Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Vierde kwartaal Reaal

Transcriptie

1 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Vierde kwartaal 2015 Reaal

2 Inhoud 1. Verantwoord Het jaar van de klimaattop Uitsluitingen en engagement Nieuwe uitsluitingen Engagementoverzicht Engagements Publicaties en evenementen Publicaties Publieke optredens Stemmen Stemtabel vierde kwartaal 2015 en jaaroverzicht Stemmen: voorbeelden en ontwikkelingen Het Europese Best-in-Class product Positieve selectie Appendix Huidige uitsluitingen (bedrijven) Huidige uitsluitingen (staatsobligaties)... 19

3 De uitvoering van het verantwoorde beleggingsbeleid is door Reaal uitbesteed aan ACTIAM. In dit rapport doet ACTIAM verslag over het afgelopen kwartaal. 1. Verantwoord 2016 Voor u ligt het kwartaalbericht over het vierde kwartaal van Hét moment bij uitstek om terug te kijken naar het jaar dat achter ons ligt. En om alvast een blik vooruit te werpen was vanuit verantwoord beleggen perspectief een veelbewogen jaar. Fraude bij Volkswagen, boringen naar olie in Alaska en recent nog de tranen van Obama over het omstreden Amerikaanse wapenbeleid. Het absolute hoogtepunt was de klimaattop die in december plaatsvond in Parijs. Of het een historisch moment was of een loze belofte: dat moet nog blijken, maar de eerste tekenen zijn zeker positief. Hierover kunt u meer lezen elders in dit kwartaalbericht. Ook binnen ACTIAM zijn we het afgelopen jaar veel bezig geweest met het thema klimaat. We gingen een samenwerking aan met FSC, ondertekenden de Montréal Carbon Pledge en publiceerden de CO 2 -voetafdruk van een aantal fondsen, maakten ESG-kwartaalrapportages over klimaat en sloten ons aan als partner van het Climate Bonds Initiative. Verder schreven we artikelen en columns, organiseerden een ronde-tafel over boren in Alaska en spraken op veel verschillende evenementen over green bonds, klimaat en natuurlijk kapitaal. En we zijn nog niet klaar! In 2016 is klimaat opnieuw een centraal thema voor ACTIAM. Daarbij hebben we onszelf tot doel gesteld om de CO 2 -uitstoot van onze beleggingen met 25% verminderd te hebben in Om dat te bereiken zullen we alle middelen inzetten waarover we beschikken. Zo gaan we meer gericht investeren in green bonds, gaan we ons energie-transitiebeleid aanscherpen, ons engagementprogramma op het thema klimaat verzwaren (waar we nu al een traject hebben samen met FSC en een traject gericht op de auto-industrie) en gaan we de opbrengst van onze inspanningen meten. Sowieso is het meetbaar en inzichtelijk maken van de niet-financiële opbrengst van verantwoord investeren een niet te stoppen trend. En dit zal verder gaan dan CO 2 -uitstoot alleen. Ook water, land, afval en de circulaire economie (hergebruik) zijn onderwerpen waaraan een getal of cijfer kan komen te hangen. En dit is een goede ontwikkeling. Het maakt de sociale opbrengst van verantwoord beleggen inzichtelijk. De stap daarna zal zijn dat bedrijven en beleggers op financieel én sociaal rendement kunnen optimaliseren. Een aardig voorbeeld is Tata Steel. Het staalbedrijf meent recht te hebben op een groter deel van de gratis uit te stoten hoeveelheid CO 2. De reden? Dat ze zo duurzaam zijn. Althans voor een staalbedrijf. En daarvoor willen ze beloond worden. Zelfs de DNB maakt zich zorgen over de sneltreinvaart waarmee de uitstoot van broeikasgassen moet worden teruggebracht om aan het 2 graden scenario te voldoen. De kans is namelijk reëel dat recent (of nog niet) geopende kolencentrales de gedane investering niet waard blijken te zijn. Een aantal spelers uit de financiële sector hebben dermate grote leningen uitstaan aan deze kolenbedrijven, dat ze in zwaar weer zullen komen wanneer de leningen niet worden afbetaald. Kortom, het integreren van financiële risico s die gepaard gaan met verantwoorde thema s is nog nooit zo van belang geweest. Steeds meer beleggers zijn zich hier van bewust, waardoor het begrip ESG-integratie is ontstaan. Het structureel en systematisch meenemen van ESG-informatie in alle stappen van het beleggingsproces. Meten van sociale impact, ESG-integratie, CO 2 -reductie en green bonds zijn de verantwoorde trends die 2016 en daarna de agenda zullen beheersen. Meer hierover vertellen we graag in het eerste kwartaalbericht over Dennis van der Putten Hoofd ESG-Research

