BEVOLKINGSPROGNOSE ROTTERDAM 2025

Transcriptie

1 BEVOLKINGSPROGNOSE ROTTERDAM 2025 C. Ergun, M. Bik en C. Stolk Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Mei 2007 In opdracht van de Bestuursdienst van de gemeente Rotterdam

2 Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Auteurs: C. Ergun, M. Bik en C. Stolk Project: Prijs: 15 Adres: Goudsesingel 78, 3011 KD Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) Telefax: (010) Website: 2

3 INHOUD Samenvatting en conclusies 5 1 Aanleiding tot de bevolkingsprognose, de bevolkingsontwikkeling Huidige ontwikkeling: bevolkingsafname sinds 2004 lijkt gestopt in Nieuwe bevolkingsgroepenindeling Opzet rapportage 9 2 Veronderstellingen voor de bevolkingsprognose Rotterdam Geboorte en sterfte Buitenlandse migratie Migratie onbekend Binnenlandse migratie Woningvoorraadontwikkeling Relatie woningbouw en binnenlandse migratie in de Prognose tot De veronderstellingen tot 2025 in één oogopslag 23 3 Rotterdammers in Rotterdamse bevolking groeit naar Geboorteoverschot is de stabiele factor achter de bevolkingsgroei Rotterdam is minder vergrijsd dan Nederland Beleidsdoelgroepen 29 4 Rotterdamse bevolkingsgroepen tot Het aandeel autochtonen neemt minder snel af Eerste en tweede generatie, migratie en geboorteoverschot Vergelijking met vorige prognose 35 5 Rotterdamse deelgemeenten Deelgemeente Hoek van Holland groeit het snelst 37 Bijlagen 39 Prognosetabellen 41 Publicatieoverzicht 69 3

4

5 Samenvatting en conclusies Het aantal inwoners in Rotterdam is sinds 2004 afgenomen van bijna naar zo n in Door meer vertrek naar en minder vestiging vanuit het buitenland is het (grote) positieve migratiesaldo voor Rotterdam opgedroogd. Daarnaast is het administratieve vertrek (door meer controles) flink toegenomen en het vertrek naar de regio blijven bestaan. Gevolg was een forse daling van de Rotterdamse bevolking. De komende jaren zal de bevolking vermoedelijk niet (veel) verder afnemen en de bevolkingsomvang van Rotterdam stabiliseren op zo n personen. Vanaf 2012 zal het aantal Rotterdammers door een forse woningvoorraadtoename en een weer aangetrokken buitenlandse vestiging snel toenemen naar bijna in Figuur 1-1 Ontwikkeling van de Rotterdamse bevolking tot realisatie prognose 2025 Bron: COS Deze prognose is gebaseerd op de volgende veronderstellingen: De buitenlandse vestiging zal weer langzaam toenemen, het vertrek naar het buitenland weer iets afnemen, waardoor het vestigingsoverschot weer ruim positief zal zijn maar niet meer zo hoog als in het verleden. Door meer Rotterdamse vrouwen in de vruchtbare leeftijden worden meer kinderen geboren. Door minder mensen van 70 à 80 jaar en ouder daalt het aantal sterfgevallen in Rotterdam. Het resulterende geboorteoverschot is een redelijk stabiele en groter wordende factor in de bevolkingsontwikkeling van Rotterdam. Door de woningbouwplannen zal de woningvoorraad in Rotterdam fors toenemen. In 2025 zullen er per saldo woningen meer zijn dan nu. Aangezien in het bouwprogramma een groter accent is gelegd op eengezinswoningen, wordt verondersteld dat het vertrek naar de regio zal afnemen. 5

6 Bijna alle Rotterdamse bevolkingsgroepen nemen tot 2025 verder toe, alleen het aantal autochtone Rotterdammers neemt af. De toename van de allochtone bevolkingsgroepen wordt voornamelijk veroorzaakt door geboorte en in mindere mate door de buitenlandse migratie. Het (meer en meer) suburbaniseren van de bevolkingsgroepen zorgt voor een rem op de groei in Rotterdam. Doordat een steeds groter deel van de allochtone geboorten uit tweede generatie ouders plaatsvindt, wordt de groei van de bevolkingsgroepen ook getemperd. Deze geboorte behoort immers tot de derde generatie en valt dus administratief onder de autochtone Rotterdammers. Figuur 1-2 In Rotterdam vergroening en ontgrijzing, in Nederland flinke vergrijzing Totaal hoogbejaarden bejaarden ouderen potentiële beroepsbevolking studenten/starters jeugdigen voortgezet onderw ijs basisonderw ijs kleuters baby's en peuters -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Rotterdam Nederland Bron: COS In 2025 telt de bevolking in Rotterdam meer kinderen en jongeren, èn minder hoogbejaarden dan nu. Er vindt zowel vergroening als ontgrijzing plaats. Wel zal er sprake zijn van prevergrijzing in Rotterdam. Deze trend staat haaks op de ontwikkeling in Nederland, waar de bevolking juist ontgroent en vergrijst. Verder neemt in Nederland de potentiële beroepsbevolking als aandeel van de totale bevolking af, in Rotterdam blijft die gelijk. De omvang van de potentiële beroepsbevolking in Rotterdam neemt zelfs licht toe. In de meeste deelgemeenten blijft de bevolking redelijk constant of neemt toe. Met name de deelgemeenten Hoek van Holland, Stadscentrum en Overschie nemen (in relatieve zin) sterk toe. In deelgemeenten waar niet of nauwelijks wordt gebouwd neemt de bevolking door gezinsverdunning zelfs (een beetje) af. Deelgemeente Prins Alexander valt om meerdere redenen op. De woningvoorraad groeit er wel behoorlijk, toch blijft de bevolkingsomvang gelijk. Daarnaast is er in deze deelgemeente een vergrijzende trend die sterk afwijkt van de stedelijke trend van vergroening en ontgrijzing. 6

