Spraakmakende veranderingen

Transcriptie

1 Spraakmakende veranderingen

2 Spraakmakende veranderingen Eindevaluatie van SpraakMakend, de VVE-pilot in Oost- Groninger gemeenten In opdracht van: Projectbureau SpraakMakend Sandra Beekhoven, IJsbrand Jepma en Babette Swart (Sardes, Utrecht) Elisabeth Duursma, Kees de Glopper (Etoc, Groningen) Augustus 2011

3

4 Inhoudsopgave Dankwoord Inleiding Een VVE-pilot in Oost-Groningen Vijf gezamenlijke speerpunten en ruimte voor maatwerk Onderzoeksvragen evaluatieonderzoek Schematisch overzicht van het onderzoek Beleidsachtergrond SpraakMakend: harmonisatie en de Wet OKE Speerpunt 1: 100 procent doelgroepbereik Signalering en toeleiding door de GGD Bereik Conclusies speerpunt 1: 100 procent doelgroepbereik Speerpunt 2: realiseren derde en vierde dagdeel Stand van zaken en ontwikkelingen met betrekking tot het aantal dagdelen VVE Conclusies speerpunt 2: het realiseren van het derde en vierde dagdeel Speerpunt 3: Kwaliteit van de voorschoolse educatie Achtergrondkenmerken voorschoolse instellingen Dagindeling Activiteiten en materialen Werken met een VVE-programma Taalbevordering en ontwikkelingsstimulering Volgen van kinderen en zorgstructuur Ouderbetrokkenheid Ambities en voorwaarden Conclusie speerpunt 3 voorschoolse educatie Kwaliteit van de vroegschoolse educatie Inleiding Onderzoeksgroep basisscholen Aanbod van VVE in basisscholen Kwaliteit Opbrengsten Ervaringen met SpraakMakend Conclusies speerpunt 3 vroegschoolse educatie Speerpunt 4: versterken taal/leesaanbod voor 0-4-jarigen en hun ouders Inleiding Resultaten Conclusie speerpunt 4 versterken taal/leesaanbod voor 0-4-jarigen en hun ouders Speerpunt 5: Ondersteuningsstructuur voorschoolse educatie Inleiding Ondersteuningsstructuur van peuterspeelzalen en kinderdagverblijven Conclusie speerpunt 5 ondersteuningsstructuur voorschoolse educatie

5 8. Conclusie en advies Conclusies speerpunt 1: 100 procent doelgroepbereik Conclusies speerpunt 2: het realiseren van het derde en vierde dagdeel Conclusies speerpunt 3: Optimaliseren van een hoog professioneel niveau van de peuterspeelzalen door investering in scholing, programma s en materialen Conclusies speerpunt 4: Versterken taal/leesaanbod voor 0-4-jarigen en hun ouders Conclusies speerpunt 5: Ondersteuningsstructuur voorschoolse educatie Effectonderzoek Dataverzameling Beschrijving onderzoeksgroep Resultaten van het effectonderzoek Kenmerken van ouders en kinderen Ontwikkelingsondersteunend gedrag Resultaten Woordenschattoets Resultaten Voorleeservaringsschaal Samenhang tussen woordenschat van de peuters en kenmerken van de kinderen en hun ouders Relaties tussen woordenschattoets en ontwikkelingsondersteunend gedrag Veranderingen in woordenschatscores over de cohorten Effect van de interventie op de woordenschatscores Conclusie Bijlage 1. Achtergrondinformatie speerpunt

6 Dankwoord Om een groot project als SpraakMakend te kunnen evalueren moeten er enorm veel gegevens worden verzameld. Gemeenteambtenaren, coördinatoren van voorschoolse instellingen, intern begeleiders, schoolleiders, medewerkers van Biblionet, de GGD en Cedin, zijn allen benaderd voor telefonische interviews (in 2008 en in 2010). Eén groep springt er uit: van de 18 deelnemende voorschoolse instellingen is drie jaar achtereen veel gevraagd. De leidsters van deelnemende peuterspeelzalen en de medewerkers van deelnemende kinderdagverblijven hebben op ons verzoek veel werk verzet. Formulieren zijn ingevuld (per kind), oudervragenlijsten zijn uitgedeeld en kinderen werden voorbereid op de komst van studenten die hen taaltoetsen afnamen of een dagdeel kwamen observeren. Gelukkig waren de meeste ouders en kinderen bereid mee te werken aan het onderzoek. Studenten van de universiteit Groningen hebben het afnemen van taaltoetsen, het uitvoeren van observaties en het houden van interviews op voorschoolse instellingen voor hun rekening genomen. Op deze plaats willen de onderzoekers mede namens de onderzoekers die bij de eerdere metingen betrokken waren alle respondenten en betrokken studenten hartelijk bedanken voor hun medewerking. Het projectbureau SpraakMakend (in het bijzonder Arthur de Jong) bedanken we voor de begeleiding van het onderzoek. 3

7 4

8 1. Inleiding In deze eindrapportage wordt verslag gedaan van de evaluatie van SpraakMakend, de VVEpilot in Oost-Groningen. In 2010 zijn voor de derde keer verschillende gegevens verzameld ten einde SpraakMakend te evalueren. In dit hoofdstuk vermelden we kort de inhoud van SpraakMakend: Welke doelen wilde men bereiken (paragraaf 1.1). Vervolgens gaan we in op de aanpak van het evaluatieonderzoek en de bijbehorende speerpunten (paragraaf 1.2). In paragraaf 1.3 presenteren we de onderzoeksvragen en vervolgens beschrijven we kort de aanpak van het onderzoek (paragraaf 1.4). Het hoofdstuk sluit af met een paragraaf over de beleidscontext waarbinnen SpraakMakend heeft plaatsgevonden (paragraaf 1.5). In het laatste uitvoeringsjaar werd duidelijk dat de Wet OKE (Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie) ingevoerd zou worden. Deze wet kent belangrijke implicaties voor VVE en bepaalt ook voor een deel de keuzes die betrokken gemeenten maken na afloop van de SpraakMakend-gelden en daarom besteden we daar in dit hoofdstuk aandacht aan. 1.1 Een VVE-pilot in Oost-Groningen In negen Oost-Groninger gemeenten is in 2008 de VVE-pilot SpraakMakend van start gegaan. SpraakMakend is een taalontwikkelingsprogramma voor 0 4 jarigen. Als gemeentelijk collectief werken de aanvankelijk negen gemeenten op verzoek van het ministerie van OCW tussen 2008 t/m 2010 (drie uitvoeringsjaren) intensief samen aan het uitvoeren van één van de drie landelijke VVE-pilots die het kabinet destijds in Nederland tot uitvoering heeft gebracht. Andere VVE-pilots worden uitgevoerd in een groep plattelandsgemeenten in Zuid-Limburg (Moelejaan) en in vier gemeenten in Zuidoost- Drenthe/Veenkoloniën (Vanzelfsprekend). Bij de start van de pilot ging het om negen gemeenten in Oost-Groningen. Gedurende de uitvoeringsjaren zijn Scheemda, Winschoten en Reiderland gefuseerd tot de gemeente Oldambt. Waar mogelijk zullen we in dit rapport onderscheid maken tussen de oorspronkelijke negen gemeenten, maar op andere momenten zijn we genoodzaakt te rapporteren over de zeven resterende gemeenten. Een belangrijke reden om juist in kleinere plattelandsgemeenten te starten met de VVE-pilots is dat veel kinderen op het platteland op de basisschool beginnen met taalachterstanden in het Nederlands. Eenmaal opgelopen taalachterstanden zijn in het basisonderwijs lastig in te halen, zo is allang bekend uit wetenschappelijk onderzoek. Het vroegtijdig stimuleren van de Nederlandse taalontwikkeling nog voordat kinderen beginnen aan de basisschool kan in belangrijke mate bijdragen aan het voorkomen en bestrijden van deze beginachterstanden. Gemiddeld behoort in de negen Oost-Groninger gemeenten 20 procent van de kinderen tot de VVE-doelgroep. Driekwart daarvan is autochtoon, een kwart allochtoon. Landelijk is de verhouding tussen autochtone en allochtone achterstandskinderen ongeveer fifty/fifty 1. Veel van de ouders van deze kinderen hebben zelf moeite met de beheersing van de Nederlandse taal. Als gevolg daarvan zijn ze niet goed in staat hun kinderen te helpen in hun taalontwikkeling. 1 De percentages hebben betrekking op de oude gewichtenregeling (gewichten van 0.25, 0.40, 0.70 en 0.90), op basis waarvan VVE-middelen worden verstrekt. Inmiddels zijn alleen de gewichten 0.3 en 1.2 in gebruik en op basis van die gewichten heeft 12 procent van de populatie van SpraakMakend een gewicht. 5

