS naar voren kwam. Voor deze organisaties geldt dat zij vanuit De KAS als aanbiedende partij kunnen optreden. Bekeken vanuit het perspectief van de gehele coöperatie ligt voor hen uiteraard ook een rol als klant of samenwerkingspartner in het verschiet, zoals in paragraaf 2.2 reeds is toegelicht (zie ook bijlage 1). In het dat kader zijn nog twee andere groepen partijen interessant: de organisaties die verenigd zijn in het Ondernemers Kontakt Arnhem (OKA) en de trekkers van projecten die horen bij het convenant Energie made in Arnhem. 25

26 Uit de figuur blijkt dat: het projectbureau menskracht levert voor de suborganisatie informatie & voorlichting; De KAS adviezen en informatie verstrekt over de producten en diensten die zij zelf afzet; de producten en diensten de kern vormen van de uitvoering van evenementen en projecten die vanuit het projectbureau worden vormgegeven. Daarnaast is het zo dat: het projectbureau input vanuit informatie & voorlichting ontvangt voor het ontwikkelen van evenementen, acties en campagnes; de wijze waarop producten en diensten mogelijk aan de man worden gebracht (als pop-up) een project of evenement op zich kunnen zijn (vanuit het projectbureau); het aanbod aan producten en diensten constant wordt afgestemd op de behoeftes die geconstateerd worden vanuit informatie & voorlichting. 4.4 Producten & diensten Het vermarkten van producten en/of diensten, gekoppeld aan passende financieringsopties, gebeurt vanuit de eerste pijler onder De KAS: Producten & diensten. Uit deze paragraaf blijkt welke activiteiten in dat kader worden ontplooid. De bijbehorende financieringsconstructies worden in hoofdstuk 7 van dit bedrijfsplan verduidelijkt. Bedrijven uit de regio met een duurzaam aanbod kunnen via De KAS hun producten en diensten aan de man brengen. Via de eigen fysieke locatie en verschillende andere kanalen verzorgt De KAS - als verbindende schakel tussen vraag en aanbod - de communicatie hieromtrent naar de doelgroep(en) in kwestie. De coördinatie van De KAS met haar drie suborganisaties komt in eerste instantie te liggen bij één persoon, die een steeds omvangrijker takenpakket krijgt naarmate De KAS haar activiteiten verder uitbreidt. Deze persoon handelt in opdracht van het coöperatiebestuur en legt verantwoording af in de richting van dit bestuur. Bekeken wordt of in dat kader de beschikbare expertise vanuit De Groene Vos kan worden benut. In de praktijk wordt ook gebruikgemaakt van de inzet van externen voor het tot uitvoering brengen van de concepten die in de volgende paragrafen worden besproken. 26

27 Eén van de doelen van energieservicepunt De KAS, het vormen van een toegankelijke partij vanuit een eigen fysieke locatie, laat de optie open om hiervandaan producten en diensten te vermarkten. Concepten Ervaringen vanuit De Groene Vos, de Arnhemse partij die al enkele jaren een winkel met duurzame producten runt, en Het Groene Hert, het Nijmeegse equivalent van De KAS, leren evenwel dat het exposeren en verkopen van duurzame producten en diensten géén winstgevende activiteit is. Om die reden omarmt De KAS enerzijds de mogelijkheden die het web biedt en kiest zij anderzijds voor nauwe samenwerking met externe aanbieders via het shop-in-shop-concept. Via beide kanalen kan het door de coöperatie ontwikkelde concept service-in-een-doos in het blikveld van klanten verschijnen. In het vervolg van deze paragraaf komen de ruwe methodieken achter deze drie plannen aan bod. In bijlage 3 en 4 worden nadere details met betrekking tot de shop-inshop-gedachte en het service-in-een-doos-concept beschreven. Concept Webwinkel De KAS Via de webwinkel biedt De KAS allerlei producten aan die op laagdrempelige wijze energiebesparing en de opwekking van duurzame energie mogelijk maken. Consumenten kunnen via de webwinkel producten kopen en betalen. Deze worden vervolgens per post geleverd. De inkomsten van de webwinkel bestaan enerzijds uit een bijdrage van de aanbiedende partijen en anderzijds uit een percentage van de verkoop van de producten en diensten in kwestie. Opbrengsten: Kosten: bijdrage leveranciers lead fee click-sale / verkoopmarge Inzet intern en extern personeel (website opbouwen, exploitatie website, ontwikkeling CRM-systeem) Marketing & communicatie Concept Shop-in-shop (zie bijlage 3) Het bijeenbrengen van diverse retailers binnen de muren van een locatie die toebehoort aan de Rijn en IJssel Energie Coöperatie: dat is de kern van de shop-in-shop-gedachte waar De KAS haar voordeel mee verwacht te doen. Het streven is om onder de vlag van De KAS zoveel mogelijk van de volgende (business) activiteiten samen te brengen, waarbij een marge wordt gemaakt op de vierkante meters en aan toeleveranciers een fee per afgezet product wordt gevraagd: - een bescheiden tentoonstelling van een aantal producten dat via de webshop wordt afgezet (à la Groene Vos); - een duurzame woon- en verbouwwinkel; - een Seats-to-meet-achtige activiteit; - horeca met ruimte voor sociale werkvoorziening; - het kantoor van de coöperatie; - verhuur/expositie van elektrische vervoersmiddelen; - vergaderruimten. 27

28 Er zijn voor dit business plan vier mogelijkheden voor het geven van invulling aan het shop-in-shop-concept kwalitatief en financieel doorgelicht, waarbij de verschillen met name zitten in de locatiekeuze en de mate van regie door De KAS: 1. door aansluiting te zoeken bij het 3D-concept van Portaal; in het oude Albert Heijn-pand aan de Ir. J.P. Van Muijlwijkstraat heeft Codum de opdracht de thema s Design, Duurzaamheid en Delicatessen met elkaar te verbinden; 2. door werk te maken van een Duurzaamheidsboulevard in het gebied rond dezelfde Ir. J.P. van Muijlwijkstraat en de Hommelseweg; het is dan de bedoeling dat veel bedrijven voor wie duurzaamheid core business is zich hier vestigen; 3. door zelf de regie over het shop-in-shop-concept te houden en een grote ruimte te zoeken die daarna wordt onderverhuurd; dit is vanzelfsprekend een zeer risicovolle variant; 4. door het idee van één fysieke locatie los te laten en als popup te verschijnen op verschillende plekken, zoals het Wijkfeest Westival en de Velper donderdagen. De conclusie luidt dat de varianten 1, 2 en 4 het meest kansrijk zijn, in elkaar over kunnen lopen en in dat scenario synergie opleveren. Scenario 4 is evenwel het ideaalplaatje dat financieel is uitgewerkt voor het onderhavige bedrijfsplan, maar wel met de hoogste huisvestingskosten te maken heeft. In de beginfase kan de coöperatie wellicht nog onder hoge m²-prijzen uitkomen doordat er een ruimte beschikbaar kan worden gesteld; ook die aanname is verwerkt in het economische model dat ten grondslag ligt aan dit bedrijfsplan. De prijzen lopen op van 40/m² in 2013 tot 100/m² in Concept Service-in-een-doos (zie bijlage 4) De webshop en het shop-in-shop-concept bieden veel mogelijkheden voor de uitrol van service-in-een-doos, een door de Rijn en IJssel Energie Coöperatie ontwikkelde methodiek waarmee lokale duurzame energiebedrijven consumenten kunnen verleiden tot gedragsverandering en, daaruit voortvloeiend, het nemen van (series) besparende en verduurzamende maatregelen. De services-in-een-doos bieden uitkomst voor mensen die iets met duurzaamheid willen, maar niet goed weten waar te beginnen. De belangrijkste kenmerken van iedere service-in-een-doos zijn: Het gaat om diensten die gemiddeld ongeveer 150,- kosten. Er is een laagdrempelige instapservice en er zijn altijd vervolgdiensten te krijgen. Na aanschaf van een instapservice wordt korting gegeven op één of meerdere vervolgdienst(en). De energiecoöperatie maakt een voorselectie van betrouwbare lokale leveranciers, waarmee de coöperatie een overeenkomst heeft afgesloten. Dit zijn leveranciers die ten minste een fysieke locatie in deze regio hebben. Via een bijgaand informatiepakket geven zij duidelijk aan wat zij bieden. De klant selecteert hieruit een leverancier. De doos geeft achtergrondinformatie over de keuzes die beschikbaar zijn. Dit kan via een boekje of een brochure. De doos bevat kortingsbonnen voor logische vervolgservices. Klanten beoordelen de services. De beoordelingen verschijnen op internet en worden door de coöperatie gebruikt voor het verbeteren van de services.

29 Service-in-een-doos is dus een fysiek pakket dat via internet en vanuit de locatie behorend bij de shop-in-shop kan worden besteld. De dozen staan eveneens in een display bij retailers en organisaties die duurzaamheid promoten. Retailers krijgt dan per verkochte service een deel van de verkoopmarge. Het concept van service-in-een-doos wordt vooralsnog niet door de markt opgepakt. De ontwikkelkosten zijn relatief hoog en het lokale bedrijfsleven heeft hier geen oren naar. Een coöperatie biedt bij uitstek de kans om het concept wel van de grond te krijgen. De vraag die nog openstaat: welke services-in-een-box gaat De KAS in de markt zetten? Een begin kan worden gemaakt met onderstaande productdienstcombinaties, die samen ook al een serie kunnen vormen (zie afbeelding rechts met links de instapservices en rechts de projecten die daadwerkelijk verduurzaming opleveren): Zonne-energie Ontmasker ongewenste gebruikers Energielabel woning Huur een thermocamera Probeer een energiemeter Maatwerkadvies energiebesparing Op weg met de infraroodscan Plaats een zonnepaneel Plaats een zonneboiler Schaf een HREketel aan Vervang apparatuur Ga over op dakisolatie Ga over op muurisolatie Ga over op vloerisolatie 1. Ontmasker ongewenste gebruikers; 2. Energielabel woning; 3. Maatwerkadvies energiebesparing; 4. Opwekking zonne-energie; 5. Huur een thermocamera; 6. Op weg met de infraroodscan; 7. Probeer een energiemeter. Uit bijlage 4 blijkt dat het kostenplaatje behorend bij de uitrol van service-in-een-doos is opgebouwd uit ontwikkelkosten en kosten voor centrale management- en administratieprocessen. Coöperaties maken daarnaast kosten voor de verkoop en individuele administraties. Wie de inkomsten uit verkoop hiertegen afzet, ziet dat de rode cijfers in het vierde jaar na start worden verlaten. 29 Inkomsten en uitgaven Bij de drie toegelichte concepten horen inkomsten en uitgaven die zich door de jaren heen ontwikkelen volgens de tabel en figuur op de volgende pagina. Hieruit blijkt dat Producten & diensten de potentie bezit om zich tot een rendabele tak onder De KAS te ontwikkelen. In 2013 zijn de uitgaven nog ruim hoger dan de inkomsten, maar reeds vanaf 2014 schrijft Producten & diensten zwarte cijfers. Aanvankelijk wordt het meeste geld besteed aan intern personeel, maar in de loop der tijd ontwikkelt de huisvesting zich tot de voornaamste kostenpost. In bijlage 6 is een nadere specificatie te vinden van alle kosten en opbrengsten.

30 KOSTEN INKOMSTEN A.2. Producten en Diensten A.2. Producten en Diensten Vast Personeel Personeelskosten Service in een doos Huisvestigingskosten Digitale Kas (Webwinkel) Marketing & Communicatie Shop in Shop - eigen regie Diversen Totaal Totaal A.2.1. Service in een doos A.2.1. Service in een doos Personeelskosten DOOS 1: Energiezuinig verbouwen kosten intern DOOS 2: Elektriciteitbesparing in de woning kosten extern DOOS 3: Energiebesparing Materiaal / Marketing DOOS 4: GroeneMobiliteit / Fietsen Diversen Totaal Totaal A.2.2. Digitale Kas (Webwinkel) A.2.2. Digitale Kas (Webwinkel) Personeelskosten Verkoop producten kosten intern Advertenties kosten extern Click-lead trough Marketing & Communicatie Preferred supplier Diversen Totaal Totaal A.2.2. Shop in Shop - eigen regie A.2.2. Shop in Shop - eigen regie Personeelskosten Verhuur kosten intern kosten extern Huisvestingskosten Marketing & Communicatie * inrichtingskosten Diversen Totaal Totaal

31 4.5 Informatie & voorlichting Uit gesprekken met lokale bedrijven en maatschappelijk instellingen en een studie naar de behoeftes van scholen en zorginstellingen in het bijzonder blijkt dat er behoefte is aan een loket waar men betrouwbare informatie en ondersteuning kan krijgen wat energiebesparing en het opwekken van duurzame energie betreft. Uit het eerder genoemde SEVrapport uit 2011 kwam evenzeer naar voren dat een gebrek aan deskundige en onafhankelijke informatie voor consumenten een gebruikelijke reden is om duurzame maatregelen (voorlopig) achterwege te laten. Vanuit het informatie- en adviescentrum van De KAS wordt deze drempel weggenomen. Uit deze paragraaf blijkt hoe dit gebeurt. De toegevoegde waarde van een informatie- en adviescentrum staat als een paal boven water. Sterker nog: een organisatie die als doel heeft burgers en bedrijven te ontzorgen met betrekking tot het realiseren van energiebesparing en verduurzaming kan niet zonder een pijler op het gebied van informatievoorziening. Een belangrijk verschil met de suborganisaties Producten & diensten en Projectbureau is evenwel dat het op voorhand lastiger lijkt de bijbehorende processen rendabel op te zetten; in het overdragen van informatie schuilt immers geen verdienmodel. Niettemin zijn twee concepten uitgewerkt die mét een inkomstenstroom invulling geven aan het informatie- en adviescentrum van De KAS: een fysiek en digitaal loket (1) en een kenniscentrum (2). Aangegeven is wat de verwachte kosten en opbrengsten zijn. Concept Fysiek (en digitaal) loket / informatie- en adviescentrum 31 In de vorige paragraaf kwam naar voren dat er diverse opties zijn voor de uitrol van het shop-in-shop-concept onder de suborganisatie Producten en diensten. Voor elke variant geldt dat er een andere fysieke locatie in het geding is en in één geval gaat het zelfs om een constant wijzigende locatie. Voor een informatie- en adviesbalie is juist de geografische locatie van cruciaal belang. Op een plek waar veel traffic wordt gegenereerd, kan eenvoudiger worden voorzien in de behoefte aan betrouwbare informatie over mogelijkheden om energie te besparen of verduurzaming te realiseren. Het fysieke loket biedt bij uitstek de kans een geconstateerde behoefte in te vullen vanuit de suborganisatie Producten & diensten, bijvoorbeeld via een service-in-een-doos. Thema s kunnen zijn: duurzame energie opwekken (1), energiebesparing (2) en groene mobiliteit (3).