7 1 Aanleiding tot de bevolkingsprognose, de bevolkingsontwikkeling Begin 2006 heeft het COS de Trendprognose Rotterdam 2020 opgesteld. Door de extreme en onvoorziene bevolkingsdaling in 2004 en vooral in 2005 (en zelfs nog in 2006!) is een Trendprognose opgesteld en geen reguliere bevolkingsprognose. In de Trendprognose is verondersteld dat de bevolkingsdaling langzaam tot stilstand zal komen en uiteindelijk weer verandert in een beperkte bevolkingsgroei (mede dankzij de verwachte aantrekkende buitenlandse migratie). De onzekerheidsmarges aangaande deze prognose zijn groot. Resultaten per bevolkingsgroep zijn beperkt en resultaten per deelgemeente helemaal niet opgesteld. De behoefte aan deze cijfers is echter groot. Regelmatig wordt het COS benaderd met verzoeken tot levering van deze gegevens. Inmiddels lijkt het erop dat de grootste bevolkingsdaling achter de rug is; de bevolking is in de tweede helft van 2006 nauwelijks meer afgenomen. Ook is het CBS in december 2006 met een nieuwe, bijgestelde bevolkingsprognose gekomen, waarin nieuwe veronderstellingen ten aanzien van de buitenlandse migratie staan opgenomen. Ook zijn de woningbouwplannen fors bijgesteld ten opzichte van die waarmee in de Trendprognose is gerekend. Vanwege de behoefte aan een betrouwbare inschatting van de toekomstige loop van de bevolking, zowel voor geheel Rotterdam (ook per bevolkingsgroep), als per deelgemeente, in combinatie met een verandering in de veronderstellingen die ten grondslag hebben gelegen aan de Trendprognose is het opportuun een nieuwe, echte bevolkingsprognose op te stellen. Dit rapport beschrijft de veronderstellingen en uitkomsten van deze nieuwe Bevolkingsprognose Rotterdam Huidige ontwikkeling: bevolkingsafname sinds 2004 lijkt gestopt in 2006 In de periode tussen en is de Rotterdamse bevolking met zo n personen afgenomen. Voor een belangrijk deel is dit het gevolg van het buitenlands migratiesaldo, dat nu nog maar nauwelijks positief is en derhalve fors lager ten opzichte van de periode ervoor. Verder is het vertrek onbekend (als gevolg van administratieve afvoeringen uit de Gemeentelijke Basisadministratie -GBA) flink toegenomen en is het (per saldo) vertrek naar de regio in 2005 ook groot. In de loop van 2006 is de afname echter tot stilstand gekomen. Het aantal inwoners van Rotterdam is op 1 januari 2007 vrijwel gelijk aan dat van 1 juli De Rotterdamse bevolkingsontwikkeling is jarenlang gekenmerkt door (per saldo) buitenlandse vestiging ( personen per jaar), binnenlands vertrek ( personen per jaar) en een beperkt administratief vertrek ( personen per jaar). Grosso modo hielden deze elkaar redelijk in evenwicht, waardoor de groei van de bevolking te verklaren viel door het positieve geboorteoverschot 1 (ruim 1.000). Vanaf 1 januari 2004 is te constateren dat geboorte en sterfte ongewijzigd zijn gebleven, maar dat de rest fors is veranderd. De bevolkingsafname sinds 2004 wordt deels verklaard door een hoog saldo van het administratieve vertrek oftewel: de migratie onbekend. Dit is migratie die aan het licht is gekomen bij (administratieve) contrôles van Publiekszaken. Deze acties leveren een vertrek uit Rotterdam op. De omvang hiervan was sinds 2003 zo n per jaar, maar was in 2005 en 2006 zo n 1 Het geboorteoverschot is het verschil tussen het aantal sterfgevallen en het aantal geboorten. 7

8 5.000 personen. Het komt onder alle bevolkingsgroepen voor. De vestiging vanuit het buitenland in Rotterdam is sinds een paar jaar fors teruggelopen, van zo n 8 à naar personen per jaar. Het aantal vertrekkers naar het buitenland was ook in 2006, evenals in 2004 en 2005, personen groot. De jaren daarvoor lag het aantal echter rond de personen. Waar vroeger de buitenlandse migratie voor veel bevolkingswinst zorgde, draagt ze daar nu nog maar beperkt toe bij. Minder vestiging en meer vertrek leiden nu tot een veel kleiner migratiesaldo. Het positieve buitenlandse migratiesaldo kan het Rotterdamse binnenlands vertreksaldo dus niet meer compenseren. De afname van het buitenlands migratiesaldo komt eigenlijk onder alle groepen voor, waarbij de afname onder Antillianen zeer sterk is: enige jaren geleden was het saldo nog of meer personen positief, in 2005 bleek het 500 personen negatief te zijn. Het migratiesaldo is voor autochtonen nu meer negatief geworden, voor Turken en Noord-Mediterranen nu ongeveer nul (dat was 400 à 500 positief) en van de overige bevolkingsgroepen nog wel positief maar lager dan enige jaren geleden. Over 2006 valt op dat het vertrek naar de Stadsregio is afgenomen en de vestiging vanuit de Stadsregio in Rotterdam is toegenomen. Het migratiesaldo met de regio is nu een stuk minder negatief dan het in jaren is geweest. Tabel 1-1 De bevolkingsontwikkeling in Rotterdam sinds 2003, uitgesplitst naar demografische component BINNENLAND Stadsregio Vestiging stadsregio Vertrek stadsregio Saldo stadsregio Rest Nederland Vestiging rest NL Vertrek rest NL Saldo rest NL Saldo binnenland BUITENLAND Vestiging buitenland Vertrek buitenland Saldo buitenland Saldo onbekend en AC GEBOORTEOVERSCHOT Geboorte Sterfte Geboorteoverschot Bron:COS (A.C.= administratieve correcties) (2006 op basis van voorlopige cijfers). 8