9 Een andere reden voor de pilot in Oost-Groningen is dat het niveau, de bereikbaarheid en de toegankelijkheid van de voorschoolse voorzieningen (kinderopvang en peuterspeelzaal) op het platteland achterblijft bij het landelijk gemiddelde. De grote spreiding van voorzieningen is daar mogelijk debet aan. Op het platteland is het lastig om met de beschikbare financiële middelen op geconcentreerde wijze de beginachterstanden in het onderwijs op te heffen. 1.2 Vijf gezamenlijke speerpunten en ruimte voor maatwerk Het centrale doel van SpraakMakend, zoals verwoord in het Plan van Aanpak 2 is het opheffen en voorkomen van achterstanden in de taalontwikkeling in het Nederlands van alle doelgroepleerlingen, zodat deze kinderen een goede start in groep 1 kunnen maken. Daartoe wordt een brede integrale aanpak voorgestaan. Binnen SpraakMakend wordt de gehele omgeving (thuis, voorschoolse instellingen, basisschool en aangrenzende jeugdzorginstellingen) van het kind gemobiliseerd. Op die manier kunnen al in een vroegtijdig stadium de kansen van doelgroepkinderen op een succesvolle schoolloopbaan worden vergroot. Naast het verruimen van het voorschoolse budget van gemeenten, krijgen de negen Oost- Groninger gemeenten een extra voorschools budget van 3,2 miljoen van het Rijk om de VVE-pilot in praktijk te brengen. Overeengekomen is dat de provincie en betrokken gemeenten samen nog eens 1 miljoen bijeenbrengen. Ten slotte is er 1,1 miljoen beschikbaar vanuit FES-gelden, het bestuursakkoord tussen Rijk en VNG Samen aan de slag en een verhoging van de specifieke uitkering voor OAB-beleid en bestuursakkoord. In totaal is er dus een budget van 5,3 miljoen beschikbaar. Binnen SpraakMakend zijn er vijf inhoudelijke speerpunten geformuleerd die onderling zijn vervlochten. We beschrijven ze hieronder één voor één, in het kort. Speerpunt 1: realiseren van een 100 procent doelgroepbereik, gekoppeld aan een goede screening De GGD (divisie Lokaal Gerichte Zorg en Jeugd) krijgt een belangrijke rol bij het signaleren van (dreigende) taalachterstanden in het Nederlands. Signalering heeft daarbij een brede basis, er wordt gebruik gemaakt van meerdere, elkaar versterkende programma s. Er wordt een protocol (met als onderdeel een omgevingsanalyse naar de Nederlandse taligheid van de thuisomgeving) ontwikkeld en geïmplementeerd om kinderen met (dreigende) taalachterstanden in het Nederlands vroegtijdig te kunnen signaleren. Op basis hiervan kunnen de doelgroeppeuters geworven en toegeleid worden naar VVE-voorzieningen. Bij geselecteerde gezinnen wordt het programma Stevig Ouderschap aangeboden ter ondersteuning van de opvoeding. Andere programma s die worden ingezet zijn: Peuter in Zicht en licht pedagogische hulp. Ouders worden geattendeerd op belang en nut van de peuterspeelzaal met VVE. Ook verwijzing naar de bibliotheek is onderdeel van het vroegtijdig ondersteunen van kinderen en gezinnen. Speerpunt 2: Realiseren van derde en vierde dagdelen voor doelgroeppeuters Er wordt stevig ingezet op het uitbreiden van het VVE-aanbod naar drie en waar mogelijk vier dagdelen per week voor doelgroeppeuters. Aangegeven is dat het aanbieden van vier dagdelen per week aan alle doelgroepkinderen niet realistisch is. Dit heeft onder meer te 2 SpraakMakend: Plan van Aanpak, september

