Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q3 2013

Transcriptie

1 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q3 2013

2 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES Uitsluitingen Update Engagement Overzicht Stemmen Publicaties en Evenementen Het Europese Best-in-Class Product APPENDIX Huidige Uitsluitingen

3 1. INTRODUCTIE Met plezier presenteren wij de derde kwartaalrapportage van Naast de trends rondom onderzoek, stemmen en engagement lichten we er graag enkele zaken uit. Dat zijn onze eerste grote internationale beleggerscampagne, het onderzoek van de Eerlijke Verzekeringswijzer en onze publiciteit op het populaire beleggersforum IEX.nl. Onze eerste grote internationale beleggerscampagne Samen met bevriende beleggers in het buitenland wilde SNS Asset Management (SNS AM) in de Verenigde Staten en Canada aandringen op een rapportageplicht voor de grondstoffensector. We wisten meer dan 30 partijen met een gezamenlijk vermogen van bijna EUR 6 biljoen voor ons idee te winnen. Samen stuurden we een open brief aan de Amerikaanse beurswaakhond SEC en het Canadese ministerie voor de grondstoffensector. Meer informatie over dit onderwerp leest u in het gedeelte over Engagement in deze rapportage en ook op de website van SNS REAAL. Onderzoek van de Eerlijke Verzekeringswijzer De maatschappelijke organisaties Oxfam Novib, Amnesty International, Milieudefensie, FNV, Dierenbescherming en IKV Pax Christi hebben in navolging van de Eerlijke Bankwijzer een Eerlijke Verzekeringswijzer (EVW) opgezet. Daarmee willen ze laten zien of en hoe verzekeringsmaatschappijen via hun beleggingen bijdragen aan een sociaal rechtvaardige en duurzame wereld. SNS REAAL scoort, op de sector bosbouw na, matig op de verschillende thema s en sectoren. Op het onderdeel vermogensbeheer scoort SNS REAAL een 7 uit 10, samen met twee andere partijen de hoogste score van alle verzekeraars. We herkennen ons in zeer beperkte mate in de slechte scores op thema s en sectoren. Sommige onderwerpen zoals bijvoorbeeld dierenwelzijn en visserij - hoe belangrijk op zichzelf ook - zijn voor onze beleggingen minder relevant. Ze vormen maar een klein onderdeel van ons beleggingsuniversum. We kunnen het ons niet veroorloven om daar omvangrijke capaciteit voor onderzoek en beleid op in te zetten. De EVW houdt met deze afwegingen geen rekening. Daar waar voor onze beleggingen wel van betekenis, beschikt SNS AM al over robuust beleid. Een rapport als dit laat zien wat wij op milieu-, sociaal en bestuurlijk gebied ondernemen. Toch hebben wij de kritiek van de EVW ter harte genomen en zullen we ons beleid in de komende maanden op sommige punten verder aanscherpen. Onze publiciteit op het populaire beleggersforum IEX.nl Sinds enkele maanden mag SNS AM opiniestukken verzorgen op de goed bezochte beleggersnieuwspagina IEX.nl. Op het moment van schrijven zijn we bezig met alweer onze zevende column. Het laatste bericht werd door meer dan unieke bezoekers gelezen. IEX geeft aan dat we hiermee tot de goed gelezen columns behoren. We zijn vereerd dat we het thema verantwoord beleggen met succes onder de aandacht van de consument mogen brengen. Op de volgende bladzijden leest u meer over onze inspanningen in het derde kwartaal. Het laat zien hoe we als verantwoorde belegger het verschil kunnen maken. Veel leesplezier, Manuel Adamini Hoofd Verantwoord Beleggen SNS Asset Management 3