4 2. Het jaar van de klimaattop 2015 was het jaar van de klimaattop. Van de beloften, de initiatieven en de doelstellingen. Niet alleen bij overheden en de Verenigde Naties, ook bij bedrijven en financiële instellingen. Na jaren van onderhandelingen vormde de klimaattop COP 21 (Conference Of the Parties) de start van wat de opvolger van het Kyoto Protocol moet zijn. Twee weken lang onderhandelden de verschillende partijen over een slottekst, die uiteindelijk op 12 december werd opgesteld. In dit Paris Agreement is opgenomen dat de gemiddelde temperatuur op aarde niet meer dan 2 C hoger mag zijn dan het pre-industriële niveau (rond het jaar 1750): de algemeen aangenomen grens om extreme gevolgen van klimaatverandering te voorkomen. Klimaattop in cijfers De klimaattop was een grote gebeurtenis waar veel partijen lang naar uitkeken. Dat bleek ook wel uit de hoeveelheid media-aandacht die aan de top werd gegeven. Een aantal feiten en cijfers op een rij: 1,5 de gemiddelde temperatuurstijging waar met het klimaatakkoord naar wordt gestreefd: The 1,5 degree Celcius limit is a significantly safer defense line against the worst impacts of a changing climate, aldus het persbericht van de UNFCCC. 2 het aantal graden temperatuurstijging dat door de deelnemers van de klimaattop is opgelegd als limiet om extreme gevolgen van klimaatverandering te voorkomen. 3 het aantal graden dat de gemiddelde temperatuur zal oplopen als alleen de plannen die de landen voorafgaand aan de klimaattop inleverden worden uitgevoerd. Daarbij gaat het om de plannen zoals opgeschreven in de INDCs: Intended Nationally Determined Contributions. 17 het aantal Sustainable Development Goals die de Verenigde Naties in 2015 opstelden en waar de doelstellingen tegen klimaatverandering onderdeel van zijn. 55 het aantal landen en het percentage van de wereldwijde CO 2 -uitstoot dat nodig is om het akkoord in werking te laten treden: minimaal 55 landen moeten het verdrag ratificeren en de landen moeten minimaal 55% van de wereldwijde CO 2 -uitstoot vertegenwoordigen. 117 het aantal aanmeldingen voor de Montréal Carbon Pledge tot dusver. Ondertekening van de Pledge houdt in dat men belooft de CO 2 -voetafdruk van beleggingen te meten en jaarlijks te publiceren. Ook ACTIAM ondertekende de Montréal Carbon Pledge. 147 het aantal wereldleiders dat op de klimaattop aanwezig was, waaronder de Amerikaanse President Obama, de Russische President Poetin en het Chinese staatshoofd Xi Jinping. Er waren 196 partijen (195 individuele landen en de EU) aanwezig. >1000 het aantal niet-statelijke partijen die de Paris Pledge for Action ondertekenden: een belofte om bij te dragen aan de doelstellingen van het klimaatakkoord. Ook ACTIAM en Zwitserleven ondertekenden de Paris Pledge for Action.

5 Hoe nu verder? Het verdrag treedt in werking wanneer voldoende landen het geratificeerd hebben. Dit kunnen zij doen tussen 22 april 2016 en 21 april Vervolgens zijn de afspraken vanaf 2020 van kracht. Dat is namelijk het jaar waarin de eerdere afspraken, zoals opgesteld in het Kyoto protocol, aflopen. Maar er is nog genoeg te doen. De individuele plannen die landen inleverden en het plan dat de EUlidstaten gezamenlijk inleverden, zijn niet voldoende om de doelstellingen te behalen. Daarnaast is veel geld nodig om alle benodigde acties, zoals een overgang van fossiele naar hernieuwbare brandstoffen, te realiseren. Daarom is het belangrijk dat ook het bedrijfsleven en de financiële sector meedoen en dat de plannen worden bijgesteld als dat nodig is. Om dat laatste te bereiken, spraken de landen af elke vijf jaar bijeen te komen en de voortgang te bespreken. Wat is dan de rol van de financiële sector? Als belegger kun je beleggen in bedrijven, landen en supranationale instellingen die met hun activiteiten CO 2 uitstoten. CO 2 koolstofdioxide - is een broeikasgas dat de aarde warm houdt. Door menselijke activiteiten komen er nu teveel CO 2 en andere broeikasgassen in de atmosfeer, wat leidt tot een versterkt broeikaseffect: de aarde houdt meer warmte vast en de gemiddelde temperatuur stijgt. Deze temperatuurstijging heeft allerlei gevolgen, zoals droogte, extremer weer, smeltende ijskappen en als gevolg daarvan stijgende zeeniveaus. Kortom: klimaatverandering. Financiële instellingen kunnen bijdragen door in hun beleggingen rekening te houden met deze risico s. In de aanloop naar de klimaattop in Parijs ondertekende ACTIAM daarom de Montréal Carbon Pledge. Hiermee beloofden we voor 1 december 2015 de CO 2 -uitstoot van in ieder geval een deel van de beleggingen te meten én te publiceren. De eerste resultaten zijn in Tabel 1 te vinden en op onze website. Vanaf nu zal ACTIAM minimaal jaarlijks rapporteren over deze CO 2 -voetafdruk. Daarnaast ondertekende ACTIAM de Paris Pledge for Action, een onderschrijving van de ambities van het klimaatakkoord en de belofte om zelf bij te dragen aan de uitvoering ervan. We zullen dus in samenwerking met onze partners werken aan het verder omlaag brengen van de CO 2 -uitstoot van de vermogenstitels in de beleggingsportefeuilles. CO 2 -uitstoot fondsen Uitstoot fonds Uitstoot benchmark Verschil (%) RZL Euro Aandelenfonds ,20% SNS Euro Aandelenfonds ,78% RZL Nederland Aandelenfonds ,34% SNS Nederland Aandelenfonds ,14% Tabel 1: CO 2 -uitstoot beleggingsfondsen