10 maken met de spreiding, bereikbaarheid en toegankelijkheid van de voorschoolse voorzieningen. Hierbij wordt tevens de positie van de kinderopvang betrokken. Speerpunt 3: Optimaliseren van een hoog professioneel niveau van de peuterspeelzalen door investering in scholing, programma s en materialen Zowel binnen de kinderdagverblijven als peuterspeelzalen wordt de professionaliteit van de leidsters verhoogd. Gedeeltelijk gebeurt dat via de deelname aan het landelijke nascholingstraject Vversterk. Voor een ander deel volgen de leidsters specifieke trainingstrajecten die horen bij de VVE-programma s die in praktijk worden gebracht. Voorts komt er ruimte voor het inzetten van tutoren bij de uitvoering van VVE-programma s. Binnen het derde speerpunt wordt ook de doorgaande lijn tussen de voorschoolse en vroegschoolse component van VVE versterkt. Er wordt een structuur gemaakt waarin sprake is van een warme overdracht van doelgroepkinderen naar de basisschool. Speerpunt 4: Versterken taal/leesaanbod voor 0-4-jarigen en hun ouders door middel van Boekenpret in combinatie met Leesmeter, gekoppeld aan de huidige VVE-programma s In de eerste plaats zal het programma Boekenpret breder worden ingezet dan nu al het geval is. Kern van Boekenpret is een gezinsgerichte benadering via scholen, GGD, peuterspeelzalen en andere instellingen voor kinderopvang. Biblionet gaat in samenwerking met de GGD het lezen verder stimuleren onder kinderen van 0 tot 6 jaar. Leesmeter is het centrale programma dat hiervoor wordt ingezet. De Leesmeter is een meetlat met een centimeteraanduiding en leeftijdsaanduiding. Bij elke leeftijdsaanduiding geeft de Leesmeter (voor)leestips. De Leesmeter wordt overal opgehangen waar jonge kinderen komen (thuis, bibliotheek, school, peuterspeelzaal, kinderopvang, consultatiebureau, wachtkamers dokter). Beide programma s versterken het bestaande taalaanbod van de VVE-programma s binnen de voorschoolse instellingen. Speerpunt 5: Realiseren van een ondersteuningsstructuur in en rond de peuterspeelzalen door middel van interne en consultatieve begeleiding Het realiseren van een professionele begeleidingsstructuur in en rond peuterspeelzalen d.m.v. een netwerk van intern begeleiders, ondersteund door consultatieve begeleiding, krijgt via de volgende activiteiten zijn beslag. Intern begeleiders gaan zorgpeuters observeren. Ze stellen de taal- en/of ontwikkelingsachterstand vast en formuleren de begeleidingsvraag. Voorts stellen ze handelingsplannen op en adviseren ze de leidsters op de groepen over de gewenste begeleiding. Centraal staat dat de intern begeleiders de taken van peuterleidsters gaan verlichten. Door externe begeleiders (pedagogen en orthopedagogen van onderwijsbegeleidingsdienst en zorgplatform) wordt consultatieve begeleiding geboden aan de leidsters, en zo nodig aan de ouders. Er wordt een netwerk van intern begeleiders peuterspeelzalen opgericht. De uitgangssituatie in de deelnemende gemeenten verschilt; sommige zijn al gestart met het werken met VVE in peuterspeelzalen, andere staan op het punt te beginnen. Daarom is er per gemeente zoveel mogelijk aangesloten bij de bestaande situatie door maatwerk te leveren. 1.3 Onderzoeksvragen evaluatieonderzoek Het onderzoek naar SpraakMakend moet zicht bieden op a) de implementatie van de speerpunten uit het projectplan en b) de effecten hiervan op de kinderen. 7

11 De centrale onderzoeksvraag ten aanzien van de implementatie van SpraakMakend is: 1. In hoeverre worden de plannen met betrekking tot de eerste vijf speerpunten uit SpraakMakend uitgevoerd? Hoeveel kinderen, leidsters en ouders worden hierbij bereikt? De onderzoeksvragen ten aanzien van de effecten van SpraakMakend zijn de volgende: 2. Wat is de aard en de omvang van taal- en ontwikkelingsachterstanden bij de doelgroepkinderen, en wat zijn daarbij de kenmerkende leefomstandigheden onder de ouders? 3. Welke effecten worden met de diverse scenario s bereikt in termen van primaire en secundaire doelen van de voorschoolse programma s? Wat zijn de effecten op taal, geletterdheid en cognitie van kinderen, op de betrokkenheid van ouders en op de vaardigheden van leidsters? 4. Hoe moet beleidsmatig en organisatorisch worden omgegaan met de bijzondere demografische randvoorwaarden in de regio? 1.4 Schematisch overzicht van het onderzoek Voor het evalueren van een SpraakMakend zijn veel verschillende gegevens vereist. In deze paragraaf besteden we kort aandacht aan de verschillende data die verzameld zijn en bij welke respondenten. Metingen in 2008, 2009 en 2010 In het najaar van 2008 is begonnen met het maken van een beschrijving van de startsituatie. Dat geldt voor de implementatiemeting en voor de effectmeting. Wat betreft de implementatie van de vijf speerpunten: per gemeente is een stand van zaken gemaakt m.b.t. de vijf speerpunten van SpraakMakend. Omdat de gemeenten met sommige onderdelen van SpraakMakend al begin 2008 startten, wijkt de beginmeting van het onderzoek op sommige onderdelen af van de startsituatie zoals opgenomen in projectaanvraag. In het kader van de effectmeting zijn bij verschillende peuters toetsen afgenomen. In 2009 heeft een tussentijdse voortgangsmeting plaatsgevonden. Hierin worden de voortgang en ook de eerste opbrengsten van de VVE-pilot beschreven. In 2010 startte de dataverzameling voor de laatste meting. 8

12 In tabel 1.1 is een overzicht te zien van verzamelde en gebruikte gegevens. Tabel 1.1: Overzicht van verzamelde gegevens in 2008, 2009 en 2010 Implementatieonderzoek 2008 VVE-registratieformulieren Registratie GGD en Biblionet Interviews met professionals en beleidsmedewerkers Vragenlijsten ouders JONG-monitor Landelijke Monitor VVE 2009 VVE-registratieformulieren Registratie GGD en Biblionet Vragenlijsten ouders Landelijke Monitor VVE JONG-monitor 2010 VVE-registratieformulieren Registratie GGD en Biblionet Interviews met professionals, beleidsmedewerkers en ouders Vragenlijsten ouders Landelijke Monitor VVE JONG-monitor Effectonderzoek Toetsen voor taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid Interviews met professionals Observaties in voorschoolse instellingen Toetsen voor taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid Interviews met professionals Observaties in voorschoolse instellingen Toetsen voor taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid Interviews met professionals Observaties in voorschoolse instellingen De observaties en interviews vonden niet plaats bij alle voorschoolse instellingen en basisscholen in de SpraakMakend-gemeenten, maar voor dit verdiepende deel van het onderzoek is een selectie van instellingen gemaakt. Non-respons Aan elk van de negen gemeenten is verzocht een trio instellingen aan te leveren: een basisschool, peuterspeelzaal en kinderdagverblijf (of een tweede peuterspeelzaal) die samen in een wijk of buurt gelokaliseerd waren. Niet elke gemeente kon een trio instellingen leveren in het eerste jaar. Als dat wel lukte, kwam het voor dat een van de instellingen het toch niet zag zitten om aan het onderzoek mee te werken. Er moesten soms meerdere instellingen benaderd worden om tot drie deelnemers te komen. Niet in elk jaar deden de geselecteerde instellingen mee aan alle onderdelen van het onderzoek. Dit heeft verschillende oorzaken, maar hoofdzakelijk gaat het om bezwaren tegen het leveren van gegevens i.v.m. privacy van ouders of kinderen. In een enkel geval hebben instellingen niet aan alle verzoeken om het toesturen van gegevens voldaan om voor ons onbekende redenen. Bij de presentatie van gegevens uit het onderzoek zal steeds vermeld worden over welke en welk aantal respondenten gerapporteerd wordt. Van de negen geselecteerde basisscholen viel er een af in de loop van het onderzoek. De dataverzameling bij basisscholen was problematisch. De schoolbesturen van de basisscholen in de SpraakMakend-gemeenten zijn benaderd met het verzoek gegevens aan te leveren voor de finale analyses (dus meer dan alleen de 9 basisscholen die tot de onderzoeksgroep behoorden). De bereidheid tot medewerking was teleurstellend. Slechts twee schoolbestuurders reageerden positief en zegden toe dat hun basisscholen benaderd mochten worden. In de oorspronkelijke opzet van het onderzoek werd gesproken over het gebruik van data uit de Jeugd en Onderwijsmonitor Groningen; de JONG-monitor, en de VVE-monitor. Het CMO Groningen is in de afgelopen jaren doende geweest om bij gemeenten gegevens te verzamelen voor de JONG-monitor, over alle 0-23-jarigen, onder meer over deelname aan VVE. Niet elke gemeente heeft voldaan aan de gegevensvraag, dat maakt gebruik van de JONG-monitor erg problematisch. 9