32 Ook vanaf de website van De KAS kunnen consumenten, bedrijven en instellingen op het spoor van duurzame handelingen worden gebracht, door hen informatie en adviezen aan te reiken. Het persoonlijke contact wordt weliswaar niet direct gelegd, maar een bezoek brengen aan een website is voor velen een laagdrempelige wijze om in aanraking te komen met het thema duurzaamheid. Natuurlijk kunnen bezoekers met een druk op de knop zien welke producten en diensten te aansluiten op de thema s die zij relevant vinden. Selecties met betrekking tot prijs, aanbieders, terugverdientijden, vermeden CO₂-emissies et cetera behoren daarbij tot de mogelijkheden. Veelgestelde worden beantwoord en er is een hulplijn raadpleegbaar op de momenten dat het fysieke loket bemand is. De kosten voor het inrichten van een digitaal loket zijn relatief beperkt doordat de content van het informatiemateriaal reeds beschikbaar is dankzij het fysieke loket. Opbrengsten: Kosten: Bijdrage lokale overheden of instanties ( ,- per jaar per loket) Indirect: bijdrage toeleveranciers (vanuit suborganisatie Producten & diensten ) Indirect: inkomsten via inhuur Projectbureau (vanuit suborganisatie Projectbureau ) Inrichting en bemensing loket (interne en externe inzet) Marketing en communicatie (ontwikkeling informatiemateriaal, up-to-date houden informatiemateriaal, bouwen en up-to-date houden website-content) 32 Concept Kenniscentrum De overdracht van kennis op het gebied van energiebesparing en duurzame energie kan evenzeer in een groepscontext plaatsvinden. Daarvoor is het concept Kenniscentrum ontwikkeld. De bedoeling hiervan is dat er congressen, lezingen en workshops worden georganiseerd, waarbij de categorieën duurzame energie opwekken (1), energiebesparing (2) en groene mobiliteit (3) aan de orde zijn. Opbrengsten: Kosten: Deelname aan congressen, lezingen en workshops (respectievelijk 75,-, 40,- en 150 per deelnemer) Externe en interne inzet personeel Marketing en communicatie Inkomsten en uitgaven Uit de figuren op de volgende pagina blijkt dat de suborganisatie Informatie en advies direct vanaf 2013 kostendekkend kan opereren. Na vijf jaar boekt deze tak naar verwachting een winst van om en nabij de , die hoofdzakelijk toe te schrijven is aan de resultaten van het fysieke en digitale loket. De grootste kostenpost is de inzet van extern personeel, terwijl de interne bestede uren en de marketing- en communicatieactiviteiten grotendeels de rest van alle kosten veroorzaken. De kostenpost diversen is onder meer tot stand gekomen door te kijken naar de kosten voor ICT- en ontwikkelactiviteiten. In bijlage 6 is een nadere specificatie te vinden van kosten en opbrengsten.

33 KOSTEN INKOMSTEN A.3. Informatie & Kenniscentrum A.2.2. Informatie & Kenniscentrum Vast Personeel Fysiek loket Personeelskosten Kenniscentrum Marketing & Communicatie Diversen Totaal Totaal A.3.1 Fysiek loket A.1.3. Fysiek loket Vaste Personeelskosten Omzet Personeelskosten Marketing & Communicatie Diversen Totaal Totaal A.3.1 Kenniscentrum A.1.3. Kenniscentrum Vaste Personeelskosten Congressen Personeelskosten Lezing Marketing & Communicatie Workshop Diversen Totaal Totaal

34 4.6 Projectbureau Het Projectbureau wordt de organiserende motor van De KAS en de Rijn en IJssel Energie Coöperatie als geheel. In samenwerking met het Arnhemse duurzaamheidscentrum De Groene Vos en ondernemers die in de regio reeds actief zijn op het gebied van duurzaamheid wordt handen en voeten gegeven aan projecten die worden uitgevoerd. De KAS fungeert daarbij als uitzendorganisatie en leer- en stagebedrijf. Het projectbureau krijgt hiervoor een sterke link met lokale onderwijsinstellingen als de HAN en het ROC Rijn IJssel. Toegevoegde waarde en kernactiviteiten Het Projectbureau van De KAS kenmerkt zich door: een proactieve en regionaal georiënteerde organisatie; een sterk relatienetwerk bestaande uit het regionale bedrijfsleven, gemeenten en maatschappelijke instellingen; een pragmatische instelling en het vermogen om snel verbindingen te leggen, zodat projecten optimaal worden ondersteund / uitgevoerd. een geavanceerd CRM-/CMS-informatiedatabase, waarin het gedrag en de visies van (potentiële) leden, klanten en participanten ten aanzien van duurzaamheid zorgvuldig worden geregistreerd, zodat effectieve communicatie- en marketingstrategieën kunnen worden uitgestippeld. De kernactiviteiten van het projectbureau bestaan uit: het verzorgen van het projectmanagement en de bijbehorende administratie, waarvoor gebruik wordt gemaakt van een relatiebestand bestaande uit ZZP ers, studenten en bedrijven die specifieke diensten kunnen uitvoeren (vanuit de rol als uitzendorganisatie en leer- en stagebedrijf); het organiseren van netwerkbijeenkomsten, lezingen en congressen; het opbouwen van een relatienetwerk in samenwerking met partners. Deze kernactiviteiten vertalen zich naar de praktijk door de uitrol van de concepten De KAS Evenementen en De KAS Acties & Campagnes. 34

35 Concept De KAS Evenementen De KAS Evenementen richt zich op activiteiten om mensen op andere plekken duurzaamheid te laten ervaren. In feite gaat het hier om eventmanagement op bestelling : werkzaamheden als concepten bedenken, organiseren, plannen, verkopen, mensen motiveren en aansturen staan centraal. In totaal worden vijf categorieën aan evenementen aangeboden (zie bijlage 5): 1. Bedrijfsuitjes igo Segway Experience - het hele bedrijf kan duurzame mobiliteit ervaren door met een Segway door het Rijn-en-IJssel-gebied te rijden. Step Forward - maak met collega s een beweeglijk uitje door Arnhem of over de Veluwe met behulp van elektrische steps. 2. Duurzaam elektrisch vervoer experience Verken het stroomgebied van de Rijn en de IJssel met een duurzaam vervoersarrangement: boek een overnachting met ontbijt in een Arnhems hotel en maak een tour met een elektrische auto. Huur een bestelbusje op groen gas, bijvoorbeeld wanneer het aan laadruimte ontbreekt. Maak tijdelijk gebruik van een elektrische scooter; handig voor wie even slecht ter been is. Ervaar het elektrische skateboard; loop De KAS binnen en huur het voor een uur of langer. 3. Hulp bij duurzame evenementen Het geven van een duurzame uitstraling aan een bijeenkomst kan dankzij de duurzaamheidschecklist van De KAS, waar de organisatoren van evenementen hun voordeel mee kunnen doen. Maak gebruik van een aggregaat op waterstof. Huur een Eco-toilet ( Maak gebruik van een duurzaamheidschecklist voor de organisatie van evenementen. 4. Eerst zien, dan geloven 5. Open dagen Enkele keren per jaar organiseert De KAS een fietstocht langs eigenaren van zonnepanelen en zonnecollectoren (of: WKO s, geïsoleerde vloeren, muren, daken et cetera). Sommigen van hen geven uitleg over hun systeem en delen hun ervaringen. Het Duurzaamheidshuis waaraan De Groene Vos nu reeds een bijdrage levert, kan fungeren als bezoek- en inspiratielocatie wat duurzame renovatie betreft. De KAS Evenementen kan open dagen organiseren bij de lokale waterzuiveringsinstallatie, de afvalverbrandingsinstallatie of een windmolen. 35

36 Concept De KAS Projecten Hier is niet direct sprake van een vraag vanuit de samenleving of standaard-evenementen, maar van een project dat De KAS zelf op de agenda zet en in principe eenmalig plaatsvindt op een gekozen locatie. De aanloopkosten voor de projecten worden gefinancierd na te zijn begroot en goedgekeurd door het bestuur. Het gaat hierbij om marketing-, communicatie- en organisatiekosten. Hieronder volgen voorbeelden van acties en campagnes waarvoor het projectbureau de handen uit de mouwen kan steken. Daarbij wordt aangegeven op welke wijze De KAS er geld mee kan verdienen: 1. Wijkgerichte zonne-energie-acties: in kansrijke buurten of wijken worden de voordelen van zonnepanelen of zonnecollectoren onder de aandacht van huishoudens gebracht. De zonatlas van de gemeente Arnhem kan hier een voorname rol in spelen. Het gaat hierbij om systemen van partners uit het lokale bedrijfsleven. Het verdienmodel voor De KAS schuilt hier in een fee per verkochte installatie. 2. Wijkgerichte isolatieacties: met behulp van de gemeentelijke warmteatlas en de informatie uit Energie in Beeld kunnen kansrijke gebieden voor energiebesparing/isolatie worden gedefinieerd, waar het projectbureau van De KAS campagnes voor isolatie kan voeren. In dat kader wordt samengewerkt met lokale leveranciers, die een bedrag per afgezette dienst aan De KAS overmaken, de handjes van 2Switch en van HAN- en ROC-studenten met een leer-werkplek bij De KAS. 3. Campagne Duurzame Scholen: campagnes gericht op de verduurzaming van scholen dragen niet alleen direct bij aan de energietransitie, maar ook indirect, doordat er educatieve doelstellingen aan kunnen worden gekoppeld. De KAS Projecten kan voor scholen acties opzetten, waarbij rekening wordt gehouden met de strikte wetten die schoolbesturen verbieden te investeren in de energiehuishouding. Diverse acties zijn denkbaar: op het gebied van LED-verlichting, isolatie, zonne-energie, duurzame mobiliteit, recycling en meer, uiteraard in samenwerking met de gemeente, als eigenaar van de schoolgebouwen in kwestie. 4. Campagne Duurzame Mobiliteit: rijden op (groen) gas of op elektriciteit biedt voordelen voor eenieder die hier gebruik van maakt en voor het milieu. Rond die gedachte kunnen, in samenwerking met lokale aanbieders van duurzame vervoersmiddelen en stichting E-laad, campagnes worden geïnitieerd vanuit budget dat de gemeente beschikbaar stelt. Natuurlijk is het de bedoeling dat convenantpartners van Energie Made in [Arnhem] het goede voorbeeld geven. 5. Groen in de Stad: deze actie draait om het realiseren van een toename in het aantal groene daken en gevels in de stad en om het verminderen van het aantal verharde tuinen en openbare ruimtes. Deze actie kan in opdracht van de gemeente plaatsvinden en voor de marketing, communicatie en uitvoering schakelt het projectbureau haar partners van 2Switch en HAN- en ROC-studenten in, evenals lokale ZZP ers, hoveniers, leveranciers en installateurs. 36

37 6. Afvalvermindering en -scheiding: een campagne gericht afvalvermindering en -scheiding sluit naadloos aan op het nieuwe afvalplan van de gemeente Arnhem. De actie is gericht op het realiseren van bewustwording én uitvoering van afvalvermindering en scheiding. Huishoudens vormen de doelgroep. Voor het benodigde budget wil De KAS een beroep doen op de gemeente Arnhem en partners uit de afvalketen die belang hebben bij het resultaat van de campagne. 7. Renovatie in huursector: De KAS wil renovatieprojecten in de bestaande bouw aangrijpen om grootschalige energiebesparing te realiseren. Daarvoor is de medewerking van corporaties én huurders (VvE s) noodzakelijk. Aan een dergelijk project kunnen ZZP ers van De KAS vorm en inhoud geven, terwijl de input van de Woonbond en de Gelderse Natuur- en Milieufederatie ook gewenst is als het gaat om het verzorgen van de communicatie en organisatie. De KAS kan niet alleen besparing realiseren, maar ook geld verdienen, doordat corporaties en VvE s een beroep doen op de inzet van De KAS vanuit haar rol als uitzendorganisatie en/of leer-werkbedrijf. Kosten en opbrengsten Het projectbureau gaat De KAS geld opleveren. Uit de figuren op de volgende pagina blijkt dat dit reeds vanaf 2013 het geval is, wanneer de totale opbrengsten ongeveer 5000 hoger liggen dan de operationele kosten. Binnen vijf jaar bedraagt het positieve resultaat van het projectbureau meer dan Kijkend naar de kosten valt op dat de grootste kostenpost vanaf uur één de inhuur van het externe personeel is, dat de concepten grotendeels tot uitvoering zal brengen. Andere voorname kostenposten zijn de interne personeelsuren en de marketing- en communicatieactiviteiten. In bijlage 6 is een nadere specificatie te vinden van de kosten en opbrengsten die horen bij de gepresenteerde concepten. 8. PV-Privé: deze actie is gericht op lokale bedrijven, die hun werknemers de mogelijkheid kunnen bieden onder gunstige voorwaarden te sparen voor zonnepanelen via de werkkostenregeling, vakantiedagen, loon of anderszins. De KAS kan lokale partijen inschakelen die de organisatie van deze constructie op zich nemen. 37

38 KOSTEN INKOMSTEN A.1. Projectbureau A.1. Projectbureau Vast Personeel Projecten Personeelskosten - Extern Evenementen Marketing & Communicatie Diversen Totaal Totaal A.1.1. Projecten A.1.1. Projecten Vaste Personeelskosten Verkoop uren Personeelkosten - Extern Marketing & Communicatie Diversen Totaal Totaal A.1.2. Evenementen A.1.2. Evenementen Vaste Personeelskosten Bedrijfsuitjes / Leisure Personeelskosten - Extern Informatie / Kennisavond Marketing & Communicatie Diversen Totaal Totaal

39 4.7 Kosten en inkomsten Uit de vorige drie paragrafen is gebleken met welke kosten- en inkomstenstructuren de drie suborganisaties van De KAS te maken hebben. Hieronder staat een grafiek die de totale inkomsten en uitgaven van De KAS duidt, vanaf 2013 tot en met In het eerste jaar wordt nog een verlies geleden van bijna , maar in 2017 ligt de winst reeds op ruim Conclusies De KAS kan wil burgers en bedrijven ontzorgen wat betreft het realiseren van concrete besparing en verduurzaming. Dat gebeurt vanuit drie suborganisaties: Producten & diensten, Informatie & voorlichting en het Projectbureau. Hierbinnen zijn zeven concepten toegelicht die de daadwerkelijke activiteiten van De KAS duiden. Het is mogelijk om met deze zeven concepten een rendabel energieservicepunt te realiseren. Uit de vorige paragrafen is gebleken dat de zeven concepten in wisselende mate een bijdrage te leveren aan de levensvatbaarheid van het servicepunt. In jaar één is er nog sprake van een negatief resultaat: De KAS zal meer uitgeven dan dat er binnenkomt. De totale uitgaven in dat jaar zijn Om haar ontwikkeling in gang te kunnen zetten, zal geld beschikbaar moeten komen. In de financiële analyse uit de vorige paragraaf is rekening gehouden met de uitrol van het shop-in-shop-concept waarbij de regie volledig in eigen handen is. Het kan, zoals toegelicht, zo zijn dat er voor een andere invulling van het shop-in-shop-concept wordt gekozen, waar minder middelen voor benodigd zijn. Het contrast tussen de opties is groot: De KAS kan zowel een reizend circus worden als een organisatie met een vaste locatie in of nabij het centrum van Arnhem. 39

40 Overzicht concepten Webshop 3D-concept Duurzaamheidsboulevard Shop-in-shop In de Weerd Producten & diensten Eigen regie Pop-up Ontmasker ongewenste gebruikers Energielabel woning Maatwerkadvies besparing Service-in-een-doos Opwekking zonneenergie Huur een thermocamera Op weg met de thermoscan Probeer een energiemeter Informatie & voorlichting Fysiek en digitaal loket Kenniscentrum Bedrijfsuitjes Duurzaam elektrisch vervoer experience Evenementen Hulp bij duurzame evenementen Eerst zien, dan geloven Open Dagen Projectbureau Wijkgerichte zonacties Wijkgerichte isolatieacties Duurzame scholen Duurzame mobiliteit Projecten Groen in de Stad Afvalvermindering en afvalscheiding Renovatie in huursector PV-Privé 40