9 1.2 Nieuwe bevolkingsgroepenindeling Het COS hanteert sinds jaar en dag een indeling van de Rotterdamse bevolking in negen bevolkingsgroepen 2. In deze prognose wordt de tot nu toe gehanteerde indeling iets gewijzigd. Door de nieuwe indeling wordt meer inzicht geboden in de migratie tussen Rotterdam en Europa (kon voorheen niet) èn aangesloten bij de indeling van het CBS 3. In onderstaande tabel staat eerst de nieuwe indeling van bevolkingsgroepen in Rotterdam en vervolgens welke indeling in de prognose wordt gebruikt omdat mede vanwege de kleine aantallen een aantal bevolkingsgroepen zijn samengevoegd. Tabel 1-2 De nieuwe indeling van de Bevolkingsgroepen in Rotterdam Personen uit: Totaal westerse landen Nederland 26-EU-landen Overig Europa Overig buiten Europa in deze prognose Autochtonen 26-EU landen (excl. Nederland) Overig w esters (excl. Turkije) Overig w esters (incl. Japan en Indonesië) Totaal niet-westerse landen Marokko Antillen + Aruba Suriname Turkije Kaapverdië Azie Afrika Latijns Amerika Marokko Antillen + Aruba Suriname Turkije Kaapverdië Overig niet-w esters (excl. Japan en Indonesië) Overig niet-w esters Overig niet-w esters Bron: COS Omdat deze nieuwe definitie van bevolkingsgroepen nog niet volledig bekend was en in alle bestanden van het COS doorgevoerd tijdens het opstellen van de prognose, is in deze prognose noodgedwongen met een provisorische indeling gewerkt. De hier opgenomen aantallen zullen zeer dicht in de buurt liggen van de uiteindelijke, definitieve cijfers, maar kunnen dus nog wel iets verschillen! Op de website van het COS zullen de definitieve cijfers verschijnen (t.a.v. de historische jaren tot en met 2007). 1.3 Opzet rapportage In deze rapportage worden in hoofdstuk twee de veronderstellingen één voor één behandeld. Per demografische component wordt de ontwikkeling in het verleden geanalyseerd en een schatting gemaakt ten aanzien van de verwachte toekomstige ontwikkeling. Ook wordt de nieuwe woningprognose gepresenteerd waarop deze bevolkingsprognose gebaseerd zal zijn. Deze woningprognose is een doorrekening van alle beschikbare bouw- en sloopplannen bij de 2 Dit zijn de bevolkingsgroepen: Surinamers, Antillianen en Arubanen, Kaapverdianen, Turken, Marokkanen, Noordmediterranen, Overige arme landen, Overige rijke landen en autochtonen. 3 Op dit moment doet zich echter een knelpunt voor. De overgang naar de CBS-etniciteit is in de databronnen van het COS nog niet gerealiseerd. Daardoor is hier gepoogd om zo goed mogelijk de nieuwe definitie te benaderen. 9

10 ds+v. In de laatste paragraaf worden de veronderstellingen nog eens kort en overzichtelijk samengevat. Vanaf hoofdstuk drie worden de uitkomsten gepresenteerd. Per paragraaf wordt eerst de ontwikkeling voor de gehele bevolking beschreven. Daarna wordt stilgestaan bij de (opvallende) verschillen per bevolkingsgroep. Afgesloten wordt met een overzicht van de uitkomsten per deelgemeente. In de bijlage staan de prognosetabellen van de totale Rotterdamse bevolking opgenomen, naar leeftijd en geslacht. Ook zijn daar de prognosetabellen opgenomen voor de verschillende bevolkingsgroepen, als voor de deelgemeenten. In RotterdamData op de website van het COS: staan alle prognosetabellen ook opgenomen (ook naar leeftijd en geslacht), inclusief een tabel van de negen bevolkingsgroepen (naar leeftijd en geslacht) per deelgemeente in

11 2 Veronderstellingen voor de bevolkingsprognose Rotterdam Geboorte en sterfte Het aantal geboorten ligt in Rotterdam, sinds 1998 rond de per jaar en wordt bepaald door het totaalvruchtbaarheidscijfer (de kans om een kind te krijgen) en het aantal (vrouwelijke) Rotterdammers. Deze zaken waren in de periode redelijk constant in Rotterdam. De veronderstelling tot 2025 is dat de kans om een kind te krijgen in de toekomst niet veel zal veranderen, maar dat deze voor sommige allochtone groepen wel (een beetje) zal afnemen richting het algemene gemiddelde (daar waar zij nu nog (veel) hoger zitten). Tabel 2-1 Ontwikkeling geboorteoverschot in Rotterdam Geboorte Sterfte Geboorteoverschot Bron: COS Het aantal sterfgevallen in Rotterdam is licht aan het afnemen, vooral door de afname van de heel oude Rotterdammers. In deze prognose zal met constante sterftekansen worden gewerkt, waardoor het aantal sterfgevallen als gevolg van de verdere afname van de heel ouderen nog meer zal afnemen. Daarentegen zal het aantal geboorten licht stijgen door de groei van de bevolking. Als gevolg van deze tegengestelde ontwikkelingen zal het geboorteoverschot fors toenemen. Figuur 2-1 Ontwikkeling TFR (= totaal vruchtbaarheidscijfer) in Rotterdam en Nederland 1,80 1,75 1,70 1,65 1,60 1,55 1,50 1,45 1,40 1,35 1, TFR Rotterdam TFR landelijk Bron: CBS, COS 11

