TRENDPROGNOSE ROTTERDAM 2020

Transcriptie

1 . TRENDPROGNOSE ROTTERDAM 2020 M. Bik, C. Ergun en C. Stolk Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) januari 2006 In opdracht van de Bestuursdienst Rotterdam

2 Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Auteur: M. Bik, C. Ergun en C. Stolk Project: Prijs: 10,- Adres: Goudsesingel 78, 3011 KD Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) Telefax: (010) Website: 2

3 INHOUD Samenvatting en conclusies 5 1 Aanleiding tot de Trendprognose, de bevolkingsontwikkeling Aanleiding Huidige bevolkingsontwikkeling: forse afname aantal Rotterdammers 8 2 Veronderstellingen voor de Trendprognose Geboorte en sterfte Buitenlandse migratie Migratie onbekend Binnenlandse migratie Woningvoorraadontwikkeling 16 3 De Rotterdammers in Aantal Rotterdammers in Bevolkingsontwikkeling tot Rotterdammers naar leeftijd De Rotterdamse bevolkingsgroepen Niet-westerse allochtonen in de deelgemeenten 25 Bijlagen Rotterdammers naar leeftijd 29 Rotterdammers naar bevolkingsgroepen 31 COS-publicatielijst 33 3

4 4

5 Samenvatting en conclusies De Rotterdamse bevolkingsontwikkeling is jarenlang gekenmerkt door (per saldo) buitenlandse vestiging (+5.000), binnenlands vertrek (-3.000) en een beperkt administratief vertrek (-2.000). Grosso modo hielden deze elkaar redelijk in evenwicht, waardoor de groei van de bevolking verklaard werd door het positieve geboorteoverschot (ruim per jaar) (geboorte minus sterfte). In de loop van 2004 en zeker in 2005 is dit echter fors veranderd. Door acties van Burgerzaken is het administratief vertrek toegenomen naar misschien wel meer dan personen in Door de daling van de buitenlandse vestiging en het hoog blijven van het buitenlands vertrek is het buitenlands vestigingsoverschot niet veel groter dan personen. Opvallend is verder de afname (-3.000) van de vestiging in 2005 vanuit de rest van Nederland in Rotterdam. Dit alles zorgde voor een daling van de bevolking van (2004) via (2005) tot personen in 2006!. Deze forse bevolkingsdaling is zeer uitzonderlijk voor Rotterdam en voor een deel nog niet verklaard. Om toch een inschatting van de toekomstige bevolking te maken heeft het COS een Trendprognose opgesteld. De veronderstelling is dat de huidige, extreme bevolkingsafname een incident is en langzaam zal evolueren naar een meer normale bevolkingsontwikkeling. Vanaf 2010 zal de huidige bevolkingsafname zijn uitgewerkt en ontstaat een nieuw evenwicht in de bevolkingsontwikkeling van Rotterdam. De bevolkingsontwikkeling in Rotterdam vanaf 1992 tot realisatie trendprognose prognose 2017 Dit nieuwe evenwicht zal bestaan uit een beperkter vestigingsoverschot uit het buitenland dan in de jaren negentig van de vorige eeuw en in het begin van deze eeuw het geval was (±3.000). Het administratieve vertrek zal ook iets hoger zijn (-2.500). Het binnenlands migratieoverschot zal ook weer genormaliseerd zijn en vooral afhangen van de woningbouw. Door de beperkte groei van de woningvoorraad (±1.000 woningen per jaar) zal het vertrekoverschot met de rest van Nederland gemiddeld op personen uitkomen. 5

6 Dit betekent voor de bevolkingsontwikkeling in Rotterdam dat de daling vanaf 2006 nog enige jaren doorgaat, wel getemperd door de verwachte, groei van de woningvoorraad. Uiteindelijk zullen er in 2010 zo n Rotterdammers zijn. Vanaf 2010 zal de bevolking heel langzaam weer toenemen naar personen in In de komende 15 jaar worden er ruim woningen gebouwd en ruim gesloopt (cijfers RR2020). Dat zijn grote ingrepen in de stad. Het netto-effect is een groei van de woningvoorraad met zo n woningen. Per saldo zal deze woningvoorraadgroei vermoedelijk voldoende zijn om de gezinsverdunning op te vangen. De gemiddelde woningbezetting ontwikkelt zich van 2,05 naar 1,94. Bevolkingsontwikkeling in Rotterdam vanaf 1997 t/m 2020 Bron:COS geboorte sterfte geboorteoverschot vestiging vanuit binnenland vertrek naar binnenland binnenlands migratie saldo vestiging vanuit buitenland vertrek naar buitenland buitenlands migratie saldo saldo migratie onbekend bevolkingsgroei woningvoorraadgroei In 2020 zal de bevolking van samenstelling zijn veranderd. Het aandeel niet-westerse allochtonen is nu 38 procent. In 2020 zal dat zijn toegenomen tot 44 procent, voor het grootste gedeelte door geboorte. De bevolkingsprognose Rotterdam 2017 van het COS ging er nog vanuit dat rond 2017 bijna 50% van de Rotterdammers tot de niet-westerse allochtonen zou behoren. Door de enorme afname van de buitenlandse vestiging (vooral van personen uit de Overige arme landen en de Antillianen) zal dat percentage niet bereikt worden. De bevolking in Rotterdam zal nauwelijks vergrijzen terwijl de vergrijzing in Nederland fors zal zijn. In Rotterdam blijft het aandeel 65-plussers zo rond de 15 procent, in Nederland zal dat toenemen van 14 naar 19 procent. In Nederland zal het aandeel 55-plussers toenemen van 26 naar 33 procent. In Rotterdam zal deze groep ouderen ook toenemen, maar in mindere mate. De prevergrijzing (toename van personen tussen de 55 en 65 jaar) zal ook in Rotterdam toeslaan. Een andere zeer opvallende ontwikkeling is de forse afname van jarigen tussen nu en Dit is zowel in Rotterdam als in Nederland het geval. Dit is een gevolg van de dalende geboorten in het begin van de jaren zeventig (ervoor geboorten per jaar, erna ; cijfers voor Nederland). Deze personen zullen in 2020 maximaal 50 jaar zijn. 6