6 Figuur 1: CO 2 -uitstoot van door ACTIAM beheerde beleggingsfondsen Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Q4 2015

7 3. Uitsluitingen en engagement 3.1 Nieuwe uitsluitingen Alle organisaties waarin we beleggen worden onderzocht op milieu-, sociaal en bestuurlijk gebied. De beoordelingscriteria voor deze onderwerpen staan in onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Deze hebben betrekking op mensenrechten, fundamentele arbeidsrechten, corruptie, milieuvervuiling, wapens en productintegriteit. De Fundamentele Beleggingsbeginselen komen voort uit internationale verdragen, overeenkomsten en best practices en zijn te vinden op onze website. Figuur 2 geeft een overzicht weer van de huidige uitsluitingen per onderwerp. Het onderzoeken van bedrijven leidde in het vierde kwartaal tot één nieuwe uitsluiting. In verband met mogelijke koersgevoeligheid kan deze beslissing pas openbaar gemaakt worden wanneer alle posities zijn verkocht. Huidige uitsluitingen Voor een volledig overzicht van de bedrijven die per 31 december 2015 uitgesloten zijn van het beleggingsuniversum verwijzen we u naar Sectie 8.1 van de Appendix. Figuur 2: uitsluitingen gesorteerd naar onderwerp. Sommige bedrijven zijn om meerdere redenen uitgesloten, daarom is het totaal van deze tabel hoger dan het totaal aantal uitsluitingen. Uitsluitingen gesorteerd naar onderwerp per Klant- en productintegriteit 1 Fundamentele arbeidsrechten 3 Mensenrechten 5 Milieuvervuiling 12 (Controversiële) wapens Engagementoverzicht ACTIAM gelooft dat impact gecreëerd kan worden door gedragsverandering. Door middel van actief aandeelhouderschap kunnen we gedragsverandering bij bedrijven stimuleren. Bijvoorbeeld door te stemmen op aandeelhoudersvergaderingen. Maar ook en vooral door het gesprek aan te gaan met bedrijven en ze te laten weten welke verbeteringen we graag willen zien. Dit noemen we engagement. We spreken met het management of de directie van een bedrijf. Als een bedrijf te maken heeft gehad met controversiële activiteiten achterhalen we de oorzaak daarvan en laten we het bedrijf weten wat het moet verbeteren om aan ons beleid te voldoen. Maar we gaan ook proactief het gesprek aan met bedrijven waarvan we vinden dat ze punten te verbeteren hebben, zodat controverses voorkomen kunnen worden. Onderstaande figuren geven informatie over de engagements die wij zelf met bedrijven voeren. Als we denken dat dat effectiever is, gaan we samen met andere investeerders het gesprek aan met

8 een bedrijf. Die zogenaamde collectieve engagements zijn nog niet in deze overzichten opgenomen. Momenteel zijn we bezig om deze collectieve engagements op dezelfde manier te meten als de individuele engagements, zodat deze ook in de overzichten opgenomen kunnen worden. Figuur 3 en 4 geven weer hoe onze engagement-activiteiten verdeeld zijn, naar regio en sector. Figuur 3: Engagements naar regio Figuur 4: Engagements naar sector 5% (1) 9% (2) 18% (4) 37% (8) 27% (6) 77% (17) 18% (4) 9% (2) Europa Noord-Amerika Azië en Oceanië Mijnbouw Olie & Gas Voeding Kapitaalgoederen Overig Natuurlijk kijken we naar het verloop van die dialoog. We beoordelen het succes van onze inspanningen op twee onderdelen. Onder de kwaliteit in het algemeen valt de relatie met het bedrijf: stelt het zich voldoende open op en is het bereid om in gesprek te gaan met de aandeelhouders? Het onderdeel voortgang gaat over de werkelijke stappen die door het bedrijf zijn gezet tussen het bespreekbaar maken van onze zorgen en het maken van concrete verbeteringen in beleid en gedrag. Deze informatie wordt weergegeven in figuur 5 en figuur 6.