4 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES 2.1. Uitsluitingen Update Alle organisaties waarin we kunnen beleggen, worden voortdurend door ons doorgelicht op goed ondernemingsbestuur en sociale, ethische en milieukwesties. De beoordelingscriteria hiervoor zijn vastgelegd in onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Deze hebben betrekking op mensenrechten, fundamentele arbeidsrechten, corruptie, milieuvervuiling, wapens en productintegriteit. De Fundamentele Beleggingsbeginselen komen voort uit internationale verdragen, conventies en best practices. De screening van de bedrijven heeft in het derde kwartaal geresulteerd in een nieuwe uitsluiting, die van Wal-Mart Stores, Inc. op basis van schending van de fundamentele arbeidsrechten. Wal-Mart Stores, Inc. (Walmart) Deze Amerikaanse supermarktketen handelt in strijd met de fundamentele arbeidsrechten. Walmart heeft, vooral in de Verenigde Staten, al jaren een slechte reputatie door het negeren van het recht op vakbondsvrijheid en collectieve onderhandeling van zijn werknemers. Daarnaast kwam het bedrijf in opspraak wegens een corruptiezaak in Mexico. Wij hebben lange tijd actief geprobeerd om met de directie van Walmart in gesprek te gaan over vakbondsvrijheid en corruptie. Het heeft onze voorkeur om een bedrijf aan te sporen om hun beleid en prestaties op maatschappelijk verantwoord ondernemen te verbeteren, in plaats van het bedrijf direct uit te sluiten. Als we een bedrijf afstoten, dan verliezen we de enige mogelijkheid om als aandeelhouder het gedrag te beïnvloeden. Bovendien doet een bedrijf vaak ook dingen goed. Zo heeft Walmart bewezen dat het zich inspant om haar ketenbeheer te verbeteren, wat een positieve invloed heeft op de duurzaamheidprofielen van al haar honderden toeleveranciers. Het bedrijf heeft in eerste instantie uitvoerig en positief gereageerd op ons voorstel om met hen in gesprek te gaan, maar gaf vervolgens geen gehoor aan onze herhaaldelijke verzoeken om ook echt een afspraak in de agenda s te zetten. Hieruit hebben wij afgeleid dat Walmart niet bereid is om hun beleid en prestaties op fundamentele arbeidsrechten te verbeteren en dat heeft uiteindelijk de doorslag gegeven om de beslissing tot uitsluiting te nemen. Vooraf was duidelijk dat de situatie rondom de arbeidsrechten bij Walmart zo problematisch is, dat er bij een onsuccesvol engagementtraject sprake zou zijn van een aanhoudende schending van onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Wij staan niet alleen. Veel andere beleggers hebben ook besloten om Walmart uit te sluiten. Hieraan ging meestal ook engagement vooraf, waarbij Walmart niet bereid was tot een gesprek of niets aan het arbeidsrechtenbeleid wilde veranderen. Hoewel Walmart het anti-corruptiebeleid inmiddels wel heeft aangescherpt, is er geen enkele verbetering doorgevoerd op het gebied van vakbondsvrijheid en collectieve onderhandelingen. De beleggingen in Walmart zullen worden verkocht binnen 30 werkdagen. Huidige Uitsluitingen Voor een volledig overzicht van de bedrijven die per 30 september 2013 uitgesloten zijn van het beleggingsuniversum, verwijzen we u naar Sectie 3.1 van de Appendix. 4