41 5 Energielevering Zelf energie opwekken is onder meer mogelijk met zonnepanelen, maar niet ieder bedrijf of huishouden kan of wil zelfstandig in zijn volledige energiebehoefte voorzien. Daarom is er het publieke net, waarvan eenieder met een aansluiting energie kan afnemen. De Rijn en IJssel Energie Coöperatie gaat als nutsbedrijf fungeren om de lokale vraag naar duurzame energie te verbinden met het aanbod, dat op termijn evenzeer lokaal wordt opgewekt. Uit dit hoofdstuk blijkt het hoe en waarom van de leveringspijler onder de Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Datzelfde geldt voor de manier waarop dit georganiseerd wordt en de bijbehorende kosten en opbrengsten. 5.1 Herintrede energielevering door lokale partijen Een eeuw geleden zijn in Nederland veel lokale energiebedrijven ontstaan die zich bezighielden met de distributie van elektriciteit en gas. Deze gemeentelijke energiebedrijven (GEB en) kwamen niet voort uit duurzaamheidsdoelstellingen, en de zeggenschap erover was volledig in handen van de lagere overheden. Onder invloed van de Europese regelgeving zijn de Nederlandse GEB en in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw verzelfstandigd. Ook is een splitsing aangebracht tussen de netwerk- en verkoopfunctie van de energiebedrijven, als onderdeel van de liberalisatie van de markt die tussen 1998 en 2004 plaatsvond. Dit had enerzijds tot gevolg dat de bestuurlijke controle over de energiemarkt afnam en anderzijds dat de verkoop en het transport van energie niet langer door één en dezelfde partij werden geregeld. In de jaren die volgden op de liberalisatie, ontstond een sterk consolidatieproces op de energiemarkt. Diverse fusies en overnames hebben ertoe geleid dat vandaag de dag drie bedrijven (Essent, Nuon en Eneco) voor ruim 85 procent de dienst uitmaken aan de leveringszijde, terwijl overheden vanaf de zijlijn toekijken. Dankzij de liberalisatie kunnen eindgebruikers echter wel kiezen van welk bedrijf zij stroom afnemen; voorheen waren burgers en bedrijven nog gebonden aan één energiebedrijf dat in de regio opereerde. De discriminatievrije toegang tot de energietransportnetten maakt het dus voor een lokale duurzame energiecoöperatie mogelijk als nutsbedrijf te fungeren. De herintrede van lokale nutsbedrijven zoals de Rijn en IJssel Energie Coöperatie is daarnaast terug te leiden op de twee onderstaande omstandigheden: 41

42 1. De huidige toegankelijkheid van de groothandelsmarkten in de energiesector garandeert vanaf uur één levering van - al dan niet duurzame - energie aan klanten van de coöperatie. Deze groothandelspartner is nodig omdat de lokale opwekking van energie niet direct de volledige vraag kan dekken. 2. De ICT-ontwikkelingen van de laatste decennia hebben geleid tot lage front- en backofficekosten voor een startende organisaties als de Rijn en IJssel Energie Coöperatie. 5.2 Samenwerking met partner Het leveren van energie aan klanten is een activiteit waarvoor de Rijn en IJssel Energie Coöperatie mogelijk de expertise inroept van een ander energiebedrijf. De coöperatie heeft immers niet de middelen en organisatorische capaciteit om zelf direct alle in- en verkoopprocessen van duurzame energie op zich te nemen. Opnieuw geldt: zij wil de lokale vraag verbinden met het lokale aanbod. Particulieren en bedrijven worden evenwel klant van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie, en niet van een eventuele andere dienstverlener. InEnergie is één van de mogelijke partners die de organisatie van de energielevering voor haar rekening kan nemen. In bijlage 7 worden de contouren van deze mogelijke samenwerking geschetst. De uitwerking in deze bijlage betreft al met al een voorstel dat nog verder uitgewerkt wordt. 5.3 Marktanalyse De energieproducten die de leveringstak aanbiedt, zijn feitelijk niet nieuw: stroom, gas en warmte worden door tal van andere organisaties geleverd en datzelfde geldt voor duurzame energie. De combinatie van duurzaam en lokaal geproduceerde energie wordt echter nog niet geboden aan de huishoudens en bedrijven uit het Rijn-en-IJssel-gebied. Ook met de dienstbaarheid, transparantie en de coöperatieve samenwerking die de Rijn en IJssel Energie Coöperatie haar klanten, leden en participanten belooft, onderscheidt zij zich van de concurrentie. Een echte vergelijkbare concurrent heeft de Rijn en IJssel Energie Coöperatie derhalve niet, zolang er geen tweede energiecoöperatie met dezelfde diensten en doelstellingen van start gaat. Puur ten aanzien van de energielevering bestaat er vanzelfsprekend wel concurrentie. Ondanks het feit dat er online diverse vergelijkingswebsites bestaan waar mensen kunnen zoeken naar de goedkoopste of groenste aanbieder, blijft het switchgedrag van klanten beperkt: sinds 2004 zijn slechts drie op de tien klanten minimaal één keer van leverancier geswitcht en nog steeds bedienen de drie grootste energiebedrijven van Nederland (Essent, Nuon en Eneco) samen maar liefst 85 procent van de markt. De perceptie van veel eindgebruikers is dat switchen problematisch is en dat de prijsverschillen weinig voorstellen. De marketingafdeling van iedere energieleverancier ziet zich dan ook voor een uitdagende opgave gesteld; energie is een lowinterest-product waar weinig mensen zich druk over maken, zolang de gloeilamp brandt en de binnentemperatuur comfortabel is. Veel mensen en bedrijven weten niet eens bij wie zij energie afnemen en realiseren zich bovendien niet dat er alternatieven zijn. De moeizame strijd om de klant lijkt medio 2012 evenwel een verandering te ondergaan. Te midden van de crisistijden, waarin iedere 42

43 euro telt voor menig huishouden en bedrijf, lijkt het switchgedrag van klanten langzaam maar zeker op gang te komen. In het tweede kwartaal van 2012 is zelfs een toename van 46 procent in het aantal switches vastgesteld. Een onderzoek naar de B2C-markt voor een lokale duurzame energiecoöperatie in de Rijn-en-IJssel-regio heeft in dat kader aanvullende conclusies opgeleverd die vertrouwen geven: 65 procent van de consumenten uit een steekproef geeft aan de komst van een lokale duurzame energiecoöperatie een goede zaak te vinden. Het merendeel van de ondervraagden geeft daarbij aan dat de prijsstelling cruciaal is: inwoners willen niet meer gaan betalen voor groene stroom en gas. De boodschap uitdragen dat overstappen niet moeilijk is, lijkt een belangrijke uitdaging aangezien een derde van de respondenten vermoedt dat switchen van leverancier problematisch is. Als de coöperatie een goede beurt wil maken bij haar potentiële klanten van haar leveringsbedrijf, dan is het zaak hen via indirecte communicatiemiddelen te bereiken en te binden. Persoonlijke benadering wordt door bijna twee op de drie ondervraagden als hinderlijk ervaren. 5.4 Financiële analyse In de beginfase van de coöperatie wordt de energie nog afgenomen van een groothandelspartner, omdat er nog niet voldoende operationele projecten zijn om duurzame energie van eigen bodem aan te kunnen bieden. Over de in- en verkoop van deze energie maakt de coöperatie een marge; dit is feitelijk het totale verdienmodel vanuit de leveringstak. Bij het bepalen van de marges over de energiein- en energieverkoop is onderscheid gemaakt tussen huishoudens, MKB-bedrijven en grootzakelijke klanten, die doorgaans andere verbruiksprofielen hebben en dus ook verschillende marges opleveren. De totale kosten zijn beperkt, aangezien de marge tussen in- en verkoop als inkomsten worden beschouwd; de energieinkoop en energieverkoop worden niet als aparte inkomsten en uitgaven beschouwd. De kosten die wel worden gemaakt, betreffen uitgaven voor de opstartfase (2013) en de kosten voor het hosten van de leveringssite (vanaf 2013). Bij het bepalen van de trend in het financiële resultaat van de energieleveringstak, is uitgegaan van een ontwikkeling tot 500 huishoudens, 65 MKB ers en 12 grootzakelijke bedrijven als klanten in Uit de figuur op de volgende bladzijde blijkt dat de leveringstak vanaf haar aanvang een positief economisch resultaat behaalt. Deze paragraaf wijst uit wat de inkomsten en uitgaven zijn die vanuit de leveringstak ontstaan. 43

44 In bijlage 8 is een nadere specificatie te vinden van de kosten en opbrengsten die in deze paragraaf gepresenteerd zijn. Implicaties voor de totale winst- en verliesrekening van de coöperatie blijken uit hoofdstuk 8. 44

45 6 Projectontwikkeling De derde en laatste pijler onder de Rijn en IJssel Energie Coöperatie is de projectontwikkelingstak. Vanuit dit domein worden uiteindelijk de meest significante stappen genomen als het gaat om het optuigen van een lokale en duurzame energievoorziening. De ontwikkeltak ondersteunt de ontwikkeling van energiebesparing en duurzame energie. Dit gebeurt op basis van projecten die bewoners en/of bedrijven gezamenlijk aangaan. Binnen het initiatief Energie Made in Arnhem lopen al diverse projecten om energiebesparing en duurzame energie te ontwikkelen en uit te rollen. Het ligt voor de hand aansluiting te zoeken bij de lopende initiatieven en deze te versterken, in plaats van geheel nieuwe zaken op te starten. De energiecoöperatie zal in eerste instantie niet zelfstandig risicodragend projecten ontwikkelen. Doordat de coöperatie een groot netwerk heeft in de regio kan zij eenvoudig de verbinding maken met andere mogelijk geïnteresseerde partijen. De coöperatie kan tevens ondersteuning bieden door de energie die wordt opgewekt af te nemen gedurende een bepaalde looptijd. Hierdoor is de exploitant verzekerd van een langdurige inkomstenbron en is het verkrijgen van financiering eenvoudiger. 6.1 Waardepropositie projectontwikkelingsbedrijf De doelstelling van het projectontwikkelingsbedrijf is de grootschalige realisatie van energiebesparing en duurzame energie. Dit houdt in opschaling van pilots en kleine initiatieven naar de hele stad en de ontwikkeling van grootschalige initiatieven. De projectontwikkelingsorganisatie onder de coöperatie heeft de beschikking om financiering aan te bieden voor lokale duurzame projecten. Indien projecten voldoen aan bepaalde criteria o.a. financieel en milieutechnisch kan de coöperatie de initiatiefnemers van het project financiering aanbieden. Toegevoegde waarde Bij de projectontwikkeling wordt nagegaan wat de belemmeringen zijn die de voortgang in de projecten in de weg staan. Veelal zijn dit organisatorische, financiële of politiek-juridische zaken. Het projectontwikkelingsbedrijf levert de diensten die nodig zijn om de 45

46 projectontwikkeling vlot te trekken en te realiseren. Het kan bijvoorbeeld gaan om projectmanagement, om inhoudelijke advisering of om financieringsconstructies. Een belangrijke belemmering bij veel ontwikkelingen van duurzame energie vormt de afzet van de energie. Veel projecten stranden door een gebrek aan afnemers. De Energiecoöperatie Rijn en IJssel omvat echter ook het leveringsbedrijf, waardoor het zekerheden kan bieden bij de projectontwikkeling. Projectontwikkeling van duurzame energie vergt veelal een lange doorlooptijd. Soms vallen projecten stil door personele wisselingen en het verschuiven van prioriteiten. De coöperatie heeft een scope die specifiek is gericht op energiebesparing en duurzame energie en heeft een langetermijnscope. De coöperatie neemt desgewenst dan ook de verantwoordelijkheid voor het langdurige projectmanagement, tot het moment dat het project daadwerkelijk gerealiseerd gaat worden. Hierdoor blijven contacten en documenten beschikbaar op een centrale plek. De coöperatie neemt ook de lobby-werkzaamheden voor de politiek-juridische belemmeringen op zich. De projectontwikkeling kan als dienst aan derden worden aangeboden. De coöperatie kan ook zelf als (één van de) opdrachtgever(s) optreden en na realisatie participeren in de exploitatie van de opwekking. Bij elk project wordt in samenspraak met de overige betrokkenen beoordeeld welke samenwerkingsvorm voor projectontwikkeling en exploitatie het meest wenselijk is. Ook is het mogelijk dat de exploitatie voor een bestaande duurzame energieopwekking (bijvoorbeeld een WKO) in uitvoering wordt genomen of dat er een participatie in wordt genomen. 6.2 Activiteiten Thema s Uit hoofdstuk 4 bleek reeds dat (kleinschalige) projectontwikkeling op de gebieden duurzame mobiliteit, zon-pv en energiebesparing voor de hand ligt, gezien de aansluiting van deze thema s bij de overige takken van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Bij duurzame mobiliteit gaat het met name om rijden op groen gas en elektriciteit, bij zon-pv om grootschalige uitrol hiervan bij burgers en bedrijven, en bij energiebesparing om besparing bij burgers, bij dienstverlenend MKB (detailhandel/ horeca) en bij bedrijven op bedrijventerreinen. Deels kunnen deze onderwerpen (met name richting burgers en MKB) ontwikkeld worden tot service-in-een-doos-concepten, waarna De KAS kan zorgdragen voor de verdere uitrol. Daarnaast betreft het grootschalige, unieke projectontwikkelingen, zoals een groen-gas-hub, waar in de context van de stadsregio Arnhem-Nijmegen reeds aan wordt gewerkt. Ook de ontwikkeling van de windmolenlocatie komt op korte termijn in aanmerking voor projectontwikkeling. Selectie van projecten Hoewel het nut en de noodzaak van een projectontwikkelingsbedrijf evident zijn, is de vraag wie de kosten draagt van een dergelijke organisatie. Idealiter worden de kosten van de werkzaamheden terugverdiend uit een fee op de dienstverlening. In de praktijk zijn veel projectinitiatieven niet voldoende draagkrachtig om een kostendekkende fee te betalen. De vraag doet zich voor welke initiatieven dan in aanmerking komen voor ondersteuning. Mogelijke randvoorwaarden hierbij zijn: 46

47 Het initiatief heeft een grote bijdrage aan de klimaatneutraliteit; heeft een grote zichtbaarheid naar mensen; kan, eenmaal ontwikkeld, goed uitgerold worden naar andere doelgroepen; heeft een acceptabel risicoprofiel; ervaart belemmeringen die goed door het projectontwikkelingsbedrijf kunnen worden aangepakt. De besluitvorming over de selectie van projecten wordt gedaan door het bestuur van de coöperatie op voorspraak van de manager van het projectontwikkelingsbedrijf. 6.3 Afnemers van de diensten De afnemers van de diensten van het projectontwikkelingsbedrijf zijn divers. Dit kunnen burgers, bedrijven en overheden zijn. Het zijn initiatiefnemers van een energiebesparings- en/of duurzame-energieproject, die ondersteuning bij de ontwikkeling behoeven. Ook de coöperatie zelf of het servicepunt kan initiatiefnemer zijn. 6.4 Middelen en partners Middelen Het projectontwikkelingsbedrijf richt zich op het wegnemen van belemmeringen voor projecten. Veelal zijn dit organisatorische, financiële of politiek-juridische zaken. Het projectontwikkelingsbedrijf levert de diensten die nodig zijn om de projectontwikkeling vlot te trekken en te realiseren. Het kan bijvoorbeeld gaan om projectmanagement, om inhoudelijke advisering of om financieringsconstructies. Het heeft hiervoor ten minste voldoende menskracht, projectmanagementvaardigheden en kennis nodig (via eigen mensen of inhuur). Daarnaast is projectfinanciering een wezenlijk aandachtspunt. Projectfinanciering Projectontwikkeling bestaat uit unieke projecten. Dat geldt ook voor de financiering. Per project wordt bekeken hoe de projectfinanciering kan worden ingericht. Wat kunnen de deelnemende initiatiefnemers financieel inbrengen, en in hoeverre kan het projectontwikkelingsbedrijf risicodragend participeren: dat zijn cruciale vragen. Naast inbreng van eigen vermogen en bankleningen, zien we bij duurzame-energie-projecten een rol voor financiering door burgers en subsidies, leningen, participaties en garanties door overheden. Ook wordt veel gesproken over revolverende fondsen. Dit zijn fondsen van waaruit leningen, participaties of garanties worden gegeven en waarbij het geld (met rente) terugvloeit naar het fonds: zie hoofdstuk 7. Afhankelijk van de financiële positie van het projectontwikkelingsbedrijf kan de projectontwikkeling minder of meer risicodragend worden ingevuld, bijvoorbeeld in de startperiode van het bedrijf minder risicodragend (meer adviserend) en naarmate de financiële positie van het energiebedrijf groeit, kan meer risicodragend worden ontwikkeld. Wanneer er bij de start van het projectontwikkelingsbedrijf een groter eigen vermogen beschikbaar is (bijvoorbeeld door sponsoring), kan sneller risicodragend ontwikkeld worden. 47