7 1 Aanleiding tot de Trendprognose, de bevolkingsontwikkeling 1.1 Aanleiding In het voorjaar en zomer van 2005 heeft het COS een bevolkingsprognose van Rotterdam opgesteld. Deze voorzag in een beperkte groei van het aantal Rotterdammers van bijna op 1 januari 2004 naar bijna in De feitelijke bevolkingsontwikkeling in de periode was er echter een van afname! Rotterdam telt naar verwachting op 1 januari inwoners. De prognose had deze afname van de bevolking met ruim inwoners niet voorzien. Dit was reden voor het COS om de in concept gereed zijnde prognose in te trekken; deze was duidelijk achterhaald door de realiteit. Als over deze prognose in onderliggende rapportage wordt gesproken, wordt hij aangemerkt als de ingetrokken prognose. Mede in aanloop tot de verkiezingen en het nieuwe collegeprogramma is een inschatting van de omvang van de toekomstige bevolking noodzakelijk. Het COS kreeg daarom de opdracht voor 1 januari 2006 een nieuwe bevolkingsprognose op te stellen. Het COS voorziet in de vraag naar gegevens omtrent omvang en samenstelling van de toekomstige bevolking door een Trendprognose voor de stad op te stellen. Gekozen is voor een Trendprognose omdat -in deze zeer woelige bevolkingsontwikkelingstijden, overigens in combinatie met de zeer krappe deadline-, het onmogelijk is een gebruikelijke bevolkingsprognose op te stellen. Een Trendprognose is een prognose die, op basis van geëxpliciteerde veronderstellingen (ten dele gebaseerd op de huidige trend ), de gevolgen van de huidige bevolkingsontwikkeling in perspectief plaatst van de normale of langjarige bevolkingsontwikkeling van Rotterdam. Een Trendprognose is derhalve een prognose waarbij van te voren de houdbaarheidsdatum moeilijker is aan te geven, dan bij een normale prognose. In deze Trendprognose wordt uitgegaan van het ontstaan van een nieuw demografisch evenwicht voor Rotterdam vanaf Tussen nu en 2010 wordt de huidige bevolkingsontwikkeling gematigd doorgetrokken en langzaam afgebouwd richting dat nieuwe veronderstelde evenwicht. Dit Trendprognoserapport bevat een kort en helder overzicht van de huidige bevolkingsontwikkeling, de mede daarop gebaseerde veronderstellingen, de uitkomsten van de prognose (de totale bevolking voor de stad, ook per bevolkingsgroep), en een korte toelichting op die uitkomsten. Ook wordt een inschatting gemaakt van het aandeel niet-westerse allochtonen per deelgemeente. De veronderstellingen zijn besproken in de Bolt-werkgroep en voorgelegd aan betrokken beleidsmedewerkers van de Bestuursdienst, inclusief RZD. Over de inschatting ten aanzien van de ontwikkelingen op het gebied van de migratie onbekend of administratief vertrek als gevolg van de acties van Burgerzaken is overleg gepleegd met directeur Burgerzaken (Publieksdienst). 7

8 1.2 Huidige bevolkingsontwikkeling: forse afname aantal Rotterdammers In de periode tussen en zal de Rotterdamse bevolking met zo n personen zijn afgenomen. Dit is het gevolg van een aantal grote demografische veranderingen in Rotterdam, sinds 1 januari Zo is het buitenlands migratiesaldo nu beperkt ten opzichte van de periode ervoor. Het vertrek onbekend (als gevolg van administratieve afvoeringen uit de Gemeentelijke Basisadministratie -GBA) is flink toegenomen en er is een groter binnenlands vertrekoverschot, met name doordat zich veel minder mensen in Rotterdam vestigen vanuit de rest van Nederland. En dit alles bij een woningvoorraad die sinds 2004 is afgenomen met ruim 500 woningen. De Rotterdamse bevolkingsontwikkeling is jarenlang gekenmerkt door (per saldo) buitenlandse vestiging ( personen per jaar), binnenlands vertrek ( personen per jaar) en een beperkt administratief vertrek ( personen per jaar). Grosso modo hielden deze elkaar redelijk in evenwicht, waardoor de groei van de bevolking te verklaren viel door het positieve geboorteoverschot 1 (ruim 1.000). Vanaf 1 januari 2004 is te constateren dat geboorte en sterfte ongewijzigd zijn gebleven, maar dat de rest fors is veranderd. De bevolkingsafname sinds 2004 wordt deels verklaard door een hoog saldo van de migratie onbekend. Dit is migratie als gevolg van de (administratieve) interventies van Burgerzaken. Deze acties leveren een vertrek uit Rotterdam op. De hoogte was sinds 2003 zo n per jaar, maar zal per 2006 bijna personen per jaar bedragen. Het komt onder alle bevolkingsgroepen voor. Een ander deel van de afname wordt verklaard door de lage vestiging in Rotterdam vanuit het buitenland. De trend van minder buitenlandse vestiging bestaat al enige jaren maar in Rotterdam (en ook in de andere grote steden) was de afname minder sterk dan in de rest van Nederland. Vanaf 2005 blijkt Rotterdam weer zijn normale aandeel van de vestigers vanuit het buitenland op te vangen, wat inhoudt dat het aantal in Rotterdam verder is afgenomen. Overigens gaat het nog wel steeds om een flink aantal: dit jaar zo n personen, maar dat is minder dan in 2004 (7.000) en fors minder dan daarvoor (8.000 of meer). Het aantal vertrekkers naar het buitenland zal in 2005, evenals in 2004, personen groot zijn. De jaren daarvoor lag het aantal echter rond de Het aandeel dat Rotterdam heeft in het landelijk vertrek naar het buitenland ligt nu op 7%, terwijl dat enige jaren geleden nog 5% was. Kijken we naar het Rotterdamse aandeel inclusief het vertrek onbekend, dan is sprake van een toename van 5 à 6 % naar 8 à 9% 2. Deze flinke toename van het aandeel in het totale landelijke vertrek naar het buitenland is specifiek voor Rotterdam. Andere grote steden zitten op hun normale gemiddelde. Waar vroeger de buitenlandse migratie voor veel bevolkingswinst zorgde, draagt ze daar nu nog maar beperkt toe bij. Minder vestiging en meer vertrek leiden nu tot een veel kleiner migratiesaldo. Het positieve buitenlandse migratiesaldo kan het Rotterdamse binnenlands vertreksaldo dus niet meer compenseren. 1 Het geboorteoverschot is het verschil tussen het aantal sterfgevallen en het aantal geboorten. 2 Deze cijfers zijn van het CBS. 8

