Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni 2016

Transcriptie

1 Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni 2016

2 Waterschap Roer en Overmaas Inhoud 1 Aanleiding Leeswijzer Wateroverlast en de inrichting van het systeem: hoe werkt het? Normering Klimaatontwikkeling De watersysteemtoets Aanpak knelpunten Ambities naar aanleiding van de evaluatie Integrale systeembeschouwing Maatregelen in de koude fase: het watersysteem Communicatie Watersysteemtoets Samenwerking in de aanpak van knelpunten Onderhoud Informatievoorziening Maatregelen in de warme fase: De calamiteitenorganisatie, noodmaatregelen en crisiscommunicatie Opschaling en afstemming tijdens calamiteiten Bezetting Samen oefenen communicatie Meldingen en nazorg

3 Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni Aanleiding Het extreme weer met hevige regenval en enorme hoosbuien met hagel en onweer heeft eind mei en juni binnen het werkgebied van waterschap Roer en Overmaas (hierna: WRO) geleid tot forse wateroverlast. Wateroverlast en de daaruit voortkomende schade is het resultaat van een extreme meteorologische situatie, de wijze waarop het watersysteem dit kan verwerken en de reactie op de situatie. De wijze waarop het watersysteem in staat is de hoeveelheid neerslag te verwerken wordt bepaald door genomen maatregelen (aanleg, beheer en onderhoud) in de koude (voordat daadwerkelijk wateroverlast ontstaat) fase. De reactie is hoe we opereren in de warme fase (tijdens de wateroverlastperiode). WRO bereidt zich voor op dergelijke situaties met als doel schadelijke gevolgen te voorkomen dan wel te beperken. Na de wateroverlast in 2012 en 2014 hebben we een aantal maatregelen getroffen die hun effect lijken te hebben, ondanks dat nog niet alle maatregelen uitgevoerd zijn. Na afloop van de wateroverlastperiode in juni 2016 heeft een onafhankelijk bureau de handelswijze van WRO en andere betrokkenen voor, tijdens en na de wateroverlast geëvalueerd. Omdat het waterschap groot belang hecht aan een intensieve samenwerking met de omgeving is bewust gekozen voor een evaluatie die tot stand is gekomen in samenwerking met de omgeving (overheden, inwoners en ondernemers). Het doel van deze evaluatie is om de handelswijze van WRO rondom het voorkomen van wateroverlast verder te verbeteren en een basis te leggen voor een betere samenwerking tussen betrokken partijen. In bijlage 1 treft u het eindrapport van deze evaluatie. In deze rapportage beschrijven we wat we doen met de conclusies en aanbevelingen zoals die uit het evaluatierapport komen. Met de voornemens zoals vastgelegd in voorliggende rapportage borduren we voort op onze reeds lopende wateroverlastaanpak. Op een aantal punten zijn we voornemens zaken anders te gaan doen. Deze punten krijgen binnen het nieuwe Waterschap Limburg verdere opvolging. Daarbij is het van belang te beseffen dat als gevolg van de klimaatverandering steeds vaker extreme situaties zullen voorkomen. Ook geldt dat de inrichting van het watersysteem bedoeld is om vele doelen te dienen: het tegengaan van wateroverlast, het bieden van voldoende water en het bieden van voldoende kwaliteit voor duurzaam gebruik door mens en natuur. Ook bevinden zich vaak op korte onderlinge afstand van elkaar verschillende belangen (akkerbouw met verschillende teelten, grasland, natuur, woongebieden). Het is onmogelijk dit allemaal op te lossen in de inrichting en het beheer en onderhoud van het systeem. Uiteraard hebben meerdere partijen een rol in het tegengaan van wateroverlast: WRO, het Rijk, de provincie, gemeenten, bedrijven en particulieren. In deze notitie gaan we in op de rol van het waterschap. 1.1 Totstandkoming evaluatie We hebben gekozen voor een evaluatie waarin 2 doelen centraal staan: het zelf willen leren met betrekking tot onze eigen handelswijze en het werken aan verbetering van de samenwerking met anderen. Daarom is gekozen voor een aanpak waarin het in beeld brengen van de perceptie van onze omgeving centraal staat. De focus lag daarmee veel meer op: wat kunnen wij leren en verbeteren? in plaats van op: wat hebben we goed gedaan? In de evaluatierapportage zegt APPM hierover het volgende: Deze evaluatie beschrijft de handelswijze van het waterschap op hoofdlijnen. In lijn met de aard en omvang van deze evaluatie ambieert deze niet een volledig en uitputtend beeld te schetsen. Dit vergt een omvangrijkere en intensievere benadering dan waarvoor in voorliggende evaluatie is gekozen, in overleg met de opdrachtgever. Van belang is dat de gekozen aanpak en reikwijdte van de evaluatie volstaan om lessen te trekken

4 Waterschap Roer en Overmaas De focus van de evaluatie ligt op de situaties waar wateroverlast is ontstaan. Dit vanuit de gedachte dat daar waar problemen zijn opgetreden, juist te leren valt voor de toekomst. Een zeer relevante kanttekening hierbij is dat dit mogelijk een onevenwichtig beeld creëert: het gaat deels voorbij aan inspanningen van het waterschap (in koude en warme fase) die mogelijk wateroverlast elders hebben voorkomen. 1.2 Leeswijzer Voordat we ingaan op de conclusies uit het onderzoek is het goed om eerst uit te leggen hoe WRO haar watersysteem inricht op het voorkomen van wateroverlast in relatie tot de klimaatverandering (hoofdstuk 2). Vervolgens gaan we in op onze ambities ten aanzien van de verschillende onderwerpen waarover aanbevelingen worden gedaan (hoofdstuk 3). We maken hierbij duidelijk wat we anders willen gaan doen dan tot nu toe