13 De VVE-monitor is jaarlijks afgenomen maar slechts weinig SpraakMakend gemeenten hebben deze monitor (volledig) ingevuld. Het ontbreken van volledige data in beide monitoren betekent dat gegevens missen om over speerpunt 1 en 2 harde conclusies te trekken. De gegevens uit beide monitoren die wel beschikbaar waren zijn geanalyseerd en daarvan vermelden we de opbrengsten bij de relevante onderwerpen. CMO Groningen heeft een aanvullende opdracht gekregen om mede op basis van gegevens van de peuterspeelzaalorganisaties alsnog de resultaten van doelgroepbereik en deelname aan derde en vierde dagdelen door de doelgroep op teldatum 1 april 2011 in kaart te brengen. Deze gegevens zijn bij het verschijnen van dit rapport echter nog niet voorhanden. 1.5 Beleidsachtergrond SpraakMakend: harmonisatie en de Wet OKE Op landelijk niveau zijn er twee ontwikkelingen die van belang zijn voor SpraakMakend. In de eerste plaats is er sprake van een beleidsproces dat de harmonisatie van het voorschoolse stelsel van voorzieningen wordt genoemd. In de tweede plaats is de Wet OKE per 1 augustus 2010 ingegaan. Met beide beleidstrajecten is de uitvoering van de VVE-pilot SpraakMakend geconfronteerd. Het stelsel van voorschoolse voorzieningen In Nederland, dus ook in Oost-Groningen, kennen we twee voorzieningen voor jonge kinderen: kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. Deze voorzieningen hebben een verschillend doel en kennen verschillende wettelijke en financiële kaders. Het bestaan van dit tweesporig stelsel wordt door velen ongewenst geacht, omdat het kan leiden tot een tweedeling van voorzieningen voor werkende en niet-werkende ouders. De harmonisatieoperatie is bedoeld om kinderopvang en peuterspeelzaalwerk dichter bij elkaar te brengen door een harmonisering van de regelgeving rond de kwaliteit. Dat moet ruimte bieden om op de werkvloer naar elkaar toe te groeien. De kinderopvang is een voorziening voor kinderen van nul tot vier jaar van werkende ouders. Kinderopvang is oorspronkelijk opgezet om werkende ouders in staat te stellen om arbeid en zorgtaken te combineren. De meeste kinderopvangvoorzieningen bieden ook buitenschoolse opvang voor kinderen van vier tot twaalf jaar. Kinderopvang is sinds de invoering van de Wet Kinderopvang in 2005 een marktgerichte (semi-)private sector die werkt volgens het principe van vraagfinanciering. Ouders nemen diensten af en betalen de kinderopvang rechtstreeks. Werkende ouders komen in aanmerking voor een kinderopvangtoeslag via de Belastingdienst. De laatste jaren is het gebruik van de kinderopvang snel toegenomen. Het peuterspeelzaalwerk is een educatieve en welzijnsvoorziening voor kinderen van twee en drie jaar. Kinderen ontmoeten elkaar in de peuterspeelzaal en leren met elkaar te spelen. De peuterspeelzaal wordt bekostigd uit, al dan niet inkomensafhankelijke, ouderbijdragen en bijdragen van de gemeente. De kwaliteitseisen werden tot voor kort per gemeente vastgesteld en vastgelegd in een gemeentelijke verordening. De gemeente had daarbij steun aan de modelverordening peuterspeelzaalwerk van de VNG, waarin drie ambitieniveaus worden onderscheiden (zie onderstaand kader). 10

14 Kader: ambitieniveaus peuterspeelzaalwerk 3 Ambitieniveau 0 is spelen en ontmoeten Ambitieniveau 1 is spelen, ontmoeten, ontwikkelen en signaleren Ambitieniveau 2 is spelen, ontmoeten, ontwikkelen, signaleren en ondersteunen Ambitieniveau 0 kan worden uitgevoerd met vrijwilligers, ambitieniveau 1 met een beroepskracht en een vrijwilliger per groep en ambitieniveau 2 met twee professionele krachten op de groep. De MOgroep heeft de kosten per peuter voor de drie ambitieniveaus doorgerekend. In de Wet OKE is ambitieniveau 0 afgeschaft. Onder ambitieniveau 1 valt het regulier peuterspeelzaalwerk. Ambitieniveau 2 staat gelijk aan voorschoolse educatie, het werken met een VVEprogramma in peuterspeelzaal of kinderdagverblijf. De Wet OKE heeft de kwaliteitseisen van het peuterspeelzaalwerk geharmoniseerd met de kwaliteitseisen van de kinderopvang. De kwaliteitseisen van het peuterspeelzaalwerk zijn sinds 1 augustus 2010 opgenomen in de Wet kinderopvang, die is omgedoopt tot Wet Kinderopvang en Kwaliteitseisen Peuterspeelzaalwerk (WKKP). De kwaliteitseisen voor het peuterspeelzaalwerk zijn vrijwel gelijkluidend aan de kwaliteitseisen voor de kinderopvang. Ook het peuterspeelzaalwerk moet in een pedagogisch beleidsplan aangeven hoe invulling wordt gegeven aan het begrip verantwoord peuterspeelzaalwerk. Sinds het jaar 2000 is op grote schaal voor- en vroegschoolse educatie (VVE) ingevoerd. De peuterspeelzaal speelt hierbij een belangrijke rol. De invoering van VVE heeft geleid tot een verdere professionalisering van het peuterspeelzaalwerk. Problemen onder het bestaande stelsel De toenemende arbeidsparticipatie leidt tot een verschuiving van kinderen van de peuterspeelzaal naar de kinderopvang. Een onderzoek van Sardes en ECORYS uit 2009 laat zien dat 52 procent van de kinderen in de peuterspeelzaal twee werkende ouders hebben en dus ook gebruik zouden kunnen maken van de kinderopvang 4. Dit gebeurt dan ook in toenemende mate, waarbij meespeelt dat de kinderopvang voor werkende ouders, vooral werkende ouders met een laag inkomen, goedkoper is. De verschuiving van peuterspeelzaalwerk naar kinderopvang betekent dat het steeds moeilijker wordt het peuterspeelzaalwerk te exploiteren. Er moeten groepen worden afgesloten en peuterspeelzalen worden gesloten. Voorschoolse educatie kan worden aangeboden in de peuterspeelzaal en in de kinderopvang. In het peuterspeelzaalwerk komen meer doelgroepkinderen voor dan in de kinderopvang. De expertise op het gebied van VVE is dan ook vooral opgebouwd in het peuterspeelzaalwerk. In de kinderopvang wordt pas veel recenter met VVE-programma s gewerkt en is expertise op het punt van VVE nog veel minder aanwezig. De kinderopvang maakt op dit punt wel een inhaalslag omdat doelgroepkinderen in toenemende mate de kinderopvang bezoeken. Het aanbod van peuterspeelzaalwerk en kinderopvang groeit op de werkvloer steeds meer naar elkaar toe, zeker voor 2- en 3-jarige kinderen. De kinderopvang besteedt meer aandacht aan ontwikkelingsstimulering naast verzorging en voert ook steeds vaker VVEprogramma s uit. Toch komt het voor dat deze voorzieningen naast elkaar blijven bestaan, zelfs in elkaars onmiddellijke nabijheid. Er zijn brede scholen waarin zowel een kinderdagverblijf als een peuterspeelzaal is gevestigd. 3 SGBO (2004). Handreiking peuterspeelzaalwerk. Den Haag: SGBO. 4 Jepma, IJ., Vegt, A.L. van der, Cuelenaere, B., Siegert, J. en Thio, V. (2009). Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk. Utrecht/Rotterdam: Sardes/ECORYS. 11