9 De afname van het buitenlands migratiesaldo komt eigenlijk onder alle groepen voor, waarbij de afname onder Antillianen zeer sterk is: enige jaren geleden was het saldo nog of meer personen positief, in 2005 blijkt het 500 personen negatief te zijn. Het migratiesaldo is voor autochtonen nu meer negatief geworden, voor Turken en Noord-Mediterranen nu ongeveer nul (dat was dus 400 à 500 positief) en van de overige bevolkingsgroepen nog wel positief maar lager dan enige jaren geleden. Het binnenlands vertrek uit Rotterdam bevindt zich op het normale niveau. De binnenlandse vestiging is echter fors teruggelopen en zal in 2005 uitkomen op à personen. Dat zijn er zo n minder dan normaal voor Rotterdam. Voor het belangrijkste deel vindt de afname van de vestiging plaats onder (met name jarige) autochtonen uit de rest van Nederland (van buiten de stadsregio), onder Surinamers en de personen uit de Overige rijke landen (in alle leeftijdsgroepen). Figuur 1-1 Bevolkingsontwikkeling in Rotterdam vanaf 1992 t/m 2004 èn 2005 (aantallen per jaar) geboorte sterfte geboorteoverschot vestiging vanuit binnenland vertrek naar binnenland binnenlands migratie saldo vestiging vanuit buitenland vertrek naar buitenland buitenlands migratie saldo saldo migratie onbekend bevolkingsgroei woningvoorraadgroei In Nederland neemt het aantal jarigen zelfs toe, dus een zuiver demografische verklaring is er niet voor de afname van het aantal vestigers in die leeftijdsklasse. Ook neemt het aantal studenten binnen deze leeftijdsgroep landelijk gezien toe (cijfers tot aan studiejaar 04/05 bekend). Het aantal studenten aan Rotterdamse instellingen neemt ook toe (cijfers tot aan studiejaar 03/04 bekend). Het aantal studenten aan de EUR is ook voor het huidige studiejaar niet afgenomen. Andere grote steden kennen geen teruglopende binnenlandse vestiging. De fors teruglopende binnenlandse vestiging is dus ook specifiek voor Rotterdam. 3 Aantallen voor 2005 zijn deels schatting en deels realisatie (tot 1 september 2005). 9

10 10

11 2 Veronderstellingen voor de Trendprognose 2.1 Geboorte en sterfte Het aantal geboorten ligt in Rotterdam, sinds 1998 rond de per jaar en wordt bepaald door het totaalvruchtbaarheidscijfer (de kans om een kind te krijgen) en het aantal (vrouwelijke) Rotterdammers. Deze zaken waren in de periode redelijk constant in Rotterdam. De veronderstelling tot 2020 is dat de kans om een kind te krijgen in de toekomst niet veel zal veranderen, maar dat deze voor sommige allochtone groepen wel (een beetje) zal afnemen richting het algemene gemiddelde (daar waar zij nu nog (veel) hoger zitten). Figuur 2-1 Ontwikkeling geboorteoverschot in Rotterdam Geboorte Sterfte Geboorteoverschot Het aantal sterfgevallen in Rotterdam is licht aan het afnemen, vooral door een afname van de heel oude Rotterdammers. In deze Trendprognose zal met constante sterftekansen worden gewerkt, waardoor het aantal sterfgevallen rond de per jaar zal uitkomen. Het geboorteoverschot zal tot aan 2020 dan ook tussen de en personen schommelen. Een positieve en redelijk constante factor in de bevolkingsontwikkeling van Rotterdam. Figuur 2-2 De TFR (totaalvruchtbaarheidscijfer: gemiddeld aantal kinderen per vrouw) in Rotterdam, vanaf 1997 en in de prognoseperiode ( ) Rotterdam 1,48 1,53 1,58 1,60 1,64 1,62 1,55 1,55 1, Buitenlandse migratie Vestiging In de bevolkingsprognose wordt in beginsel - aangesloten bij de buitenlandse migratieveronderstellingen van het CBS. De buitenlandse migratie die het CBS voor heel Nederland verwacht, wordt vertaald naar de Rotterdamse situatie. Dit wordt gedaan op grond van het Rotterdamse aandeel in de totale buitenlandse migratie gedurende de laatste jaren. Dit aandeel blijkt altijd ongeveer 7 procent, maar was de laatste jaren duidelijk hoger. Landelijk was de afname in de buitenlandse vestiging groter dan in Rotterdam, waardoor het Rotterdamse aandeel toenam tot ongeveer 8 procent in 2003 en In het begin van 2005 leek de vestiging ook in Rotterdam fors minder te worden, echter in de loop van 2005 neemt de buitenlandse vestiging zowel landelijk als in Rotterdam weer toe. Het 11