5 Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni Wateroverlast en de inrichting van het systeem: hoe werkt het? Het is de taak van het waterschap om te zorgen dat het watersysteem aan de norm voldoet en als zodanig op orde is. Daar waar dat nog niet zo is, is het de taak om het watersysteem op orde te brengen door middel van maatregelen in het watersysteem, dus door middel van vasthouden, bergen en afvoeren. In de notitie Taakopvatting watersysteembeheer van het waterschap (24 november 2009) beschrijft het waterschap hoe zij invulling geeft aan het oppervlaktewater- en grondwaterbeheer. 2.1 Normering De Normeringskaart wateroverlast, die het vereiste beschermingsniveau tegen wateroverlast aangeeft, heeft de provincie Limburg gemaakt op basis van het Nationaal Bestuursakkoord Water uit 2003 (hierna: NBW) en opgenomen in de Provinciale Omgevingsverordening (POL). De hierbij gehanteerde normering is gebaseerd op de gebruiksfunctie van het gebied. Het waterschap heeft daar onderstaande werknormen van afgeleid (zie Waterbeheerplan ): Het aangegeven beschermingsniveau biedt geen absolute veiligheid, maar geeft de grens aan waar de zorgplicht van het waterschap ophoudt en het eigen risico van de burger begint. Voor bebouwd gebied houdt dit in dat er een kans bestaat van eens in de 100 jaar (jaarlijks kans 1:100) dat het gebied tijdelijk onder water kan lopen/staan (inunderen). Het is goed om te weten dat de landelijke norm voor bebouwd gebied 1:100 is vastgelegd in het NBW. In Limburg is in 2009 voor veel bebouwing in Zuid-Limburg het beschermingsniveau naar beneden bijgesteld naar 1:25. Op die locaties leek het niet haalbaar om een norm van 1:100 te gaan hanteren (denk bv aan het centrum van Valkenburg, Voerendaal, delen van Sittard), omdat de verwachte investeringen om het systeem aan die norm te laten voldoen te hoog werden geacht. Inmiddels hebben de Provincie Limburg en het waterschap besloten dat ze voor alle bebouwing een 1:100 norm nastreven, dus ook voor de locaties waarvoor in 2009 een uitzondering is gemaakt. 2.2 Klimaatontwikkeling Het klimaat verandert. Dit is van invloed op de mate waarin het watersysteem aan de norm voldoet. Immers: wanneer er veel extreme buien vallen treedt hetzelfde systeem vaker buiten haar oevers dan wanneer er weinig extreme buien vallen. De buien die horen bij bijvoorbeeld een 1:100 norm veranderen dus op het moment dat het klimaat verandert. De snelheid en het resultaat van de klimaatverandering worden door het KNMI vastgelegd in klimaatscenario s. Deze worden met enige regelmaat geactualiseerd. De laatste scenario s dateren van 2014 (daarvoor 2006). Nadat het KNMI nieuwe klimaatscenario s uitbrengt maakt STOWA hiervan een vertaling naar welke buien in de actuele situatie kunnen vallen. Deze buien vormen vervolgens input voor het kunnen bepalen of het watersysteem aan de norm voldoet. Dat bepalen we via de watersysteemtoets. 2.3 De watersysteemtoets Conform het NBW toetsen alle waterbeheerders in Nederland hun watersystemen eens in de 6 jaar. Dit gebeurt voorafgaand aan het opstellen van het waterbeheerplan, zodat maatregelen in het waterbeheerplan gebaseerd worden op de meest actuele kennis van het systeem. Bij de toetsing wordt onderzocht of het watersysteem nog steeds voldoet aan de geldende normering, rekening houdend met de meest actuele klimaatscenario s

