VERANDERING FOCUS OP INSPIRATIE EN HANDVATTEN VOOR HET VERANDERPROCES BIJ DE INVOERING VAN FOCUS OP VAKMANSCHAP

Transcriptie

1 FOCUS OP VERANDERING INSPIRATIE EN HANDVATTEN VOOR HET VERANDERPROCES BIJ DE INVOERING VAN FOCUS OP VAKMANSCHAP Maatregel: intensiveren van opleidingen We moeten toe naar een mbo dat ambitie uitstraalt. Studenten moeten een intensief programma volgen dat hen voorbereidt op de arbeidsmarkt of een vervolgopleiding. In dat programma zitten geen onnodige stapelingen, want studenten schrijven zich meteen zo hoog mogelijk in. Opleidingen die in het verleden als vanzelf van driejarige tot vierjarige trajecten verwerden, kunnen weer terug naar drie jaar. Bij dat alles hoort een goede balans tussen kennis, vaardigheden en houdingsaspecten De norm voor de omvang van het studieprogramma wordt aangescherpt. (bron: kamerbrief minister over de kwaliteit van het mbo op 28 november 2011) Voordelen en kansen van de maatregel De maatregel om alle opleidingen te intensiveren biedt diverse voordelen en kansen. Net zoals bij de verkorten van de opleidingen worden scholen hierdoor gedwongen onderwijsactiviteiten meer te concentreren en daardoor keuzes te maken. Het verhogen van de klokurennorm van 850 naar 1000 klokuren en het verhogen van het aantal begeleide onderwijsuren op school betekent dat studenten meer contactmomenten hebben en daardoor sneller een goed zelfbeeld, opleidingsbeeld en beroepsbeeld kunnen krijgen. Studenten zullen wel harder moeten werken dan tot nu toe. Maar als dit gebeurt door het intensief uitvoeren van activiteiten is dit in het algemeen leerzamer dan langere tijd doen over dezelfde activiteiten. De organisatie van de BPV wordt door de beleidsmaatregelen een uitdagend vraagstuk. Om de opleiding betaalbaar te houden, wordt het noodzakelijk ook in leerjaar 1 BPV in te plannen. Daarbij is het organiseren van BPV voor het eerste leerjaar vaak moeilijker dan voor hogere leerjaren. BPV-bedrijven eisen vaak dat studenten al beschikken over een minimale hoeveelheid kennis en vaardigheden. Naarmate studenten verder in de opleiding zitten, wordt het voor BPV-bedrijven aantrekkelijker studenten een stageplek aan te bieden. Het is daarom raadzaam de bedrijven en instellingen in een vroeg stadium te betrekken bij het vormgeven van het nieuwe stagebeleid en met hen te onderzoeken waar mogelijkheden liggen voor zinvolle stage-opdrachten in het eerste leerjaar. Mogelijk kan een stageboek met gerichte opdrachten en met een goede taakverdeling tussen school en BPVbegeleiders soelaas bieden. Aandachtspunt is verder dat door de aanzienlijke reductie van de BPV het theoretische aspect van de opleiding sterker wordt benadrukt en het praktische aspect in de verdrukking komt. Dit laatste kan (deels) voorkomen worden door extra BPV te programmeren boven de wettelijke norm en de bekostiging hiervan binnen de 250 klokurennorm te laten plaatsvinden. Dit is een feite ook een vorm van extensivering. Eventueel kunnen onderwijsteams bij het bepalen van de omvang aan BPV ook een onderscheid maken in studenten die doorstuderen en studenten die meteen de arbeidsmarkt opgaan. Voor die laatste groep is het praktische aspect extra belangrijk. We raden daarom aan waar mogelijk meer BPV in te plannen, met mogelijk een uitzondering voor de doorstudeerders.