15 Pogingen om het peuterspeelzaalwerk en de kinderopvang volledig te harmoniseren zijn niet gelukt. Om harmonisatie toch te bevorderen is uiteindelijk gekozen voor het gelijktrekken van de kwaliteitsregelgeving van kinderopvang en peuterspeelzaalwerk om daardoor harmonisatie van onderop te bevorderen. Deze ambitie ligt ten grondslag aan de Wet OKE. De harmonisatiemodellen van de VNG Binnen de gegeven voorschoolse infrastructuur wordt op veel plaatsen gewerkt aan verdere harmonisatie van kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. Ter ondersteuning van gemeenten heeft de VNG de Handreiking harmonisatie voorschoolse voorzieningen voor gemeenten uitgebracht 5. In deze handreiking staan drie modellen van samenwerking tussen kinderopvang en peuterspeelzaalwerk: 1. Lichte samenwerking: In dit model zetten gemeenten in op het uitwisselen van kennis en expertise tussen kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. Met deze vorm van samenwerking wordt bevorderd dat de voorzieningen profiteren van elkaars kracht en ervaring. 2. Intensieve samenwerking: Dit model is gericht op het tot stand brengen van een intensieve samenwerking tussen peuterspeelzaal en kinderopvang. Zelfstandig werkende partners stemmen af op het gebied van pedagogisch beleid en bij de VVE wordt er gewerkt met hetzelfde programma. Mengen van groepen en het gebruik van elkaars accommodaties zijn voorbeelden van samenwerking in dit model. 3. Integraal Voorschools Kindcentrum: In dit model wordt aangestuurd op een ongedeelde voorziening in de vorm van een kindcentrum, waarbij peuterspeelzaalwerk en kinderopvang volledig zijn geïntegreerd. Er is een integraal aanbod, één pedagogisch beleid en één VVEprogramma. De Wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie De Wet Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie (Wet OKE) bevat een aantal doelstellingen. Een belangrijke doelstelling is om de kwaliteitseisen voor het peuterspeelzaalwerk te harmoniseren met de kwaliteitseisen van de kinderopvang. Daarnaast legt de Wet OKE de wettelijke basis voor het invoeren van kwaliteitseisen voor de voorschoolse educatie. Ook wordt verwacht dat er een doorgaande leerlijn voor kinderen wordt gerealiseerd en de opbrengsten van de vroegschoolse educatie in beeld worden gebracht. Door de Wet OKE worden ook de regels rond het toezicht aangepast. Zo zal de Inspectie van het Onderwijs toezicht gaan houden op de kwaliteit van de voorschoolse educatie. Kwaliteitseisen peuterspeelzalen In de Wet OKE worden voor het eerst landelijke kwaliteitseisen voor het peuterspeelzaalwerk vastgesteld. Voorheen waren deze kwaliteitseisen vastgelegd in gemeentelijke verordeningen en verschillend per gemeente. De kwaliteitseisen voor het peuterspeelzaalwerk zijn opgenomen in de Wet Kinderopvang, afgekort WKKP. In het kader van de harmonisatie tussen kinderopvang en peuterspeelzaalwerk zijn de kwaliteitseisen voor het peuterspeelzaalwerk zoveel mogelijk gelijk aan de kwaliteitseisen voor de kinderopvang. Kwaliteitseisen voorschoolse educatie De Wet OKE legt de wettelijke basis voor de invoering van kwaliteitseisen voor de voorschoolse educatie. Voor kinderopvang en peuterspeelzaalwerk geldt op het punt van de 5 Vereniging van Nederlandse Gemeenten (2010). Handreiking Harmonisatie Voorschoolse voorzieningen voor gemeenten, een handreiking bij de uitwerking van de wet OKE. 12

16 voorschoolse educatie dezelfde regelgeving. In de praktijk is er wel verschil. In peuterspeelzalen wordt voorschoolse educatie aangeboden in de vorm van extra dagdelen, waarin een VVE-programma wordt uitgevoerd. In de kinderopvang is er geen sprake van extra dagdelen en wordt voorschoolse educatie ingepast in het dagritme van de kinderopvang. Enkele belangrijke bepalingen (kwaliteitseisen) zijn de volgende. 1) Voorschoolse educatie beslaat per week ten minste vier dagdelen van ten minste 2,5 uur of ten minste 10 uur aan activiteiten gericht op het stimuleren van ontwikkelingsdomeinen. 2) Wanneer voorschoolse educatie wordt gegeven dient er minimaal één beroepskracht per acht kinderen aanwezig te zijn. Er mogen maximaal 16 kinderen in de groep zitten. 3) Beroepskrachten moeten geschoold zijn op niveau PW-3 (Pedagogisch Werk op mbo3- niveau, voorheen Sociaal Pedagogisch Werk, SPW3). Naast deze basisopleiding moet specifieke scholing op het gebied van VVE gevolgd zijn. 4) Voor de voorschoolse educatie wordt een programma gebruikt waarin op gestructureerde en samenhangende wijze de ontwikkeling wordt gestimuleerd op het gebied van taal, rekenen, motoriek en de sociaal emotionele ontwikkeling. De regeling schrijft geen voorschoolse programma s voor, maar wijst wel op het belang van werken met evidence based programma s. Als evidence based worden beschouwd de programma s die een erkenning hebben gekregen van het NJi (Nederlands Jeugdinstituut). Dat zijn er inmiddels zeven: Piramide, Kaleidoscoop, Ko-totaal, Startblokken, Speelplezier, Sporen en Ben ik in Beeld. Doorgaande lijnen en opbrengsten vroegschoolse educatie De verantwoordelijkheid voor het vroegschoolse deel van VVE ligt bij de schoolbesturen die hiervoor rechtstreeks geld ontvangen van de rijksoverheid via de lumpsum. Gemeenten, besturen van peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en basisscholen zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor een doorgaande lijn in de ontwikkeling van kinderen. Daarover moeten ze van de wet OKE afspraken maken binnen het overleg van de Lokaal Educatieve Agenda. Een belangrijk instrument om doorgaande lijnen te realiseren zijn afspraken over de overdracht van kinderen van de voorschoolse voorziening naar de basisschool. Dit betekent dat er bijvoorbeeld geregeld moet zijn welke informatie van (doelgroep)kinderen op welke wijze (op schrift of via mondeling overleg) en op welk tijdstip bij wie binnen moet zijn. En in hoeverre ouders toestemming moeten verlenen bij het overhandigen van kindinformatie tussen voorschoolse voorzieningen en basisonderwijs. Ook moeten de gemeente en de schoolbesturen afspraken maken over de resultaten van de vroegschoolse educatie. Dit betekent dat basisscholen die doelgroepkinderen volgens de landelijke gewichtenregeling hebben en al dan niet aan VVE doen, laten zien hoe de (doelgroep)leerlingen presteren in de onderbouw, bijvoorbeeld aan de hand van de onderwijsresultaten uit het Cito-onderwijsleerlingvolgsysteem. Toezicht door de Inspectie van het Onderwijs De verantwoordelijkheid voor de handhaving van de kwaliteit van het peuterspeelzaalwerk ligt bij de gemeente. Peuterspeelzalen moeten op grond van de wet OKE via de gemeente worden ingeschreven in een landelijk register. Het toezicht op de kwaliteit wordt namens de gemeente uitgeoefend door de GGD (Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst). Het toezicht op de voorschoolse educatie is een taak van de Inspectie van het Onderwijs. De GGD let ook op de kwaliteit van de voorschoolse educatie, met name of aan de formele eisen voor de groepsgrootte, de leidster/kind-ratio en het opleidingsniveau wordt voldaan. 13