12 De ontwikkeling van de TFR (totaalvruchtbaarheidscijfer) in Rotterdam loopt parallel aan de landelijke ontwikkeling maar wel op een duidelijk lager niveau. In de laatste jaren is de TFR zowel landelijk als in Rotterdam aan het dalen. Bij de daling speelt, naast de minder gunstige economische omstandigheden van de laatste jaren, ook de afnemende TFR s van de allochtone vrouwen een rol. Het aandeel van allochtone vrouwen (die weliswaar een dalende maar nog wel een hogere vruchtbaarheid hebben!) neemt toe waardoor de vruchtbaarheid van alle vrouwen in Rotterdam redelijk constant zal blijven. Verondersteld wordt dat de daling van de TFR stopt als gevolg van de aantrekkende economie en het toenemende aandeel van de allochtone vrouwen. Maar van een stijging zal geen sprake zijn. De verwachting is dat de TFR rond 1,55 zal stabiliseren. Tabel 2-2 De TFR (totaalvruchtbaarheidscijfer: gemiddeld aantal kinderen per vrouw) in Rotterdam, vanaf 1995 en in de prognoseperiode ( ) TFR 1,49 1,56 1,46 1,47 1,48 1,53 1,59 1,61 1,64 1,63 1,55 1,58 1,55 1,55 Bron: COS In de laatste jaren neemt de TFR van alle niet-westerse vrouwen duidelijk af. Over de hele periode gezien is de afname vooral bij de Turkse en Marokkaanse vrouwen opvallend. De daling van de TFR in onderstaande tabel wordt ook deels verklaard door het steeds groter wordende aandeel van vrouwen van de tweede generatie in de totale groep allochtone vrouwen: de vruchtbaarheid van de tweede generatie is (veel) lager dan die van de eerste generatie, waardoor de totale vruchtbaarheid ook afneemt. Anders dan bij de niet-westerse allochtonen neemt de TFR van de autochtone vrouwen wel toe. Tabel 2-3 De ontwikkeling van de TFR per bevolkingsgroep (1 e en 2 e generatie) in Rotterdam Personen uit niet-westers Suriname 1,60 1,60 1,50 1,65 1,52 1,40 1,79 1,69 1,69 1,61 1,49 1,50 1,44 Antillen + Aruba 1,77 2,06 1,98 1,89 1,79 2,11 2,17 2,04 2,20 2,07 1,97 1,94 1,80 Kaap Verdië 2,05 2,24 1,95 1,66 1,87 1,87 1,88 1,82 1,63 1,61 1,73 1,43 1,46 Turkije 2,62 2,43 2,35 2,50 2,31 2,39 2,41 2,19 2,09 1,88 1,84 1,83 1,83 Marokko 3,91 4,27 3,80 3,69 3,55 3,75 3,64 3,71 3,39 3,37 3,10 2,95 2,94 Overig niet-w esters 1,80 1,87 1,92 1,95 1,94 2,02 1,84 2,06 2,21 2,02 1,84 1,91 1,67 westers Nederland 1,16 1,22 1,11 1,08 1,12 1,13 1,16 1,22 1,24 1,31 1,26 1,33 1,33 26 EU-landen 1,12 1,27 1,04 1,18 1,12 1,20 1,21 1,16 1,23 1,19 1,18 1,18 1,22 Overig w esters 1,34 1,27 1,42 1,25 1,36 1,32 1,35 1,32 1,45 1,34 1,34 1,29 1,29 Bron: COS, provisorische bevolkingsgroepenindeling, definitieve cijfers kunnen (iets) afwijken 12

13 2.2 Buitenlandse migratie In de bevolkingsprognose wordt aangesloten bij de buitenlandse migratieveronderstellingen van het CBS. De buitenlandse migratie die het CBS voor heel Nederland verwacht, wordt vertaald naar de Rotterdamse situatie. Dit wordt gedaan op grond van het Rotterdamse aandeel in de totale buitenlandse migratie gedurende de laatste jaren. Vestiging Het aandeel van Rotterdam in de buitenlandse vestiging blijkt gemiddeld ongeveer 7 procent, maar fluctueerde de laatste jaren sterk. Landelijk nam de buitenlandse vestiging eerder af dan in Rotterdam, waardoor het Rotterdamse aandeel toenam tot ongeveer 8 procent in In Rotterdam daalde de buitenlandse vestiging pas vooral in 2004 en 2005 waardoor het Rotterdamse aandeel in de landelijke vestiging afnam tot iets meer dan zes procent. Alhoewel de definitieve cijfers nog niet beschikbaar zijn lijkt de buitenlandse vestiging in 2006 zowel landelijk als in Rotterdam door de grootste daling heen te zijn. De migratie neemt zowel landelijk als in Rotterdam evenredig toe waardoor het aandeel van Rotterdam even hoog zal zijn als in 2005; namelijk 6,3 procent. Figuur 2-2 Aantal en aandeel vestigers in Rotterdam vanuit het buitenland 1 8,5% 8,0% 7,5% 7,0% 6,5% 6,0% 5,5% 5,0% Rotterdams aandeel in buitenlandse vestiging buitenlandse vestiging Bron: COS In de afgelopen periode is ook de etnische samenstelling van de buitenlandse vestiging veranderd. In 1996 bestond ongeveer 38% van de vestiging uit personen afkomstig uit de westerse landen (inclusief autochtonen). In 2005 lag het aandeel van westerse vestigers op 48%. De afname onder deze groep was relatief klein in vergelijking met de afname onder personen uit de niet-westerse landen, waardoor het aandeel fors is toegenomen. 1 Buitenlandse vestiging in Rotterdam (groen, in absolute aantallen) staat op de rechteras te lezen, het Rotterdamse aandeel in de totale buitenlandse vestiging in Nederland (rood, in %) staat op de linkeras. 13

14 Tabel 2-4 Ontwikkeling buitenlandse vestiging per bevolkingsgroep in Rotterdam Personen uit Nederland EU-landen Overig w esters Totaal w esters Suriname Antillen + Aruba Kaapverdië Turkije Marokko Overig niet-w esters Totaal niet-w esters Totale vestiging Bron: COS, provisorische bevolkingsgroepenindeling, definitieve cijfers kunnen (iets) afwijken In de afgelopen periode was het aandeel van Rotterdam in de landelijke vestiging relatief hoog voor de personen uit niet-westerse landen. Dit geldt vooral voor de Surinamers, Marokkanen, Antillianen en Turken. Wat betreft de vestiging van de personen uit westerse landen was het Rotterdamse aandeel relatief laag. Tabel 2-5 Het aandeel van Rotterdam in de landelijke buitenlandse vestiging per bevolkingsgroep (als percentage) Personen uit Nederland 4,8 5,0 4,7 5,1 4,8 4,9 4,6 4,8 4,8 4,7 26 EU-landen 4,5 5,2 5,7 5,6 5,8 5,5 5,6 6,2 6,3 5,1 Overig w esters 4,8 4,8 4,9 4,2 4,3 4,4 4,8 5,5 5,5 5,2 Totaal w esters 4,7 5,0 5,2 5,0 5,0 5,0 5,1 5,6 5,6 5,0 Suriname 15,8 16,9 17,2 14,9 16,5 17,9 13,3 15,2 17,0 17,7 Antillen + Aruba 15,0 15,8 17,9 18,4 18,9 17,6 18,9 18,1 16,3 14,1 Kaapverdië (*) Turkije 10,3 10,8 11,5 10,7 11,0 9,8 8,9 15,8 10,9 8,6 Marokko 13,0 13,7 14,2 11,0 11,7 12,2 9,0 12,3 11,2 11,3 Overig niet-w esters 4,7 4,6 5,1 5,1 5,5 5,2 5,2 6,5 6,7 5,8 Totaal niet-w esters 8,3 8,7 9,7 9,2 9,5 8,9 8,1 10,5 9,8 8,4 Totaal 6,4 6,8 7,4 7,0 7,2 6,9 6,6 8,0 7,4 6,3 Bron: COS, provisorische bevolkingsgroepenindeling, definitieve cijfers kunnen (iets) afwijken (*) wordt niet berekend, omdat het CBS deze groep niet afzonderlijk prognosticeert. Bij deze prognose is Kaapverdië als een Overig niet-westers land behandeld en is het aantal vestigers en vertrekkers uit deze groep aan het eind van het proces afzonderlijk ingeschat. De huidige lage vestiging is tijdelijk en zal (volgens het CBS) weer snel aantrekken. De toename van de vestiging zal met name plaatsvinden onder de westerse allochtonen. Deze groep komt relatief minder naar Rotterdam. Het aandeel van Rotterdam in de buitenlandse vestiging zal derhalve in de toekomst niet meer zo groot zijn als het in het verleden was. De verwachting is dat het Rotterdamse aandeel zich rond de 6,5 procent zal bewegen. Doordat de buitenlandse vestiging voor geheel Nederland zal aantrekken wordt ook voor Rotterdam een toename van de vestiging verwacht ten opzichte van het huidige niveau. 14