6 Waterschap Roer en Overmaas In de periode heeft het waterschap voor het eerst het watersysteem (beken, watergangen en buffers) getoetst op capaciteit. In heeft het waterschap dit opnieuw gedaan waarbij gebruik gemaakt is van nieuw beschikbare gegevens. Er kon nog geen rekening worden gehouden met de laatste klimaatscenario s omdat deze nog niet beschikbaar waren. De laatste watersysteemtoets is dus uitgevoerd op basis van de klimaatscenario s uit De klimaatscenario s 2014 worden meegenomen in de volgende watersysteemtoets die in 2019 is voorzien. Ook is in de laatste watersysteemtoets getoetst op basis van de vigerende normeringskaart. Deze bevat nog steeds de naar beneden bijgestelde normering voor een aantal bebouwde gebieden in Zuid-Limburg. Het resultaat van de toets is dat er in 2016 nog ca 100 ha op ca 56 locaties is die niet aan de vigerende norm voldoet (< 1% van het oppervlakte van het beheergebied van WRO) ten opzichte van 410 ha en ca 150 locaties in Een aantal van deze locaties valt binnen de 39 gebieden waarvoor het streven geldt de normering in de huidige planperiode te verhogen naar 1: Aanpak knelpunten Waar we bij de watersysteemtoets rekening houden met de meest actuele klimaatscenario s, nemen we bij het ontwerpen van maatregelen de klimaatscenario s voor 2050 mee en dimensioneren hier het systeem op. Al sinds de jaren 80 van de vorige eeuw treft het waterschap met succes maatregelen in Zuid- Limburg om wateroverlast te verminderen. Daarbij is afvoercapaciteit van beken vergroot en zijn meer dan 350 regenwaterbuffers aangelegd. Sinds zijn deze investeringen gerelateerd aan het bereiken van de vereiste wateroverlastnormen en is daarbij rekening gehouden met de voorziene klimaatveranderingen. De volgende maatregelen zijn sindsdien uitgevoerd aan wateroverlastknelpunten in het regionale systeem: vergroten bestaande regenwaterbuffers verbeteren waterverdeling Vijverpartijen Roermond en Maasnielderbeek maatregelen wateroverlast Kollenberg aanleg nieuwe regenwaterbuffers erosiemaatregelen overige wateroverlastmaatregelen. planvorming Slenaken Daarnaast is in deze periode gemiddeld 5,2 mln per jaar in het landelijk gebied en 2,6 mln jaar in het stedelijk gebied geïnvesteerd. Dit zijn voornamelijk herinrichtingsprojecten van beken (omvormen van rechte beken naar een natuurlijk en robuust beekdal) en het oplossen van overkluizingen. Denk bijvoorbeeld aan de herinrichting van de Geleenbeek en de Rode Beek. Bij deze herinrichtingsprojecten vindt vaak een integrale herinrichting van een beek plaats waarbij zowel de KRW doelstellingen als maatregelen tegen wateroverlast worden meegenomen. Voor de planperiode is wederom een investeringsprogramma voorzien van 30,6 mln ter voorkoming van wateroverlast. Dit is een forse uitbreiding ten opzichte van de planperiode (van gemiddeld 1,6 mln/jaar naar 5,1 mln/jaar). Deze uitbreiding komt met name voort uit de ambitie die samen met de provincie is uitgesproken in het POL 2014, het Provinciaal Waterplan en in het waterbeheersplan om de kans op wateroverlast in 39 bebouwde gebieden in Zuid Limburg vóór 2021 te reduceren van 1:25 of minder naar 1:100 per jaar. Aan deze ambitie wordt via het programma BOOST invulling gegeven. Het waterschap gaat ervan uit dat in 2021 ook op de laatste 56 locaties aan de nu vigerende norm wordt voldaan. Verder gaat het waterschap in deze planperiode nog onderzoeken waar nog meer bebouwing niet aan de 1:100 norm voldoet. De ambitie is om daarmee na 2021 te starten. Bij het bepalen van maatregelen ontwerpen we zo robuust en toekomstbestendig mogelijk en gaan bij het ontwerpen uit van de nieuwste klimaatscenario s

7 Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni Ambities naar aanleiding van de evaluatie Op basis van de conclusies en aanbevelingen in het evaluatierapport kunnen we ambities voor de toekomst formuleren. In dit hoofdstuk zijn de aanbevelingen die gedaan worden opgenomen en is aangegeven welke ambitie we hebben met betrekking tot die aanbevelingen. Ten eerste gaan we daarbij in op de wijze waarop we het systeem willen beschouwen (3.1). Dit gaat daarmee zowel over de koude als de warme fase. Specifieke aanbevelingen en ambities voor de koude (3.2) en warme (3.3) fase behandelen we daarna. 3.1 Integrale systeembeschouwing Aanbevolen wordt het totale systeem te beschouwen dat wateroverlast voorkomt of schade beperkt om daarmee rest risico s scherper te hebben. De rapportage stelt dat er op alle onderdelen van het hierboven bedoelde systeem (inrichting, onderhoud en inspecties, beschikbare capaciteit, informatievoorziening en het handelen tijdens de warme fase) forse inspanning wordt geleverd. Hier herkennen we ons in en onderschrijven tevens dat integrale systeembeschouwing beter kan. De samenhang is in onderstaande figuur weergegeven. In de afgelopen tijd hebben we hier al de nodige aandacht voor gehad. Zo staat in het dit jaar vastgestelde onderhouds- en inspectiebeleid benoemd dat we de consequenties van hydrologische randvoorwaarden voor het onderhoud specifieker per locatie in een beheer- en onderhoudsplan willen uitwerken. De evaluatie onderschrijft het belang hiervan. Een ander voorbeeld is dat we na de wateroverlast in 2014 circa 65 extra waterstandsmeetpunten hebben gerealiseerd om meer actuele informatie te hebben over wat er buiten gebeurt. Het is van belang deze extra informatie goed te ontsluiten zodat de juiste informatie beschikbaar is tijdens calamiteiten. Met het traject Hydrologische Data op Orde (H D O) hebben we de afgelopen twee jaar veel geïnvesteerd in het op orde krijgen en houden van data. Het op orde en actueel houden van de data is een uitdaging. Dit vergt vooral de juiste mindset en gewenning bij mensen die met deze systemen werken. Wat voor het meer toepassen van een integrale beschouwing verder van groot belang is, zijn voldoende mensen en middelen. Veel van de conclusies en aanbevelingen die worden gedaan staan al langer op het netvlies. Voor het uitvoeren ervan ontbreekt het echter vaak aan voldoende capaciteit. De afgelopen jaren is gekozen voor de insteek sober, doelmatig en pragmatisch, waardoor om budgettaire redenen niet alle verbeteringen konden worden doorgevoerd. In de voorbereiding van de fusie is hiermee voor een deel rekening gehouden, bijvoorbeeld door de benoeming van gebiedsmanagers en door het inrichten van een specifieke club systeemkennis en bewaking die de daadwerkelijke situatie buiten en de informatie binnen meer met elkaar in verbinding moet brengen