12 aantal buitenlandse vestigers zal voor Nederland op hetzelfde niveau liggen als vorig jaar (misschien zelfs hoger). Voor Rotterdam zal het wel lager zijn dan in Het Rotterdamse aandeel zal ruim 6,5 procent bedragen. Figuur 2-3 Aantal en aandeel vestigers in Rotterdam vanuit het Buitenland 4 8,5% 8,0% 7,5% 7,0% 6,5% 6,0% 5,5% personen 5,0% Rotterdams aandeel in buitenlandse vestiging buitenlandse vestiging Verondersteld wordt dat de daling van het Rotterdamse aandeel in de buitenlandse vestiging voorbij is, en vanaf 2006 weer op het langjarige ( normale ) gemiddelde zal uitkomen: 7 procent. Opmerking ten aanzien van de CBS-prognose: de buitenlandse vestiging zal landelijk ook hoger uitkomen dan verwacht. Het dal in de buitenlandse vestiging zal wel eens eerder voorbij kunnen zijn dan gedacht. De aantallen die het CBS in haar prognose verwacht lijken, zeker in de eerstkomende jaren, niet aan de hoge kant. Vertrek Het vertrek naar het buitenland is de laatste jaren, zowel landelijk als in Rotterdam, toegenomen. De toename in Rotterdam was groter, waardoor het Rotterdamse aandeel toenam van 5 naar 7 procent in In 2005 zal het Rotterdamse aandeel ongeveer zes procent zijn. 4 Buitenlandse vestiging in Rotterdam (groen, in absolute aantallen) staat op de rechteras te lezen, het Rotterdamse aandeel in de totale buitenlandse vestiging in Nederland (rood, in %) staat op de linkeras. 12

13 Figuur 2-4 Aantal en aandeel Rotterdamse vertrekkers naar het Buitenland 5 7,0% ,5% 6,0% 5,5% 5,0% 4,5% personen 4,0% Rotterdams aandeel in buitenlands vertrek buitenlands vertrek Verondersteld wordt dat het Rotterdamse aandeel in het buitenlands vertrek in de eerste jaren van de prognoseperiode wat hoger is dan het nieuwe langjarige gemiddelde dat vanaf 2010 geldt: 5,5%. Gedurende deze periode (vanaf 2006 tot 2010) neemt het aandeel wel langzaam af naar dit nieuwe normale niveau (dus naar 5,5%). Het nieuwe normale aandeel van Rotterdam is hoger dan in het verleden, maar lager dan dit jaar en vorig jaar. 2.3 Migratie onbekend Wanneer personen een verhuizing niet melden bij Burgerzaken, maar deze migratie (later) wel wordt geconstateerd, worden deze personen uitgeschreven uit de GBA met een vertrek met onbekende bestemming. Een persoon die op die manier is vertrokken, kan in beginsel alleen met een vestiging met onbekende herkomst weer worden ingeschreven in de Gemeentelijke Basisadministratie. Dit zijn de twee oorzaken voor migratie onbekend. De omvang van deze vorm van migratie is door Burgerzaken altijd te beïnvloeden door meer en beter te controleren. Het saldo van deze migratie is voor Rotterdam negatief, maar de omvang varieert sterk per jaar. Sinds 2003 ligt het hoog, er worden, per saldo, tussen de en personen per jaar uitgeschreven. Vòòr 2003 waren dit er rond de personen per jaar. In 2005 zullen het er misschien wel zijn. De verklaring voor dit grote aantal vertrek onbekend in Rotterdam zijn de strengere controles van Burgerzaken. Daarnaast is in 2005 de 5 Buitenlands vertrek in Rotterdam (groen, in absolute aantallen) staat op de rechteras te lezen, het Rotterdamse aandeel in het totale buitenlands vertrek in Nederland (rood, in %) staat op de linkeras. 6 Sinds 2004 is het onverklaarde deel van de bevolkingsontwikkeling van een paar honderd naar en misschien wel personen in 2005 toegenomen (ook wel administratieve correcties genoemd). In deze Trendprognose beschouwen we dit ook als onderdeel van het vertrek onbekend. 13

14 GBA naast bestanden van de Belastingdienst, SoZaWe, DSO en ds+v gelegd. Dit heeft voor een (eenmalig!) extra aantal vertrekkers onbekend gezorgd. Figuur 2-5 Aantal en aandeel Rotterdamse vertrekkers onbekend (per saldo) 7 25% % % 10% personen % % Rotterdams aandeel in migratiesaldo onbekend migratiesaldo onbekend Ten behoeve van de Trendprognose wordt verondersteld dat er in personen per saldo uit Rotterdam verdwijnen door migratie onbekend. In de periode (in drie jaar tijd) zal het aantal snel afnemen tot personen. Het aantal vertrekkers onbekend van is hoger dan in het verleden, maar lager dan in dit jaar (2005) en de vorige jaren. Omdat landelijk het aantal vertrekkers onbekend hoog blijft zal het Rotterdamse aandeel daarin lager worden dan nu (en in het verleden) het geval is. 7 Het Rotterdams aantal vertrekkers onbekend (groen, in absolute aantallen) staat op de rechteras te lezen, het Rotterdamse aandeel in het totale vertrek onbekend in Nederland (rood, in %) staat op de linkeras. 14

15 2.4 Binnenlandse migratie Het binnenlands migratiesaldo is in Rotterdam structureel negatief en ligt gemiddeld zo rond de personen per jaar. De (per saldo) vertrekkers uit Rotterdam vestigen zich in de regio. Met de rest van Nederland zijn de migratiestromen veel meer in evenwicht. Het saldo wordt gevormd door zo n vestigers en vertrekkers. Zoals te zien is in onderstaande figuur, is de vestiging vrij constant. In de prognose wordt de binnenlandse migratie gerelateerd aan de woningbouw. Omdat de woningbouwplannen een toename van de bouwproductie laten zien, zou verwacht kunnen worden dat het vestigingsaldo toeneemt. In 2005 zien we echter dat de vestiging fors terugloopt. Nadere analyse leert dat dit vooral om autochtone jarigen gaat en in mindere mate om personen van de overige rijke landen en Surinamers 8. Figuur 2-6 Binnenlandse vestiging, vertrek en migratiesaldo voor Rotterdam personen Migratiesaldo binnenland vestiging binnenland Vertrek binnenland Er zijn vermoedelijk vier oorzaken die hier een rol spelen. Het grootste deel van de normale vestigers vanuit de rest van Nederland betreft jongeren (van jaar) die hier voor hun eerste baan (en/of huis) komen of gaan studeren. Het aantal studenten lijkt niet te zijn afgenomen, waardoor het vermoeden bestaat dat deze nog wel hier studeren maar misschien voor een deel nog thuis zijn blijven wonen. Ook zal door de minder goede economische situatie in Nederland (én Rotterdam) een deel van de jongeren geen baan hebben kunnen vinden in Rotterdam en dus ook niet in Rotterdam zijn gaan wonen. 8 Daarnaast betreft het ook personen van de overige arme landen, die als gevolg van minder vestiging vanuit het buitenland in een andere gemeente in Nederland, daarna ook minder naar Rotterdam komen. Dit is een al langer bestaande ontwikkeling en derhalve geen verassing. 15

