Slecht nieuws goed communiceren. Dr. Piet Vercauter OLV-Ziekenhuis Aalst-Ninove-Asse 22/04/2016

Transcriptie

1 Slecht nieuws goed communiceren Dr. Piet Vercauter OLV-Ziekenhuis Aalst-Ninove-Asse 22/04/2016

2 Communicatie in de oncologie Slecht nieuws meedelen is een proces Structuur van slechtnieuwsgesprek Ontkenning Prognose bespreken Take home messages

3 Communicatie in de oncologie

4 Waarom is communicatie belangrijk? Patiënt: op basis van informatie van de arts, gaat patiënt beslissingen nemen over gezondheid, leven en toekomst Hulpverlener: communicatie kan stress induceren en zowel fysieke als emotionele reacties uitlokken Omgeving: kwaliteit van communicatie beïnvloedt de kwaliteit van het verdere leven van de nabestaande ( the hidden patient ) Meeste klachten in de gezondheidszorg zijn gerelateerd aan (slechte) communicatie.

5 Communicatie evolutie

6 Communicatie: evolutie VROEGER Paternalistisch Dokter centraal Geen participatie patiënt NU Patiëntempowerment Patiënt centraal Patiënt mee keuzes maakt

7 Communicatie: evolutie Paternalistisch Samen beslissen Consumerisme 18% 73% 9% Arts beslist Arts en patiënt beslissen samen na overleg Patiënt beslist Lee SJ et al, Hematology 2002;

8 Communicatie: juridisch kader! Wet op de patiëntenrechten (augustus 2002) Recht op informatie: in duidelijke taal Recht op geen informatie Therapeutische exceptie: -> verplicht overleg met vertrouwenspersoon -> noteren in patiëntendossier -> een andere zorgverstrekker raadplegen Bringing bad news is de norm

9 Communicatie: essentie INFORMATIE EMPATHIE Need to know and understand Weten en begrijpen Need to feel known and understood Begrepen voelen Van Vliet et al, JCO, Vol 32, 2014,

10 Slecht nieuws meedelen: fasen Niet 1 gesprek, maar meerdere gesprekken Eerder een proces in fasen T0 T1 T2 Bij diagnose Bij ziekteprogressie Bij ziekteprogressie Behandeling Behandeling maar niet meer curatief Geen behandeling meer mogelijk

11 T0 gesprek: moment diagnose

12 T2 gesprek: uitbehandeld

13 Slechtnieuwsgesprek in stappen Voorbereiding Gesprek Nazorg

14 Voorbereiding gesprek Voorbereiding INHOUD! Diagnose en staging! Behandelplan = Overleg MOC ORGANISATIE! Duidelijke afspraak waar en wanneer! Reserveer tijd! Face to face, niet via telefoon of mail! Met familie indien mogelijk/wenselijk

15 Voorbereiding gesprek Voorbereiding Patiëntfactoren: Situatie thuis? Draagkracht? Inschatten van emoties/reacties van patiënt Aanwezigheid 2 de zorgverlener: Verpleegkundig specialist Goede introductie Continuïteit van de begeleiding

16 Kort luisteren voor diagnose mee te delen Gesprek Vooral bij nieuwe patiënten, bij eerste gesprek Peilen naar perceptie van patiënt:! Ik weet dat andere dokters je al iets verteld hebben maar vertel eens zelf wat er aan de hand is. Aandacht voor:! Welke woordenschat gebruikt patiënt?! Gevaar voor ontkenning of extreem optimisme?

17 Mededeling zelf Gesprek Start met verwittiging:! Ik heb geen goed nieuws Duidelijke, begrijpelijke en directe taal! Vermijd vakjargon of onduidelijke termen:! Vb. Positieve klieren of Progressie van de tumor : helft van ptn denkt dat dit goed nieuws is! Juiste tempo; indien veel info af en toe stoppen

18 Mededeling zelf: non-verbale communicatie Gesprek Oogcontact Listen with your eyes! Sensitief voor emoties, lichaamstaal, gedrag

19 Geef ruimte om gevoelens te uiten Gesprek Emoties erkennen! Begrip voor opbrengen ( to feel known ) Emoties laten ventileren! Vb. Verdriet, ongeloof, agressie Belang van stiltes! Geeft patiënt kans om info te ordenen! Geeft patiënt kans om emoties te uiten

20 Verdere info op maat van patiënt Gesprek Open vragen! Ik heb jullie nu heel veel informatie gegeven. Is er nog iets wat jullie willen bespreken of vragen? Zeer wisselend, op aangeven van patiënt! Soms: herhalen van info! Welke neveneffecten kunnen optreden?! Soms: specifieke info over behandeling! Hoe werkt een behandeling?