48 Partners De projectontwikkeling gebeurt in een BV binnen de energiecoöperatie. Er wordt gebruikgemaakt van de BV-vorm, omdat er risicodragende activiteiten worden uitgevoerd. De BV wordt geleid door een (deeltijd-) manager, die verantwoording aflegt aan het bestuur van de energiecoöperatie. Er wordt nauw samengewerkt met de overige onderdelen van de energiecoöperatie. Daarnaast wordt de samenwerking gezocht met de partners binnen Energie Made in [Arnhem], omdat binnen dit initiatief veel projecten worden ontwikkeld. Daarnaast wordt een samenwerking opgebouwd met mogelijke financiers voor de projectfinanciering. De kosten bestaan in de beginfase hoofdzakelijk uit werkkapitaal dat benodigd is voor zaken als: het overleggen over en ontwerpen van de projectorganisatie in samenwerking met de provincie, het ontwikkelen van statuten, het daadwerkelijk oprichten van de tak en het opzetten van het management. Andere kostenposten, die ieder jaar terugkeren, zijn de inzet van tijd en middelen vanuit de coöperatie voor de ontwikkeling van projecten (technische inventarisaties, het sluiten van contracten en dergelijke). In de onderstaande grafiek worden de totale inkomsten uitgezet tegenover de totale uitgaven. In jaar 1 en 2 is het operationele resultaat negatief, maar daarna gaat ook de projectontwikkelingstak de coöperatie geld opleveren. 6.5 Inkomsten en kostenstructuur Deze paragraaf wijst uit wat de inkomsten en uitgaven zijn die vanuit de projectontwikkelingstak ontstaan. De inkomsten voor de coöperatie uit de projectontwikkelingstak bestaan geheel uit fees die door de projectontwikkelaar worden betaald aan de coöperatie, ter waarde van 8% van de investeringskosten. Aangezien de ontwikkeling van een project vaak een periode van een jaar beslaat, komt deze fee pas een jaar na de feitelijke investering ter beschikking van de coöperatie. Het uitgangspunt hierbij is de realisatie van één project in 2012 en tien projecten in In bijlage 9 is een nadere specificatie te vinden van alle kosten en opbrengsten die horen bij de projectontwikkelingstak. Implicaties voor de totale winst- en verliesrekening van de coöperatie blijken uit hoofdstuk 8. 48

49 7 Duurzaamheidsfonds Zoals meerdere malen uit dit bedrijfsplan is gebleken, staat duurzaamheid gelijk aan investeren in de toekomst. Het is daarom niet verwonderlijk dat juist de financiering vaak een hindernis vormt bij het maken van meters in de energietransitie; dit geldt enerzijds voor particulieren en bedrijven die via De KAS in aanraking komen met duurzame producten en diensten - aldus luidde een belangrijke conclusie uit een onderzoek naar de B2B-markt voor De KAS - en anderzijds voor de projectontwikkelingstak van de coöperatie, die de totstandkoming van windturbines, zonneparken en andere grootschalige projecten beoogt. In dit hoofdstuk wordt de oplossing aangedragen voor deze patstelling: het Duurzaamheidsfonds. Principe Het principe van het revolverende fonds is eenvoudig. Particulieren en bedrijven kunnen onder aantrekkelijke voorwaarden geld lenen, waarmee zij de financieringsdrempel behorend bij een geplande investering in duurzaamheid kunnen overkomen. Zij kunnen derhalve direct overgaan tot een investering in, bijvoorbeeld, zonnepanelen of woningisolatie. Ook op het niveau van de grootschalige projecten is het bestaan van een dergelijk fonds een passend antwoord op het financieringsvraagstuk. Het geld uit het fonds wordt dus benut om windmolens, zonneparken, warmteprojecten et cetera te ontwikkelen in de Rijn-en-IJssel-regio. Het Duurzaamheidsfonds is al met al de olie tussen alle radars die samen zorgen voor de transitie naar een lokale en schone energievoorziening. Organisatie De figuur op de volgende pagina laat zien welke partijen mogelijk een rol krijgen bij het organiseren van de geldstromen naar en uit het fonds. De volgende kenmerken zijn te onderscheiden: het fonds wordt gevuld met geld dat, bijvoorbeeld, de provincie en gemeenten als revolverende middelen ter beschikking stellen of vanuit Europese subsidies (bijvoorbeeld: Elena) vrijkomen. Natuurlijk kunnen dit ook andere partijen zijn; het fonds wordt niet door de Rijn en IJssel Energie Coöperatie beheerd, maar door een aparte stichting met een bestuur en een raad van toezicht die de in- en uitstroom van middelen volgens strikte criteria kunnen toestaan, nadat alle risico s in kaart zijn gebracht; de Rijn en IJssel Energie Coöperatie kan bij deze stichting terecht voor directe leningen én voor het verkrijgen van garantstellingen; een garantstelling houdt in dat de investering door de Rijn en IJssel Energie Coöperatie wordt gedekt. In dat geval kan de coöperatie bij externe financiers (bijvoorbeeld: banken en crowdfundingplatforms) terecht voor het verkrijgen van leningen tegen lage rentetarieven, aangezien de stichting garantstaat en het risico voor de externe financier dus nihil is; om die reden schuilt er voor de coöperatie ook nog een verdienmodel in deze financieringsconstructie. Zij kan immers het rentevoordeel gedeeltelijk voor haar eigen bedrijfsvoering benutten en de partij met de financieringsbehoefte ook een aantrekkelijk rentetarief in het vooruitzicht stellen. 49

50 50

51 Kosten en opbrengsten Het Duurzaamheidsfonds brengt, evenals de drie voorgenoemde pijlers onder de Rijn en IJssel Energie Coöperatie, zowel inkomsten als uitgaven met zich mee, zoals blijkt uit de onderstaande tabel. Hieruit wordt duidelijk dat het fonds te maken heeft met forse kosten in de opstartfase, die daarna minder omvangrijk worden. De opbrengsten vertonen een ander patroon: die zijn bescheiden in de beginfase en nemen in de loop der jaren serieuzere vormen aan. De uitgaven bestaan aanvankelijk uit de opstart- en ontwikkelingskosten. Het organiseren van de financiering per project, en het beheer hiervan, zijn kostenposten die zich later openbaren. De inkomstenstroom wordt, zoals toegelicht, mogelijk gemaakt door de een afdracht van het rentevoordeel dat ontstaat door de garantstelling vanuit de stichting. De bovenstaande tabel maakt, evenals de grafiek rechts, duidelijk dat de kosten in jaar 1 nog hoger zijn dan de inkomsten. Vanaf jaar twee genereert het Duurzaamheidsfonds echter al een bescheiden winst, die oploopt tot in In bijlage 10 is een nadere specificatie te vinden van de kosten en opbrengsten die in deze paragraaf zijn gepresenteerd. 51

52 8 Financiële resultaten In de voorgaande hoofdstukken zijn de elementen van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie inhoudelijk besproken. Tevens is aangetoond wat de financiële implicaties zijn van de beoogde activiteiten. Nu kan een uitspraak worden gedaan over de levensvatbaarheid van de totale Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Inkomsten worden verwacht vanuit vijf richtingen: de coöperatieve ledenorganisatie zelf, energieservicepunt De KAS, de energieleveringstak, de projectontwikkelingstak en het duurzaamheidsfonds. Dit zijn tegelijkertijd de vijf bronnen van uitgaven. In hoofdstuk 3 tot en met 7 zijn deze kosten en opbrengsten geduid en nu kunnen de totale inkomsten worden afgezet tegen de totale uitgaven. Zie daarvoor de grafiek hieronder. De grafiek laat zien dat de coöperatie zowel in 2012 als in 2013 met een negatieve cashflow te maken heeft. Vanaf 2014 worden zwarte cijfers geschreven. Het tekort in 2012 is circa ,- en in het jaar dat hierop volgt gaat er bijna ,- meer de deur uit dan dat er binnenkomt. In 2014 is daarentegen reeds een winst voorzien die oploopt tot ,- in Zoals uit de bovenstaande figuur blijkt, zijn de uitgaven in jaar 1 volledig toe te schrijven aan de kosten behorend bij het duurzaamheidsfonds en de projectontwikkelingstak. In de jaren daarna blijkt De KAS veruit de meeste kosten met zich mee te brengen. De kosten voor energielevering zijn in alle jaren zeer laag, terwijl de beperkte kosten van de coöperatieve ledenorganisatie gestaag toenemen. Met de 52

53 projectontwikkelingstak zijn toenemende uitgaven gemoeid die goed zijn voor een substantieel deel van het totale kostenplaatje. Bijlage 11 geeft een overzicht weer van alle inkomsten en uitgaven die horen bij de Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Kijkend naar de totale inkomsten (zie de figuur hieronder), valt op dat De KAS evenzeer voor de grootste opbrengstenstroom verantwoordelijk is. De projectontwikkelingstak draagt ook voor een aanzienlijk deel bij aan de verdiensten van de coöperatie. Ditzelfde geldt voor het duurzaamheidsfonds, de energieleveringstak en de coöperatieve ledenorganisatie, zij het in mindere mate. 53

54 9 Planning De Rijn en IJssel Energie Coöperatie is een organisatie met stevige ambities. De plannen die zij heeft, kunnen vanzelfsprekend niet allemaal tegelijkertijd tot uitvoering worden gebracht. Om die reden worden vier fasen onderscheiden, die achtereenvolgens worden doorlopen: 1. opstarten Rijn en IJssel Energie Coöperatie; 2. oprichten en opstarten De KAS en Energielevering; 3. oprichten en opstarten Projectontwikkeling. Hierbij worden concreet de volgende resultaten opgeleverd: de statuten; een website; een CRM-systeem en backoffice; een huishoudelijk reglement; marketing- en communicatiemateriaal; de inkoop en levering van energie; afzetkanalen van ontwikkelde producten en diensten. Fase 1: opstarten Rijn en IJssel Energie Coöperatie Het realiseren van alle plannen die in dit bedrijfsplan aan de orde zijn gekomen, begint met het daadwerkelijk opstarten van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie zelf. Het gaat dan om het oprichten van een organisatie met een bestuur, een raad van advies en, niet in de laatste plaats, leden. De overige activiteiten die in deze fase worden ontplooid, staan hier opgesomd. Het verkrijgen van financiering voor de opstartfase - al dan niet in revolverende vorm - bij: o de gemeente Arnhem, Renkum, Rheden et cetera; o de provincie Gelderland; o particulieren. Het bepalen van de bedrijfsuitstraling (huisstijl, look-and-feel et cetera); Het mogelijk maken van ledenparticipatie; Het inrichten van wervingsprocessen door aandacht te besteden aan: o marketingmateriaal en de website; o het bepalen van lidmaatschapsvoordelen o communicatie via sociale media (Facebook, Twitter, LinkedIn); Fase 2: oprichten en opstarten De KAS en Energielevering Wanneer de Rijn en IJssel Energie Coöperatie is opgericht en bovengenoemde activiteiten in gang zijn gezet, kan werk gemaakt worden van de eerste twee pijlers onder de coöperatie en het duurzaamheidsfonds. Daarbij horen onderstaande aandachtsgebieden. Oprichten en opstarten Energielevering: o Bedrijfsprocessen organiseren personeel uitvoeren klantendesk (zelf of uitbesteding) vinden bancaire partner o Klantprocessen acceptatie contract- en overstapprocedure levering energie meteropname 54

55 o verrekening eindafrekening wanbetalingen Energieprocessen Organiseren administratieve processen behorend bij de in- en verkoop energie Oprichten en opstarten De KAS o Uitwerken keuzevariant shop-in-shop-concept gereedmaken locatie vinden en binden partners organiseren inzet personeel o Opzetten suborganisatie Producten & diensten (laten) uitvoeren van de concepten met voldoende financiële steun o Opzetten suborganisatie Informatie & advies (laten) uitvoeren van de concepten met voldoende financiële steun o Opzetten suborganisatie Projectbureau (laten) uitvoeren van de concepten met financiële voldoende steun Samenwerking met regionale duurzame energieproducenten o leggen verbinding met leveringstak o faciliteren lokale producenten met eigen verkoop Toetsen en selecteren van nieuwe projecten o zon o wind o warmte Regelen van de projectfinanciering Verzorgen van het projectmanagement o afnamecontracten o organisatorische capaciteit Tijdspad De drie toegelichte fasen worden gevolgtijdelijk doorlopen. Het plan is om fase 1 eind 2012 de meeste activiteiten behorend bij fase 1 af te ronden en tegen die tijd zijn de nodige voorbereidingen voor fase 2 ook reeds getroffen. Fase 2 kan dan nog in 2013 worden afgerond. Aan het einde van dat jaar kan een begin worden gemaakt met de taken die in dit hoofdstuk onder fase 3 zijn geschaard. Fase 3: oprichten en opstarten Projectontwikkeling Wanneer De KAS en de leveringstak de opstartfase achter zich hebben gelaten (1), het leden- en klantenaantal van de coöperatie zich volgens verwachting ontwikkelt (2) en de coöperatie als gevolg hiervan met een stabiele cashflow te maken heeft, kan de stap naar de oprichting van de projectontwikkelingstak worden gezet. Hierbij kan gedacht worden aan de volgende taken en activiteiten: opstarten Rijn en IJssel Energie Coöperatie oprichten en opstarten De KAS en Energielevering 2013 oprichten en opstarten Projectontwikkeling

56 10 Bronnenlijst Bij de totstandkoming van dit bedrijfsplan is gebruikgemaakt van verschillende (schriftelijke) bronnen, die hieronder zijn opgesomd. De input voor dit bedrijfsplan is daarnaast afkomstig van een serie gesprekken en interviews met lokale stakeholders, zoals bedrijven, partnerorganisaties en de consortiumleden van De KAS in het bijzonder. Schriftelijke bronnen: AD (3 juli 2012), Run op goedkope energie, beschikbaar op: /2012/07/03/Run-op-goedkope-energie.dhtml Centraal Bureau voor de Statistiek (2012), Inwoners naar regio, beschikbaar op Coalitie D66, GroenLinks, SP en VVD, gemeente Arnhem (2010), Het Arnhems Lenteakkoord, Afspraken stadsbestuur Arnhem Energiesprong / SEV (2011), Wensen en behoeftes van eigenaarbewoners op het gebied van energiebesparende maatregelen, beschikbaar op: Gemeente Renkum (2010), Een slim beleid is op de toekomst voorbereid, coalitieakkoord voor de raadsperiode Gemeente Rheden, afdeling Bouwen en Milieu (2011), Uitvoeringsprogramma Rheden op Weg naar CO₂-neutraliteit Jager, R. (2012), Marketingplan Rijn en IJssel Energie Coöperatie MarketResponse (2010), Marktonderzoek naar de stand van zaken op de energiemarkt, beschikbaar op: images/rapport_marktonderzoek_naar_de_stand_van_zaken_o p_de_energiemarkt pdf Nederlandse Mededingingsautoriteit (2012), Energieregulering in Nederland, beschikbaar op: energie/default.aspx Nederlandse Mededingingsautoriteit (2011), Energie Rapport, Stand van zaken op de consumentenmarkt, Eerste halfjaar 2011 UN, International year of cooperatives (2012), beschikbaar op: Yildiz, I. (2012), Marktonderzoek t.b.v. het Energiedienstenbedrijf Arnhem Interviews (zie bijlage 1): Interviews zijn afgenomen met vertegenwoordigers van onderstaande bedrijven en organisaties: ROC Rijn IJssel Klimaatverbond Ondernemers Kontakt Arnhem Eco-logisch Alliander Gelderse NMF EVS EcoVrede Stichting kiemt Volkshuisvesting Arnhem efruscio Gemeente Arnhem Portaal Gemeente Renkum HAN De Groene Vos 2Switch Het Groene Hert 56