16 Ook zal het kunnen zijn dat (de directe of indirecte gevolgen van) het Rotterdamse vestigingsbeleid een rol speelt. Jongeren hebben vaak een lager inkomen en zijn misschien nu niet in staat geweest zich hier te vestigen, dan wel hebben zelf van vestiging afgezien. Daarnaast is er een kleine afname onder alle andere leeftijdsgroepen te zien, vermoedelijk vanwege dezelfde oorzaak. Het (al dan niet tijdelijk) onttrekken van woningen aan de woningvoorraad in het kader van de herstructurering zou ook een reden kunnen zijn voor minder vestiging, omdat het aantal beschikbare woningen in Rotterdam daardoor minder groot is. Gaarne doet het COS naar dit verschijnsel verder onderzoek. Een echte verklaring voor deze afname is nog niet te geven. Daar een veronderstelling over opnemen, is dus des te lastiger. We gaan er in deze Trendprognose van uit dat de afname tijdelijk is en dat dit weer langzaam aantrekt tot het normale niveau. Ook zal een deel van de vestigers (bvb de jongeren) alsnog naar Rotterdam verhuizen om daar te gaan wonen (waar ze al studeren!). Dit effect is ook meegenomen. Daarnaast wordt verondersteld dat door de nieuwbouw het vertrek uit de stad zal afnemen Woningvoorraadontwikkeling In de Trendprognose wordt aangesloten bij de woningvoorraadontwikkeling zoals die blijkt uit RR2020. Dit betekent dat er in de periode zo n woningen gebouwd en zo n woningen gesloopt zullen worden. Per saldo zal de woningvoorraad met zo n woningen toenemen. Opgeteld bij het huidige aantal woningen van ruim zal de woningvoorraad in 2020 ruim woningen groot zijn. 9 In het prognosemodel worden de nieuwbouwwoningen met mensen gevuld die horen bij woningen van dat type, grootte en woonmilieu 16

17 3 De Rotterdammers in Aantal Rotterdammers in 2020 Volgens de trendprognose neemt het aantal inwoners van Rotterdam met ongeveer personen af van in 2006 naar in De periode tussen 2006 en 2020 is, voor wat betreft de bevolkingsontwikkeling, in drieën te delen. De huidige bevolkingsdaling zet zich (gematigd!) nog enige jaren voort gedurende de periode Vanaf 2010 ontstaat er een nieuw demografisch evenwicht waardoor de bevolking enige jaren stabiel blijft rond de personen. Uiteindelijk zal de bevolking in Rotterdam tot zo n personen zijn toegenomen. Figuur 3-1 De Rotterdamse bevolking daalt naar inwoners in realisatie trendprognose prognose 2017 Bron:COS De bevolkingsontwikkeling van Rotterdam wordt vanaf 2006 eerst gekenmerkt door een lichte afname, dan een stabilisatie en uiteindelijk weer een lichte groei. 17

18 3.2 Bevolkingsontwikkeling tot 2020 Hoewel de bevolking in omvang weinig verandert, spelen zich wel vele demografische processen af. Door het geboorteoverschot neemt het aantal Rotterdammers jaarlijks met meer dan personen toe. Dit komt redelijk overeen met wat nu normaal is in Rotterdam. Door de grote migratiestromen van en naar de rest van Nederland neemt de bevolking in Rotterdam tot 2010 jaarlijks per saldo met zo n personen af. Daarna zal dat langzaam afnemen naar personen. Vestiging vanuit het buitenland zal de eerste jaren flink lager liggen dan we gewend zijn in Rotterdam, maar neemt na 2010 weer toe. Het vertrek naar het buitenland zal redelijk hoog blijven maar niet zo hoog als het in 2005 was. Uiteindelijk resulteert een migratiesaldo dat lager ligt dan in de eerste jaren van de 21 ste eeuw. Het administratieve vertrek zal ook weer stabiliseren, op een hoger niveau dan in het verleden (2.500 per jaar). Figuur 3-2 Bevolkingsontwikkeling in Rotterdam vanaf 1992 t/m 2020 (vanaf 2006 prognose) geboorte sterfte geboorteoverschot vestiging vanuit binnenland vertrek naar binnenland binnenlands migratie saldo vestiging vanuit buitenland vertrek naar buitenland buitenlands migratie saldo saldo migratie onbekend bevolkingsgroei woningvoorraadgroei De bevolkingsgroei in Rotterdam is gestopt. Er is geen sprake van forse groei zoals aan het einde van de vorige eeuw en in het begin van deze eeuw het geval was. Maar ook de forse afname van de bevolking in 2004 en vooral 2005 zal vermoedelijk van korte duur zijn. De bevolking zal zich tussen de en personen bewegen. N.B. de bevolkingsafname tussen 2006 en 2010 valt samen met een flinke groei van de woningvoorraad. De woningvoorraadgroei tempert de afname. De afname van de bevolking in deze periode is het gevolg van woningbouwonafhankelijke processen, zoals we die in