5 2.2. Engagement Overzicht 5

6 Q3 Engagement Speerpunt Het aanhoudende gevecht tegen corruptie Engagement gebruiken we om schendingen van onze Fundamentele Beleggingsbeginselen te voorkomen of tegen te gaan. In het vorige kwartaal hebben we uitgelegd hoe door corruptie de opbrengsten van grondstoffen aan de neus van de burgers voorbij kunnen gaan. Als corruptie niet wordt bestreden, zullen het vooral overheden of zakenmensen zijn die uiteindelijk profiteren van geld dat hard nodig is voor onderwijs, infrastructuur of gezondheidszorg in een land. Daarom zijn we al jaren bezig om bedrijven waarin we investeren te bewegen om transparanter te zijn en om te doen wat zij kunnen om corruptie tegen te gaan. Tegenslag in transparantierichtlijnen Belangrijke ontwikkelingen in de Amerikaanse en Europese wetgeving hebben geleid tot nieuwe regels voor de olie-, gas-, mijnbouw- en (in Europa) bosbouwbedrijven. Hierdoor zijn deze bedrijven nu verplicht bekend te maken hoeveel ze precies aan landen betalen voor het produceren van de grondstoffen in die landen. Wij vragen hier al jaren om, dus de nieuwe regels waren een grote overwinning. Helaas duurde onze vreugde maar kort. Al vroeg in het derde kwartaal werd deze vooruitgang door een Amerikaanse rechtbank weer ongedaan gemaakt. De rechtbank oordeelde in het voordeel van de olie-en gasindustrie, de nieuwe regels waren weer van de baan. Wij denken dat bedrijven, overheden en investeerders het meest hebben aan wereldwijde regels. Daarom hebben we ons engagement ook altijd gericht op het bedenken van transparantieregels die overal dezelfde zijn. Of een bedrijf nu uit Afrika, Europa of uit de VS komt, het zou niet uit moeten maken voor de rapportages. Corruptie is een wereldwijd probleem en vraagt om een wereldwijde oplossing. Wij geloven ook dat gelijke regels gemakkelijker zijn voor bedrijven, investeerders en toezichthouders om informatie te rapporteren, te gebruiken en te controleren. De genoemde uitspraak van de Amerikaanse rechtbank zou kunnen betekenen dat de Amerikaanse regels uiteindelijk zwakker worden dan die in Europa. Hieraan zijn twee risico s verbonden. Ten eerste zou de consistentie die al in deze twee belangrijke markten is bereikt kunnen worden ondermijnd. Ten tweede ontstaat ook het risico dat Canada, de thuisbasis van vele olie-, gas- en mijnbouwbedrijven, nu wordt ontmoedigd om aan de strengere regels, die het voorheen met Europa en Amerika deelde, vast te houden. Dit alles betekende voor ons dat we een groot deel van de zomer besteedden aan het organiseren van een wereldwijde groep investeerders met een gezamenlijk vermogen van bijna EUR 6 biljoen. Deze groep wil nogmaals onze wens voor consistente regels bij zowel de Amerikaanse als de Canadese toezichthouders benadrukken. We hopen dat het gewicht van zoveel beleggers die achter onze boodschap staan, en de publiciteit die door ons initiatief werd veroorzaakt, zwaar mee zullen tellen bij het maken van nieuwe regels. Corruptie aanpakken Onze engagement-inspanningen met regeringen zijn gericht op het voorkomen van corruptie vóórdat deze plaatsvindt. Als basis voor engagement met bedrijven, die al zijn beschuldigd van corruptie, gebruiken we een reeks van best practices, gericht op anti-corruptie. Daaronder vallen bijvoorbeeld een anti-omkopingsbeleid en een klokkenluiderprogramma. Door deze niet direct uit te sluiten van onze beleggingen behouden we onze invloed op het bedrijf en proberen we te helpen bij het voorkomen van corruptie in de toekomst. 6