57 Bijlage 1: Overzicht mogelijke samenwerkingspartners De KAS 57

58 58

59 59

60 60

61 Bijlage 2: Specificaties kosten en opbrengsten coöperatieve ledenorganisatie aantal bedrag per lid bestuurs leden maximale belastingvrije vrijwilligersvergoeding raad van advies Vaste uitgave per ledenbijeenkomst 250 Variabele uitgave ledenbijeenkomst (20% opkomst) 7,50 overige kosten per lid 20,00 lidmaatschap particulier 45,00 lidmaatschap zakel;eijk 150,00 Donaties 1.500,00 per bedrijf INKOMSTEN LEDEN Leden particulieren Leden bedrijven Lidmaatschap Lidmaatschap - zakelijk Sponsoring Totaal Inkomsten KOSTEN Ledenorganisatie aantal Ledenbijeenkomsten vaste onkostenvergoeding bestuur vaste onkostenvergoeding raad Ledenbijeenkomsten Overig Totaal kosten RESULTAAT Totaal resultaat coöperatie Overkoepelende uitgaven Senior (management)(fte RenIJ) Medior (fte RenIJ) Junior (fte RenIJ) Personeelkosten Inventariskosten Kantoorkosten incl telefoon Huur Communicatie & Markting transport 20ct/km Notaris accountant + boekhouding Onderzoek Verkoopkosten (zit in producten) SUBTOTAAL ICT: # CRM licenties CRM licenties Website via outsmart Website basis , , , , ,00 Energie levering functionliteit ,00 500,00 500,00 500,00 500,00 Hosting + overige kosten ICT 3 werkplekken + ICT suport Printer EDBA portal , , , , ,00 SUBTOTAAL TOTAAL

62 Bijlage 3: Shop-in-shop 1. Inleiding Er is veel onderzoek gedaan naar het shop-in-shop-concept. Het belang van de coöperatie om deel te nemen in een shop-in-shop-concept is om een plek te realiseren waar mensen komen die in duurzaamheid geïnteresseerd zijn. Van belang is dat deze plek een eigen buzz met zich meebrengt. Gedacht wordt aan het bij elkaar brengen van de volgende groepen: - Een duurzaamheidswinkel à la De Groene Vos - Duurzame woon- en verbouwwinkel - Seats-to-meet-achtige activiteit - Horeca - Het kantoor van de coöperatie - Verhuur van elektrische vervoersmiddelen - Expositie van duurzame vervoersmiddelen - Vergaderruimten Alvorens gekeken wordt naar de mogelijke opties, is eerst onderzocht in welke vorm de Groene Vos levensvatbaar kan zijn. 2. De Groene Vos en De KAS Voor verder uitwerking van opties moet eerst bekeken worden welke elementen van De Groene Vos succesvol zijn en of deze organisatie zelfstandig kan draaien. Uit gesprekken met Jan Schreur, Petra Lettink en een analyse van de begroting, winst-/verliesrekening en de balans, zijn de volgende conclusies naar voren gekomen: De verkoop van duurzame artikelen is een marginale bedrijfsactiviteit. Met een bruto-netto-marge van 20% en een omzet van nog geen 1000,- per maand, worden de vaste kosten (huur, handling, voorraad risico, et cetera) absoluut niet terugverdiend. 62

63 Er is geen kostenplaatsadministratie gevoerd. Daardoor is onduidelijk waaraan de ,- salariskosten precies aan opgegaan zijn. Hoeveel mensen zijn er aan de balie geweest, welke vragen konden direct beantwoord worden, hoeveel tijd is besteed per vraag et cetera? Een substantieel gedeelte is besteed aan de coördinatie van vrijwilligers, de tweedelijns beantwoording van vragen, de projectleiding van de energiebesparingsweddenschap en het Duurzaamheidshuis ( en aan de energiescans aan de Bakkerstraat. Hoewel er geen tevredenheidsonderzoek is gedaan, is er niet de indruk dat de winkel en loketfunctie succesvol zijn. Niettemin blijkt uit de evaluatie van de genoemde energiebesparingsweddenschap dat juist de informatie- en loketfunctie een belangrijke succesfactor is geweest. Daarnaast reageren klanten die wel langskomen voor informatie en advies zeer positief. Tevens zijn er bijna 500 mensen geabonneerd op de nieuwsbrief die recentelijk is opgezet. De belangrijkste inkomstenbronnen zijn de opbrengst van oud papier (de wijk heeft besloten dat de opbrengst geschonken wordt aan de Groene Vos (ruim ,- per jaar), subsidie van de gemeente uit de GSO-pot en de loonsubsidie voor de winkelmedewerker. De zonnestroomactie heeft wel veel geïnteresseerden gegenereerd. De locatie van de startbijeenkomst was in het bezoekerscentrum. De overall conclusie is dat een winkeluitstraling niet de uitstraling is van wat er daadwerkelijk bij de Groene Vos gebeurt. Feitelijk richt men zich voornamelijk op projectbegeleiding en tweedelijns beantwoording van vragen. De meeste activiteiten van De Groene Vos kunnen ook vanuit een kantoor gebeuren die niet aan de straat gelegen is. Wanneer gekeken wordt naar Het Groene Hert in Nijmegen kan ook geconcludeerd worden dat de ,- huur niet door de winkel opgebracht wordt. Op basis van deze conclusies wordt in eerste instantie afgezien van grootschalige eigen retailactiviteiten. Wel kunnen de projectmatige activiteiten in een backoffice verder worden vormgegeven. 3. Vier opties associërend met shop-in-shop Het idee is om een plek te creëren waar leven in de brouwerij wordt gecreëerd door mensen die mogelijk interesse hebben in duurzaamheid. Er zijn vier opties onderzocht: 1. 3D-concept 2. Duurzaamheidsboulevard Hommelstraat / Ir. J.P. van Muijlwijkstraat 3. Shop-in-Shop 4. Pop-up-variant 63

64 3.1 3D-concept Portaal heeft het oude Albert Heijn-pand aan de Ir. J.P. van Muijlwijkstraat beschikbaar. Deze woningstichting heeft Codum de opdracht gegeven hier een concept uit te werken op basis van een 3D-concept, waarin Design, Duurzaamheid en Delicatessen met elkaar worden verenigd. Het concept moet een schakel worden in de creatieve keten. Codum denkt hierbij aan een stevige horeca- en delicatessenzaak en het verhuren van werkplekken aan mensen in de creatieve keten. Hoewel het EDBA en het 3D-concept beide duurzaamheid omvatten en beide ook dezelfde cultural creatives-doelgroep zal aantrekken, lijkt een echte overlap niet aanwezig, tenzij Codum en Portaal het design-aspect en de ketenontwikkeling minder stringent laten worden. Uit gesprekken is duidelijk geworden dat dit nog niet de intentie is. Portaal zal hier als eigenaar van het pand, opdrachtgever aan Codum en consortiumlid van het Arnhemse energieservicepunt eerst zelf een keuze in moeten maken. Wat vrijwel zeker tot de mogelijkheid behoort, is dat er een werkplek komt voor de coöperatie alsmede een kleine entree op de begane grond. 3.2 Duurzaamheidsboulevard Hommelstraat / Van Muijlwijkstraat Binnen dit concept wordt samen met Volkshuisvesting, Portaal en de winkelstraatmanager geprobeerd zoveel mogelijk bedrijven op het gebied van duurzaamheid aan de Van Muijlwijkstraat en het begin van de Hommelstraat te krijgen. Dat deze hoek aantrekkelijker wordt, blijkt uit de keuze van Loewe om zich hier met een winkel te vestigen. Er is echter geen geld meer voor dit soort ontwikkelingen en dit zal verder evolutionair moeten gebeuren. Het begin van deze evolutie kan als volgt lopen: De panden links van het Codum-pand zijn van Portaal. Deze zijn op korte termijn voor een vriendelijke prijs te huren. Hier is de mogelijkheid van een loketfunctie. Om deze financieel haalbaar te maken zullen ook andere partijen met behoefte aan een loketfunctie moeten aansluiten. Denk hierbij aan efruscio, aanbieder van elektrische tweewielers, en organisaties zoals het Huurdershuis. Het kantoor van de coöperatie kan hierin ook plaatsnemen. Andere partijen kunnen op termijn aansluiten. 3.3 Shop-in-shop Een vierde optie is om als coöperatie De KAS groter aan te pakken en geheel zelfstandig een shop-in-shop-concept te ontwikkelen. Hier is serieus naar gekeken. De kunst is dan om je eigen buzz te organiseren door zelf een grote ruimte te huren en te zoeken naar onderhuur. Dit brengt aanzienlijk meer 64

65 risico s met zich mee. Het gevaar is dat dan te veel aandacht verschuift naar deze operatie, terwijl het slechts een middel is om duurzaamheid vanuit andere organisaties aan de man te brengen. Het grote voordeel is wel dat deze optie alle vrijheid biedt om zelfstandig een concept te ontwikkelen Pop-up-variant Bij deze optie is er alleen ergens een backoffice. Vervolgens worden er op locatie op gezette tijden gedurende enkele dagen tot weken events georganiseerd. Dit heet dan een pop up van De KAS op plekken waar veel mensen komen. De buzz wordt dus niet bij een centraal loket georganiseerd, maar het loket zoekt de buzz op. Hier zal dan een ruimte ingericht worden waar onder meer: elektrische transportmiddelen kunnen worden uitgeprobeerd; met een elektrische skateboard wordt gereden; films draaien over duurzaamheid; discussies worden georganiseerd; zonnepanelen staan; de HAN nieuwe duurzame noviteiten tentoonstelt; Bij dit rijdende circus is permanent iemand aanwezig. Naast voorlichting worden de service-in-een-doos-diensten verkocht. Mogelijke locaties voor De KAS on tour zijn het Wijkfeest Westival, Het Bruishuis, de Velper donderdagen, Duurzaamheidsdagen, de modebiënnale met sexy rijkleding, bevrijdingsfeesten in Oosterbeek et cetera. 65

66 2) Duurzaamheidsboulevard 1) 3D-concept 4. SWOT Hieronder volgt een SWOT-analyse van de vier voorgenoemde concepten. Met een code (./.) is aangegeven of de kans van optreden laag (-), middel (o) of hoog (+) is en of de gevolgen vervolgens klein (o), gemiddeld (o) of groot zijn (+). Sterkte Buzz wordt georganiseerd door Codum; Creatief publiek wordt aangetrokken; Geen risico voor Coöperatie; Coöperatie kan zich richten op haar kernactiviteiten: duurzaamheid promoten in de stad. Kansen Bezoek op afspraak (bv zoals het loket van de gemeente dat ook doet). Zwakte Geen loket aan de straat. (+/-). Bedreigingen Coöperatie past niet in creatieve keten (-/-). Sterkte Clustering van duurzame winkels; Eigen loket aan straat; Kan langzaam uitgebouwd worden; Zaken blijven goede eigen identiteit houden; Elk bedrijf blijft 100% zelfstandig. Kansen Toevallige voorbijganger; Verschillende m²-prijzen; Aanzuigende werking voor modekwartier. Zwakte Bedreigingen Verhuurders panden werken niet mee (+/-); Onderlinge binding kan verwateren (o/o); Partners voor loket vallen weg (o/o). 66

67 4) Pop-up- variant 3) Shop-in-shop-concept in centrum Sterkte Sterke onderlinge binding; Clustering van duurzame winkelactiviteiten onder één dak; Elkaar versterkende elementen. Kansen Toevallige voorbijgangers; Funshopper. Zwakte Hoge m²-prijs in centrum (+/+); Pand kan niet tegelijk betrokken worden (+/o); Kleine winstmarge op m² (+/o). Bedreigingen Onvoldoende traffic in zaak (o/+); Plotselinge afhakers (hoog financieel risico) (o/+); Regelgeving (horeca en handel ineen) (-/+); Slechte bereikbaarheid per auto (-/+). Sterkte Het loket zoekt de buzz op; Laag eigen risico. Kansen Inspelen op lokale activiteit. Zwakte Alleen tijdelijk loket (+/-); Bedreigingen Arbeidsintensief (+/o); Onvoldoende interesse (tenzij gratis) (o/-). Opties 1, 2 en 4 (het 3D-concept, de Duurzaamheidsboulevard en de Pop-up-variant) lijken in elkaar over te kunnen lopen en veel synergie te vertonen. Deze combinatie is snel te realiseren en betreft een autonome ontwikkeling van de verschillende partijen. Dit verlaagt de complexiteit van het totale project aanzienlijk. Optie 3 lijkt het meest complex, doordat hier zwaktes en bedreigingen zijn waarvan de kansen van optreden middel of hoog zijn en de gevolgen een grote impact hebben. Niettemin blijft optie 3 het ideaalplaatje aan de hand waarvan berekeningen gemaakt zijn, ook omdat het zo kan zijn dat de grootste bottleneck, de hoge m²-prijs, in de startfase omzeild kan worden doordat een pand (tijdelijk) beschikbaar komt ten gunste van De KAS. In dat geval zou de huisvesting in eerste instantie enkel neerkomen op de servicekosten (begroot op 40/m²; zie bijlage 6), terwijl de totale huurprijs per m² zich dan in de loop der tijd ontwikkelt (tot een bedrag van 100,- in 2016 en daarna; zie bijlage 6). 67

68 Bijlage 4: Service-in-een-doos 1. Service-in-een-doos Service-in-een-doos is het ontzorgconcept van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Bij bewezen succes moet dit eenvoudig uitgerold kunnen worden naar soortgelijke organisaties. De essentie van het concept is: er worden fysieke dozen ontwikkeld, waarmee de concrete realisatie van energiebesparing en - indien mogelijk - duurzame-energie-opwekking op huishoudenniveau wordt beoogd. In dit bedrijfsplan worden de contouren van dit concept geschetst; de feitelijke uitwerking op detailniveau moet nog plaatsvinden. De kracht van service-in-doos zit in het feit dat er schakels van dozen denkbaar zijn voor klanten. Per categorie is er een laagdrempelige instapservice die aansluiten op vervolgdozen. Kortom: er zit een groei in de opvolgende dozen. Klanten worden verleid en krijgen bij elke doos weer meer kennis. De service zet in op het realiseren van gedragsverandering en maakt het gebruik van diverse diensten op het gebied van duurzaamheid transparant. Er wordt een voorselectie gemaakt van de kwaliteit van aanbieders. De coöperatie fungeert hierbij als een soort consumentenbond. Daarnaast worden afspraken gemaakt over de omgang met ontevreden klanten. De meeste diensten worden uitgevoerd door lokale ondernemers en er worden koppelingen gemaakt met vervolgdiensten bij lokale ondernemers. De lokale economie wordt zodoende gestimuleerd. Een extra voordeel is dat de dienst ook eenvoudig door overheden te sponsoren is. In plaats van een generieke subsidie kunnen gemeenten besluiten een bijdrage te geven per verkochte service. Diensten die gemeenten erg belangrijk vinden, kunnen zo extra aantrekkelijk worden gemaakt. Hieronder wordt eerst het concept besproken. Vervolgens komt de procedure voor de ontwikkeling aan bod. 68