15 Vertrek Het vertrek naar het buitenland is de laatste jaren, zowel landelijk als in Rotterdam, toegenomen. De toename in Rotterdam was groter, waardoor het Rotterdamse aandeel toenam van 5 naar 7 procent in In 2005 is het Rotterdamse aandeel gedaald naar ongeveer zes procent. Het lijkt dat de daling in 2006 verder voortzet naar 5,5 procent. De daling in 2005 en 2006 wordt veroorzaakt doordat de landelijke toename van het vertrek groter is dan de toename van het vertrek uit Rotterdam. Figuur 2-3 Aantal en aandeel Rotterdamse vertrekkers naar het buitenland 2 7,0% 6,5% 6,0% 5,5% 5,0% 4,5% 4,0% Rotterdams aandeel in buitenlands vertrek buitenlandse vertrek Bron: COS De toename van het vertrek naar het buitenland vond vooral plaats onder de autochtonen, de Antillianen en de personen uit de overige niet-westerse landen. Door de toename van het vertrek van de twee laatstgenoemde groepen is het aandeel van alle niet-westerse landen in het vertrek ook iets gestegen. 2 Buitenlands vertrek in Rotterdam (groen, in absolute aantallen) staat op de rechteras te lezen, het Rotterdamse aandeel in het totale buitenlands vertrek in Nederland (rood, in %) staat op de linkeras. 15

16 Tabel 2-6 Ontwikkeling buitenlands vertrek per bevolkingsgroep in Rotterdam Personen uit Nederland EU-landen Overig w esters Totaal w esters Suriname Antillen + Aruba Kaapverdië Turkije Marokko Overig niet-w esters Totaal niet-w esters Totaal vertrek Bron: COS, provisorische bevolkingsgroepenindeling, definitieve cijfers kunnen (iets) afwijken Net als in de buitenlandse vestiging was het aandeel van Rotterdam in het vertrek relatief hoog voor de personen uit de niet-westerse landen en relatief laag voor de personen uit westerse landen. Een uitzondering hierop is het vertrek van de personen uit Overig Europa waaronder het Rotterdamse aandeel weer relatief hoog is. Tabel 2-7 Het aandeel van Rotterdam in het landelijke buitenlands vertrek per bevolkingsgroep (als percentage) Personen uit Nederland 5,2 5,1 4,6 4,6 4,8 4,6 4,5 5,2 6,0 5,8 26 EU-landen 3,3 2,9 2,9 3,1 3,0 3,3 3,4 3,3 3,9 4,0 Overig w esters 4,0 2,7 3,4 3,8 3,4 3,5 3,6 4,4 5,1 4,5 Totaal w esters 4,5 4,1 3,9 4,1 4,1 4,1 4,1 4,5 5,2 5,1 Suriname 13,0 11,6 13,1 11,6 11,3 9,8 11,4 13,3 12,8 12,5 Antillen + Aruba 11,8 12,6 11,6 15,0 14,8 13,0 15,7 16,2 15,6 15,4 Kaapverdië (*) Turkije 12,0 7,1 9,9 6,8 9,4 7,8 6,5 12,5 21,4 10,1 Marokko 10,7 7,4 7,2 6,3 6,9 5,9 8,3 6,9 8,6 6,5 Overig niet-w esters 5,1 4,4 4,4 4,4 4,5 4,7 5,5 5,0 5,8 5,1 Totaal niet-w esters 9,6 7,9 8,0 7,7 7,8 7,1 8,7 9,1 10,4 8,4 Totaal 5,6 5,0 4,8 4,9 4,9 4,8 5,1 5,8 6,8 6,1 Bron: COS, provisorische bevolkingsgroepenindeling, definitieve cijfers kunnen (iets) afwijken (*) wordt niet berekend, omdat het CBS deze groep niet afzonderlijk prognosticeert. Bij deze prognose is Kaapverdië als een Overig niet-westers land behandeld en is het aantal vestigers en vertrekkers uit deze groep aan het eind van het proces afzonderlijk ingeschat. Verondersteld wordt dat het Rotterdamse aandeel in het buitenlands vertrek een nieuw evenwicht rond 5,5 % vindt in de prognoseperiode 3. Het nieuwe normale aandeel van Rotterdam is hoger dan in het verleden, maar lager dan de recente jaren 2004 en Het berekenen van het Rotterdamse aandeel in het buitenlands vertrek voor de prognoseperiode en dit vergelijken met het verleden is bijzonder moeilijk. Het CBS prognosticeert het landelijke vertrek immers alleen inclusief het saldo van administratieve correcties (het vertrek onbekend). 16