9 Figuur 5: Verdeling engagements naar kwaliteit Goed Gemiddeld Slecht Figuur 6: Verdeling engagements naar voortgang Mijlpaal 0 Mijlpaal 1 Mijlpaal 2 Mijlpaal 3 Mijlpaal 4 Mijlpaal

10 4. Engagements Evenementen en initiatieven Zoals in hoofdstuk 2 aangegeven ondertekende ACTIAM zowel de Montréal Carbon Pledge als de Paris Pledge for Action. Beide zijn initiatieven gericht op de financiële sector en klimaatverandering. Een derde initiatief waar ACTIAM zich bij aansloot is het Platform Carbon Accounting Financials (PCAF). Het PCAF is opgericht door Nederlandse financiële instellingen en heeft als doel een standaardmethode te ontwikkelen voor het meten van de CO 2 -uitstoot van investeringen. Dit maakt de metingen betrouwbaarder en beter te vergelijken. Het PCAF werd op 28 november gepresenteerd aan staatssecretaris Sharon Dijksma tijdens een rit in de klimaattrein op weg naar Parijs. In Parijs sprak ACTIAM op drie evenementen op het gebied van klimaat. Op vrijdag 4 december vonden twee van deze bijeenkomsten plaats: een over het meten van de CO 2 -uitstoot van investeringen en een van de Green Bond Principles, waar ACTIAM in het uitvoerend comité zit. De derde presentatie was onderdeel van de Sustainability Bonds Conference van Crédit Agricole en vond plaats op 7 december. Deze bijeenkomst ging specifiek over green bonds groene obligaties - en hoe deze obligaties kunnen bijdragen aan de transitie naar een koolstofarme economie. Engagements ACTIAM voert een groot aantal engagements op het gebied van klimaatverandering. Dat gebeurt op grofweg drie manieren: individueel, waarbij we één-op-één gesprekken voeren met bedrijven; in directe samenwerking met andere partijen; of via een (internationaal) initiatief van bijvoorbeeld de Principles for Responsible Investment. In het vierde kwartaal werkte ACTIAM aan twee engagementtrajecten die samen met andere partijen zijn opgezet. Gestart werd met de engagements die voortkomen uit de samenwerking met FSC Nederland. Er werd contact opgenomen met 27 partijen waarvoor ACTIAM en FSC de inkoop van gecertificeerd hout relevant achten. In Figuur 7 en 8 wordt weergegeven hoe de verdeling van die partijen eruit ziet. We vinden het belangrijk dat partijen criteria voor duurzaam hout en bosbeheer opnemen in hun inkoopbeleid. In deze eerste fase ging het erom verder te specificeren voor welke partijen de inkoop van gecertificeerd hout materieel is. We vroegen de bedrijven daarom hoeveel tropisch hout zij inkochten in 2014 dat was gecertificeerd volgens FSC- of soortgelijke standaarden, hoeveel procent dit uitmaakte van het totaal ingekochte tropisch hout en hoeveel hout in kubieke meters werd ingekocht in Op basis van de gegevens die we ontvingen gaan we begin 2016 verder met de tweede stap. Hierbij zullen we met de partijen in gesprek gaan over het gebruik van doelstellingen en de manier en managementsystemen die gebruikt worden om die doelstellingen te bereiken. Figuur 7: Verdeling naar regio's Figuur 8: Verdeling naar sectoren 26% 18% 30% 18% 56% 30% Europa Pacific (Azië en Oceanië) Noord- Amerika 22% Engineering Building products Homebuilders Retailing