19 geconstateerd hebben (meer administratief vertrek, minder buitenlandse vestiging, minder binnenlandse vestiging). 3.3 Rotterdammers naar leeftijd Figuur 3-3 De leeftijdsverdeling van de Rotterdamse bevolking in 2006 en /94 80/84 70/74 60/64 50/54 40/45 30/34 20/24 10/14 0/ mannen vrouwen Ten opzichte van 2006 verandert de omvang van de bevolking tot 2020 zeer beperkt (van naar ). De leeftijdssamenstelling verandert echter wel behoorlijk. De vruchtbaarheid en het aantal geboorten blijven op het huidige (redelijk) hoge niveau en daardoor zijn er in 2020 niet veel minder kinderen dan nu. Het aantal ouderen zal echter wel flink toenemen tot De toename vindt vooral in de leeftijdsgroepen 50 tot en met 74 jaar plaats. Dit is de geboortegolfgeneratie die doorschuift in leeftijd (gewoon ouder wordt), inclusief hun (eerste) kinderen. Dit loopt door (maar wordt wel steeds minder groot) tot de generatie van 1970 (die in 2020 dus 50 jaar is). Vanaf 1971 ligt het aantal geboorten zo rond de per jaar in Nederland, terwijl dat daarvoor op zo n lag! Vanaf 1971 zijn de jaarscohorten dus een stuk kleiner dan daarvoor. Deze kleinere generaties geboortecohorten zijn in 2020 maximaal 50 jaar. Dus het is de leeftijdsgroep jaar in 2020 die uitzonderlijk groot is en wordt gevolgd door een groep die behoorlijk kleiner is. In Rotterdam is dit fenomeen zelfs nog sterker te zien. Het aantal geboor- 19

20 ten schommelde in de jaren zestig tussen de á , terwijl dat halverwege de jaren zeventig rond de geboorten lag. De afname van de omvang van geboortecohorten was in Rotterdam extra sterk omdat in deze periode de totale bevolking in korte tijd fors afnam. Het aantal 75-plussers zal iets afnemen (ten opzichte van het aantal nu), omdat de nieuwe 75-plussers in 2020 voor een deel in de regio wonen, vooral als gevolg van vertrek (op jongere leeftijd) uit Rotterdam in de jaren zeventig en tachtig. Figuur 3-4 Vergelijking van de leeftijdsopbouw van de Rotterdamse bevolking met de Nederlandse bevolking in /94 80/84 70/74 60/64 50/54 40/45 30/34 20/24 10/14 0/ mannen vrouwen Nederland Nederland Rotterdam Rotterdam / CBS De Rotterdamse bevolking heeft in 2020 een jongere leeftijdsopbouw dan de Nederlandse bevolking. Er zijn iets meer kleine kinderen in Rotterdam (0-4 jaar) en veel meer jarigen. Ondanks dat de prevergrijzing ook in Rotterdam een factor van betekenis wordt, zullen er in 2020 relatief minder jarigen zijn dan in Nederland, en nog veel minder jarigen. 1 In figuur 3-4 is de bevolkingsomvang van Nederland teruggeschaald naar de bevolkingsomvang van Rotterdam, opdat betere vergelijking mogelijk is. 20

21 Doelgroepen van beleid Figuur 3-5 Doelgroepen van beleid (vertaald in leeftijdsgroepen) in Rotterdam (2006) en Nederland (2005) doelgroep leeftijd Rotterdam Nederland abs % % baby's en peuters ,8 4,9 kleuters ,3 2,5 basisonderwijs 4-12, ,2 10,2 voortgezet onderwijs ,9 7,4 jeugdigen ,0 24,5 studenten/starters ,6 7,1 potentiële beroepsbevolking ,6 68,8 ouderen ,6 25,9 bejaarden ,5 14,0 hoogbejaarden ,3 3,5 Totale bevolking /CBS In 2006 is de Rotterdamse bevolking net zo vergrijsd als de Nederlandse; veertien procent van de bevolking is 65 jaar of ouder. In Rotterdam wonen relatief veel studenten en starters. Kinderen (tot en met 17 jaar) zijn in Rotterdam iets minder sterk vertegenwoordigd. Figuur 3-6 Doelgroepen van beleid (vertaald in leeftijdsgroepen) in 2020, in Rotterdam en Nederland doelgroep leeftijd Rotterdam Nederland abs % % baby's en peuters ,9 4,4 kleuters ,3 2,2 basisonderwijs 4-12, ,1 9,0 voortgezet onderwijs ,4 7,0 jeugdigen ,6 22,5 studenten/starters ,4 7,4 potentiële beroepsbevolking ,9 65,8 ouderen ,4 32,7 bejaarden ,4 19,0 hoogbejaarden ,9 4,2 Totale bevolking / CBS In 2020 zijn er in Rotterdam relatief evenveel kinderen als landelijk. Landelijk zijn er dan veel meer bejaarden en hoogbejaarden. Nederland raakt fors vergrijst, in Rotterdam blijft de vergrijzing ongeveer op het huidige niveau. Het aandeel personen behorend tot de beroepsbevolking blijft in Rotterdam op niveau, terwijl dat landelijk afneemt. 21

22 Figuur 3-7 Procentuele ontwikkeling van beleidsgroepen tot 2020 in Rotterdam en Nederland Totaal hoogbejaarden bejaarden ouderen potentiële beroepsbevolking studenten/starters jeugdigen voortgezet onderwijs basisonderwijs kleuters baby's en peuters -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% Rotterdam Nederland In Rotterdam blijft het aantal kinderen vrijwel gelijk terwijl dat landelijk afneemt. Dit is vooral het gevolg van het relatief veel voorkomen van (allochtone) vrouwen in de vruchtbare leeftijden in Rotterdam. Het aantal hoogbejaarden neemt in Rotterdam af. Landelijk groeit deze groep fors. De gehele groep ouderen (vanaf 55 jaar) neemt landelijk zeer fors toe, terwijl die in Rotterdam veel minder toeneemt. Figuur 3-8 grijze druk Grijze druk in Rotterdam en Nederland, nu en in de toekomst Rotterdam 23,1 23,1 22,7 23,9 24,8 Nederland 22,8 24,7 29,0 32,4 De grijze druk (het percentage 65-plussers ten opzichte van de jarigen) stijgt in Nederland fors. In Rotterdam is de stijging van de grijze druk juist zeer bescheiden. 3.4 De Rotterdamse bevolkingsgroepen De Rotterdamse bevolking wordt onderverdeeld in autochtonen en allochtonen. De allochtonen bestaan uit de westerse- en niet-westerse allochtonen. Binnen deze twee groepen wordt on- 22