2 Hoe kom je tot keuzes bij het intensiveren van de opleiding Het verhogen van de onderwijstijd in het eerste leerjaar met 150 klokuren en het gegeven dat in het eerste leerjaar een groter deel van het oude leerplan gerealiseerd moet worden, noopt de opleiding tot het maken van keuzes. Deze keuzes kunnen zowel onderwijskundig als organisatorisch van aard zijn. Belangrijk daarbij is dat het onderwijsprogramma behapbaar blijft voor de student. Door een efficiënte en effectieve inrichting van het eerste leerjaar kan er hoogstwaarschijnlijk winst worden geboekt ten opzichte van de huidige situatie waardoor intensivering niet meteen een even grote verzwaring voor de student betekent. Een ander aandachtspunt is dat er door intensivering van het eerste jaar accentverschuivingen in de gehele opleiding plaatsvinden. De afstemming met de overige leerjaren dient dan ook niet uit het oog te worden verloren. De belangrijkste keuzes die gemaakt moeten worden liggen op het terrein van: Keuzemogelijkheid 1: Aanpassen/vernieuwen van het didactisch concept Intensivering van het onderwijs in het eerste leerjaar in combinatie met een verkorting van de totale opleidingsduur vraagt om een heroriëntatie op het onderwijs. Een van de aandachtspunten daarbij is het didactisch concept. Voldoet dit nog als het onderwijs verandert? In de literatuur worden verschillende opleidingsmodellen en didactische concepten onderscheiden. Zo maken Cluitmans en Dekkers 1 een onderscheid in drie opleidingsmodellen namelijk het leerlijnenmodel van De Bie (conceptuele leerlijn, vaardighedenlijn, ervarings- en reflectieleerlijn, integrale leerlijn en studieloopbaanbegeleiding), 1 Cluitmans J. & Dekkers M. (2009). Aan de slag met competenties, geheel herziene druk, Nuenen: OAB Dekkers

3 het driepijlermodel van OAB Dekkers bestaande uit studieloopbaanbegeleiding, onderwijsmodel (met een opdrachtenmagazijn, een begeleidingsmagazijn en een toetsmagazijn) en de examinering, het taakklassenmodel (bijvoorbeeld het 4 C/ID model van Van Meriënboer), Binnen deze drie opleidingsmodellen kan vervolgens weer gekozen worden voor een van de vier didactische concepten: taakgestuurd onderwijs, probleemgestuurd onderwijs (PGO), projectonderwijs (PO) of simulatiebedrijven. Ook een combinatievorm behoort zeker tot de mogelijkheden. Belangrijk is dat het team opnieuw het huidige opleidingsmodel en didactisch concept tegen het licht houdt en onderzoekt in hoeverre aanpassingen wenselijk zijn. Als meer onderwijstijd in het eerste leerjaar wordt geprogrammeerd, kan naar ons oordeel niet worden volstaan met het geven van meer klassikale lessen. Dat komt de doelmatigheid van het onderwijs niet ten goede. Meer van hetzelfde enthousiasmeert meestal niet. Wij pleiten daarom voor voldoende afwisseling in les-, werk- en begeleidingsvormen. Daarbij lijkt het ons verstandig om in het eerste leerjaar te kiezen voor een vast didactisch concept dat door alle docenten wordt gehanteerd. Dit kan bijvoorbeeld een vorm van probleemgestuurd onderwijs (pgo) of van aangepast projectonderwijs zijn, waarbij theorielessen, vaardigheidstrainingen en begeleiding een belangrijk onderdeel vormen. Ook kunnen scholen kiezen voor afzonderlijke vakleerlijnen (theorielessen en vaardigheidstrainingen) naast een integrale leerlijn waarin de toepassing centraal staat op basis van het opleveren van (kleine) beroepsproducten. De integrale leerlijn kan dan weer ingericht worden op basis van pgo (met een onderscheid in diverse soorten taken) of op basis van projecten (in het eerste leerjaar uitgesplitst in deelopdrachten). Ook de BPV kan dan gezien worden als onderdeel van de integrale leerlijn. Kortom er zijn diverse mogelijkheden. Belangrijk hierbij is niet alleen wat voor didactisch concept men kiest maar vooral dat men daar gezamenlijk achter staat en dat het team het ook goed kan hanteren. Keuzemogelijkheid 2 : Aanpassen van de structuur/opbouw van leerjaar 1 en de overige leerjaren Veel scholen werken met een vaste jaarindeling van onderwijsperiodes, buffer- en/of toetsperiodes. Door verschuivingen in de nominale opleidingsduur van de niveau 4-opleidingen, in de bekostigde onderwijstijd en in de duur van de BPV moet hier de vraag beantwoord worden of het wenselijk of misschien wel noodzakelijk is om de opbouw en structuur van de inrichting van de leerjaren enigszins te wijzigen of misschien zelfs helemaal op de schop te gooien. Vragen die hierbij spelen zijn: - Zijn we in staat om de sterke en zwakke punten van de huidige opbouw/structuur in kaart te brengen in het licht van de aangekondigde beleidswijzigingen? - Hoeveel onderwijstijd gaan we uiteindelijk reserveren voor het eerste, tweede en derde leerjaar? - Hoe delen we het schooljaar in de toekomst in: handhaven we het huidige regime van kwartalen/trimesters/semesters of kiezen we voor een gewijzigde structuur? - Handhaven we het huidige aantal lesweken, toetsweken en/of bufferweken? Kunnen we de 1000