8 Waterschap Roer en Overmaas Om ervoor te zorgen dat we het systeem vanuit WL integraal blijven en gaan beschouwen en onze voornemens kunnen waarmaken formuleren we de volgende ambities: De integrale aanpak van wateroverlast beleggen we programmatisch binnen WL. Dat betekent dat één persoon verantwoordelijk is voor de integrale aansturing van alle activiteiten die met wateroverlast te maken hebben. De afzonderlijke systeemonderdelen komen terug in de aanbevelingen die hierna volgen. Binnen WL gaan we de ambities die we daar formuleren in onderlinge samenhang vertalen naar voorstellen. Bij de voorstellen die we richting het bestuur van WL doen over bijvoorbeeld investeringen, beheer en onderhoud of calamiteitenzorg nemen we altijd communicatie en informatievoorziening integraal mee. Ook maken we een realistische inschatting van de inspanning die realisatie van het voorstel vergt. Deze maken we onderdeel van de besluitvorming over de verschillende voornemens. 3.2 Maatregelen in de koude fase: het watersysteem De aanbevelingen die gedaan worden voor de koude fase zijn onder te verdelen in een aantal categorieën: 1. Integrale systeembeschouwing. 2. Communicatie. 3. Watersysteemtoets. 4. Samenwerking in de aanpak van knelpunten. 5. Onderhoud. 6. Informatievoorziening Communicatie APPM beveelt aan over een aantal zaken explicieter en meer te communiceren. Het gaat dan om: het uitleggen wat de zorgplicht van het waterschap inhoudt. het helder neerleggen wat inwoners van het waterschap mogen verwachten, zowel binnen als buiten de zorgplicht. besef bij inwoners van de effecten van de klimaatverandering en bewustwording over wat zij zelf kunnen bijdragen. het uitleggen van het beschermingsniveau van een gebied en de mate waarin het systeem daaraan voldoet. het uitleggen van afwegingen van het waterschap in de prioritering van maatregelen en besluitvormingsprocessen. We onderkennen dat het uitleggen wat we doen en waarom we dat doen meer dan voorheen van belang is nu het watersysteem vaker extremiteiten te verwerken krijgt. Tegelijk is onze ervaring dat hierover communiceren zonder een directe aanleiding weinig teweeg brengt. Zo hebben we in het verleden watercafé s georganiseerd die een zeer lage opkomst opleverden. Wel zien we dat waar we in een gebied aan het werk zijn of waar er wateroverlastincidenten hebben plaatsgevonden de aandacht sterk toeneemt. De bijeenkomsten in het kader van de evaluatie zijn goed bezocht; ook naast de evaluatie hebben we de nodige gesprekken gevoerd met betrokken inwoners. Naast dergelijk direct contact in de vorm van gesprekken zien we ook dat met de wateroverlast de aandacht van media en van inwoners via social media sterk toeneemt. In het communicatieplan voor WL is daarom al opgenomen dat we hierop inspelen door meer filmpjes, beelden en korte boodschappen te gebruiken. Onze ambitie is daarom: Heldere kernboodschappen richting inwoners te ontwikkelen voor drie onderwerpen (naast reeds bestaande communicatieboodschappen). Ten eerste op de zorgplicht van het waterschap en de verwachtingen die men van ons mag hebben

9 Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni 2016 Ten tweede over de effecten van klimaatverandering en wat men zelf kan bijdragen aan het beheersen van die effecten. Ten derde op het beschermingsniveau, de inrichting van het systeem, de wijze van onderhoud en de keuzes die we daarin maken. Daar waar we de aandacht hebben van inwoners (bijvoorbeeld bij informatieavonden over projecten of naar aanleiding van wateroverlast) naast de concrete aanleiding om contact te hebben ook de ontwikkelde kernboodschappen onder de aandacht te brengen waar deze relevant zijn Watersysteemtoets De aanbeveling die wordt gedaan luidt: toets het watersysteem met de nieuwste klimaatinzichten daarbij rekening houdend met seizoenen (begroeiing). Tot dusverre wordt de watersysteemtoets uitgevoerd met als uitgangspunt de wintersituatie. Dat betekent gemaaide beken met weinig begroeiing. Dit komt voort uit het feit dat de meeste neerslag in het verleden in de winter viel. De laatste jaren zien we echter steeds vaker forse buien in het voorjaar en de zomer. We onderschrijven dus dat we de begroeiing beter mee moeten nemen in het toetsen van de systemen. Ook klopt het dat in de laatste watersysteemtoets de nieuwste klimaatinzichten niet zijn meegenomen, simpelweg omdat deze niet tijdig beschikbaar waren. In de volgende toets worden deze uiteraard wel meegenomen. Ondanks dat de volgende toets pas voor 2019 gepland staat is het de vraag of we op dit moment een nieuwe toets willen uitvoeren. Een nieuwe toets voor ons hele beheersgebied vergt veel inspanning. De verwachting is bovendien dat de prioriteitstelling over waar we aan het werk gaan op basis van de resultaten niet wezenlijk zal veranderen. Voor de gebieden waar we aan het werk gaan wordt deze toets sowieso opnieuw uitgevoerd om het actuele probleem te bepalen. Tegelijk twijfelen we bij een aantal systemen (bijvoorbeeld de Vlootbeek) die volgens de laatste toets aan de norm voldoen of deze een nieuwe toets zouden doorstaan. We hebben daarom de ambitie: De huidige aanpak door te zetten waarbij we in de voorbereiding van de aanpak van knelpunten een nieuwe toets uitvoeren voor die gebieden waar we aan het werk gaan. Een nieuwe toets over ons gehele beheersgebied conform planning uit te voeren in Begin 2017 af te wegen voor gebieden waar we ernstige twijfels hebben of ze nog aan de norm voldoen of we toch al voor 2019 een nieuwe toets willen uitvoeren Samenwerking in de aanpak van knelpunten De evaluatie constateert dat ons waterschap fors investeert in een robuuste inrichting van het systeem om wateroverlastknelpunten op te lossen. In 2008 waren er nog 410 ha en ca 150 locaties die niet voldeden aan de vigerende normering. Nu in 2016 zijn dat nog ca 100 ha en ca 56 locaties. Voor de planperiode is wederom een investeringsprogramma voorzien van 30,6 mln ter voorkoming van wateroverlast. Dit is een forse uitbreiding ten opzichte van de planperiode (van gemiddeld 1,6 mln/jaar naar 5,1 mln/jaar). De aanbevelingen gaan daardoor niet in op het meer investeren hierop, maar op de wijze waarop we dat in samenwerking met anderen doen: Zet in op structurele samenwerkingsafspraken tussen partijen (RWS, provincie, gemeente, het waterschap en grondeigenaren) rondom de ambitie om het watersysteem op orde te krijgen en houden. Hierbij kunnen vanuit een gezamenlijk belang afspraken worden gemaakt over rollen (gezien ieders taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden) en afstemming. Zo wordt voorkomen dat informatie bij een beherende organisatie blijft liggen omdat de vraag niet binnen de eigen bevoegdheid valt. En is een mogelijk besluit geen aanvullende maatregelen te nemen, bekend bij alle betrokkenen. Het verdient aanbeveling om het Basis Riolering Plan (BRP) en watersysteem gezamenlijk op te pakken. Werk minder vanuit kantoor, en ga meer samen het gebied in om voor lokale problematiek tot goede oplossingen te komen