7 Zo zijn we blij om verbeteringen te zien bij een aantal bedrijven waarmee we engagement hebben gevoerd: met Olympus, het Japanse bedrijf in medische apparatuur, over een enorm boekhoudschandaal; met het Canadese bouwbedrijf SNC Lavalin, nadat ze waren beschuldigd van een aantal wereldwijde gevallen van omkoping en met de Amerikaanse winkelketen Walmart over beschuldigingen van omkoping in Mexico. Helaas hebben we, zoals in de introductie al besproken, de laatstgenoemde organisatie toch uit moeten sluiten, omdat ze geen discussie met ons wilden over hun arbeidsrechtenbeleid. Olympus heeft haar beleid en procedures aangescherpt om corruptie tegen te gaan. Zoals het opzetten van een externe klokkenluider om de onafhankelijkheid te garanderen, het in het duurzaamheidsverslag rapporteren van het aantal keren dat bij de klokkenluider een melding werd gedaan, en het creëren van een speciale commissie met een onafhankelijke bestuurder als voorzitter. Walmart heeft op hoog niveau een positie ingesteld met duidelijke verantwoordelijkheid voor de naleving van wereldwijde anti-corruptie regels. Ook heeft het bedrijf vijf nieuwe regionale anti-corruptiebestuurders aangesteld, en iemand aangewezen die specifiek verantwoordelijk is voor het voorkomen van corruptie in Mexico. Walmart heeft ook de anti-corruptietraining voor medewerkers uitgebreid. SNC Lavalin heeft een goed begin gemaakt met het inhuren van de persoon die Siemens heeft gezuiverd van hun corruptie-incidenten. Tot op het hoogste niveau van het bedrijf heeft SNC Lavalin zich opengesteld om onze bezorgdheid hierover te bespreken. Sinds we met engagement zijn gestart heeft het bedrijf zijn klokkenluidersbeleid in de talen van de landen waarin het actief is beschikbaar gesteld. Ook zijn er nieuwe regionale anti-corruptieofficieren aangesteld. Verder is er een nieuwe anticorruptiehandleiding voor medewerkers opgesteld en een amnestieprogramma uitgerold om medewerkers te stimuleren ethische schendingen te rapporteren, zodat ze kunnen worden aangepakt. Hoewel we blij zijn dat deze bedrijven belangrijke stappen hebben genomen om ervoor te zorgen dat corruptie niet langer voortduurt, hebben we natuurlijk liever dat corruptie helemaal niet meer optreedt. Daarom, in aanvulling op ons engagement met overheden, werken we ook samen met andere investeerders. Op die manier moedigen we meer dan veertig bedrijven in risicovolle sectoren zoals infrastructuur, olie en gas, mijnbouw en geneesmiddelen aan om sterke anti-corruptiemaatregelen in het bedrijf door te voeren, voordat overtredingen plaatsvinden. 7

8 2.3. Stemmen Stemoverzicht Q Aantal vergaderingen waar is gestemd Europa Amerika Azië Pacific ZL SBB SRIFEE SBB SRIFENA SBB SRIFEPA Stemmen VOOR het Bestuur Stemmen TEGEN het Bestuur Totaal aantal voorstellen Stemmen VOOR Stemmen TEGEN STEMONTHOUDINGEN Totaal aantal bestuursvoorstellen Stemmen VOOR Stemmen TEGEN STEMONTHOUDINGEN Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen Stemmen VOOR Stemmen TEGEN STEMONTHOUDINGEN Stemoverzicht YTD 2013 Aantal vergaderingen waar is gestemd ZL YTD Europa Amerika Azië Pacific SBB SRIFEE SBB SRIFENA SBB SRIFEPA YTD YTD YTD YTD YTD YTD Stemmen VOOR het Bestuur Stemmen TEGEN het Bestuur Totaal aantal voorstellen 2,227 2,616 6,214 3,338 7,905 1,539 4,810 Stemmen VOOR 2,032 2,383 5,538 3,069 7,274 1,113 2,780 Stemmen TEGEN ,026 STEMONTHOUDINGEN Totaal aantal bestuursvoorstellen 2,202 2,580 6,126 3,086 7,460 1,534 4,715 Stemmen VOOR 2,024 2,372 5,520 2,847 6,913 1,113 2,768 Stemmen TEGEN ,943 STEMONTHOUDINGEN Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen Stemmen VOOR Stemmen TEGEN STEMONTHOUDINGEN