4 klokurennorm met een verhoging van de norm voor het aantal begeleide onderwijsuren in het eerste leerjaar binnen het huidige aantal lesweken goed realiseren? - Hoe programmeren we de BPV over de opleiding gegeven de nieuwe wettelijke eisen? De programmering van het eerste leerjaar heeft ook gevolgen voor de overige leerjaren. Bepaalde programmaonderdelen moeten immers naar voren gehaald worden, maar ook in de volgorde en in de complexiteit van het programma kunnen wijzigingen aangebracht worden. Keuzemogelijkheid 3: Aanpassen van de (loopbaan)begeleiding Door het verhogen van de onderwijstijd van 850 naar 1000 klokuren in alle leerjaar van alle opleidingen moet niet alleen gekeken worden naar de programmering van de inhoud van de opleiding maar ook naar de wijze waarop dit programma en de (individuele) studenten begeleid moeten worden. Intensivering van het onderwijs vergt ook aanpassingen in de begeleiding. Bij het toedelen van begeleidingstijd spelen de volgende vragen een rol: - Welke formatie is er beschikbaar voor begeleiding? Hoeveel formatie is er meer beschikbaar voor het eerste jaar? - Wie is bevoegd voor welk soort begeleiding? - Welke begeleidingsuren tellen mee in de klokurennorm (bv. hetzelfde als nu)? - Welke begeleidingsvormen kunnen worden ingezet (intensieve vs. minder intensieve begeleidingsvormen, individuele vs. groepsgerichte begeleiding)? - Hoe is meer efficiency mogelijk (begeleiding voor grote aantallen studenten tegelijk, begeleiding door medestudenten, inschakelen van externen, zelfwerkzaamheid van studenten bevorderen)? - Kunnen we ouders en bedrijven bij het intensiveren van het onderwijs betrekken? Ook voor (studie)loopbaanbegeleiding en/of het mentoraat heeft het inkorten van de opleidingsduur en het intensiveren van het eerste leerjaar gevolgen. Ook hier geldt dat wij niet kunnen aangeven wat die gevolgen precies zullen zijn, omdat wij de huidige situatie van uw opleiding niet kennen. Maar dat studenten niet op dezelfde wijze voorgelicht en geselecteerd worden en op dezelfde wijze ondersteund bij het ontwikkelen van opleidingsbeeld, zelfbeeld en beroepsbeeld lijkt logisch. Deze veranderingen worden nog groter als men uitgaat van een duidelijke keuze voor een domeinordening van het programma in (de eerste periode van) het eerste leerjaar. Vanuit de gedachte dat een intensievere opleiding veel vraagt van de begeleidingscapaciteit, kan het volgende worden geadviseerd om de druk op de begeleidingscapaciteit te verminderen: Werk vanaf het eerste jaar met een vaste (studie)loopbaanbegeleider gedurende de gehele drie jaar. Studenten en (studie)loopbaanbegeleider moeten altijd aan elkaar wennen. Telkens wisselen van studie)loopbaanbegeleider zorgt ervoor dat steeds opnieuw kennis moet worden gemaakt en informatie moet worden uitgewisseld.