10 Waterschap Roer en Overmaas Zet gebiedsgerichte teams van stakeholders in om structureel (niet incident-gestuurd) knelpunten te vinden en voorstellen te verkennen voor oplossingen. We onderschrijven het belang om meer in samenwerking met anderen de wateroverlastproblematiek aan te pakken. In het project Slenaken en het programma BOOST hebben we al ingezet op het veel intensiever betrekken van stakeholders in de gebieden. Hiermee benutten we kennis van die stakeholders en komen we samen tot de beste, robuuste oplossingen. Ook kunnen we daarin beter uitleggen hoe we prioriteren en welke keuzes we daarin maken (zie ook paragraaf 3.1.2). Na de wateroverlast van 2014 hebben we in het traject Donkere wolken met gemeenten al afspraken gemaakt om water beter mee te nemen in de ruimtelijke ordening en zijn we samen met gemeenten gestart met het maken van regenwaterstructuurkaarten. Daarnaast hebben we sinds de overlast in 2014 een database met wateroverlastknelpunten (zie kaart in de bijlage) waarin we alle bij ons en bij gemeenten bekende knelpunten opnemen. Deze gebruiken we als basis om te prioriteren; tot nog toe gebeurt dat inderdaad vooral intern en daarmee niet transparant. Momenteel stellen we in de regio Maas en Mergelland met gemeenten integrale BRP s (riolerings- en oppervlaktewater systeem) op. Onze ambitie is dan ook om: Door te gaan op de ingeslagen weg zoals beschreven in het waterbeheerplan. We houden daarmee vast aan gemaakte keuzes en prioriteringen. Streven is dat in 2021 ook de laatste 56 locaties voldoen aan de vigerende norm. Daarnaast willen we met het programma BOOST bewerkstelligen dat 39 bebouwde gebieden een beschermingsniveau van 1:100 (nu nog niet vigerend) wordt gerealiseerd. We doen een toets op haalbaarheid en kosteneffectiviteit, maken een planning en voeren de maatregelen uit. Indien het beschermingsniveau van 1:100 niet haalbaar is wordt de hoogst haalbare bescherming gerealiseerd. Vanaf 2021 aan de slag te gaan met bebouwing die niet aan de 1:100 norm voldoet en buiten de gebieden van BOOST ligt. De aanpak van BRP s zoals we die nu hanteren in de regio Maas en Mergelland uit te breiden naar de gehele provincie. Een duidelijke en transparante prioritering op te stellen, die inzichtelijk maakt welke belangenafweging heeft plaatsgevonden. Zo voorkomen we dat na een wateroverlastperiode prioriteiten verschuiven zonder een gedegen afweging. Na een wateroverlastsituatie inventariseren we in samenspraak met gemeenten of er nieuwe plekken zijn bijgekomen waar wateroverlast heeft plaatsgevonden. We bepalen of er sprake is van een knelpunt of niet en vervolgens maken we een transparant besluit of dit leidt tot een wijziging in de prioritering danwel het verhogen van de capaciteit (inhuren van mensen/middelen) en het uitvoeren van nieuwe maatregelen. De omgevingsaanpak die we toepassen in BOOST en Slenaken door te zetten naar toekomstige projecten. Als we hierin als partijen goed samenwerken ontstaat ook voor de omgeving een duidelijker beeld wie waarvoor verantwoordelijk is, maar ook dat we er samen de schouders onder zetten. Ook gaan we in deze aanpak meer met partijen het gebied in om situaties gezamenlijk te bekijken Onderhoud In de evaluatie wordt de conclusie getrokken dat het beperkte toezicht op onderhoud dat derden uitvoeren in het watersysteem onvoldoende is. Daarnaast constateert de evaluatie dat het maaien en het beheer van de stuwen conform plan gebeurd, maar dat desondanks het beeld bestaat dat het waterschap te weinig rekening houdt met de economische functies die aan de beek liggen. Er wordt daarom aanbevolen: Scherp het toezicht aan op vergunde kunstwerken waarbij de onderhoudsplicht ligt bij derden en handhaaf indien derden hun zorgplicht niet, of te laat nakomen