17 De Inspectie van het Onderwijs kijkt aan de hand van een Toetsingskader 6 vooral naar de opbrengsten van de voorschoolse educatie en kwaliteit van de uitvoering. In de komende jaren wordt van alle peuterspeelzalen een bestandsopname gemaakt. Daarna wordt de methode van signaalgestuurd toezicht gehanteerd. Dat wil zeggen dat de Inspectie minder langs komt naarmate de kwaliteit van de peuterspeelzaal en de voorschoolse educatie beter is. Nog voor de zomervakantie van schooljaar 2010/2011 worden de voor- en vroegschoolse instellingen in Oost-Groningen bezocht door de Inspectie van het Onderwijs. Leeswijzer In dit rapport doen we verslag van de eindevaluatie van SpraakMakend. De rapportage heeft betrekking op zowel het implementatie- als het effectonderzoek. In de hoofdstukken 2 tot en met 7 wordt het implementatieonderzoek beschreven; alle vijf speerpunten komen daarbij aan bod. In het conclusie hoofdstuk (8) staan we uitgebreid stil bij de resultaten en formuleren we adviezen op basis van de conclusies. Het tweede deel, het effectonderzoek, komt voor rekening van Etoc. 6 Inspectie van het Onderwijs (2010). Toezichtskader VVE Utrecht. 14

18 2. Speerpunt 1: 100 procent doelgroepbereik Deelname van alle kinderen uit de doelgroep van voorschoolse educatie is het eerste speerpunt van SpraakMakend. In dit hoofdstuk wordt de stand van zaken in het derde jaar van SpraakMakend beschreven. Eerst wordt in paragraaf 2.1 stilgestaan bij de gebruikte criteria (signalering) om de doelgroep te bepalen en de aantallen kinderen die onder de criteria vallen. Vervolgens komt de toeleiding naar instellingen die VVE aanbieden aan bod. In paragraaf 2.2 presenteren we de beschikbare gegevens over het bereik van doelgroepkinderen. De gegevens over signalering en toeleiding zijn grotendeels gebaseerd op de registratie van de GGD. Ten behoeve van deze rapportage heeft de GGD registratiegegevens op gemeenteniveau aangeleverd over de periode van 1 oktober 2009 tot 1 november Dit jaar is er door koppeling van GGD-gegevens met de gegevens van de VVEregistratieformulieren meer duidelijk geworden over de manier van registreren door de GGD. In dit hoofdstuk gebruiken we verder als bron de interviews die gehouden zijn met GGDmedewerkers, coördinatoren van voorschoolse instellingen en gemeenteambtenaren. 2.1 Signalering en toeleiding door de GGD Signalering De SpraakMakend-gemeenten hebben met de volgende criteria voor het bepalen van de VVE-doelgroep gewerkt: 1. Gewichtenregeling De GGD registreert het gewicht van kinderen, op grond van de criteria die gelden voor basisschoolleerlingen. Zodoende heeft men een indicatie van de sociaal-economische positie van de kinderen. 2. Risicofactoren bij kind en ouders In 2008 en 2009 zijn de wijkverpleegkundigen getraind in het werken met het DMO-protocol. Dit protocol ondersteunt medewerkers om een beeld van de risicofactoren te krijgen. De invoering van het protocol heeft plaatsgevonden in SNEL Sinds het begin van SpraakMakend worden de kinderen gescreend met de Spraaken taal Normen Eerste Lijnsgezondheidszorg (SNEL). Met deze instrumenten kunnen spraaken taalachterstanden worden gesignaleerd. Van elk van deze drie criteria volgt hieronder een bespreking en een weergave van de hoeveelheid kinderen die volgens het criterium tot de doelgroep behoort. 1. Gewichtenregeling Tijdens de consulten op het consultatiebureau (18 maanden, 2 jaar, 3 jaar, 3 jaar en 9 maanden) wordt gevraagd naar het opleidingsniveau van de ouders om een gewicht te kunnen vaststellen. Hierbij worden dezelfde criteria gehanteerd als in het basisonderwijs. Als het opleidingsniveau van beide ouders laag is (d.w.z. maximaal basis- of kaderberoepsgerichte leerweg vmbo) krijgen de kinderen een gewicht 0.3, als het opleidingsniveau van één van beide ouders zeer laag is (d.w.z. maximaal basisonderwijs) krijgen de kinderen een gewicht Vorig jaar ging het om gegevens van 1 oktober 2008 tot 1 oktober 2009, 12 maanden. Nu bestrijkt de periode 13 maanden. Vergelijkingen met de vorige rapportage moeten in dat licht bekeken worden. 15