9 Belangrijkste cases en ontwikkelingen In het derde kwartaal zijn veel minder aandeelhoudersvergaderingen geweest dan in het tweede kwartaal. Toch hebben we onze stem kunnen laten horen bij de bedrijven waarin we investeren. Dit om behoorlijk ondernemingsbestuur (corporate governance), en verantwoord ondernemen te stimuleren. Elk besluit waarop wij stemmen, bekijken we door de bril van ons duurzaam stembeleid. Dit beleid helpt ons bij het stimuleren van een behoorlijk ondernemingsbestuur, dat op de lange termijn opkomt voor de belangen van de aandeelhouders en de samenleving als geheel. Om deze reden wordt het uitbrengen van een weloverwogen stem gezien als een belangrijk onderdeel van verantwoord beleggen. Het merendeel van de besluiten waarop wij stemmen heeft, door regelgeving, te maken met behoorlijk ondernemingsbestuur. Hieronder vallen de goedkeuring van de jaarrekening van een bedrijf, de benoeming van bestuursleden en het beloningsbeleid. In veel gevallen is stemmen op aandeelhoudersvergaderingen de beste manier om als aandeelhouder je mening te geven over het bestuur van een bedrijf. Het biedt ook kansen om met een bedrijf in gesprek te gaan. Aandeelhouders mogen soms hun eigen voorstellen indienen om veranderingen in zowel de samenstelling van het bestuur als in het bestuursbeleid van bedrijven voor elkaar te krijgen. Soms zijn deze aandeelhoudersvoorstellen een oproep aan bedrijven om hun milieu-, sociale of governance (ESG) praktijken te verbeteren. Als deze resoluties redelijk zijn, dan steunen wij ze. Meestal wordt een bedrijf bij een meerderheid van stemmen gedwongen haar prestaties te verbeteren. In Noord-Amerika en Europa 1 zagen we in het derde kwartaal een paar duidelijke trends in het stemmen van aandeelhouders: Verenigde Staten (VS) In de VS heeft het aantal aandeelhoudersvoorstellen over duurzaamheidsonderwerpen in 2013 een recordhoogte bereikt. Volgens recent onderzoek werden meer dan 400 aandeelhoudersvoorstellen over mens of milieu ingediend. Dat zijn er zeven meer dan in De belangrijkste onderwerpen waren politieke uitgaven, diversiteit op zowel de werkvloer als in het bestuur en duurzaamheidsrapportage. Eigen kandidaten In de VS is een bredere trend zichtbaar waarbij aandeelhouders in staat worden gesteld om zelf kandidaten aan te wijzen voor het bestuur. In de eerste helft van 2013 werden er 24 keer op deze manier leden voor een raad van bestuur verkozen. Dit in vergelijking met slechts negen in de eerste helft van Europa In Europa hebben we een paar keer getwijfeld aan het vermogen van de raad van bestuur om op een verantwoordelijke manier te handelen. Bijvoorbeeld het Nederlandse technologiebedrijf Royal Imtech werd zo'n 370 miljoen euro minder waard, omdat eerder in het jaar fraude bij de Poolse en Duitse dochterondernemingen werd ontdekt. De ernst van deze problemen doet vermoeden dat de raad van bestuur niet met haar verantwoordelijkheden om kan gaan. Zo heeft zij, om kosten te besparen, besloten om het aantal bedrijfscontroles door controleurs 1 Omdat er maar weinig aandeelhoudersvergaderingen in Azië waren, hebben we in die regio geen belangrijke trends kunnen waarnemen. 9

10 van buiten het bedrijf terug te brengen van tweemaal per jaar naar slechts een keer per jaar. Deze controles hadden het bestuur al veel eerder voor deze problemen kunnen waarschuwen. Door deze problemen hebben wij de bestuursactiviteiten van het afgelopen jaar niet goedgekeurd. Omdat we net als vele andere beleggers elektronisch stemmen, kreeg het bedrijf onze stem al ruim voor de vergaderdatum te zien. Een paar dagen voor de vergadering kwam het bedrijf met een verrassende beslissing. Het zou niet om de gebruikelijke goedkeuring door de aandeelhouders vragen, maar in plaats daarvan werd het punt van de agenda verwijderd. Royal Imtech heeft hun redenen hiervoor niet openbaar gemaakt, maar waarschijnlijk was het aantal tegenstemmen zo hoog dat ze bang was voor een nederlaag. Ook het bestuur van het Zwitserse bedrijf in luxeartikelen Compagnie Financière Richemont werd op de aandeelhoudersvergadering onder de loep genomen. We stemden tegen twaalf van de twintig leden van de directie (vrij groot voor een raad van bestuur), omdat hen gebrek aan onafhankelijkheid te verwijten valt. De helft van de stemrechten van het bedrijf is in handen van familieleden van de voorzitter en veel van de bestuurders hebben een relatie met de familie of waren eerder leidinggevende in het bedrijf. De raad van bestuur moet in onze ogen beschikken over voldoende onafhankelijke bestuurders om goed te kunnen adviseren en toezicht te houden. De stemresultaten voor deze vergadering zijn nog niet beschikbaar. 10