11 Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni 2016 Zet in op flexibeler onderhoudsregimes, die meer rekening houden met de actuele begroeiingstoestand en onderzoek de mogelijkheden om voor 1 juni of preventief in februari te maaien (binnen de gedragscode Flora en Faunawet). Maak duidelijk op basis van welke parameters de timing van onderhoudsingrepen plaatsvindt. Maak duidelijk wat hierin leidend is. We onderkennen dat het toezicht op het onderhoud van derden beperkt is. Er zijn ca objecten bij derden in onderhoud waarop we niet allemaal kunnen toezien. Gezien de veranderingen in het klimaat en het vaker optreden van extreme neerslag in het voorjaar en zomer is het maaien na 1 juni i.v.m. de Flora en Faunawet inderdaad soms laat, zeker waar systemen kwetsbaar zijn voor begroeiing. We hebben daarom de ambitie: In 2017 te heroverwegen hoe we omgaan met toezicht en handhaving op een onderhoudsplicht bij derden. We denken daarbij aan het invoeren van een rapportageplicht door derden over het door hen gepleegde onderhoud, waarbij we dit zo eenvoudig mogelijk willen maken (bijvoorbeeld door een periodieke herinnering en een systeem waarmee eenvoudig kan worden gerapporteerd). De beken die het meest kwetsbaar zijn eerder te maaien dan 1 juni als de actuele hydrologische of meteorologische situatie daar aanleiding toe geeft. In de op te stellen beheer en onderhoudsplannen te verankeren voor welke beken dit geldt Informatievoorziening Er wordt geconstateerd dat niet alle relevante informatie over het functioneren van het systeem beschikbaar was ten tijde van de calamiteit. Dit geldt met name voor informatie over actuele stuwstanden, waterstanden, de restcapaciteit van regenwaterbuffers. Het rapport beveelt dan ook aan: Zet in op betere informatievoorziening en automatisering van peilbeheer en stuwen. Daardoor is het waterschap beter voorbereid en kan meer proactief handelen (introduceren bijv. voorspellingsmodellen, meer mankracht ter plaatse en/ of meer regelbare stuwen op afstand). Monitoren van functioneren van regenwaterbuffers om deze optimaal te benutten. We onderkennen dat het vastleggen en toegankelijk maken van informatie voor verbetering vatbaar is. Na de wateroverlast van 2014 is een project uitgevoerd waarin ca. 65 extra waterstands- en afvoermeetpunten in het systeem zijn geplaatst, zowel in beken als in regenwaterbuffers. Hiermee is echter ook nog steeds veel van het systeem niet inzichtelijk vanaf kantoor. We formuleren de volgende ambitie: We installeren waterstandsmeetpunten in die regenwaterbuffers waar we zinvol kunnen sturen op het benutten van de capaciteit of waar we de gevolgen kunnen beperken wanneer we tijdig weten dat een buffer vol raakt. Dit combineren we met de bouw van een systeem (dashboard) waarmee in één oogopslag duidelijk is wat de restcapaciteit van regenwaterbuffers is ten tijde van een calamiteit. We automatiseren de stuwen en meetpunten in de belangrijkste beken en bouwen hiervoor een vergelijkbaar systeem (dashboard) of integreren dit in hetzelfde systeem als hiervoor bedoeld. We gaan versneld door met de ontwikkeling van hoogwatervoorspellingssystemen voor onze belangrijkste beken en onderzoeken de meerwaarde van het instellen van weeralarmen