19 Bij een viertal consulten registreert de GGD in principe het leerlinggewicht. De gegevens op kindniveau tonen aan dat men het toegekende leerlinggewicht soms verandert; het kind krijgt bijvoorbeeld bij het eerste consult het gewicht 0 en een half jaar later het gewicht 1.2. Dergelijke verschuivingen zijn erg onwaarschijnlijk en vermoedelijk betreffen dit invulfouten. De onderstaande tabel geeft een overzicht van de percentages 0.3 en 1.2 kinderen per gemeente. Tabel 2.1: Toepassing gewichtenregeling basisonderwijs door GGD, bij consulten 18 maanden, 2 jaar, 3 jaar, en 3 jaar en 9 maanden, oktober 2009 november 2010 Gemeenten SpraakMakend Aantal kinderen in consult Percentage kinderen zonder gewicht Percentage gewicht 0.3 Percentage gewicht 1.2 Bellingwedde % 7% 3% Menterwolde % 10% 3% Pekela % 6% 4% Reiderland % 10% 3% Scheemda % 8% 7% Stadskanaal % 6% 6% Veendam % 9% 5% Vlagtwedde % 5% 2% Winschoten % 8% 4% Totaal % 7% 5% Bron: GGD Groningen De percentages zijn vergelijkbaar met die in de eerste en tweede meting. Het percentage kinderen met een leerlinggewicht is nu 12 procent (vorig jaar 13%). Landelijk is dat percentage 11,5 8. Gemeenten die meer gewichtenkinderen hebben zijn Scheemda en Veendam. In Scheemda is ook de groep kinderen met leerlinggewicht 1.2 het grootst. Van de kinderen die gescreend zijn, komt het percentage gewichtenkinderen overeen met het percentage volgens DUO voor 4 en 5-jarigen in dezelfde gemeenten 9 (12%). De verhouding tussen kinderen met een licht gewicht (0.3) en met een zwaar gewicht (1.2) wijkt iets af van de verhoudingen volgens DUO. Volgens de GGD is het percentage 0.3 kinderen zeven procent, volgens DUO negen procent. 2. Risicofactoren DMO-protocol Van de kinderen die op het consultatiebureau komen wordt een aantal risicofactoren bepaald. Een kind geldt als een risicokind, als: De verzorgende ouder verslaafd is; De verzorgende ouder een verstandelijke beperking heeft; Het kind opgroeit in een multi-probleemgezin; Het kind te maken heeft met tenminste vier risicofactoren (kind- en ouder/ gezinsfactoren). Een ander criterium is dat de balans tussen draaglast en draagkracht langdurig is verstoord. Dit wordt bepaald op basis van de inschatting van de medewerkers van het consultatiebureau. 8 DUO schooljaar 2009/ Het betreft gegevens over schooljaar 2009/2010, gegevens over schooljaar 2010/2011 zijn nog niet beschikbaar. 16

20 Uit de gegevens op kindniveau is te herleiden dat maar in weinig consulten het complete protocol doorlopen wordt; meestal wordt maar een klein deel van alle vragen gesteld. Minder dan 10 procent van de kinderen waarvan gegevens op kindniveau beschikbaar zijn hebben een score op het DMO-protocol. Het percentage komt overeen met de gegevens van de GGD in de verantwoording SpraakMakend Overzichten van de registratie van deze risicofactoren zijn dit jaar voor het eerst op gemeenteniveau beschikbaar, maar worden hier niet per gemeente gepresenteerd SNEL Om taalachterstanden van kinderen te signaleren wordt het instrument Spraak- en taal Normen Eerste Lijn gezondheidszorg (SNEL) gebruikt. Daarmee wordt vastgesteld of kinderen een matige of ernstige taalachterstand hebben. Tabel 2.2: Screening met SNEL-instrumentarium door GGD bij consulten 18 maanden, 2 jaar, 3 jaar, en 3 jaar en 9 maanden, oktober 2009 november 2010 Gemeenten SpraakMakend Aantal kinderen in consult Percentage met score boven de norm Percentage met score gelijk aan norm Percentage met score onder de norm Bellingwedde 91 93% 4% 3% Menterwolde % 16% 3% Pekela % 4% 5% Reiderland % 9% 1% Scheemda % 14% 3% Stadskanaal % 6% 2% Veendam % 12% 7% Vlagtwedde % 5% 5% Winschoten % 12% 3% Totaal % 9% 4% Bron: GGD Groningen In Veendam, Pekela en Vlagtwedde scoren iets meer kinderen onder de norm die het SNELinstrumentarium stelt. Dertien procent van alle kinderen krijgt een VVE-indicatie naar aanleiding van het SNEL-instrument (bij een score gelijk aan of onder de norm). In Bellingwedde en Menterwolde scoren dit jaar minder kinderen onder de norm dan bij de vorige meting (respectievelijk 4 en 3 procent minder). Vergelijking bevindingen signaleringsinstrumenten Op basis van de registraties van de drie criteria (gewichtenregeling, risicofactoren bij kind en ouders en SNEL) heeft de GGD de omvang van de VVE-doelgroep vastgesteld. Tabel 2.3 geeft een overzicht per gemeente. Het totale percentage doelgroepkinderen (op basis van de drie criteria) is 16 procent, dat betekent dat de doelgroep wat groter is dan de traditionele VVE-doelgroep (alleen gewichtenkinderen, zie tabel 2.1). Er zijn behoorlijk grote verschillen tussen de gemeenten onderling, zo hebben Scheemda, Stadskanaal en Veendam meer doelgroepkinderen, terwijl Pekela, Vlagtwedde en Menterwolde er juist wat minder hebben. 10 In tabel 2.3 zijn de gegevens van deze registratie door de GGD wel meegenomen bij het bepalen van de omvang van de totale VVE-doelgroep. 17

21 Tabel 2.3: Doelgroep SpraakMakend op basis van de drie criteria, oktober 2009 november 2010 Gemeenten SpraakMakend Aantal kinderen in consult Doelgroep Bellingwedde % Menterwolde % Pekela % Reiderland % Scheemda % Stadskanaal % Veendam % Vlagtwedde % Winschoten % Totaal % Bron: GGD Groningen De registratie van de doelgroepcriteria door de GGD is in de afgelopen drie jaar goed op stoom gekomen. De eerste consulten voor jonge kinderen kennen een groot bereik, vrijwel alle ouders komen op het consultatiebureau (99% bij de eerste consulten, volgens de GGD zelf). In de registratiegegevens op kindniveau is wel te zien dat het niet lukt om in elk consult (waar dat aan de orde zou zijn) alle drie criteria na te gaan. Vooral het DMO-protocol wordt nog maar heel weinig afgenomen. Het bestaat uit behoorlijk veel vragen en zal er snel bij inschieten. Respondenten over signalering en toeleiding GGD-medewerkers geven aan dat het implementeren van de werkwijze rondom SNEL en DMO soms moeizaam verliep. Na de start in 2009 zijn in 2010 zijn bijna alle medewerkers getraind in het vaststellen van de criteria. Het afnemen van de protocollen gaat nogal eens op basis van eigen inzicht. Er is verder veel kritiek op het SNEL-instrument; het is conservatief (nog geen 5% van de kinderen scoort onder de norm, en 9% gelijk aan de norm) en te veel afhankelijk van de antwoorden van de ouders, die al snel vinden dat alles goed gaat. Eén gemeente heeft gesteld dat alle kinderen in de voorschoolse leeftijd doelgroepkind zijn. Dat betekent men vindt dat alle kinderen recht hebben op VVE. Maar voor de GGDmedewerkers betekent het dat het lijkt alsof men voor niets de kinderen aan allerlei criteria toetst. In het algemeen vinden gemeenteambtenaren de werkwijze van SpraakMakend (met de drie criteria) een behoorlijke verbetering ten opzichte van de situatie voor SpraakMakend. Eén gemeente stelt dat de definitiekwestie blijft opspelen. Twee keer wordt opgemerkt dat de peuterspeelzalen net weer een andere draai geven aan doelgroepdefinities en men vraagtekens heeft bij de registratie op dat niveau. Van de peuterspeelzalen zelf horen we vaak twijfels over de gewichtendefinitie. Men vindt dat dit niets zegt over een kind en wil er geen waarde aan hechten. Toch wordt de opleiding van ouders inmiddels veelal op het intakeformulier geregistreerd. Het komt ook voor dat de GGD naar aanleiding van een signaal van een voorschoolse instelling een kind als doelgroepkind registreert. Privacy blijft een issue bij de overdracht van het consultatiebureau naar de voorschoolse instellingen; ouders moeten daarvoor toestemming geven. Zowel ambtenaren als coördinatoren noemen dit problematisch, omdat men zo nooit weet of doelgroepkinderen op VVE-instellingen terecht komen. 18