11 Het tweede engagementtraject was gericht op autoproducenten en hun CO 2 -uitstoot. Het ging daarbij niet alleen om de CO 2 -uitstoot bij de productie van die auto s, maar ook om de CO 2 -uitstoot van de auto s tijdens het gebruik. Een van de partijen die we in augustus selecteerden en contact mee opnamen was Volkswagen van het gehele beleggingsuniversum. Daarna kwamen de gepleegde fraudes met de emissiecijfers aan het licht. Omdat het doel van ACTIAM uiteindelijk gedragsverandering is, is Volkswagen niet direct uitgesloten. Er valt veel te verbeteren door het bedrijf en omdat er zoveel publieke aandacht voor het schandaal was, schat ACTIAM de kans op herhaling klein in. Daarom wordt in eerste instantie ingezet op engagement, waarbij de nadruk ligt op verbetering van de corporate governance, het bestuur van het bedrijf. In november had ACTIAM het eerste gesprek met Volkswagen, waarbij de zorgen en wensen op het gebied van corporate governance besproken werden. Een ander succes dat behaald werd in het vierde kwartaal was op het gebied van water. Water speelt een belangrijke rol in het klimaat en is één van de thema s waar ACTIAM zich in 2016 op zal richten. We sloten ons daarom aan bij een groep van 60 internationale beleggers, waarbij verschillende bedrijven in de voedsel- en drankensector werden aangesproken. We vroegen deze bedrijven openbaar te maken hoe zij waterrisico s managen en analyseren. Daarbij kan gedacht worden aan risico s op droogte en zoetwatertekorten en hoe die invloed kunnen hebben op de bedrijfsvoering. Zeker voor de voedsel- en drankensector is dit relevant, omdat deze sector erg afhankelijk is van agriproductie, waarvoor veel water nodig is. In totaal werden 15 bedrijven benaderd. Zeven hiervan reageerden met de belofte om openbaar te maken hoe zij waterrisico s analyseren en beheersen. Dit zullen zij doen met de vragenlijsten van CDP Water. Deze vragenlijsten zijn voor beleggers erg relevant, omdat deze een vergelijking tussen bedrijven mogelijk maakt en informatie op een consistente manier verzamelt. Vijf bedrijven gaven aan dit onderwerp op korte termijn te bespreken in de bestuursvergadering. Klik hier voor meer informatie over dit initiatief.

12 5. Publicaties en evenementen 5.1 Publicaties Het ESG Research team ACTIAM heeft in het vierde kwartaal van 2015 de onderstaande artikelen gepubliceerd: Maand Auteur Medium Titel (link) Oktober Frederik Lubbersen e.a. VBA Journaal Verslag VBA-VBDO bijeenkomst 24 juni 2015 November December Erik Jan van Bergen e.a. Financieel Dagblad Interview met Maxime Houtwereld Molenaar en Dennis van der Putten Bas Wetzelaer, Manuel GlobalCapital Adamini en Sean Kidney Dennis van der Putten Fondsnieuws.nl Interview met Dennis Ignites Europe van der Putten Beleggen met oog op de lange termijn is veel beter Veel raakvlakken met FSC Green bond market must be a broad church Beleg in wapens! Investors put pressure on firms over SRI 5.2 Publieke optredens Het ESG Research team van ACTIAM heeft in het vierde kwartaal van 2015 in een actieve rol aan de onderstaande evenementen deelgenomen: Maand Deelnemer Organisatie Evenement & locatie (link) November Kristel CDP CDP France & Verhoef Benelux report launch & Climate leadership awards 2015 December Erik Jan van Bergen Erik Jan van Bergen Maxime Molenaar Kristel Verhoef Green Bond Principles PCAF Crédit Agricole Ministeries van Economische Zaken, Infrastructuur en Milieu en Buitenlandse Zaken Bijeenkomst tijdens de klimaattop Bijeenkomst tijdens de klimaattop 6 th Sustainability Bonds Conference Werkconferentie Natuurlijk Kapitaal Vorm Onderwerp Rondetafelgesprek Waterrisico in beleggingsbeslissingen Presentatie Presentatie Presentatie Panelgesprek Groene obligaties Meten van CO2-afdruk Groene obligaties Natuurlijk kapitaal en beleggen

13 6. Stemmen 6.1 Stemtabel jaaroverzicht 2015 Stemoverzicht YTD 2015 Q1 Q2 Q3 Q4 YTD Aantal vergaderingen waar is gestemd Stemmen voor het bestuur Stemmen tegen het bestuur Totaal aantal voorstellen Stemmen voor Stemmen tegen Stemonthoudingen Totaal aantal bestuursvoorstellen Stemmen voor Stemmen tegen Stemonthoudingen Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen Stemmen voor Stemmen tegen Stemonthoudingen