12 Waterschap Roer en Overmaas 3.3 Maatregelen in de warme fase: De calamiteitenorganisatie, noodmaatregelen en crisiscommunicatie De aanbevelingen die gedaan worden voor de warme fase zijn onder te verdelen in een aantal categorieën. 1. Opschaling en afstemming tijdens calamiteiten 2. Plannen 3. Bezetting 4. Samen oefenen 5. Crisiscommunicatie 6. Meldingen Opschaling en afstemming tijdens calamiteiten APPM constateert dat het waterschap een grote inspanning heeft geleverd gedurende de maand juni en er na, om de extreme weerssituatie in goede banen te leiden. Hierbij is gewerkt en opgeschaald conform de richtlijnen die hiervoor binnen de calamiteitenorganisatie van het huidige waterschap gehanteerd worden. Gedurende de warme fase heeft het waterschap zich met name gericht op haar eigen taken en is er geen gecoördineerde afstemming geweest met de omgeving. APPM beveelt aan om: De ervaringen, lessen en aanbevelingen naar aanleiding van de gebeurtenissen in juni 2016 te vertalen in de plannen en werkwijzen van de calamiteitenorganisatie. De calamiteitenplannen uit te breiden met een scenario voor extreme lokale regenval Een integrale aanpak tegen wateroverlast te ontwikkelen in de warme fase, waarbij informatie over meldingen beter gedeeld wordt en noodmaatregelen samen worden uitgevoerd en ingezet waar mogelijk. Deze plannen uit te breiden met een aanpak voor samenwerking met gemeenten en andere partijen. Relevante regionale kennis te ontwikkelen met overheden, ondernemers en bewoners waardoor sneller en meer doelgericht geacteerd kan worden, bijvoorbeeld met behulp van het Protectie, Preventie en Paraatheid model. We onderkennen dat in de warme fase weinig afstemming met gemeenten heeft plaatsgevonden. Dit wordt veroorzaakt doordat we er voor gekozen hebben afstemming tussen het waterschap en andere partijen (gemeente, brandweer etc.) via de veiligheidsregio s te laten verlopen. Dit is de in Nederland gangbare werkwijze. Omdat de veiligheidsregio s (de veiligheidsregio hanteert andere criteria ten aanzien van opschaling dan het waterschap) in dit geval niet opgeschaald waren heeft afstemming onvoldoende plaatsgevonden. Over dit dilemma zijn we reeds in overleg met de veiligheidsregio s en gemeenten. Ook werken we op dit moment aan een nieuwe calamiteitenorganisatie voor het nieuwe Waterschap Limburg. Binnen deze nieuwe calamiteitenorganisatie worden een aantal zaken al fors verbeterd. De aansluiting met de Veiligheidsregio s wordt beter geregeld. Zo is gekozen voor een organisatiestructuur in drie lagen (Waterschap Respons Team, Waterschap Operationeel Team, Waterschap Beleidsteam)die min of meer gelijk is aan die van de veiligheidsregio s. Daarnaast wordt de informatie beter gedeeld, zowel intern als extern. Dit gebeurt door de introductie van het netcentrisch werken en het benoemen van Informatiecoördinatoren. Tenslotte is er gekozen voor een andere opschalingmethodiek waarbij sneller en pro-actiever wordt opgeschaald bij kleine incidenten

13 Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni 2016 Naast de professionaliseringsslag die gemaakt wordt in het kader van de fusie, is onze ambitie om: Een scenario te ontwikkelen voor hevige neerslag. Plannen van wateroverlast gaan tot dusver uit van situaties waarbij meer gespreid over grotere gebieden neerslag optreedt. Met dit soort hele lokale extreme neerslag is in de plannen dus geen rekening gehouden. Het opnemen van dit soort scenario s in de plannen wateroverlast nemen we mee in de nieuwe versies van de calamiteitenplannen in Betere afspraken te maken over het delen van informatie met gemeenten en de veiligheidsregio (bv informatie over meldingen en het uitvoeren van maatregelen). Tevens gaan we de taken en verantwoordelijkheden van WRO, gemeenten en de veiligheidsregio in het bestrijden van wateroverlast beter vastleggen. Hierbij is nadere afstemming over hoe om te gaan met opschaling noodzakelijk. De inzet blijft om in dit soort situaties de samenwerking en coördinatie via de veiligheidsregio s te laten verlopen. Zoals beschreven lopen hiervoor reeds gesprekken met de veiligheidsregio s en gemeenten. Mochten desondanks de criteria voor opschaling verschillend blijven, dan gaan we bezien of we zelf coördinatie en afstemming kunnen gaan regelen voor de situatie waarin het waterschap is opgeschaald en de veiligheidsregio nog niet Bezetting APPM constateert dat de beschikbaarheid en bereikbaarheid van waterschapsmedewerkers onvoldoende is gebleken en beveelt aan: Beschouw de verhouding tussen eigen mensen en ingehuurde mensen kritisch, waarbij aandacht gevraagd wordt voor het oplossen van de structurele onderbezetting. Dat richt zich met name op de (kennis)sleutelrollen en in de buitendienst. We zien inderdaad dat in de buitendienst, maar ook bijvoorbeeld bij hydrologie, essentiële gebiedskennis zeer smal in de organisatie zelf geborgd is. Op dit moment is binnen het waterschap voor een kleine buitendienst gekozen. Werkzaamheden worden hoofdzakelijk uitgevoerd door loonwerkers. Er is in principe één medewerker (rayonbeheerder) per rayon beschikbaar. Bij ziekte of verlof wordt onderling vervangen. In de fusie wordt dit probleem deels opgelost doordat er gewoon meer mensen bij het waterschap werken (meer hydrologen, meer onderhoudsmedewerkers). Het is echter de vraag of dit het hele probleem oplost. We verwachten dat dat slechts ten dele het geval is. Onze ambitie is daarom: De omvang/formatie van de buitendienst af te stemmen op de behoefte van de crisisorganisatie. In de visie die in 2017 wordt opgesteld voor de buitendienst van het Waterschap Limburg, zal dit aspect nadrukkelijk moeten worden meegenomen. Gebiedskennis onder specialistische functionarissen (bijvoorbeeld hydrologen, communicatieadviseurs, buitendienstmedewerkers) breder te verankeren. Dit brengen we onder in het OTO programma. Er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan gebiedsgerichte excursies met verschillende disciplines en medewerkers om de gebiedskennis te delen en zo breder te verankeren. Een nadere analyse uitvoeren naar de beschikbaarheid/capaciteit van de diverse vakspecialisten Samen oefenen APPM beveelt aan om : De integrale aanpak voor wateroverlast in de koude fase, samen met de betrokken partijen te oefenen