17 2.3 Migratie onbekend Wanneer personen een verhuizing niet melden bij Publiekszaken, maar deze migratie (later) wel wordt geconstateerd, worden deze personen uitgeschreven uit de GBA met een vertrek met onbekende bestemming. Een persoon die op die manier is vertrokken, kan in beginsel alleen met een vestiging met onbekende herkomst weer worden ingeschreven in de Gemeentelijke BasisAdministratie. Dit zijn de twee oorzaken voor migratie onbekend. De omvang van deze vorm van migratie is door Publiekszaken te beïnvloeden door meer en beter te controleren. Het saldo van deze migratie is voor Rotterdam negatief, maar de omvang varieert sterk per jaar. Sinds 2003 ligt het hoog, er worden, per saldo, tussen de en personen per jaar uitgeschreven. Vòòr 2003 waren dit er rond de personen per jaar. In 2005 en 2006 lag het vertreksaldo onbekend op ongeveer personen. De verklaring voor dit grote aantal vertrek onbekend in Rotterdam zijn de strengere controles van Publiekszaken. Daarnaast is in 2005 de GBA naast bestanden van de Belastingdienst, SoZaWe, JOS en ds+v gelegd. Dit heeft voor een extra aantal vertrekkers onbekend gezorgd. Figuur 2-4 Aantal en aandeel Rotterdamse vertrekkers onbekend (per saldo) 4 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Rotterdams aandeel in saldo onbekend saldo onbekend Bron: COS Net als de omvang verandert ook de etnische samenstelling van het saldo onbekend van jaar tot jaar. De verhouding tussen het aandeel van de westerse en niet-westerse landen in het saldo blijft echter op lange termijn ongeveer 50%-50%. De omvangrijke groepen in het vertrek met een onbekende bestemming zijn de autochtonen en de personen uit de EU-landen en de overige niet-westerse landen. 4 Het Rotterdams aantal vertrekkers onbekend (groen, in absolute aantallen) staat op de rechteras te lezen, het Rotterdamse aandeel in het totale vertrek onbekend in Nederland (rood, in %) staat op de linkeras. 17

18 Tabel 2-8 Ontwikkeling saldo onbekend per bevolkingsgroep in Rotterdam Nederland EU-landen Overig w esters Saldo w esters Suriname Antillen + Aruba Kaapverdië Turkije Marokko Overig niet-w esters Saldo niet-w esters Totaal saldo Bron: COS, provisorische bevolkingsgroepenindeling, definitieve cijfers kunnen (iets) afwijken Ten behoeve van de prognose wordt verondersteld dat het aantal personen dat per saldo uit Rotterdam verdwijnt door migratie onbekend van in 2005 naar in 2009 zal afnemen.het aantal van is hoger dan in het verleden, maar (veel) lager dan in 2005 en de meest recente jaren. Omdat landelijk het aantal vertrekkers onbekend hoog blijft zal het Rotterdamse aandeel daarin lager worden dan nu (en in het verleden) het geval is. Het aantal vertrekkers wordt geschat op basis van analyse van Rotterdamse cijfers en niet gerelateerd aan de totale omvang in Nederland omdat de ontwikkeling in Rotterdam maar beperkt wordt beïnvloed door landelijke trends maar meer door acties van de gemeente Rotterdam. 18

19 2.4 Binnenlandse migratie Het binnenlands migratiesaldo is in Rotterdam structureel negatief en ligt gemiddeld zo rond de personen per jaar. De (per saldo) vertrekkers uit Rotterdam vestigen zich in de regio. Met de rest van Nederland zijn de migratiestromen veel meer in evenwicht. Het saldo wordt gevormd door zo n vestigers en vertrekkers. Zoals te zien is in onderstaande figuur, is de vestiging vrij constant. In 2005 was de vestiging wat lager en nu in 2006 is het weer wat hoger. Figuur 2-5 Binnenlandse vestiging, vertrek en migratiesaldo voor Rotterdam migratiesaldo binnenland vestiging binnenland vertrek binnenland Bron: COS Sinds een aantal jaren bestaat er ook een vertrekoverschot van niet-westerse allochtonen met de Stadsregio. Het gaat nog om relatief kleine aantallen vertrekkers (per bevolkingsgroep) maar het neemt wel toe. Hun aandeel in het totale vertrekoverschot met de Stadsregio is binnen tien jaar tijd van 11 procent naar 41 procent toegenomen. De trend van suburbanisatie is onder Surinamers, Turken en de personen uit overig niet-westerse landen het sterkst. 19

20 Tabel 2-9 Ontwikkeling saldo binnenland per bevolkingsgroep in Rotterdam STADSREGIO Totaal Totaal w esters Nederland EU en Overig w esters Totaal niet-w esters Suriname Antillen + Aruba Kaapverdië Turkije Marokko Overig niet-w esters REST NEDERLAND Totaal Totaal w esters Nederland EU en Overig w esters Totaal niet-w esters Suriname Antillen + Aruba Kaapverdië Turkije Marokko Overig niet-w esters Bron: COS, provisorische bevolkingsgroepenindeling, definitieve cijfers kunnen (iets) afwijken In de bevolkingsprognose wordt de binnenlandse migratie gekoppeld aan de ontwikkeling van de woningvoorraad, zodat meer woningbouw ook tot een positiever migratiesaldo leidt. Daarnaast wordt de trend van toenemende suburbanisatie van niet-westerse allochtonen in de prognose verdisconteerd. Belangrijke wijziging in de binnenlandse vestiging uit de rest van het land betreft de fors afgenomen vestiging van de groep overig niet-westers. Deze groep (van deels asielzoekers) kwam in groten getale naar Rotterdam na eerst elders in Nederland te zijn neergestreken (per saldo +/ personen per jaar). Deze indirecte vorm van buitenlandse migratie is inmiddels vrijwel opgedroogd. Omdat de verwachting nu is dat deze vorm van buitenlandse vestiging niet (veel) aantrekt zal de binnenlandse vestiging van de groep ook niet meer op het oude, hoge niveau komen. 20