21 Samenvatting Gesprek Korte samenvatting! Diagnose! Behandelplan Praktische afspraken ->nazorg Steun:! Mijn team en ikzelf gaan je altijd helpen, wat er ook gebeurt. Vermijd cliché s (= dooddoeners):! Het is allemaal niet zo erg / Komt allemaal wel in orde

22 Nazorg: verpleegk specialist Nazorg INFORMATIE Herhaling Praktische afspraken Laagdrempelig aanspreekpunt!! Contact met andere zorgverleners + EMPATHIE Ruimte laten voor emoties Patiënt laten vertellen, niet alleen over de ziekte, maar breder over het leven buiten het ziekenhuis

23 Slechtnieuwsgesprek in stappen Voorbereiding Gesprek Nazorg - Luisteren voor diagnose - Mededeling zelf - Ruimte om gevoelens te uiten - Verdere info op maat - Samenvatten Vlaamse Liga tegen Kanker: Slechtnieuwsgesprekken: aanbevelingen voor een betere communicatie met de kankerpatiënt en zijn naasten. Oktober 2014

24 Ontkenning bij longkanker Komt vaak voor: 86% enige vorm ontkenning Meer bij: Oudere personen Lagere opleiding Dynamisch: Verloopt in golfbewegingen Neemt globaal toe tijdens ziekteverloop Kan ook verschillen van relatie tot relatie Vos et al, Psychooncology 2008;17:

25 Ontkenning: voordelen Matige ontkenners Toenemende ontkenners Lichte ontkenners Beter emotioneel functioneren Minder angst Minder depressie Vos et al, Lung Cancer 2011;72:

26 Ontkenning: goed of slecht? Ontkenning kan, mag en heeft zelfs voordelen Ontkenning gunnen, TENZIJ 1, Ontkenning interfereert met behandeling bv. pt weigert een curatieve therapie 2, Ontkenning aanleiding geeft tot risicovol gedrag bv. pt met hersenmeta s die vrachtwagen bestuurt

27 Ontkenning: rol van familie Ontkenning tegengaan Communicatie wordt belemmerd Blokkades over toekomst, behandeling, prognose Ontkenning versterken Owv eigen angst of owv medelijden Ik probeer niet te veel over de kanker te praten, om hem het gevoel te geven dat we nog een normaal leven hebben

28 Ontkennen niet vertellen Vroeger: Dokter, die patiënt is niet ingelicht. Verpleging uitleggen dat wel alles uitgelegd was Nu: Dokter, die patiënt ontkent wel sterk Waarom ontkent patiënt? Is ontkenning problematisch?

29 Doel communicatie Goede communicatie in de oncologie betekent niet dat patiënt alles aan iedereen op elk moment kan vertellen, maar wel dat hij voldoende informatie heeft om beslissingen te nemen en met zijn ziekte zo goed mogelijk te functioneren.

30 Prognose bespreken T0 Bij diagnose Behandeling T1 Bij ziekteprogressie Curatief -> Palliatief T2 Bij ziekteprogressie Louter supportief Prognose bespreken

31 Waarom is prognose bespreken moeilijk? 1, Groep patiënten wil niet praten over prognose > 80% wil realistische info over prognose > 20% wil geen info over prognose >> kulturele verschillen 2, Prognosticatie is vaak onnauwkeurig, niet exact te bepalen 3, Vrees dat slechte prognose hoop zou ontnemen: niet correct! 4, Confronterend voor de hulpverlener zelf Annas, N Engl J Med 1994;330: Jenkins et al, Br J Cancer, 2001;84:48-51

32 Prognose op maat van patiënt bespreken 1, Toetsen wat patiënt wil weten Vraag of patiënt info over prognose wil Zeker als partner naar prognose vraagt! Evalueer op welke manier patiënt info wil Pt 1: specifiek event (bv. jubileum volgend jaar) Pt 2: statistiek (bv. kans om na 2 jaar nog te leven) Pt 3: beste/slechtste scenario

33 Prognose op maat van patiënt bespreken 2, Bespreek info rond prognose Duidelijke taal, rechtuit Gebuik bij voorkeur range en frame Vb: Je heb nog 6 tot 9 maanden te leven Vb: 50% overleving na 2 jaar betekent 3, Ruimte laten voor emoties Hevige emoties willen niet zeggen dat je prognose beter niet had besproken

34 Waarom is prognose bespreken belangrijk? 1. Patiënt beslist mee over verloop van verdere zorg 2. Meer tijd/ruimte voor gesprekken over levenseinde! palliatieve zorgen! palliatieve sedatie! euthanasie 3. Minder overbehandeling en therapeutische hardnekkigheid

35 Slecht nieuws meedelen = teamwerk Planning Gesprek Nazorg INTRAMURAAL TRANSMURAAL Planning Gesprek Nazorg INTRAMURAAL TRANSMURAAL Planning Gesprek Nazorg

36 Communicatiekompas Perspectief patiënt Informatie Beleving Perspectief arts

37 Communicatiekompas Perspectief patiënt Informatie Beleving Perspectief arts

38 Communicatiekompas Perspectief patiënt Informatie Beleving Perspectief arts

39 Communicatiekompas Perspectief patiënt Informatie Beleving Perspectief arts

40 Take home messages Slecht nieuws meedelen = proces Voorbereiding -> Gesprek -> Nazorg Tijd nemen Boodschap duidelijk en bondig brengen Betrokkenheid tonen, emoties erkennen Ontkenning coachen Durf in overleg met patiënt prognose op tijd te bespreken

41