14 Waterschap Roer en Overmaas Zoals beschreven onder onderschrijven we de noodzaak van een integrale aanpak voor wateroverlast. Op dit moment wordt hier in samenwerking met de veiligheidsregio ook al aan gewerkt (in het kader van de Multidisciplinaire Informatiekaart Extreem Weer). Dit scenario moet vervolgens goed tussen de oren van alle betrokken partijen komen. Daarom is onze ambitie: De komende jaren vaker multidisciplinair te oefenen communicatie Met communicatie wordt in dit geval alle crisiscommunicatie bedoeld. Dus niet alleen de werkzaamheden van de afdeling communicatie, maar ook de onderling afstelling tussen afdelingen, met andere organisaties en ondernemers en bewoners in de omgeving. APPM adviseert: Verbeter de communicatie over de wateroverlast (wat is er gaande, wat kan er nog meer verwacht worden, wat wordt eraan gedaan) door deze beter vooraf de structureren. Hierbij speelt de relatie met gemeenten een grote rol aangezien daar veel meldingen binnenkomen. Verbeter de communicatie over welke maatregelen het waterschap te bieden heeft. Werk expliciet aan transparantie in keuzes en prioritering naar de omgeving. Deze zijn van groot belang om goed uit te kunnen leggen wat er is ondernomen om wateroverlast tegen te gaan. We onderschrijven deze adviezen. We beseffen dat het voor de omgeving soms onduidelijk is over welke middelen en capaciteit het waterschap beschikt (zandzakken, pompen etc.) en in welke gevallen we die middelen inzetten. Onze ambitie is daarom: Om in de koude fase via risicocommunicatie en in de warme fase door crisiscommunicatie informatie te delen over de capaciteit en beschikbaarheid van noodmaatregelen zodat de omgeving beter op de hoogte is wat men van ons kan verwachten. Duidelijkheid te verschaffen over de inzet van middelen. Aangeven dat pompen worden ingezet volgens vastgestelde richtlijnen. Deze pompen zijn in eerste instantie aangeschaft en bedoeld voor het verpompen van het kwelwater en beekafvoeren bij een hoogwatersituatie van de Maas. De pompen kunnen echter ook voor andere situaties worden ingezet. Situaties waar deze pompen worden ingezet moeten voldoen aan de vastgestelde randvoorwaarden en ook uitleen gebeurt volgens vastgesteld beleid (Dagelijks Bestuur 2006) Meldingen en nazorg APPM beveelt de volgende punten aan met betrekking tot meldingen en nazorg. Zorg voor een klantvriendelijke single point of contact voor meldingen, zodat melders niet van het kastje naar de muur wordt gestuurd, en communiceer dit telefoonnummer ook duidelijk tijdens koude én warme fase. Hanteer een overzichtelijk en werkbaar systeem voor meldingen. Gezien het feit dat een veelvoud van de meldingen bij de gemeenten worden gedaan, is een geïntegreerd systeem met gemeenten effectief. Voorzie in gestructureerd overleg en informatie-uitwisseling met gemeenten om meldingen goed af te kunnen handelen. Borg hierbij dat gesprekspartners ook op de hoogte zijn van de lokale situatie. Zet meer mensen in om meldingen snel af te handelen. Geef direct terugkoppeling als met een melding aan de slag wordt gegaan, en zorg voor relevante statusupdates. Zorg voor bewaking en sturing op afhandeling van problemen en op regelmatige terugkoppeling naar belanghebbenden (omgevingsgericht). We zien inderdaad dat nu veel meldingen bij verschillende instanties (brandweer, gemeenten, waterschap, etc.) binnenkomen. Een single point of contact voor meldingen is er al met het Meldpunt Water

15 Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni 2016 Desondanks is het zo dat mensen veelal hun eigen gemeente bellen of een andere instantie waaraan het eerst gedacht wordt. Er voor zorgen dat mensen het Meldpunt Water altijd gebruiken kunnen we niet. Wel willen we uiteraard voorkomen dat mensen van het kastje naar de muur gestuurd worden; ze moeten in principe altijd goed door de overheid geholpen worden ( no wrong door principe). Ook willen we dat mensen goed op de hoogte gehouden worden over wat er naar aanleiding van hun melding gebeurt. De werking van het Meldpunt Water wordt binnenkort geëvalueerd. Binnen Waterschap Limburg wordt gewerkt aan een nieuw klantcontactcentrum waarin dit beter geborgd wordt. We hebben de ambitie: Het Meldpunt Water meer en beter onder de aandacht te brengen door met onze partners een bewustwordingscampagne op te zetten. Met onze partners afspraken te maken over hoe we omgaan met meldingen die buiten het Meldpunt Water binnenkomen. Daarbij geldt wat ons betreft dat we meldingen altijd in ontvangst nemen en als betrokken instanties achter de schermen met elkaar oplossingen zoeken en realiseren. In het nieuwe klantcontactcentrum te zorgen voor een betere verwerking, registratie en terugkoppeling op meldingen en vervolgacties

16 Waterschap Roer en Overmaas Titel Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni 2016 Datum 7 november 2016 Versie 0.1 Status Concept Corsanummer * * Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni 2016 Op stoom! Ambities naar aanleiding van de evaluatie wateroverlast juni 2016 schriftelijk Vrijgave Dit document is tot stand gekomen onder verantwoordelijkheid van Wouter Müller in samenwerking met: Naam Functie Rol C. Verstappen Beleidsadviseur Projectleider F. Heijens Coördinator Hydrologie Idem H. Lemmens Coördinator Crisisbeheersing Idem P. Brouwers Manager Onderhoud Idem P. de Leijer Adviseur communicatie Idem Dit document is vrijgegeven door W.F. Müller Bezoekadres Parklaan 10, 6131 KG Sittard Correspondentieadres Postbus 185, 6130 AD Sittard Telefoon +31(0) info@overmaas.nl Internet