21 2.5 Woningvoorraadontwikkeling Ten behoeve van deze bevolkingsprognose zijn de bouw- en sloopplannen van de ds+v geïnventariseerd. Wanneer deze plannen worden gekwantificeerd en in de tijd afgezet blijken jaren met een enorme productie (soms woningen of meer) te worden afgewisseld met jaren met nauwelijks productie. In werkelijkheid zullen deze forse pieken en dalen zich waarschijnlijk niet voordoen. In het Collegeakkoord , Rotterdam de stad van aanpakken, zijn de aantallen te bouwen woningen per jaar genoemd. De bij de ds+v geïnventariseerde plannen zijn gebruikt en bewerkt opdat per jaar op (ongeveer) deze aantallen wordt uitgekomen 5. Vervolgens is start bouwjaar vertaald naar het moment van oplevering omdat dat voor de bevolkingsprognose van belang is (wanneer kunnen er mensen in de woningen wonen!). In onderstaande tabel staan de aantallen tot 2025 weergegeven per woningtype en deelgemeente. Hierbij moet nog worden opgemerkt dat in de bouwplannen lang niet altijd het te bouwen woningtype voldoende gedetailleerd bekend is en dat dat dus soms moest worden geschat. Ook worden, in de vertaalslag van het totale planaanbod naar de aantallen per jaar, alle plannen op dezelfde manier behandeld. Elk plan (groot of klein, op Zuid of op Noord) heeft in beginsel eenzelfde kans om op tijd gerealiseerd te zijn én elke nieuwbouwwoning heeft dezelfde kans om bewoond te raken. De planning is in de periode bijna woningen te bouwen en ruim woningen aan de woningvoorraad te onttrekken. De woningvoorraad zou daardoor met zo n woningen toenemen. Het grootste deel van de nieuwbouw en vrijwel alle onttrekkingen vinden tot 2020 plaats, waardoor er in 2020 zo n woningen in Rotterdam zijn. In deze prognose wordt er van uitgegaan dat deze plannen ook allemaal worden uitgevoerd. Tabel 2-10 Woningvoorraadontwikkeling per deelgemeente Nieuw bouw naar w oningtype Nieuw bouw Deelgemeente Stand 2007 EgzG EgzM EgzK MgzG MgzM MgzK Totaal SloopStand 2025 A Stadscentrum C Delfshaven D Overschie E Noord F Hillegersberg-Schiebroek H Kralingen-Croosw ijk J Prins Alexander L Feijenoord N IJsselmonde P Charlois R Pernis S Hoogvliet T Hoek van Holland X Haven- en Industriegeb Eindtotaal Bron: COS, Egz=eengezinswoning, Mgz=meergezinswoning, G=groot, M=middelgroot, K=klein. 5 In het collegeakkoord zijn de volgende aantallen genoemd: tot woningen per jaar, daarna en in woningen per jaar. Op verzoek van de ds+v zijn de aantallen vanaf 2010 geen maar wordt versneld naar een woningbouwproductie van woningen per jaar toegewerkt. 21

22 2.5.1 Woningbouw en binnenlandse migratie in de Prognose tot 2025 In onderstaande figuur is goed te zien hoe de ontwikkeling in de tijd is van de woningvoorraad en die van het binnenlands migratiesaldo. In de prognose is de ontwikkeling van de woningvoorraad een hard gegeven en is het binnenlands migratiesaldo een direct gevolg van deze woningvoorraadontwikkeling: meer bouwen betekent een positiever (binnenlands) migratiesaldo. Tabel 2-11 Woningvoorraadontwikkeling en binnenlands migratiesaldo binmig w oningvoorraadgroei Bron:COS Goed te zien is dat vanaf 2010 de woningvoorraad echt fors toeneemt en dat daardoor vanaf dat moment het binnenlands vertrek ook afneemt om in 2019 zelfs enige honderden personen positief te zijn. In werkelijkheid is de relatie woningbouw en binnenlands migratiesaldo niet zo hard van jaar tot jaar. De jaarlijkse schommelingen geven vooral aan hoe het prognosemodel werkt. Het laat derhalve ook goed zien dat als vanaf 2020 de woningvoorraad (gemiddeld) weer groeit zoals dat voor Rotterdam normaal was tussen 1992 en 2006, het binnenlands vertrek weer zal toenemen. 22

23 2.6 De veronderstellingen tot 2025 in één oogopslag Geboorte en sterfte Het aantal geboorten zal in Rotterdam op het huidige niveau blijven en uiteindelijk nog toenemen. De vruchtbaarheid van de totale bevolking blijft ongeveer gelijk, het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijdsgroepen neemt, in de loop van de prognoseperiode, iets toe. De sterftekansen worden in deze prognose constant gehouden en gemodelleerd aan die van Nederland. Doordat het aantal ouderen op hoge leeftijd in Rotterdam nog licht zal afnemen zal het aantal sterfgevallen per jaar ook nog licht afnemen. Het saldo van geboorte en sterfte blijft fors positief, neemt toe en is een zekere factor in de bevolkingsgroei. Buitenlandse migratie De buitenlandse vestiging zal langzaam weer aantrekken naar een voor Rotterdam nieuw normaal niveau. Als het gevolg van de landelijke verwachting dat vooral de westerse allochtonen meer naar Nederland zullen komen en de constatering dat het Rotterdamse aandeel daarin lager is dan onder niet-westerse allochtonen zal de vestiging in Rotterdam niet meer op het hoge niveau van het verleden uitkomen. Het vertrek naar het buitenland zal ten opzichte van het huidige hoge niveau wel iets dalen maar hoger blijven dan in het verleden. Het buitenlands migratiesaldo zal derhalve weer in omvang toenemen maar niet (meer) zo groot worden als in het verleden. Vertrek onbekend Doordat niet alle mensen hun verhuizing (op tijd) melden bestaat er in de bevolkingsadministratie een vertrek met onbekende bestemming (en het complement de vestiging met onbekende herkomst). Het saldo van deze stromen is voor Rotterdam altijd negatief, en betreft voornamelijk mensen die Nederland hebben verlaten (zonder zich af te melden). Door intensieve controles was deze post de afgelopen jaren in Rotterdam fors negatief. De komende jaren zal zich dit normaliseren naar een constant niveau. Binnenlandse migratie De binnenlandse migratie is grillig en afhankelijk van veel factoren. Gemiddeld vindt er jaarlijks een (per saldo) vertrek van personen naar de regio plaats. De binnenlandse migratie wordt in de bevolkingsprognose direct gekoppeld aan de ontwikkeling van de woningvoorraad. Door de nieuwbouwplannen is het aannemelijk dat de uitstroom uit Rotterdam wordt teruggedrongen. Bijzonder vermelding verdient de suburbanisatie van allochtonen. Was vroeger het vertrek uit de stad een zuiver autochtoon fenomeen, tegenwoordig vindt het ook steeds meer onder allochtonen plaats. Deze trend wordt in de prognose verdisconteerd. Woningvoorraad De planning is in de periode bijna woningen te bouwen en ruim woningen aan de woningvoorraad te onttrekken. De woningvoorraad zou daardoor met bijna woningen toenemen. Het grootste deel van de nieuwbouw en vrijwel alle onttrekkingen vinden tot 2020 plaats, waardoor er in 2020 zo n woningen in Rotterdam zijn (in 2025 zelfs ). In deze prognose wordt er van uitgegaan dat deze plannen ook allemaal worden uitgevoerd. 23