23 derscheid gemaakt naar etniciteit. Met uitzondering van de autochtonen, groeien tot 2020 in Rotterdam alle bevolkingsgroepen. Het aantal niet-westerse allochtonen neem tussen 2006 en 2020 toe met 17%. In vergelijking met de afgelopen veertien jaar waarin de stijging ruim 42 procent bedroeg, is deze toename klein. Gerelateerd aan het aandeel van deze groep in de Rotterdamse bevolking, houdt dit een groei in van 38% in 2006 naar 44% in Figuur 3-9 Ontwikkeling bevolkingsgroepen van 1992 tot en met 2020 (vanaf 2010 prognose) Surinamers Antillianen Kaapverdianen Turken Marokkanen Overig arm Totaal niet-westerse allochtonen Autochtonen Noord Mediterraan Overig Rijk Totaal Figuur 3-10 Ontwikkeling percentage niet-westerse allochtonen en autochtonen in Rotterdam niet-w esterse allochtonen autochtonen 23

24 In 2006 bestaat meer dan de helft (54 procent) van de Rotterdamse bevolking uit autochtonen. Vanaf 2014 zullen allochtonen (westerse en niet westerse allochtonen gezamenlijk) de meerderheid vormen in de stad (51%). In 2020 maken allochtonen 54% van de Rotterdamse bevolking uit. De Trendprognose vergeleken met de vorige prognose (Rotterdam 2017): Figuur 3-11 Vergelijking van de uitkomsten van de trendprognose en prognose 2002, voor het jaar 2017 prognose 2002 trendprognose verschil Surinamers Antillianen Kaapverdianen Turken Marokkanen Overig arm Totaal niet-westerse allochtonen Autochtonen en westerse allochtonen Totaal Ten opzichte van de vorige prognose (uit 2002) worden er voor 2017 veel minder allochtonen voorspeld. De verklaring hiervoor is de fors naar beneden bijgestelde verwachting over de omvang van de buitenlandse migratie (cf. het CBS), die voor de Trendprognose resulteert in een veel lager buitenlands vestigingsoverschot voor Rotterdam. Figuur 3-12 Percentage niet-westerse allochtonen, realisatie in Rotterdam, trendprognose en de vorige prognose 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% trendprognose prognose 2002 realisatie 24

25 Volgens de Trendprognose is het aandeel niet-westerse allochtonen in procent, terwijl de verwachting in de prognose uit 2002 nog 48 procent was. 3.5 Niet-westerse allochtonen in de deelgemeenten Deze Trendprognose prognosticeert de bevolking voor de hele stad Rotterdam. Er is geen prognose op deelgemeenteniveau opgesteld. Om toch een idee te krijgen over de ontwikkeling van het aandeel niet-westerse allochtonen is op basis van de geconstateerde ontwikkeling tussen 2002 en 2005 per deelgemeente, én een inschatting van de verdeling van de stadsbevolking over de deelgemeenten in 2020 hiervan een schatting gemaakt. Het totale aandeel niet-westerse allochtonen zal volgens de Trendprognose in 2020 lager zijn dan volgens de vorige prognose (uit 2002) in Voor de meeste deelgemeenten is dan ook het aandeel niet-westerse allochtonen nu lager. Omdat de daling van het verwachte aantal niet-westerse allochtonen in Rotterdam vooral voorvloeit uit veel minder vestiging uit het buitenland, zijn het vooral de deelgemeenten IJsselmonde en Charlois waar het aantal allochtonen nu lager uitkomt. Tijdens het opstellen van de vorige prognose nam het aantal niet-westerse allochtonen in deze deelgemeenten zeer snel toe door buitenlandse vestiging èn door doorstroming binnen Rotterdam. Dit is in de afgelopen jaren al veel minder geworden. In deelgemeenten waar het aandeel niet-westerse allochtonen al veel hoger is (Feijenoord en Delfshaven) veranderen de verwachte aandelen niet zo veel: daar vindt een groter deel van de groei van de niet-westerse allochtonen door geboorte plaats.. Figuur 3-13 Ontwikkeling percentage niet-westerse allochtonen per deelgemeente; realisatie en prognoses Trendprognose (2020) prognose 2002 (2017) A. Stadscentrum 34,9 36,2 38,4 35,1 38,4 C. DG Delfshaven 54,6 60,1 62,5 70,4 67,3 D. DG Overschie 17,2 20,4 23,6 26,8 24,5 E. DG Noord 34,3 37,2 39,8 46,8 44,5 F. DG Hillegersberg-Schiebroek 8,8 13,5 16,4 22,5 28,2 H. DG Kralingen-Crooswijk 30,3 33,8 37,3 47,8 45,6 J. DG Prins Alexander 11,9 15,0 18,6 26,5 24,5 L. DG Feijenoord 47,2 52,5 56,7 64,4 66,8 N. DG IJsselmonde 15,1 24,0 30,0 41,9 57,3 P. DG Charlois 27,0 37,2 45,1 64,2 75,8 R. Pernis 5,2 6,9 7,9 10,3 8 S. DG Hoogvliet 19,2 22,9 24,9 24,8 29,4 T. DG Hoek van Holland 3,9 3,9 4,5 3,8 3,9 Totaal 28,4 33,3 37,1 44,

26 26

27 Bijlagen 27

28 28

29 COS-Trendprognose 2020 van de Rotterdamse bevolking, voor de jaren 2010, 2015 en 2020 Rotterdammers naar leeftijd Gerealiseerd (1 jan.) Prognose (1 jan.) leeftijd e.o Totaal

30 30

31 COS-Trendprognose 2020 van de Rotterdamse bevolking, voor de jaren 2010, 2015 en 2020 Rotterdammers naar bevolkingsgroepen Gerealiseerd (1 jan.) Prognose (1 jan.) Bevolkingsgroep Surinamers Antillianen/Arubanen KaapVerdianen Turken Marokkanen Overige arme landen Totaal niet-westers NoordMediterranen Overige rijke landen Totaal westers Autochtoon Totaal