14 6.1 Stemmen: voorbeelden en ontwikkelingen In het vierde kwartaal van het jaar is het meestal wat rustiger op het gebied van aandeelhoudersvergaderingen (AVA s), met uitzondering van Australië. Toch waren er dit kwartaal opvallende Europese voorbeelden op het gebied van bedrijfsethiek. Bedrijfsethiek: omgaan met een uitdagendere wereldwijde regelgeving Bedrijfsethiek bleek een belangrijk onderwerp en een uitdaging in 2015: er waren meerdere opvallende zaken die een grote impact hadden op de reputatie en koers van de betreffende bedrijven. In oktober 2015 moest de Amerikaanse farmaceut Bristol-Myers Squibb bijvoorbeeld 14 miljoen dollar aan boetes betalen aan nationale autoriteiten. Het bedrijf was hiertoe veroordeeld na beschuldigingen van ongepaste betalingen aan Chinese ziekenhuismedewerkers om de verkoop van medicijnen in dat land omhoog te brengen. Ook bij andere grote bedrijven speelden bedrijfsethische kwesties. SBM Offshore NV, EGM 4 november 2015 De onderzoeken naar een grootschalig corruptieschandaal bij het Braziliaanse Petrobras hebben effect op alle toeleveranciers, zo bleek bij het Nederlandse SMB Offshore. Het bedrijf belandde op een lijst van toeleveranciers die door Petrobas uitgesloten zijn bij nieuwe projecten. SBM Offshore verklaarde dat het niet op de lijst staat als gevolg van illegale activiteiten, maar door een overijverige houding van Petrobras in relatie tot oude contracten. De Braziliaanse autoriteiten hebben sindsdien aangegeven dat SMB Offshore bij toekomstige opdrachten in overweging zal worden genomen als toeleverancier. Deze ontwikkelingen namen we in overweging toen we, samen met 95% van de aandeelhouders, de herverkiezing van de CEO in november 2015 steunden. De toegenomen nauwkeurigheid en strengheid bij bedrijfsethische controverses betekent dat zelfs bedrijven die zich verantwoordelijk gedragen last kunnen hebben van grootschalige schandalen in de sector. Volkswagen AG, EGM 9 november 2015 (geannuleerd) Een ander recent én bekend voorbeeld van een controverse op het gebied van bedrijfsethiek vond plaats bij Volkswagen. Het bedrijf leidde de wereld om de tuin door illegale software in hun auto s te installeren en daarmee de Amerikaanse standaarden voor de uitstoot van vervuilende stoffen van auto s te omzeilen. Dit leidde tot verontwaardiging in de sector en de media, een val in de prijs van het aandeel en het aftreden van verschillende werknemers, waaronder de CEO. Het schandaal legde zwakke punten op het gebied van milieustandaarden, cultuur en toezicht bloot. Volkswagen is terughoudend geweest in het contact met investeerders. De Extraordinary General Meeting waarop een nieuwe bestuursvoorzitter gekozen moest worden, werd afgelast. Het bedrijf gaf aan dat het zich niet voorbereid genoeg voelde om mogelijke vragen van investeerders goed te beantwoorden. De voorzitter, de heer Pötsch, werd in plaats daarvan door de rechtbank benoemd. De benoeming is controversieel, omdat Pötsch ook lid van de Raad van Bestuur was toen het schandaal aan het licht kwam. De manier waarop hij zijn huidige positie verkreeg, droeg weinig bij aan het wegnemen van het wantrouwen bij investeerders. ACTIAM startte kort voordat de schandalen aan het licht kwamen een engagementtraject op met autoproducenten op het gebied van CO 2 -uitstoot. Ook Volkswagen zat bij de groep bedrijven die we aanspraken. In reactie op de gepleegde fraude wordt het engagement met het bedrijf verder aangescherpt. 7. Het Europese Best-in-Class product Voor het Europese Best-in-Class product wordt elk bedrijf langs de duurzame meetlat gelegd. Daarbij selecteren wij alleen de meest toonaangevende bedrijven op milieu-, sociaal- en bestuursvlak ( Best-in-Class ). Dit doen we met sectoronderzoeken: we maken per sector een rangorde van de bedrijven. Alleen de beste 40% van de in Europa genoteerde bedrijven in die sector

15 komen in aanmerking als mogelijke belegging. Best-in-Class wordt door Reaal in haar beleggingsverzekeringen gehanteerd voor alle actief beheerde Europese aandelen. Deze rangorde komt tot stand door meer dan 100 indicatoren voor duurzaam ondernemerschap te wegen. Zo onderzoeken we of bedrijven audits laten uitvoeren. Dit interne onderzoek door externe partijen is belangrijk om te signaleren of een bedrijf werkt overeenkomstig de eigen gedragsregels. Daarnaast wordt meegewogen of bedrijven over een klokkenluidersregeling beschikken die werknemers in staat stelt om mogelijke misstanden anoniem te melden. Verder achterhalen we of bedrijven zichzelf Key Performance Indicators (KPI s) opleggen. Met deze manier om bedrijfsdoelen te meten kan de ontwikkeling van het bedrijf als geheel gevolgd worden. Zo kunnen energie efficiency trends worden vergeleken met die van de concurrentie. Op sociaal terrein gaat onze aandacht onder andere uit naar personeelsverloop en hoe bedrijven diversiteit op de werkvloer bevorderen. Het onderzoek geeft bovendien inzicht in doorbraaktechnologieën om CO2-reductie te behalen. Zo kunnen we binnen elke sector de innovatieve koplopers onderscheiden van de conservatieve achterblijvers. In het vierde kwartaal van 2015 onderzocht ACTIAM de Europese bedrijven in de volgende vier sectoren: Papierproducten en verpakkingen Machines, bouw en constructie Metaalproductie en mijnbouw De analyse van deze sectoren leidde afgelopen kwartaal tot de volgende wijzigingen: SECTOR AANDEEL VORIGE STATUS NU UPM-Kymene Afgekeurd Toegelaten Papierproducten en verpakkingen Holmen Afgekeurd Toegelaten GEA Group Goedgekeurd Verwijderd Machines, bouw en constructie Volvo AB Goedgekeurd Verwijderd Metso Afgekeurd Toegelaten MAN Afgekeurd Toegelaten Metaalproductie en mijnbouw BHP Biliton Goedgekeurd Verwijderd Antofagasta Afgekeurd Toegelaten Alle drie de onderzochte sectoren zijn relevante sectoren voor klimaatverandering. In de papier- en verpakkingssector is bijvoorbeeld ontbossing door leveranciers een uitdaging, terwijl CO 2 -uitstoot en energiegebruik bij de kapitaalgoederen- en mijnbouwsector een grote rol spelen. Dit kwartaal namen we de sector kapitaalgoederen (machines, bouw en constructie) onder de loep. De kapitaalgoederensector is erg divers. Over het algemeen gaat het om de productie van kostbaar fysiek materiaal, zoals industriële machines of vrachtwagens. Ook bedrijven die actief zijn in ontwerp, constructie en beheer van infrastructuur en grote bouwwerken, behoren tot deze sector. Toch spelen er vaak overeenkomende uitdagingen op milieu-, sociaal en bestuurlijk gebied.