22 Om de toeleiding naar VVE te volbrengen zou er bij ouders die geen gehoor geven aan de oproep om naar de peuterspeelzaal te gaan een huisbezoek worden afgelegd. Verschillende ambtenaren stellen vast dat dit weinig gebeurt. Soms vinden er helemaal geen huisbezoeken plaats (zo horen we ook van de GGD zelf), maar stuurt men alleen brieven of belt men op. Men denkt dat huisbezoeken niet op prijs gesteld worden. Toch geven GGD-medewerkers aan dat men erg veel doet om mensen over te halen, men is hierin in ieder geval alerter dan voorheen. De contacten tussen GGD en peuterspeelzalen zijn de afgelopen jaren verbeterd. Men bespreekt (als daar toestemming van ouders voor is) welke kinderen met voorrang geplaatst moeten worden en/of in aanmerking komen voor extra dagdelen. Deelname voorschoolse voorzieningen De GGD vraagt bij vier verschillende consulten of (alle) kinderen naar een voorschoolse voorziening gaan. In de verantwoording van de activiteiten in het kader van SpraakMakend van 2009 merkt de GGD op dat deelname aan opvang ook in een eerder consult geregistreerd kan zijn. Daardoor geven de gegevens hoogstwaarschijnlijk een overschatting van de werkelijke deelnamepercentages. Belangrijk is natuurlijk dat de doelgroepkinderen naar een peuterspeelzaal of kinderdagverblijf met VVE gaan. In de verantwoording Spraakmakend 2010 meldt de GGD dat 89 procent van de ouders van doelgroepkinderen meldt dat hun kind naar peuterspeelzaal of kinderdagverblijf gaat 11. Dat is een behoorlijk hoog percentage. Dat zou betekenen dat het voor 11 procent van de doelgroep niet gelukt is ze naar de peuterspeelzaal of kinderdagverblijf te leiden en dus ook niet om hen aan VVE deel te laten nemen. Gezien de dichtheid van VVE (vrijwel alle peuterspeelzalen in de gemeenten bieden VVE aan) kunnen we veronderstellen dat een groot deel van de kinderen die naar de peuterspeelzaal gaan deelneemt aan VVE. Van vier gemeenten heeft CMO Groningen gegevens ontvangen over 0-4-jarigen (peildatum ), afkomstig uit de gemeentelijke leerlingadministratie. In onderstaande tabel staan de gegevens over deelname aan voorschoolse instellingen (in Veendam zijn dat peuterspeelzalen en kinderdagverblijven). De gegevens hebben betrekking op de leeftijdsgroep 2,5 4-jarigen. Tabel 2.4: Deelname aan voorschoolse educatie van 2,5-4-jarigen, peildatum april 2010 Gemeenten SpraakMakend Deelname aan voorschoolse instellingen 2009 Deelname aan voorschoolse instellingen 2010 Menterwolde 43% 61% Pekela - 69% Veendam 56% 57% Vlagtwedde 59% 52% Bron: CMO Groningen Zoals vermeld in de inleiding volgt er nog verder onderzoek naar de stand van zaken op 1 april Opvoedingsondersteuning In de verantwoording van de GGD zijn de aantallen genoemd van deelname aan GGDactiviteiten als Stevig Ouderschap, Licht Pedagogische Hulpverlening en Peuter In Zicht. Deze activiteiten kan de GGD aanbieden aan doelgroepouders (en andere ouders). De cijfers in de verantwoording SpraakMakend 2010 zijn lastig te interpreteren; het zijn absolute 11 Inclusief ouders die de kinderen nog gaan inschrijven 19

23 aantallen en het is niet duidelijk aan hoeveel ouders de cursussen zijn aangeboden. Door de krimp in de gemeenten zijn de aantallen lastig over de jaren heen te vergelijken. De GGD-gegevens laten zien dat er, in de vijf gemeenten die de cursus aanboden, 37 ouders van doelgroepkinderen aan Peuter In Zicht hebben meegedaan. Dat is acht procent van de doelgroepkinderen die er zijn in die leeftijd. Er hebben ook ouders van nietdoelgroepkinderen meegedaan aan de cursus. Om doelgroepouders tegemoet te komen die vier avonden Peuter In Zicht te lang vonden, heeft de GGD ook eenmalige bijeenkomsten georganiseerd, in samenwerking met voorschoolse instellingen. 2.2 Bereik Indicatie van de omvang van de doelgroep We hebben gebruik gemaakt van de leerlingentelling van DUO om de omvang van het aantal gewichtenkinderen vast te stellen. Voor het schatten van de voorschoolse periode rekenen we tot de doelgroep alle kinderen van 2,5-4 jaar met een gewicht ; strikt genomen hebben deze kinderen nog geen gewicht, maar we kunnen hun aantal wel schatten op basis van het aantal 4- en 5-jarige gewichtenleerlingen in het basisonderwijs. In de meeste SpraakMakend-gemeenten neemt het aantal jonge kinderen de laatste jaren af. Er is sprake van bevolkingskrimp, zoals ook blijkt uit prognoses van RPB en CBS 12. Het verschil tussen DUO gegevens van 2009 en 2010 is gering. Tabel 2.5 biedt een overzicht van de aantallen gewichtenpeuters per gemeente. In oktober 2010 zijn er peuters in de SpraakMakendgemeenten, in oktober 2009 waren dat er Tabel 2.5: Geschatte aantallen 2,5-4-jarige gewichtenpeuters (oktober 2010) Gemeenten SpraakMakend Populatie 2,5 4-jarigen 2,5 4-jarige gewichtenkinderen Abs. Abs. % Bellingwedde % Menterwolde % Pekela % Oldambt % Stadskanaal % Veendam % Vlagtwedde % Totaal % Bron: DUO, leerlingentelling oktober 2010 Vergeleken met de door de GGD toegekende gewichten (paragraaf 2.1) zien we soms verschillen; bij Bellingwedde bijvoorbeeld heeft de GGD 10 procent gewichtenkinderen geregistreerd, met de DUO gegevens komen we op 7 procent. Oorzaken hiervoor kunnen zijn dat de gegevens van de GGD vooral over het jaar 2011 gaan en dat de GGD gegevens alleen kinderen betreffen die in de gemeente wonen, terwijl DUO cijfers gebaseerd zijn op basisscholen in de gemeenten. Door grensverkeer kunnen leerlingen naar een basisschool in een andere gemeente gaan. Tot slot wordt het aantal gewichtenpeuters geschat op basis van DUO cijfers over het aantal 4-en 5-jarigen, het aantal jongere kinderen kan daarvan afwijken. 12 Ruimtelijk Planbureau/Centraal Bureau voor de Statistiek (2007). Regionale huishoudensprognose Den Haag: RPB/CBS. 20