11 2.4. Publicaties en Evenementen Het ESG Research team van SNS AM heeft in het derde kwartaal de onderstaande artikelen gepubliceerd, waaronder een publicatie die in samenwerking met Zwitserleven plaatsvond. juli M. Adamini IEX.nl Wacker worden, de zon schijnt M. Adamini IEX.nl Lekker duurzaam is anders augustus M. Adamini IEX.nl Manipulatie en milieu M. Adamini IEX.nl Check uw bank september M. Adamini IEX.nl Waterwerken D. van der Putten (Zwitserleven) & M. Adamini Verantwoord beleggen ook morele verplichting 11

12 2.5. Het Europese Best-in-Class Product Beslissingen over de bedrijven waarin wordt belegd voor het Europese Best-in-Class product worden niet licht genomen. Voorafgaand aan de keuze of een aandeel wel of niet in de beleggingsportefeuille wordt opgenomen, wordt altijd uitgebreid onderzoek verricht naar het bedrijf achter het aandeel. Is het bedrijf wel duurzaam genoeg? Vindt bijvoorbeeld de productie bij een staalbedrijf op een milieuvriendelijke manier plaats? Zijn er voldoende regels om kinderarbeid bij een fabrikant van sportschoenen te voorkomen? Hoeveel brandstof verbruikt een luchtvaartmaatschappij? Het zijn allemaal voorbeelden van vragen die worden onderzocht voordat er belegd wordt. Het Europese Best-in-Class product identificeert bedrijven die tot de 40 procent meest duurzame bedrijven binnen een sector behoren. Alleen deze bedrijven zijn geschikt voor opname in het fonds. Uit het onderzoek moet blijken welke bedrijven tot de meest duurzame in een sector behoren en welke niet. Het voordeel van deze aanpak is dat er geen appels met peren worden vergeleken, maar uitzendbureaus met uitzendbureaus en technologiebedrijven met technologiebedrijven. Pas wanneer is gebleken dat een bedrijf tot de beste 40 procent behoort, krijgt de portefeuillemanager de kans om er in te beleggen. Bedrijven veranderen en de wereld eromheen ook. Daarom wordt bij deze bedrijven een vinger aan de pols gehouden en worden hun prestaties op het gebied van duurzaamheid op de voet gevolgd. Tenminste eens in de twee jaar wordt een hele sector opnieuw onderzocht. In de loop van het derde kwartaal van 2013 werden Europese bedrijven in de volgende sectoren tegen het licht gehouden: Autoproducenten Zakelijke dienstverlening Farmaceutische industrie en biotechnologie De analyse van deze sectoren heeft geleid tot de volgende selectie van aandelen. De meerderheid van deze aandelen was in eerder onderzoek al goedgekeurd voor belegging (zie status gehandhaafd ). Voor deze titels is de goedkeuring in het heronderzoek bevestigd. SECTOR AANDEEL VORIGE STATUS NU Autoproducenten VOLKSWAGEN AG Afgekeurd Toegelaten PIRELLI Afgekeurd Toegelaten MICHELIN Goedgekeurd Verwijderd PEUGEOT SA Goedgekeurd Verwijderd Zakelijke dienstverlening SGS SA Afgekeurd Toegelaten CAPITA Goedgekeurd Verwijderd Farmaceutische industrie en biotechnologie MERCK KGaA Afgekeurd Toegelaten BAYER AG Goedgekeurd Verwijderd NOVOZYMES Goedgekeurd Verwijderd Machines, bouw en constructie OSRAM LICHT Toegelaten In de sector Machines, bouw en constructie vond een afsplitsing plaats. In juli bracht Siemens de ledlampdivisie onder de naam Osram Licht naar de beurs. Osram Licht werd eveneens goedgekeurd voor het beleggingsuniversum. 12