16 Voorbeelden hiervan zijn de duurzaamheid en veiligheid van de geproduceerde goederen, het ketenbeleid, omkoping en corruptie en het hebben van een veilige werkomgeving. Bij de duurzaamheid van een product gaat het niet alleen om de manier waarop het product gemaakt wordt, maar ook hoe belastend het gebruik van het product voor het milieu is. Gaat een machine bijvoorbeeld efficiënt om met energie? Maar ook: hoeveel brandstof verbruikt de vrachtwagen? Om deze impact te meten kunnen bedrijven gebruik maken van een zogenaamde Life Cycle Assessment (LCA). Gekeken wordt naar de impact van een product gedurende de hele levensloop: van het winnen van de grondstoffen die nodig zijn, de productie, het transport, het gebruik tot de manier waarop het afval verwerkt wordt. Een erg belangrijk aspect dus, als het gaat om klimaatvriendelijkheid. In totaal onderzocht ACTIAM 28 bedrijven in de sector kapitaalgoederen. Hierbij keken we naar verschillende punten, zoals het aantal ongevallen in fabrieken en op bouwlocaties, de duurzaamheid van het inkoopbeleid en de mate waarin met het milieu rekening wordt gehouden bij het ontwerpen van nieuwe producten. Het onderzoek leidde tot de selectie van 14 bedrijven in het universum, waarbij CNH Industrial N.V., SKF AB en Atlas Copco Group de top 3 uitmaken. AB Volvo werd verwijderd uit het universum. Het bedrijf verbeterde het duurzame gedrag minder snel dan vergelijkbare bedrijven en scoorde daardoor niet hoog genoeg om zich in de top 40% te handhaven. Ook GEA Group komt niet meer voor in de selectie. Het bedrijf voerde verbeteringen door op bestuurlijk gebied, maar blijft op klimaat-gerelateerde onderwerpen achter. Er is bijvoorbeeld geen sterk en bedrijfsbreed beleid voor energie-efficiëntie en het bedrijf publiceert geen kwantitatieve data op dit onderwerp. Voor ACTIAM een belangrijk punt, omdat deze informatie gebruikt kan worden voor het meten van de impact op de beleggingsportefeuilles. Hierover voeren we gesprekken met het bedrijf. 7.1 Positieve selectie Twee van de 14 geselecteerde bedrijven in de sector kapitaalgoederen zijn in het belegbare universum opgenomen door middel van positieve selectie. Positieve selectie is van toepassing op bedrijven die in eerste instantie buiten de top 40% vallen, maar die wel op een duurzame manier te werk gaan. Bijvoorbeeld omdat ze koploper zijn op het gebied van hernieuwbare energie, gezondheid of slim grondstoffengebruik. Het kan voorkomen dat deze bedrijven niet in de top 40% terecht komen omdat ze nog het een en ander te verbeteren hebben op het gebied van rapportage, doelstellingen maken of soortgelijke uitdagingen. ACTIAM selecteert deze bedrijven tóch, vanwege hun duurzame karakter. Tegelijkertijd gaan we met die bedrijven in gesprek, met als doel om de verbeterpunten aan te kaarten en op te pakken. We willen (gedrags)verandering stimuleren en