69 2. Het concept U wilt met duurzaamheid aan de slag gaan, maar weet nog niet goed waar te beginnen? Isolatie van dak, muur of vloer? Dubbele beglazing? Dat is een goede start. Mogelijk heeft u dat al redelijk voor elkaar. Hoe zit het dan met het verbruik? Is een nieuwe ketel het meest efficiënt? Of is een investering in zonnepanelen zinvoller? En dan zijn er ook nog zonnecollectoren? Bij wie kunt u hiervoor zoal terecht? Er zijn immers vele verschillende aanbieders. Hoe betrouwbaar zijn zij? Dankzij Service-in-een-doos komt u stapsgewijs verder. 2.1 Service-in-een-doos ontzorgt Service-in-een-doos is een fysiek pakket dat via internet besteld kan worden. Maar de dozen staan ook in de schappen bij retailers en organisaties die duurzaamheid promoten. De retailers krijgen per verkochte service een deel van de verkoopmarge. Service-in-een-doos is een pakket met de volgende uitgangspunten: Een helder omschreven dienst, voor een vaste prijs. Er is een laagdrempelige instapservice en er zijn altijd vervolgdiensten te krijgen. Na aanschaf van een instapservice wordt korting gegeven op de vervolgdienst. De lokale duurzame energiecoöperatie in kwestie maakt een voorselectie van enkele betrouwbare lokale leveranciers, waarmee de coöperatie een samenwerkingsovereenkomst heeft afgesloten. Dit zijn leveranciers die ten minste een fysieke locatie in deze regio hebben. Via een informatiepakket geven zij duidelijk aan wat zij voor het geld bieden. Consumenten selecteren vervolgens de gewenste leverancier. De doos geeft altijd achtergrondinformatie over de keuzes die beschikbaar zijn. Dit kan een boekje of een brochure zijn. De doos bevat kortingsbonnen voor andere diensten van de leveranciers (vervolgopdrachten) U beoordeelt de service. Deze beoordeling komt openbaar op het internet en wordt door de coöperatie gebruikt voor het verbeteren van de service. Mocht u achteraf niet tevreden zijn, dan bemiddelt de coöperatie. 69

70 2.2 Voorbeelden van service-in-een-doos Onderstaande tabel geeft verschillende voorbeelden van services-in-een-doos weer. Links zijn instapservices te zien en rechts staan daadwerkelijke projecten. In de volgende paragrafen worden enkele hiervan nader toegelicht. De bedragen die zijn genoemd, staan nog niet vast. Ook dient nog met leveranciers afgestemd te worden wat de precieze voorwaarden zijn. Er hebben zich al wel leveranciers aangemeld die interesse hebben in het concept van service-in-een-doos. De bedrijven die zich reeds verenigd hebben in het Arnhems Duurzaam Bouwen collectief - naar aanleiding van de warmtebeelden van de gemeente - kunnen prima aansluiting vinden bij het service-in-een-doos-concept. Zij hebben al voorwerk met elkaar verricht en commitment getoond. Ook hebben ze aangegeven graag een rol te spelen binnen De KAS. Zonne-energie Plaats een zonnepaneel Plaats een zonneboiler Ontmasker ongewenste energieslurpers Energielabel woning Huur een thermocamera Probeer een energiemeter Maatwerkadvies energiebesparing Op weg met de infraroodscan Schaf zuinige ketel aan Vervang apparatuur Ga over op dakisolatie Ga over op muurisolatie Ga over op vloerisolatie Afbeelding 1: verschillende voorbeelden van services-in-een-doos. Links zijn instapservices te zien, rechts de daadwerkelijke projecten. 70

71 Ontmasker ongewenste verbruikers Ongewenste sluipverbruikers van stroom kunnen opladers van mobiele ICT-, audio-, en videoapparatuur, elektrische tandenborstels, draadloos gereedschap, scheerapparaten, babyfoons en kruimeldieven zijn. Deze blijven vaak in het stopcontact zitten, zelfs als het apparaat al is opgeladen. Andere energieslurpers zijn decoders, routers en keukenboilers. U kunt zelf een verbruiksmeter kopen, maar dan duurt het maanden voordat u een beeld hebt, als u überhaupt wijs wordt uit de vele meetgegevens. Wie de ontmaskerservice uit een doos aanschaft, krijgt een adviseur op bezoek met tientallen energiemeters. Deze worden op strategische plekken in de woning geplaatst. De overige kenmerken van deze service-in-een-doos: De adviseur verricht tevens een verbruikscan. Na enkele dagen worden de meters weer opgehaald. U krijgt een overzicht van de meetresultaten. U mag één meter houden voor eigen gebruik. U ontvangt een kortingsbon voor de aanschaf van nieuwe apparatuur. De service kan ook opgesplitst worden naar particulier en MKB: Particulier: 10 meetpunten MKB: 20 meetpunten Energielabel woning Door het energielabel ziet u in een oogopslag of een woning energiezuinig is (groen energielabel) of onzuinig is (rood energielabel) ten opzichte van andere woningen van hetzelfde type. Het probleem begint echter al bij het maken van een keuze voor de juiste adviseur. Bij deze labelservice kunt u zelf selecteren uit een lijst van lokale en erkende adviseurs, met een waarmerk van de energiecoöperatie. Deze adviseur komt bij u langs voor het vaststellen van het energielabel. Daarnaast krijgt u korting bij een vervolgopdracht voor isolatie. Hoe meer energiewinst er te behalen is, hoe meer korting u tegemoet kunt zien. Wanneer u label G heeft, is uw korting zelfs gelijk aan de kosten van deze certificering! 71

72 Er zijn vier soorten pakketten: Appartement Hoekwoning Tussenwoning Vrijstaande woning Maatwerkadvies energiebesparing Het energielabel geeft alleen een overzicht van de maatregelen die mogelijk zijn voor uw woning. Het zegt niets over kosten, opbrengsten en comfort. In het maatwerkadvies staat precies welke mogelijkheden, kosten en opbrengsten zijn verbonden aan specifieke energiebesparende maatregelen voor uw huis. En wanneer er isolatie subsidie mogelijk is, mist u die in ieder geval ook niet! Ook geeft het maatwerkadvies suggesties voor het verbeteren van het wooncomfort. Het probleem begint echter al bij welke adviseur u moet kiezen. Er zijn er duizenden die u wel willen helpen. En u verdrinkt in de berg van offertes en opties. Bij dit maatwerkadvies kunt u zelf selecteren uit een lijstje van lokaal en erkende adviseurs, met een waarmerk van de energie coöperatie. De prijs is hetzelfde, wat zij bieden wordt helder uitgelegd. Deze adviseur komt bij u langs voor het vaststellen van de energiebesparingsmogelijkheden. Er zijn vier soorten pakketten: Appartement Hoekwoning Tussenwoning Vrijstaande woning Heeft u al een labelpakket gekocht? Dan krijgt u korting op het maatwerkadvies. Maar andersom geldt ook: heeft u maatwerkadvies laten uitvoeren? Dan krijgt u korting op het labeladvies. Het unieke is dat u deze adviezen niet door hetzelfde bedrijf hoeft te laten uitbrengen! Adviseurs aangesloten bij de coöperatie hebben namelijk afgesproken dat zij desgewenst klantgegevens overdragen! 72

73 2.2.4 Zonne-energie U wilt gebruikmaken van zonne-energie, maar kunt u beter een zonneboiler of een zonnecollector kopen? De zonnecollectoradviseur raadt natuurlijk een collector aan en andersom. En mocht u al een keuze kunnen maken: de prijs-kwaliteitverhouding kan sterk variëren tussen de aanbieders. Dankzij dit maatwerkadvies kunt u zelf een selectie maken uit een lijstje van lokale en erkende adviseurs, met een waarmerk van de energiecoöperatie. De prijs verschilt niet en wat zij bieden, wordt helder uitgelegd. De adviseur komt bij u langs en helpt u met het maken van keuzes. Ook geeft de adviseur inzicht in waar u in uw specifieke geval op moet letten. Het pakket bevat daarnaast een kortingsbon die u kunt inleveren bij een van de zonnecollector- of zonnepaneleninstallateurs die aangesloten zijn bij de coöperatie. Wanneer u hiervan gebruikmaakt, kost het advies u vrijwel niks Huur een thermocamera Bent u ook nieuwsgierig waar de warmtelekken in uw woning zitten? Die kennis kan handig zijn als u een woning gaat kopen of de woning op warmteverlies wil inspecteren. Maar er zijn veel meer toepassingen, zoals het zoeken van leidingen, het inspecteren van de verwarming of misschien zo maar eens voor de grap? Met deze service-in-een-doos huurt u een thermocamera voor een dag en kunt u zelf aan de slag. Om de kosten laag te houden, stellen wij geen geavanceerde camera beschikbaar, maar een camera die toch voldoende kwaliteit heeft om een goede indruk te krijgen en temperatuurverschillen van 0,1 graden Celsius weergeeft! Voor een echt professionele warmtescan kunt u het beste ook een professioneel bedrijf inschakelen. De coöperatie heeft vijf bedrijven uitgezocht waar u een professionele camera kunt huren met een specialist voor het echte werk. Tegen inlevering van de bon die hoort bij de service-in-een-doos krijgt u 25 euro korting. Hoe werkt het? U koopt deze service-in-een-doos op locatie. In de doos zit meteen de camera, de handleiding, een boekje over thermografie en de kortingsbon. Het op locatie aanschaffen - of eigenlijk huren - van deze service kost 39,- en per extra dag wordt 10,- in rekening gebracht. Deze service is niet via internet verkrijgbaar. U dient bij het overhandigen van de camera een borg te betalen. 73

74 2.2.6 Op weg met de infraroodscan De gemeente Arnhem heeft van alle woningen een infraroodscan van de voorgevel gemaakt. Erg leuk, maar wat heb je eraan? Deze service-in-een-doos levert voor een appartement voor 149,- de keuze uit vijf lokale specialisten. De specialisten werken onder de standaardvoorwaarden van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie, zodat u zich geen zorgen hoeft te maken over garanties en kwaliteit. De prijs is gelijk, maar elke specialist heeft verschillende voordelen. De specialist levert een uitgebreide scan af, inclusief de juiste interpretaties. Het grote voordeel voor u is dat u alleen op die plekken isolatie gaat aanbrengen waar ook echt voordeel te behalen is, mits dit geen negatieve gevolgen voor het leefklimaat in de woning tot gevolg heeft. Dat alleen al kan u honderden euro s per jaar schelen. De doos bevat ook een aantal kortingsbonnen ter waarde van 25 procent van het pakket voor de aanschaf van isolatiemateriaal! Dit maakt deze box extra voordelig. Er zijn vier soorten pakketten: Appartement ( 149,-) Tussenwoning ( 195,-) Hoekwoning ( 225,-) Vrijstaande woning ( 349,-) Probeer een energiemeter Er zijn vele energiemeters om aan te sluiten op uw meterkast. Deze hebben voor- en nadelen. De coöperatie heeft er twee uitgezocht met de optimale prijskwaliteitverhouding. U kunt deze per maand huren. Na 12 maanden mag u de meter houden. Anders krijgt u uw geld, met aftrek van de huurkosten, terug. U koopt deze service-in-een-doos op locatie of via internet. In de doos vindt u de meter, een handleiding, een boekje over thermografie en een kortingsbon. 1) Kopen op locatie: 169,-. Zodra u de meter terugbrengt, ontvangt u 14,- per resterende maand terug. 2) Kopen via internet: 189,-. Zodra u de meter terugbrengt, ontvangt u 14,- per resterende maand terug. 74

75 In de toekomst kan het scala aan services-in-een-doos verder worden gediversifieerd. Mogelijkheden zijn dozen op het gebied van: hemelwatermaatregelen, groene daken en gevels, verlichting, mobiliteit en regionaal voedsel. 3. Procedure voor ontwikkeling Het concept van service-in-een-doos wordt vooralsnog niet door de markt opgepakt. De ontwikkelkosten zijn relatief hoog en het lokale bedrijfsleven heeft hier geen oren naar. Een coöperatie biedt bij uitstek de kans om het concept wel van de grond te krijgen. (NB: de URL is nog beschikbaar en alvast geclaimd) 3.1 Ontwikkelkosten Een globaal overzicht van de te ontwikkelen elementen: Netwerken voor samenwerkingsverbanden met lokale leveranciers; Het creëren van een product met handleiding, verpakt in een "doos", zodat het kan worden geplaatst op een plank en verkocht in de detailhandel; Opstellen procedures voor productie, verpakking, verzending, plaatsing; Een bonus voor verkopers om aan te dringen op het product; Een mechanisme voor het maken van rendement. Het product vergt immers een zorgvuldige opbouw van kosten voor de dienst, kortingsbonnen, subsidies, verkoopkosten, winstmarges et cetera; Het opzetten van een beheermodule op internet voor coöperaties om nieuwe producten toe te kunnen voegen; Een verkoopmodule voor op internet met een white label ; Front- en backoffice; Printen van de dozen en marketingmateriaal kan centraal geschieden. Verder dienen er bij de start een redelijk aantal boxen klaar te zijn, die bij voorkeur op verschillende verkoopplaatsen tentoongesteld worden. Daarbovenop komen nog kapitaalskosten. Tevens zal er hardware moeten worden aangeschaft, afhankelijk van de producten; denk voor twee coöperaties in de startupfase aan twee infraroodcamera s, een paar honderd energiemeters voor in het stopcontact en een aantal energiemeters voor in de meterkast. Het totale benodigde kapitaal voor de uitrol van service-in-een-doos blijkt uit bijlage 6. 75

76 4. Ontwikkeltijd Verreweg de meeste tijd gaat op aan het verkrijgen van de financiering. De financiering betreft hoofdzakelijk revolverende middelen, die op termijn moeten worden terugbetaald. Het verkrijgen van de benodigde financiering kost naar verwachting al snel een halfjaar tot een jaar. Met de ontwikkeling kan worden begonnen op het moment dat er een fiat is wat de revolverende middelen betreft én zich twee gemeenten hebben aangemeld om de tijdelijke additionele operationele kosten voor hun rekening te nemen. Vervolgens kan een ontwikkelperiode van vier tot zes maanden aanvangen. Voorgesteld wordt de ontwikkeling vanuit een aparte stichting op te starten, waar de deelnemende coöperaties lid van zijn. Geld voor ontwikkeling kan lastig via banken worden verkregen, hoewel de duurzame banken Triodos en ASN wellicht een rol van betekenis kunnen spelen. Daarnaast zijn er nog twee mogelijkheden: de provincie of Gelderland Valoriseert. 76

77 Bijlage 5: Evenementen 1. Inleiding Duurzaamheid is voor veel mensen nog een ver-van-mijn-bed-show. Zelfs wanneer er op vrij korte termijn voordeel te behalen is, lijken veel mensen nog niet tot initiatieven over te gaan. Er leven gedachten om op locatie energiebuzz te organiseren, bijvoorbeeld in de vorm van een Energy Expo, zoals dat ook in Groningen gebeurt ( Na meerdere gesprekken met de initiatiefnemers blijkt dit niet een eenvoudig begaanbare weg te zijn. Het franchiseconcept van Energy Expo blijkt flinterdun: de bijdrage per autodealer dekt nauwelijks de huurprijs. Het business model is daarom nog niet erg sterk. Het geld lijkt verdiend te worden met evenementachtige activiteiten. De coöperatie heeft de ontwikkeling van een groot fysiek ervarium voorlopig verlaten. De behoefte iets met duurzaamheid te doen, groeit wel. Bedrijven willen zich profileren, gemeenten willen stimuleringsmaatregelingen aan de man brengen en mensen die duizenden euro s neerleggen voor een investering in duurzaamheid willen liever ook eerst zien, dan geloven. Rijn en IJssel Evenementen richt zich op activiteiten om mensen op andere plekken duurzaamheid te laten ervaren. In feite spreek gaat het om eventmanagement: concepten bedenken, organiseren, plannen, verkopen, mensen motiveren en aansturen. Daarnaast is er een dienst die wordt aangeboden door De KAS on tour. Dit betreft een pop-up-locatie van het dienstenloket op plekken waar veel mensen komen. Denk bijvoorbeeld aan het bruishuis of de Velper donderdagen. 2. Rijn en IJssel Evenementen De komende jaren zal de Rijn en IJssel Energie Coöperatie zich richten op het ondersteunen en eventueel zelf organiseren van duurzame beleving middels evenementen. Voorbeelden van evenementen volgen hieronder. 77