13 Volgens de criteria voor positieve selectie worden bedrijven in bepaalde gevallen tot het beleggingsuniversum toegelaten onder voorwaarde dat engagement zal worden opgestart. Tijdens deze dialoog tussen de vermogensbeheerder en het management van het bedrijf wordt besproken waar en op welke manier de onderneming de ESG prestatie kan verbeteren. In het derde kwartaal werden geen bedrijven goedgekeurd voor positieve selectie. Maandelijks wordt in een sectoronderzoek bestudeerd welke bedrijven tot de koplopers in de sector behoren en welke niet. Hieronder wordt ter illustratie één van de verrichte sectoronderzoeken in het afgelopen kwartaal besproken. Zakelijke dienstverlening - nuttige rol bij het uitdragen van maatschappelijk verantwoord ondernemen Bedrijven in deze sector leveren diensten aan de zakelijke markt. Het is een bonte verzameling van ingenieursbureaus, facilitaire bedrijven, advies- en beveiligingsbedrijven. Ondanks deze verscheidenheid hebben deze bedrijven toch iets gemeen. De manier waarop ze met de medewerkers omgaan is een van de belangrijkste succesfactoren. In dit onderzoek is uitgebreid stilgestaan bij de vraag hoe invulling is gegeven aan het begrip goed werkgeverschap. Daarnaast hebben we de vraag beantwoord hoe duurzaamheid is meegenomen in de eigen bedrijfsvoering en in de dienstverlening aan klanten. Hieronder volgt een weergave van de belangrijkste bevindingen. Goed werkgeverschap Om een succesvol werkgever te zijn, moeten alle bedrijven in deze sector investeren in goede arbeidsvoorwaarden van de medewerkers. Vanwege de flexibele aard van de dienstverlening kan de zorgvuldigheid in de naleving van de arbeidsvoorwaarden en een fatsoenlijke omgang met de medewerkers in de knel komen. Hier moet dus door bedrijven extra goed op gelet worden. Andere essentiële factoren op het vlak van goed werkgeverschap zijn de gezondheid en veiligheid van het personeel. Voor vooral uitzendbedrijven en ingenieursbureaus kan goed werkgeverschap ook betekenen dat werknemers de vrijheid hebben om zelf te bepalen hoe ze werktijd en vrije tijd indelen. Mensenrechten Het gaat in deze sector niet alleen om rechten voor het personeel, maar ook om mensenrechtenschendingen, waarbij werknemers betrokken zijn. Het risico op laatstgenoemde is voor de beveiligingsbedrijven veel groter dan bij de andere bedrijven in de sector. Er zijn voorbeelden bekend van bedrijven die negatief in het nieuws zijn gekomen door betrokkenheid bij oorlogsmisdaden, het inhuren van ongeschikt personeel en mishandelingen in Irak en Afghanistan. Ook zijn beveilingsbedrijven in het verleden beschuldigd van spionagepraktijken en het leveren van personeel voor gevangenissen en politiestations in bezette gebieden. De maatschappelijke ophef hierover heeft onder andere geleid tot aangescherpt beleid op het gebied van mensenrechten. 13