5 Maak onderscheid maken tussen enerzijds vak-/leer-/projectbegeleiders en anderzijds (studie)loopbaanbegeleiders, waardoor minder overlap aan begeleidingsactiviteiten ontstaat en iedere begeleiding gericht en efficiënt de student kan ondersteunen. Maak gebruik van peer coaching. Studenten kunnen elkaar vaak erg goed helpen; soms zelfs beter dan een docent. Ook leren studenten veel als ze onderwerpen aan elkaar uitleggen Onderzoek of onderstaande opties te gebruiken zijn. Deze zijn niet nieuw, maar kunnen in het licht van de noodzakelijke intensivering actueel worden. Opties m.b.t. de begeleiding van een intensiever eerste leerjaar Planning van meer concrete activiteiten, zodat studenten gericht met leeractiviteiten bezig zijn. Strakkere deadlines, zodat zowel studenten als begeleiders zicht houden op de voortgang. Dit kan ook gevolgen hebben voor belonen en straffen. Aandacht voor het gewenste leerklimaat om verstoringen van de effectieve lestijd preventief aan te pakken. E-learning voor eenvoudige instructie, naslaginformatie die docentonafhankelijk kan worden aangeboden waardoor de docent meer tijd heeft voor gerichte begeleiding. Gebruik van gastcolleges waardoor docenten ontlast kunnen worden m.b.t. lesvoorbereiding en het geven van lessen. Een duidelijke (activiteiten) lijn voor loopbaanbegeleiding met concrete activiteiten gericht op voorlichting, sociaal-emotionele begeleiding en de ontwikkeling van zelfbeeld, beroepsbeeld en opleidingsbeeld. Meer samenwerking tussen opleidingen m.b.t. algemene competenties, taal en rekenen om begeleidingslast te verminderen doordat begeleidingscapaciteit en voorzieningen gedeeld kunnen worden. Keuzemogelijkheid 4: De aan te brengen wijzigingen in de inrichting van de BPV over de drie leerjaren De reductie van de BPV in de leerjaren 2 en 3 van veel opleidingen heeft consequenties voor de inrichting van het onderwijs. Aangezien in het eerste leerjaar voor het merendeel van de scholen meer BPV geprogrammeerd moet gaan worden, terwijl in de latere leerjaren juist een reductie aan BPV gerealiseerd moet worden, dient er een heroriëntatie op doel, inhoud en vormgeving van de BPV plaats te vinden. Blijven de doelen van de BPV gehandhaafd als het gaat om de beroepsoriëntatie, het opdoen van praktijkervaring en het afsluiten van bepaalde programmaonderdelen? Als het gaat om de inhoud van de BPV, dan zijn wijzigingen alleen al noodzakelijk omdat studenten minder opleidingstijd in de BPV gaan doorbrengen. Welke programmaonderdelen handhaven we in de BPV, welke intensiveren we en welke hevelen we over naar binnenschoolse leersituaties? Als het gaat om de inrichting/vormgeving staan opleidingen opnieuw voor de keuze in welke periodes de BPV geprogrammeerd moet gaan worden en in welke vorm: blokstages of alternerende stages of een combinatie. Ook in de programmering van de binnenschoolse praktijkcomponent kunnen verschuivingen wenselijk worden.

6 Hieronder geven we mogelijke aanpassingen van de BPV naar aanleiding van de verkorting van vier naar drie leerjaren. Tabel: Vragen m.b.t. een mogelijke aanpassing van de BPV Wat is het doel van de BPV in het eerste jaar? Wat is het doel van de BPV in de latere leerjaren? Welke inhoud heeft de BPV in het eerste jaar? (gezien de reductie aan BPV in de totale opleiding) Welke vorm heeft de BPV? Is dit gedurende de opleiding hetzelfde? beroepsoriëntatie het opdoen van praktijkervaring het afsluiten van bepaalde programmaonderdelen beroepsoriëntatie het opdoen van praktijkervaring het afsluiten van bepaalde programmaonderdelen Selecteren van kernelementen die zeker in de BPV aan bod moet komen. Het verplaatsen van elementen uit de BPV naar binnenschoolse activiteiten. Alternerende stage gedurende de hele opleiding Blokstage gedurende de hele opleiding Combinatie van alternerende stage en blokstage Checklist: Mogelijke keuzes m.b.t. het intensiveren van de opleidingen (en het reduceren van de BPV). Opties Deze optie is Deze optie moeten Deze optie is zeker we nader niet bruikbaar bruikbaar onderzoeken 1. We passen het didactisch concept aan (vernieuwen). 2. We passen de structuur/opbouw van leerjaar 1 en de overige leerjaren aan. 3. We passen de (loopbaan)begeleiding aan. a. We passen de begeleiding van het eerste leerjaar aan. b. We passen de begeleiding van de volgende jaren aan. c. We passen de loopbaanbegeleiding aan. 4. We brengen wijzigingen aan in de inrichting van de BPV over de drie leerjaren.

7 Bron: Focus op Vakmanschap (2012). Inspiratie en handvatten voor de invoering van het actieplan. Nuenen: OAB Dekkers. Wilt u meer informatie over het actieplan Focus op Vakmanschap of wilt u het boek Focus op Verandering, waarin we onze visie over de invoering van het actieplan beschrijven, bestellen? Neem dan gerust contact op met: Peter Loonen p.loonen@oabdekkers.nl Marion van Neerven m.vanneerven@oabdekkers.nl