78 2.1 Evenementen Bedrijfsuitjes igo Segway Experience: ervaar met je bedrijf de Segway Experience door met een grote groep door het gebied van Rijn en IJssel te rijden. Crossen met een elektrische step over de Veluwe. Tours met elektrische steps door Arnhem Duurzaam elektrisch vervoer experience Wie eenmaal elektrisch heeft gereden, wil nooit meer anders. Vanuit De KAS willen we een aantal mogelijkheden gaan organiseren: Verken de kop van Rijn en IJssel met een duurzaam vervoersarrangement. Boek een overnachting met ontbijt in het Arnhemse designhotel, inclusief welkomstdrankje, en maak een tour met een elektrische auto. Heeft u iets te vervoeren wat niet in uw auto past? Huur een bestelbusje op gas om eens te ervaren hoe het is om op groen gas te rijden. Tijdelijk slecht ter been door een skiongeluk of om wat voor reden dan ook? Maak dan voor even gebruik van een elektrische scooter! Comfortabel en een ervaring op zich! Ervaar het elektrische skateboard. Je kunt bij De KAS deze een uur huren voor 10, Wilt u uw evenement een duurzame uitstraling geven? Wij helpen u een handje! Huur een aggregaat op waterstof. Hiervan zijn er maar weinig in Nederland, dus wees er vroeg bij. Voor het ultieme windgevoel kunt u bij ons een verplaatsbare windmolen huren van maar liefst acht meter hoog. Deze staat op een trailer, dus van vergunningen heeft u geen last. Een betere eyecatcher kunt u toch niet wensen? Eerst zien dan geloven Zonnepanelen? Eerst zien, dan geloven! Dat is een gezonde Hollandse mentaliteit. De KAS organiseert enkele keren per jaar een fietstocht langs eigenaren van een zonnepaneel en een zonnecollector. Bij een enkele gaat u naar binnen. De eigenaren delen hun ervaring met u. Na afloop is er 78

79 een borrel waar u nog met elkaar kunt napraten en kunt zien wat De KAS u kan bieden op het gebied van zonne-energie. Kosten: 12,50 voor de gids, een drankje en een bloemetje voor de gastheer/dame. Groepsgrootte: 10 mensen. Warmte- en koudeopslag? Eerst zien, dan geloven! Vloerisolatie? Eerst zien, dan geloven! Open dagen De KAS organiseert open dagen bij de waterzuiveringsinstallatie, de vuilverbranding of een windmolen. 2.2 Rijn en IJssel Energie dienstverlening Rijn en IJssel energie kent verschillende vormen van dienstverlening. Hierbij gaat het altijd om maatwerktrajecten. Enkele voorbeelden zijn: Service-in-een-doos voor woningcoöperaties De coöperatie heeft het concept service-in-een-doos op de markt gezet. Deze services kunnen betrekkelijk eenvoudig als maatwerkconcept worden neergezet voor woningcoöperaties. U selecteert welke diensten u wilt aanbieden; wij verpakken het vervolgens in een eigen service-in-een-doos. Dit heet een white-label-concept. U krijgt uw eigen bestelunit op uw eigen internetpagina. De dozen hebben uw eigen look & feel. Wij verzorgen de verdere afhandeling Coöperatieve inkoop De KAS zet gezamenlijke inkooptrajecten op touw. Voor zonnepanelen zijn deze al ruim voorhanden. Maar wat dacht u van gezamenlijke opdrachtverlening voor een nieuw dak? Of de aanschaf voor een nieuwe HRE-ketel? Gezamenlijke inkooptrajecten voor dergelijke doeleinden gelden natuurlijk alleen binnen de regio van Rijn en IJssel. Er is een lijst van inkooptrajecten en het aantal inschrijvingen dat binnen is. Zodra een lot vol is, organiseren we een gezamenlijke bijeenkomst. U kunt u inschrijven, maar ook weer uitschrijven wanneer u vindt dat het te lang duurt. 79

80 2.2.3 De KAS on Tour Dit is een pop-up-locatie van het dienstenloket op plekken waar veel mensen komen. Er wordt op locatie op gezette tijden gedurende enkele dagen tot weken een event georganiseerd. De buzz wordt dus niet bij een centraal loket georganiseerd, maar het loket zoekt de buzz op. Hier zal dan een ruimte ingericht worden waar: elektrische vervoersmiddelen kunnen worden uitgeprobeerd; met een elektrische skateboard kan worden gereden; films draaien over duurzaamheid; discussies worden georganiseerd; zonnepanelen staan; de HAN duurzame noviteiten tentoonstelt. Bij dit rijdende circus is permanent iemand aanwezig. Bezoekers kunnen voorlichting over duurzaamheid krijgen en er worden services-in-een-doos verkocht. Mogelijke locaties voor De KAS on tour zijn Wijkfeest Westival, Het Bruishuis, de Velper donderdagen, Duurzaamheidsdagen, de modebiënnale, bevrijdingsfeesten in Oosterbeek et cetera. 2.3 Inkomsten en uitgaven Evenementen kunnen door de coöperatie zelf worden georganiseerd (via het projectbureau) of in overleg met externen. De evenementen zijn van groot belang om mensen duurzaamheid te laten beleven, maar zullen op zichzelf niet voor indrukwekkende kasstromen zorgen. Uit bijlage 6 blijkt welke kosten en opbrengsten gemoeid zijn met de bovengenoemde evenementen, vanuit het projectbureau van De KAS. 80

81 Bijlage 6: De KAS: specificaties kosten en opbrengsten per concept i. De KAS Projecten Projecten - ZZP Advies gemidd. Budget Omzet Interne Kosten Projectcoordinator S FTE 0,04 0,06 0,09 0,11 0,12 Huisvesting m2 0,65 0,83 1,39 1,67 1,85 Marketing Verdeling verkoop inkoop Senior S 20% Medior M 30% Junior J 50% Intern uren 15% KOSTEN Vaste loon kosten Projectbureau S Senior S Medior M Junior J INKOMSTEN Senior S Medior M Junior J

82 Externen Kosten Aantal duur evenement Iincl voorbereiding ( C) niveau Intern uren ii. De KAS Evenementen PB Intern ONTWIKKELING INKOMSTEN KOSTEN Georganiseerd door EDBA extern intern extern intern extern intern extern intern extern intern Bedrijfsuitjes / Leisure igo Segway experience 50 6 j 0 4,0 m 2 4, Crossenmet electrische step 50 6 j 0 4,0 j 2 4, Open dagen m 0 8,0 m 2 8, Informatie / Kennisavond Consumenten : PV m 1 8,0 s 1 8, Consumenten : Financiering m 1 8,0 s 1 8, Netwerkbijeenkomst s 1 8,0 s 1 8, TOTAAL TOTAAL Evenemententak Activiteiten TOTAAL overall Marketingkosten Diversen

83 iii. Service-in-een-doos KOSTEN Tijdbesteding Verdeling Aantal uren Kosten # wkn FTE/wk Niveau INTERN PB LEER EXTERN INTERN PB LEER EXTERN INTERN PB LEER EXTERN Ontwikkelingskosten 2013 Conceptontwikkeling 12 0,6 S 20% 40% 40% Afstemming leveranciers 12 0,5 S 50% 50% Opzetten distributiekanaal 8 0,5 M 60% 20% 20% Ontwerp en vormgeving 16 0,25 M 20% 80% Projectmanagement 20 0,2 S 100% Overig 5% Onvoorzien 5% Totaal Materiaal Dozen ,50 /doos Stikkers 1,00 /doos Folders 1,25 /doos Postzegels 1,00 /doos Assemblage 0,75 /doos 5,50 /doos Operationele kosten Projectmangement tijdens exploitatie 1 8 3,00 /doos Administratie etc. 0,50 /doos Verkoop 0,50 /doos 4,00 Totale kosten per doos Materiaal 5,50 /doos Ondersteuning 4,00 /doos 9,50 INKOMSTEN DOOS 1: Energiezuinig verbouwen Investering Verdiensten Percentage Inkomsten Aanschaf doos door klant 50,00 100% 50,00 CV / Zonneboilers etc % 60,00 marge over verkoop of bijdrage leverancier Isolatie % 20,00 PV-systeem % 22,50 Verlichting (3 spaarlampen) % 5,00 Advies etc % 150,00- koppeling via site > online advies etc Bijdrage gemeente per advies duurzaamverbouwen % 75,00 Totaal inkomsten 82,50 DOOS 2: Elektriciteitbesparing in de woning Aanschaf doos 50,00 100% 50,00 Energiemonitoring / E-wach 150,00 50,00 100% 50,00 Verlichting 30,00 15,00 100% 15,00 Kortingsbonnen - 50,00 50% 25,00 Advies 100,00 60,00-100% 60,00- koppeling via site > online advies etc Totaal inkomsten 80,00 DOOS 3: Energiebesparing Aanschaf doos 50,00 100% 50,00 Energiebesparingsadvies + label 150,00 90,00-100% 90,00- Verlichting 30,00 15,00 100% 15,00 Kortingsbonnen (praxis etc.) - 100,00 50% 50,00 Diversen 100,00 50,00 100% 50,00 Totaal inkomsten 75,00 DOOS 4: GroeneMobiliteit / Fietsen Aanschaf doos 30,00 100% 30,00 Huur Elektrische fiets 25,00 25,00-50% 12,50- Elektisch rijden / testrit - 15,00 25% 3,75 Dealer zorgt dat de klant een rit kan maken in een elektrische auto / voertuig / per rit / klant krijgt de Ecoop betaald Kaarten / GPS etc 7,50-100% 7,50- Kortingsbonnen (luch / eten/ verlichting / fietstassen etc) 150,00 50,00 50% 25,00 Aanschaf elektrische fiets 1.500,00 100,00 20% 20,00 Totaal inkomsten 58,75 VERWACHTE AFZET Totaal DOOS 1: Energiezuinig verbouwen kosten inkomsten marge DOOS 2: Elektriciteitbesparing in de woning kosten inkomsten marge DOOS 3: Energiebesparing kosten inkomsten marge DOOS 4: GroeneMobiliteit / Fietsen kosten inkomsten marge TOTAAL kosten inkomsten CF

84 iv. Shop-in-shop KOSTEN Tijdbesteding Verdeling Aantal uren Kosten # wkn FTE/wk Niveau INTERN PB LEER EXTERN INTERN PB LEER EXTERN INTERN PB LEER EXTERN Ontwikkelingskosten Concept uitwerking 8 0,4 M 50% 50% Projectmanagement 8 0,2 S 50% 50% Huisvesting / organisatie 2 0,1 M 40% 10% 50% Communicatie & Marketing 4 0,25 M 50% 50% Leveranciers etc 12 0,1 M 100% Overig 5% Onvoorzien 10% Totaal Inrichting & huisvesting , inrichting SinS, wanden etc - Communicatie 2.500, Marketing 5.000, Divers 2.500, Ontwikkelingskosten 8.630,75 Totaal , ,00 Totaal ontwikkelingskosten Operationele kosten per week Projectmangement tijdens exploitatie 1 0,2 M 100% 8 228,00 Administratie etc. 1 0,1 M 100% 4 114,00 Verkoop 1 0,05 J 100% 2 47,50 389, /jaar Huurprijs Gebouw ,00 60,00 80,00 100,00 100,00 oplopende huurprijs / afhankelijk van afname Add. Kosten Gebouw 25,00 25,00 25,00 25,00 25,00 INKOMSTEN Verhuur Huurinkomsten Servicekosten aantal huurders aantal m servicekosten huurinkomsten totaal KOSTEN Huur aantal m2 factor 20% huurkosten kosten E,G,W etc ontwikkelingskosten operationele kosten - beheer * management totaal Cashflow

85 v. Webshop KOSTEN Tijdbesteding Verdeling Aantal uren Kosten # wkn FTE/wk Niveau INTERN PB LEER EXTERN INTERN PB LEER EXTERN INTERN PB LEER EXTERN Ontwikkeling Site ontwikkelen 172,8 8 0,6 M 20% 40% 40% Projectmanagement ,5 S 50% 50% Sitemanagement ,5 M 30% 20% 50% Communicatie & Marketing ,25 M 50% 50% Leveranciers etc 43,2 12 0,1 M 100% Overig ,5 5% Onvoorzien 1, % Totaal Materiaal 5943,2 1901, ,125 Sitebuilder 5.500, , ,149 Communicatie 4.000,00 Folders 1.500,00 ICT 2.500,00 Divers 5.000, ,00 Totaal ontwikkelingskosten ,11 Operationele kosten per week Projectmangement tijdens exploitatie 1 0,05 M 100% 2 57,00 Administratie etc. 1 0,05 M 100% 2 57,00 Verkoop 1 0,05 J 100% 2 47,50 161,50 Totale kosten per doos Licensiekosten 2.500,00 /jaar 2.500,00 INKOMSTEN Verkoop producten Aantal huishoudens regio huishoudens gemiddel besteedbaarinkomen /jaar percentage aanschaf producten i.r.m. energiebesparing 1,5% 420 /jaar Elektrische artikele o.a. TV, wasmachines, lampen, etc. etc. gemidd. Marge verkoop Ecoop 4,0% Percentage via Webshop aanschaf 25% - 1,0% 1,3% 1,6% 2,0% 2,4% gemidd. besteding webshop per huishouden - 4,2 5,3 6,6 8,2 10,3 gemidd. Besteding alle huishoudens via webshop gemidd. Inkomsten webshop Advertenties banners per week Prijs banner per week inkomsten banners per jaar Click-lead trough traffic sale click > site leverancier 0, leverancier betaald per door click 55 cent aan Ecoop Preferred supplier aantal leveranciers bijdrage per prefered supplier totaal Totaal webshop Kosten Licentie Operationele kosten - Personeel Operationele kosten - Materiaal Ontwikkelingskosten - Materiaal Ontwikkelingskosten - Personeel Inkomsten Cashflow

86 vi. Fysiek (en digitaal) loket Informatie & Kenniscentrum aantal informatiepunten gemidd. Budget Omzet Interne Kosten Projectcoordinator FTE 0,04 0,05 0,09 0,09 0,14 gemidd. Kosten marketing & comm , , , , ,00 Marketing & communicatie ICT & Ontwikkeling 1.500, , ,00 Verdeling verkoop inkoop Senior S 5% Medior M 50% Junior J 20% Intern uren 25% % KOSTEN Senior S Medior M Junior J INKOMSTEN

87 Externen Kosten Aantal duur evenement Iincl voorbereiding ( C) niveau Intern uren vii. Kenniscentrum PB Intern ONTWIKKELING INKOMSTEN KOSTEN Georganiseerd door EDBA extern intern extern intern extern intern extern intern extern intern Informatie / Kennisavond Congressen 75, s 3 8,0 s 5 8, Lezing 40,00 50 s 2 8,0 j 1 8, Workshop 150,00 20 s 1 8,0 m 1 8, TOTAAL TOTAAL Evenemententak Activiteiten TOTAAL overall Marketingkosten ,00 400,00 500,00 400,00 500,00 Diversen ,00 300,00 375,00 300,00 375,00 87