14 Duurzame bedrijfsvoering en dienstverlening Duurzaamheid in deze sector heeft in eerste instantie betrekking op de eigen bedrijfsvoering. Onderwerpen zoals energie-efficiëntie, zuinig waterverbruik en goede afvalverwerking blijven ook voor deze sector, met haar vele kantoorpanden, continue aandacht vragen. Het kan echter ook gaan over de dienstverlening aan klanten. Duurzame dienstverlening is slechts een focusgebied voor een klein deel van de sector. Het betreft hier die bedrijven die diensten verlenen op milieugebied. Er een aantal activiteiten waarop deze bedrijven zich positief kunnen onderscheiden als sectorleiders op dit gebied. Dit kunnen energie audits zijn waarbij bedrijven worden geholpen om zuiniger om te gaan met energie, maar ook bijvoorbeeld het afgeven van milieucertificaten en duurzaamheidslabels. Door de striktere wetgeving en maatschappelijke verwachtingen op het gebied van duurzaamheid zal er een grotere vraag ontstaan naar dit soort diensten. Onderzoek Voor het Europese Best-in-Class product richt het onderzoek in deze sector zich naast de prestaties op bovenstaande thema s ook op corruptiebestrijding en een verantwoord leveranciersbeleid. Al deze prestaties bij elkaar hebben invloed op de ranglijst van bedrijven in deze sector. Een van de bedrijven die een verbetering liet noteren en daardoor wederom werd goedgekeurd voor belegging is het Franse Bureau Veritas. Bureau Veritas helpt bedrijven bij het organiseren van alle mogelijke aspecten van kwaliteit, gezondheid, veiligheid, milieu in hun bedrijfsvoering. Het bedrijf spant zich erg in om een veilige en rechtvaardige werkomgeving te creëren voor haar meer dan werknemers. Zo wordt goed werkgeverschap bij dit bedrijf concreet vertaald in het afsluiten van collectieve arbeidsovereenkomsten waarin een 35-urige werkweek is vastgelegd voor al haar werknemers (niet alleen in Frankrijk maar ook India, Mexico en Thailand). Bureau Veritas is daarnaast een voorloper op het gebied van duurzame dienstverlening via haar duurzaamheidscertificering en trainingen voor maatschappelijk ondernemen. Ten slotte zijn ook op het gebied van duurzame bedrijfsvoering stappen vooruit gezet. 14

15 3. APPENDIX 3.1. Huidige Uitsluitingen BEDRIJF SECTOR REGIO OVERTREDEN PRINCIPE Alliant Techsystems Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Alpha Natural Resources Energy Amerika Milieuvervuiling Arch Coal Energy Amerika Milieuvervuiling Babcock & Wilcox Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Babcock International Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens BAE Systems Capital Goods Europa Controversiële Wapens Barrick Gold Materials Amerika Milieuvervuiling Boeing Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Bridgestone Automobiles & Components Pacific Fundamentele Arbeidsrechten Computer Sciences Corp Diversified Financials Amerika Controversiële Wapens CONSOL Energy Energy Amerika Milieuvervuiling EADS Capital Goods Europa Controversiële Wapens Exelis Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Finmeccanica Capital Goods Europa Controversiële Wapens Freeport-McMoRan Materials Amerika Milieuvervuiling, Mensenrechten GenCorp Capital Goods Amerika Controversiële Wapens General Dynamics Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Hanwha Materials Pacific Controversiële Wapens Honeywell International Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Jacobs Engineering Group Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Lockheed Martin Corp Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Northrop Grumman Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Poongsan Corp Materials Pacific Controversiële Wapens Raytheon Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Rheinmetall Capital Goods Europa Controversiële Wapens Rio Tinto Materials Europa Milieuvervuiling Rolls-Royce Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens Safran Capital Goods Europa Controversiële Wapens Serco Group Commercial & Professional Services Europa Controversiële Wapens ST Engineering Capital Goods Pacific Controversiële Wapens TEPCO Utilities Pacific Mensenrechten Textron Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Thales Capital Goods Europa Controversiële Wapens United Technologies Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Wal-Mart Stores, Inc. Retail Amerika Fundamentele Arbeidsrechten Mensenrechten, Vedanta Resources Materials Europa Milieuvervuiling 15

16 LAND OVERTREDEN PRINCIPE DATUM UITGESLOTEN China Controversiële Wapens Finland Controversiële Wapens Griekenland Controversiële Wapens Mexico Mensenrechten Polen Controversiële Wapens Zuid Korea Controversiële Wapens Turkije Controversiële Wapens Verenigde Staten Controversiële Wapens