17 ervoor zorgen dat die bedrijven genoeg verbeteren om de volgende keer wel in de top 40% te komen. Binnen de sector kapitaalgoederen voeren we gesprekken met Wärtsilä en OC Oerlikon. Wärtsilä is uitgekozen voor positieve selectie in verband met de zuinige scheepvaartmotoren die het bedrijf produceert. Omdat de scheepvaartsector buiten de klimaatafspraken zoals gemaakt in december vallen, is dit een interessante sector om energie-efficiëntie te benadrukken. Er valt namelijk nog veel te winnen op dit gebied. De gesprekken met Wärtsilä moeten nog worden gestart. Het doel is om met dit bedrijf het milieumanagement en het leveranciersbeleid te bespreken. ACTIAM koos bij positieve selectie voor OC Oertikon omdat het bedrijf nano-technologieën en coatings (beschermende laagjes) maakt die gebruikt kunnen worden in bijvoorbeeld automotoren. Deze laagjes zorgen ervoor dat de onderdelen minder snel slijten en dus langer meegaan. Daarnaast verminderen ze het brandstofgebruik en de uitstoot van schadelijke stoffen. Het bedrijf richt zich hierbij vooral op de markt voor energiezuinige LED-verlichting, energieopslag en zonne-energie. De gesprekken met OC Oerlikon zijn gestart, waarbij we ons richten op het personeelsbeleid en een veilige werkomgeving, het opstellen van een MVO-rapport en het opstellen van absolute reductiedoelstellingen voor de CO 2 -uitstoot. 8. Appendix 8.1 Huidige uitsluitingen (bedrijven) Bedrijf Sector Regio Reden Aerojet Rocketdyne Holdings* (voorheen GenCorp Inc) Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Aeroteh SA* Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Airbus Group N.V. (EADS) Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Alpha Natural Resources Inc* Energie Amerika Milieuvervuiling

18 Arch Coal Inc* Energie Amerika Milieuvervuiling Aryt Industries Ltd* Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Ashot Ashkelon Industries Ltd* Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Babcock & Wilcox Co/The* Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Babcock International Group PLC Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens BAE Systems PLC Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Barrick Gold Corp Materials Amerika Milieuvervuiling Boeing Co/The Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Bridgestone Corp Autoproducenten Pacific Fundamentele arbeidsrechten Compagnie Financière Consumentengoederen Richemont SA en kleding Europa Wapens CONSOL Energy Inc Energie Amerika Milieuvervuiling Daicel Corporation Chemicaliën Pacific Wapens Dassault Aviation SA* Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Dick s Sporting Goods Inc Retail Amerika Wapens DTE Energy Co Energie Amerika Milieuvervuiling Finmeccanica SpA Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Fluor Corp Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Freeport-McMoRan Copper & Gold Inc Mijnbouw Amerika Milieuvervuiling, mensenrechten Commerciële en G4S PLC professionele diensten Europa Mensenrechten Gazprom OAO Energie Europa Milieuvervuiling General Dynamics Corp Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Hanwha Corp* Mijnbouw Pacific Controversiële wapens Technologische apparatuur en Harris Corporation middelen Amerika Controversiële wapens Honeywell International Inc Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Jacobs Engineering Group Inc Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Larsen & Toubro Ltd* Kapitaalgoederen Pacific Controversiële wapens Lockheed Martin Corp Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens MDU Resources Group Inc Energie Amerika Milieuvervuiling Motovilikha Plants JSC* Kapitaalgoederen Rusland Controversiële wapens NiSource Inc Energie Amerika Milieuvervuiling Norinco International Cooperation Ltd* Kapitaalgoederen Pacific Controversiële wapens Bedrijf Sector Regio Reden Northrop Grumman Corp Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Orbital ATK Inc* (voorheen Alliant Techsystems) Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Petróleos Mexicanos (Pemex) Olie en gas Amerika Arbeidsrechten Polska Grupa Energetyczna SA* Nutsbedrijven Europa Milieuvervuiling Poongsan Corp* Mijnbouw Pacific Controversiële wapens Raytheon Co Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Rheinmetall AG* Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Rio Tinto PLC Mijnbouw Europa Controversiële wapens

19 Rolls-Royce Group PLC Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Safran SA Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Zakelijke Serco Group PLC dienstverlening Europa Controversiële wapens Splav SRPA* Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens ST Engineering (Singapore Technologies) Kapitaalgoederen Pacific Controversiële wapens TEPCO (Tokyo Electric Power Co Inc) Elektriciteit, water en gas Pacific Mensenrechten Textron Inc Kapitaalgoederen Amerika Controversiële wapens Thales SA Kapitaalgoederen Europa Controversiële wapens Consumentengoederen The Kroger en kleding Amerika Wapens Vedanta Resources PLC Mijnbouw Europa Mensenrechten, milieuvervuiling Fundamentele arbeidsrechten, Wal-Mart Stores Inc Detailhandel Amerika wapens 8.2 Huidige uitsluitingen (staatsobligaties)* Land Overtreden principe China Controversiële wapens Finland Controversiële wapens Griekenland Controversiële wapens Mexico Mensenrechten Polen Controversiële wapens Zuid Korea Controversiële wapens Turkije Controversiële wapens Verenigde Staten Controversiële wapens * Naast deze uitsluitingen om ESG-redenen bestaan er verschillende internationale sanctielijsten.