88 Bijlage 7: Mogelijke samenwerking met InEnergie InEnergie is een duurzaam en lokaal energiebedrijf in ontwikkeling en is er voor bedrijven en particulieren die op lokaal niveau een duurzame energievoorziening willen realiseren. Klanten van InEnergie kiezen voor schone en betaalbare stroom, voor gas en warmte van dichtbij. InEnergie garandeert de kwaliteit en leveringszekerheid die men gewend is van de grote energieleveranciers. InEnergie heeft ruime ervaring met het helpen opzetten van nieuwe lokale energiebedrijven. Inmiddels maken DEVO, DEVA en ADEM Houten gebruik van de diensten van InEnergie. De dienstverlening van InEnergie bestaat uit drie onderdelen: - ondersteuning bij het leveren van energie; - de verkoop van duurzame producten; - financieren van duurzame projecten door middel van crowdfunding. De energierekening staat hierbij centraal: klanten kunnen producten aanschaffen en investeren in projecten via de energierekening. In de afbeelding op de volgende pagina wordt de dienstverlening van InEnergie schematisch weergegeven. In het vervolg van deze paragraaf worden de drie onderdelen toegelicht. InEnergie zal regelmatig met de coöperatie overleggen of de dienstverlening aanvulling dan wel inperking behoeft. 88

89 89

90 Ondersteuning bij de levering van energie InEnergie verzorgt voor Rijn en IJssel Energie Coöperatie de administratie voor de levering van energie. Hiervoor wordt een database ingericht en wordt, in samenwerking met de websitebouwer van Rijn en IJssel Energie Coöperatie, de website voorzien van een aanmeld- en inlogmogelijkheid. Dit gebeurt in de volledige eigen look & feel van Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Alle documenten en de website worden volledig in de huisstijl van Rijn en IJssel Energie Coöperatie opgemaakt. InEnergie hoeft slechts op enkele plaatsen te worden vermeld. Via de website kunnen onder meer voorbeeldberekeningen worden gemaakt en kunnen automatisch contracten worden gegenereerd. InEnergie zorgt voor een correcte weergave van tarieven van netbeheerders en belastingen. Rijn en IJssel Energie Coöperatie krijgt een eigen bankrekening zodat de omzet volledig in de boeken van Rijn en IJssel Energie Coöperatie kan worden opgenomen. Hiermee wordt tevens een zuiver bedrijfsproces gegarandeerd en blijft de scheiding tussen InEnergie en Rijn en IJssel Energie Coöperatie helder. Wanneer Rijn en IJssel Energie Coöperatie zelf opwekinstallaties in exploitatie heeft, biedt InEnergie klanten van Rijn en IJssel Energie Coöperatie de mogelijkheid te kiezen van welke installatie zij elektriciteit willen afnemen. Zo kan de klant precies zien waar zijn energie vandaan komt, bijvoorbeeld van een zonnestroominstallatie op de school van de kinderen. Hier kan zelfs een ander tarief voor bepaald worden dan voor energie die niet specifiek van een bepaalde bron komt. Via Garanties van Oorsprong wordt gegarandeerd dat de energie daadwerkelijk op de gekozen locatie is opgewekt. Als een klant zich aanmeldt bij Rijn en IJssel Energie Coöperatie, ligt de administratieve verantwoordelijkheid bij InEnergie. Zij verwerkt de aanmelding in de administratie en verzorgt het switchproces. Rijn en IJssel Energie Coöperatie krijgt hiervoor vanaf 1 januari 2013 een eigen EAN-code en alle klanten worden onder deze code geregistreerd. Het verzorgen van de backoffice voor de levering van energie bestaat uit de volgende diensten: de verwerking van het berichtenverkeer (switchen, meterstanden, et cetera); contractmanagement (aan- en afmeldingen, verhuizingen, beheer contracten, up-to-date houden van netbeheerderstarieven, et cetera); facturatie van voorschotten, jaarnota s en eindnota s; debiteurenbeheer; financiële rapportages en managementrapportages. 90

91 De prijsvorming voor de levering van energie is transparant. Op basis van de marktprijzen worden de inkoopprijzen voor Rijn en IJssel Energie Coöperatie vastgesteld. Zij kan vervolgens zelf haar marges en de uiteindelijke verkoopprijs bepalen. InEnergie biedt verschillende contracten voor elektriciteit en gas die Rijn en IJssel Energie Coöperatie kan aanbieden aan haar klanten: een variabel tarief voor onbepaalde tijd, een vast tarief voor één of drie jaar en maatwerktarieven voor grootverbruikers. Variabel tarief voor onbepaalde tijd: het variabele inkooptarief wordt berekend aan de hand van de variabele marktprijs plus een opslag voor risicoovername door InEnergie en in het geval van gas een regiotoeslag. Vervolgens kan Rijn en IJssel Energie Coöperatie haar eigen marge en verkooptarief bepalen. De variabele marktprijs komt tot stand op basis van de formule. De prijs van 1 januari t/m 30 juni wordt met een vertraging van 2 maanden bepaald door de prijs van 1 mei t/m 31 oktober. Vast tarief voor één of drie jaar: InEnergie geeft maandelijks inkooptarieven af voor één en drie jaar vast. Deze tarieven worden bepaald aan de hand van de marktprijs plus een opslag. Rijn en IJssel Energie Coöperatie bepaalt vervolgens zelf haar marge en verkooptarief. Maatwerktarieven voor grootverbruikers: voor grootverbruikers die meer dan kwh en/of m 3 gas per jaar verbruiken, kan een op maat gemaakte prijs worden afgegeven. Ook hier geldt dat deze wordt bepaald aan de hand van de marktprijs plus een opslag en dat Rijn en IJssel Energie Coöperatie vervolgens zelf haar marge en verkoopprijs kan bepalen. Verkoop duurzame producten Aan de leden en klanten van Rijn en IJssel Energie Coöperatie kan InEnergie een selectie van duurzame producten aanbieden, zoals LED-lampen, zonnepanelen of zonneboilers. Deze kunnen via de website van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie worden aangeschaft. Klanten kunnen ervoor kiezen deze producten niet in één keer te betalen, maar via de energierekening te voldoen. In dat geval betaalt de klant niet het gehele bedrag ineens, maar betaalt de klant via de energierekening door middel van een verhoging van het voorschotbedrag. Omdat met de producten ook energie wordt bespaard of zelf opgewekt, zal voor de klant de totale maandelijkse energierekening nauwelijks hoger worden. Kortom: mensen betalen voor deze producten vanuit het budget dat vrijkomt dankzij de gerealiseerde besparing. Voorbeeld: een klant is geïnteresseerd in zonnepanelen, maar heeft niet het benodigde bedrag beschikbaar. Via de Rijn en IJssel Energie Coöperatie kan de klant dan toch zonnepanelen laten plaatsen, zonder een directe investering. Dankzij de zonnepanelen zal de klant minder elektriciteit gaan gebruiken. In plaats daarvan wordt op zijn energierekening een van tevoren vastgesteld bedrag bijgeteld waarmee de zonnepanelen worden betaald. Na een aantal jaren wordt de klant eigenaar van de zonnepanelen op zijn dak en leveren deze nog jarenlang gratis elektriciteit. 91

92 InEnergie verzorgt voor de Rijn en IJssel Energie Coöperatie het proces van offerte tot en met de levering van de producten en de verrekening op de energierekening. Naast de integratie met de backoffice-diensten die al voor de levering van energie worden verricht, zal InEnergie ook de volgende werkzaamheden uitvoeren: - uitbrengen en eventueel nabellen van offertes; - bestellingen verwerken in de administratie; - voortgangsbewaking van de bestellingen: zorgdragen voor de levering van de producten aan de klanten en voor de betaling van de klanten aan Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Er zijn meerdere mogelijkheden voor prijsvorming: er kan gewerkt worden met een lead-fee per product of InEnergie kan een inkoopprijs aangeven voor de Rijn en IJssel Energie Coöperatie, waarna de coöperatie zelf haar marge en verkoopprijs kan bepalen. Hierin zit tevens een verschillende mate van risico. In overleg met Rijn en IJssel Energie Coöperatie wordt besloten hoe de prijsvorming tot stand komt. Crowdfunding In samenwerking met Stichting Green Crowd biedt InEnergie de klanten van Rijn en IJssel Energie Coöperatie de mogelijkheid te investeren in de lokale duurzame-energieprojecten van de coöperatie. Zo ontstaat meer draagvlak en kunnen projecten van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie door middel van crowdfunding worden gerealiseerd. De klanten van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie krijgen naast energie van dichtbij ook een aantrekkelijk en gagarandeerd financieel rendement over hun investering. Stichting Green Crowd is opgericht om te komen tot een versnelling in de realisatie van duurzame-energie-projecten. Dit wil zij doen door burgers financieel te betrekken bij duurzame energie projecten binnen hun eigen leefomgeving. Green Crowd is een stichting omdat zij zelf geen winstoogmerk heeft. Het platform wil de gemeenschap de mogelijkheid bieden een financieel voordeel te behalen dankzij de exploitatie van duurzame energie en wil als platform alleen maar kostendekkend zijn. Wanneer Rijn en IJssel Energie Coöperatie een project ontwikkelt, verzorgt InEnergie de administratie voor crowdfunding. Ook hier geldt dat InEnergie zorgdraagt voor de integratie met de backoffice-diensten voor de levering van energie. Op de persoonlijke pagina van de klant staat informatie over de projecten waarin wordt geïnvesteerd en een overzicht van de te verwachten rentebetalingen. Klanten ontvangen rente zodra het project start. Deze rente wordt verrekend via de energierekening van de klant. Daarnaast verricht InEnergie de volgende diensten: 92

93 - het analyseren van het project en het opstellen van een informatiememorandum. In overleg met de Rijn en IJssel Energie Coöperatie wordt bepaald hoeveel financiering via crowdfunding wordt aangevraagd en wat de maximale inleg voor een financier is voor het project; - het plaatsen van een project op de website van de Rijn en IJssel Energie Coöperatie. Nu kunnen klanten en leden geld inleggen. Zij kunnen het project op de website selecteren en wanneer zij besluiten te investeren, kunnen ze het bedrag direct via ideal overmaken. InEnergie stuurt dan een financieringsovereenkomst die de klant moet ondertekenen en retourneren; - Het plaatsen van een overzicht van het project waarin de klant investeert op de persoonlijke pagina van de klant en het regelmatig versturen van updates over de status van het project. Voor het organiseren van crowdfunding voor een project wordt een percentage van de financieringsvraag in rekening gebracht, plus een vast bedrag per financier per jaar. Looptijd en ingangsdatum Wanneer InEnergie en Rijn en IJssel Energie Coöperatie een samenwerking aangaan, start deze op 1 januari Zij heeft een looptijd van drie jaar na tekendatum en wordt vervolgens elk jaar stilzwijgend verlengd. Ontwikkeling diensten door Vanaf Vanaf Vanaf Levering van energie via InEnergie Verkoop van producten via betaling ineens Volledige dienstverlening (levering via eigen EAN-code, verkoop producten via energierekening en mogelijkheid voor crowdfunding) 93

94 Bijlage 8: Specificaties kosten en opbrengsten Energieleveringstak InEnergie Gemiddelde marge leveringscontract huishouden <3x25 A < kwh Gemiddelde marge leveringscontract MKB t/m 3x50 A grootzakelijk > 3*50 A INKOMSTEN (optie Greenspread) # huishoudens gemiddeld inkomsten huishoudens # klanten MKB gemiddeld inkomsten MKB # klanten 'groot zakelijk' gemiddeld inkomsten klanten 'groot zakelijk' Totaal Kosten marge / hh marge mkb MARGE minder dan % 59,61 223, % 62,59 234, % 65,57 246, % 68,55 257,19 > % 71,53 268,37 Kosten Opstartkosten 2500 Hosten site 300 per jaar back-office 50 per klant front-office 10 per klant Opbrengsten opslag R&ij 0,0095 0,0082 gas 0,0039 vastrecht 1,72 /klant Kosten piek/dal Elektriciteit Standaard opslag 0, Gas - standaar opdlag 0, Huishoudens (E1A, E1B, E1C) 0,005 0, uitgaven MKB (E2.) 0,0055 0,007 opbrengsten R&IJ gemiddeld huishouden 3500 kwh kwh 23,75 8,2 31, m3 7,02 7,02 20,64 20,64 59,61 winst 251 opbrengsten MKB Kosten E 0, G 0, uitgaven E kwh kwh 142, ,5 G 5000 m3 19,5 19,5 20,64 20,64 223,64 winst opbrengsten

95 Bijlage 9: Specificaties kosten en opbrengsten Projectontwikkeling Projectontwikkeling Kosten Dagen per maand FTE Opstartkosten Duurzaamheidfonds Ontwikkeling Ontwerp / overleg met Provincie 7 8,00 120, ,00 Opstarten projectontwikkelorganisatie ,00 Statuten 5.000,00 Aantal projecten oprichting 7.500, Investering management 5.000,00 8% Ontwikkelingsfee ,00 Marge ontwikkeling 30% Inhuur derden % Risicopremie Kosten #VERW! Opbrengsten Cashflow

96 Bijlage 10: Specificaties kosten en opbrengsten Duurzaamheidsfonds Duurzaamheidsfonds Duurzaamheidsfonds Opstartkosten Duurzaamheidfonds Ontwerp / overleg met Provincie statuten oprichting bruto investering processchema uitwerken 50% vreemd 1,50% garantie afslag. 10 jaar /jaar.project 50% afdracht garantie voor fonds 937,5 /jaar.project Kosten Opstarten fonds / Ontwikkelingskosten projectfinanciering per project beheer financiering 100 per jaar.project CF ,9% 96

97 Bijlage 11: Specificaties kosten en opbrengsten Rijn en IJssel Energie Coöperatie KOSTEN INKOMSTEN WINST & VERLIES Energiecooperatie 0. Energiecooperatie 0. Energiecooperatie vaste onkostenvergoeding bestuur Lidmaatschap - particulieren Kosten vaste onkostenvergoeding raad Lidmaatschap - bedrijven Inkomsten Ledenbijeenkomsten Sponsoring Overig de Kas - het servicepunt de Kas - het servicepunt Energielevering Energielevering Projectontwikkeling Projectontwikkeling Duurzaamheidsfonds Duurzaamheidsfonds Totaal Totaal % KOSTEN INKOMSTEN WINST & VERLIES A. de Kas - het servicepunt A. de Kas - het servicepunt A. de Kas - het servicepunt Vast Personeel Projectbureau Personeelskosten - Extern Producten en Diensten Kosten Marketing & Communicatie Informatie & Kenniscentrum Inkomsten Huisvestigingskosten Diversen Totaal Totaal % KOSTEN INKOMSTEN WINST & VERLIES B. Energielevering B. Energielevering B. Energielevering Opstartkosten inkomsten huishoudens Kosten Hosten site inkomsten MKB Inkomsten inkomsten klanten 'groot zakelijk' Totaal Totaal #GETAL! KOSTEN INKOMSTEN WINST & VERLIES C. Projectontwikkeling C. Projectontwikkeling C. Projectontwikkeling Kosten ontwikkelingsfee Kosten Inkomsten Totaal Totaal % KOSTEN INKOMSTEN WINST & VERLIES D. Duurzaamheidsfonds D. Duurzaamheidsfonds D. Duurzaamheidsfonds projectfinanciering afdracht garantie voor fonds Kosten beheer financiering Inkomsten Opstarten fonds / Ontwikkelingskosten Totaal Totaal %

98 Bijlage 12: Huisstijl 98

99 99