32 32

33 Publicatie-overzicht COS Algemeen Staat van Rotterdam Feitenkaart Omnibusenquête Kerncijfers Rotterdam Feitenkaart Rotterdam in Europees perspectief 2004 Staat van de Jeugd 2004 Catalogus Rotterdamse Monitors De G4 in de peiling 2003 Monitor Prins Alexander 2003 Stadspeiling Vlaardingen Arbeid en Inkomen Monitor Gemeentelijke Lastendruk Rotterdam, * 2006 Feitenkaart Inkomensgegevens Rotterdam en regio Feitenkaart Inkomensbronnen Rotterdam en regio Feitenkaart Inkomensgegevens Rotterdam op deelgemeente- en buurtniveau Rotterdammers over werken bij de gemeente De Rotterdamse marktbezoeker Feitenkaart economie en arbeidsmarkt in Rotterdam 2005 Economische statistiek per deelgemeente 2004 Monitor vraagzijde arbeidsmarkt havengebonden cluster, Rijnmond. Een pilot Dagindeling van Rotterdammers 2002 Bevolkingsgroepen Monitor allochtone ouderen IJsselmonde 2005 Minderhedenmonitor Integratie en inburgering 2004 Sociale integratie en de islam in Rotterdam 2004 Emancipatiemonitor Rotterdam Lus di Trafiko in Het jaar van de uitvoering 2004 Feitenkaart kerncijfers Antillianen in Rotterdam 2004 Prognose bevolkingsgroepen Rotterdam De maatschappelijke rol van de Rotterdamse moskeeën 2003 Migranten op de Rotterdamse woningmarkt: verhuisstromen en zoekervaringen binnen het aanbodmodel 2001 Communicatie en klanttevredenheid Tevredenheidsmeting Feijenoord 2005 Mediagebruik Rotterdamse Ambtenaren 2005 Rotterdammers over de Dienst Burgerzaken. Resultaten uit de Omnibusenquête Communicatie wijkveiligheid. Effectmeting maart Tussendijken 2005 Communicatie wijkveiligheid. Effectmeting maart Middelland 2005 Rotterdam bekeken en beluisterd in Communicatie wijkveiligheid. Effectmeting september 2004 Spangen 2004 Klanten over het City Informatie Centrum 2004 Bekendheid met Rotterdamse trouwlocaties 2002 Bekendheid en waardering stadsregio Rotterdam 2002 Demografie De bevolkingsontwikkeling van Rotterdam Huishoudensprognose Rotterdam Bevolkingsprognose Rotterdam Inpakken en wegwezen: migratie-onderzoek Rotterdam en regio Verhuizen in Rotterdam, onderzoek verhuisbewegingen Kunst en cultuur Rotterdammers en de bibliotheek Cultuurparticipatie van Rotterdammers in Belangstelling voor opera in Rotterdam Cultuurparticipatie van Almeerders in Museumbezoek in de stadsregio Rotterdam 2002 Leefbaarheid en Veiligheid Rotterdammers over het milieu Resultaten uit de Omnibusenquête Blokken aan de Laan. Effecten van de fysieke aanpak van twee bouwblokken in de hot spot Dordtselaan 2005 Monitor hot spots Rotterdam, eerste vervolgmeting (2004) 2004 Woonwensen van WBR-huurders in Nieuw Crooswijk 2003 Bewonersonderzoek afvalscheiding 2003 Monitor Delfshaven schoon najaar

34 Hondenpoep onder de loep 2003 Bovengrondse problemen bij ondergrondse containers 2002 Onderwijs Integratie in het primair onderwijs Rotterdam 2005 Wonen en leren van volwassenen in de regio 2005 Belangstelling Openbaar Daltononderwijs Papendrecht 2004 Leerlingprognoses primair onderwijs Rotterdam Doelgroepen van educatie Overig Rapportage Warmtekrachtkoppeling Bergschenhoek 2005 Rotterdammers en computers Evaluatie stoelmassage ds+v. Resultaten uit een enquête bij drie ds+v-afdelingen 2004 Politiek en bestuur Feitenkaart negende Belevingsmonitor 2005 Analyse opkomst Tweede Kamerverkiezingen Analyse Tweede Kamerverkiezingen Analyse deelgemeenteraadsverkiezingen Analyse opkomst gemeenteraadsverkiezingen Jong en veelkleurig onderweg naar de stembus 2001 Ruimtelijke ordening en verkeer Rotterdammers over imagobepalende plekken in de openbare ruimte 2005 Rotterdammers over het verkeer Resultaten uit de Omnibusenquête Rotterdammers en parkeren Resultaten uit de Omnibusenquête Rotterdammers en fietsen. Resultaten uit de Omnibusenquête Vrijetijdsbesteding Rotterdammers in de wintermaanden van Joffen in Feijenoord Rotterdammers in hun vrije tijd Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus Recreatief bezoek van Rotterdammers aan Rotterdam Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus Vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus Vrijetijdsdeelname onder 55-plussers 2003 Rotterdamse bezoekers van openbaar groen Tijdsbesteding en uitgaansgedrag van Rotterdamse jongeren 2002 Omgevingsanalyse sport en bewegen in Noord aan de Rotte 2002 Welzijn en Volksgezondheid Sociale kaart Stadsregio Rotterdam 2004 Jonge moeders in Rotterdam. Stand van zaken Kinderen en opvang. Monitor kinderopvang Rotterdam Wonen Feitenkaart aandachtsgroepen volkshuisvestingsbeleid Rotterdam en regio Kans van slagen. Monitor woonruimteverdeling Stadsregio Rotterdam kwartaal Evaluatie experiment huisvestingsvergunning 2005 Bewonersonderzoek Nesselande 2005 Monitor aanbodmodel Rotterdam Woningmarktonderzoek gemeente Albrandswaard 2004 Bewoners van nieuwbouwwoningen in Hoge Heren en Hoge Erasmus 2003 Huursubsidie en vangnetregeling Rotterdam '00/'01 en '01/' De markt voor koopwoningen in Woonwensenonderzoek onder ouderen van 55 jaar e.o. in Maassluis 2003 Quick scan van de Rotterdamse kamermarkt 2003 Kopers van nieuwbouwwoningen in Nesselande 2003 Bovenstaand overzicht is een greep uit het publicatie-aanbod van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek. Een compleet publicatie-overzicht is te raadplegen op het Internet: 34