24 Bevolkingsgroepen en deelgemeenten In deze prognose zijn de bovengenoemde veronderstellingen zoveel mogelijk specifiek per bevolkingsgroep opgesteld en doorgerekend. De stedelijke veronderstellingen (per bevolkingsgroep) worden in het COS-prognosemodel op basis van de inzichten gebaseerd op het verleden en de deelgemeentelijke bevolkingssamenstelling over de deelgemeenten verdeeld en doorgerekend. Op deze manier ontstaan ook betrouwbare uitkomsten op deelgemeenteniveau. 24

25 3 Rotterdammers in Rotterdamse bevolking groeit naar Na de sterke daling van de afgelopen jaren zal de Rotterdamse bevolking over een aantal jaren weer toenemen en in 2025 op uitkomen. Dit betekent een gemiddelde groei van zo n inwoners per jaar. De ontwikkeling zal echter verre van lineair zijn. De toename van het aantal Rotterdammers zal, na een stabilisatie rond tot 2012, eerst daarna op gang komen. Dit wordt deels veroorzaakt door het geleidelijke herstel van het huidige zeer kleine buitenlands vestigingsoverschot naar weer een overschot van behoorlijke omvang. Daarnaast resulteert het woningbouwprogramma in een geleidelijke afname van het vertrekoverschot naar de regio. Aan het eind van de periode (vanaf 2022/2023) zal de bevolking weer iets afnemen als gevolg van de stijging in het binnenlandse vertrekoverschot omdat de woningvoorraadgroei minder groot is als in de prognosejaren tot 2020, als gevolg van gebrek aan nieuwe planinzichten. Overigens is de woningvoorraadgroei tussen 2020 en 2025 gemiddeld ongeveer even groot als tussen 1992 tot 2006 normaal was voor Rotterdam. Figuur 3-1 De Rotterdamse bevolking zal vanaf 2012 toenemen naar bijna Rotterdammers in realisatie prognose 2025 Bron: COS 25

26 3.2 Geboorteoverschot is de stabiele factor achter de bevolkingsgroei De bevolkingsontwikkeling in Rotterdam wordt door het samenspel van buitenlandse vestiging, binnenlands vertrek en geboorteoverschot bepaald. Tussen 2007 en 2025 neemt de buitenlandse vestiging continu toe. Meer (oudere) allochtone Rotterdammers in de stad betekent echter ook meer vertrek naar het buitenland. Verder ziet de samenstelling van de buitenlandse vestiging er in de toekomst ook anders uit: namelijk meer westerse allochtonen (met name Europeanen) waarvan het te verwachten verblijf in Nederland van relatief korte duur zal zijn. Deze twee verschijnselen leiden tot een kleiner buitenlands vestigingsoverschot in vergelijking met het laatste decennium van de vorige eeuw. Het binnenlands vertrek blijft bestaan maar zal beduidend lager zijn dan de afgelopen jaren vanwege de aanzienlijke (en kwalitatieve!) groei van de woningvoorraad. De gemiddelde vruchtbaarheid blijft gelijk, maar de geboorten nemen toe omdat er meer vrouwen in de vruchtbare leeftijd (15-49 jaar) in Rotterdam zullen zijn. Tegelijkertijd daalt de sterfte als gevolg van steeds minder ouderen van hoge leeftijd in de stad. Als gevolg van deze tegengestelde ontwikkelingen zal het geboorteoverschot fors toenemen. Tabel 3-1 Demografische componenten in het verleden en in de prognose Rotterdam 2025 (aantallen per jaar) geboorte sterfte geboorteoverschot vestiging vanuit binnenland vertrek naar binnenland binnenlands migratie saldo vestiging vanuit buitenland vertrek naar buitenland buitenlands migratie saldo saldo migratie onbekend bevolkingsgroei w oningvoorraadgroei Bron: COS Bovenstaande tabel geeft meer inzicht in de hoogte van de demografische componenten van de bevolkingsontwikkeling tot Daarin is goed te zien dat het geboorteoverschot continu toeneemt als gevolg van de stijgende geboorte en de dalende sterfte. Het binnenlands migratiesaldo verloopt grillig omdat de binnenlandse migratie in de prognose aan de woningvoorraadontwikkeling gekoppeld is. Tot 2014 blijft het binnenlands saldo met ongeveer inwoners behoorlijk laag in vergelijking met de afgelopen jaren. Tussen

27 en 2019 is er zelfs bijna geen vertrekoverschot meer! Als vanaf 2020 de woningvoorraad weer groeit zoals dat voor Rotterdam normaal was tussen 1992 en 2006, neemt het binnenlands vertrek weer toe. De buitenlandse vestiging blijft in de eerste prognosejaren op het niveau van de afgelopen 5 jaar en neemt vervolgens snel toe, maar haalt niet meer het hoge niveau van de jaren Het vertrek neemt af maar blijft hoog. Hierdoor draagt de buitenlandse migratie slechts in beperkte mate bij aan de verwachte bevolkingsgroei. Als hierbij ook met het saldo onbekend rekening wordt gehouden, wordt de bijdrage nog kleiner. Het geboorteoverschot is de stabiele factor in de bevolkingsgroei van Rotterdam. 3.3 Rotterdam is minder vergrijsd dan Nederland In 2025 zullen er meer kinderen, twintigers en dertigers zijn dan nu. Daarnaast zullen er ook meer inwoners tussen jaar in de stad zijn. Het aantal ouderen op hoge leeftijd zal flink afnemen: er zijn in 2025 ongeveer minder 80-plussers in Rotterdam. Figuur 3-2 Rotterdam vergroent en ontgrijst, maar prevergrijst ook 90/94 80/84 70/74 60/64 50/54 40/45 30/34 20/24 10/14 0/ mannen vrouw en Bron: COS, Leeftijdsopbouw van de Rotterdamse bevolking in 2007 en