Bij antwoord datum, kenmerk en onderwerp vermelden

Transcriptie

1 Burgemeester en Wethouders Postadres Postbus 16200, 3500 CE Utrecht Telefoon Commissie Mens en Samenleving Behandeld door R. de Geus QT Doorkiesnummer Ons kenmerk Onderwerp Huisbankierschap-aanbesteding in Bijlage(n) 1 relatie tot duurzaam inkopen Uw kenmerk Uw brief van Verzonden Bij antwoord datum, kenmerk en onderwerp vermelden Geachte dames en heren, Zoals toegezegd informeren wij u hierbij over het onderzoek naar een hernieuwde aanbesteding van het huisbankierschap. In het onderzoek hebben we de mogelijkheden en de ontwikkelingen met betrekking tot de verduurzaming van financiële dienstverlening, waaronder het huisbankierschap, onderzocht. In deze brief informeren wij u over de bevindingen van dit onderzoek in relatie tot een eventuele aanbesteding. Tevens verwijzen wij u naar een eerdere commissiebrief over dit onderwerp. Dit betreft de commissiebrief Duurzaamheid en financieel beheer d.d. 1 juli 2013, kenmerk Bij het nu uitgevoerde onderzoek is duidelijk geworden dat veel van de in 2013 benoemde aspecten nog onverkort van toepassing zijn. Leeswijzer. In de voorliggende brief worden de voornaamste bevindingen in hoofdlijnen aangegeven. Bij sommige punten wordt verwezen naar de bijlage. Daarin worden deze onderwerpen nader uiteengezet of onderbouwd. Verduurzaming bancair verkeer. Voordat op de materie wordt ingegaan eerst een definitie van een huisbankier: dit betreft de belangrijkste gemeentelijke leverancier op het gebied van betalingsverkeer. Daarnaast kan de huisbankier een rol spelen bij overige financiële producten, waaronder financiering. Aan de betaal- en financieringsproducten zelf valt op zich niet veel te verduurzamen. De meeste duurzaamheidswinst is dus te bereiken in de selectie van de leverancier, de huisbank.

2 Het voor dit vraagstuk relevante bankenlandschap in Nederland kan als volgt worden weergegeven: Algemene banken o Grootbanken (Rabobank, ABN Amro, ING) o Overige banken (bijv. SNS, Triodos, ASN Bank) Sectorbanken (Bank Nederlandse Gemeenten, NWB Bank 1 ) De meeste duurzaamheidwinst zou te behalen zijn indien het huisbankierschap zou worden uitgevoerd door een bank met een breed erkend duurzaam profiel. Binnen het hierboven geschetste bankenlandschap zijn die banken er ook, te weten ASN Bank en Triodos. Dit betekent dat deze banken inhoudelijk goed aansluiten bij de wensen zoals neergelegd in de Motie Duurzaam Inkopen (motie 2014/M117 bij behandeling Programmabegroting 2015). Dit wil overigens niet zeggen dat duurzaamheid bij andere banken geen thema is. Ook bij groot- en sectorbanken speelt dit tegenwoordig een belangrijke rol. Vanwege de maatschappelijke aandacht hiervoor kunnen zij zich immers niet permitteren om hieraan voorbij te gaan. Maar omdat grootbanken breed georiënteerd zijn, en daardoor actief in zeer veel economische sectoren en activiteiten, worden deze banken minder snel met duurzaamheid geassocieerd en/of is die duurzaamheid minder direct zichtbaar. Het beeld is echter minder zwart/wit dan vaak gedacht. Zo maakt onze huidige huisbankier ABN Amro wel degelijk ook werk van duurzaamheid. Voor voorbeelden daarvan: zie in de bijlage onder C. Daaruit blijkt dat duurzaamheid niet meer het exclusieve domein genoemd kan worden van specifieke banken. Het uitgevoerde onderzoek heeft echter aangetoond dat ASN Bank en Triodos niet in staat zijn om op dit moment voor de gemeente Utrecht als huisbankier te fungeren. Dat hebben deze banken desgevraagd ook expliciet bevestigd. De onmogelijkheden om betalingsverkeer voor de gemeente uit te kunnen voeren zitten vooral in de volgende aspecten, die, vooral vanwege hun primaire focus op de particuliere markt 2, nagenoeg allemaal te maken hebben met schaalgrootte: de banksystemen van ASN en Triodos zijn, juist vanwege hun hoofdzakelijke focus op particulier bankverkeer, niet in staat en geëquipeerd om betalingsverkeer in de omvang (bedragen) en volumes (aantallen transacties) van gemeente Utrecht te handelen. De onmogelijkheid om de gemeentelijke bankrekeningen onder te brengen in een saldo- en rentecompensatiestelsel. Zoals reeds in de commissiebrief van 2013 uiteengezet is dat voor de gemeente, vooral uit kostenoverwegingen, een stringente eis. Zie voor nadere informatie over een dergelijk stelsel in de bijlage onder A. De onmogelijkheid om ideal-betalingen uit te voeren. Vanwege hun, in vergelijking met algemene- en sectorbanken, relatief beperkte balansomvang zijn banken als ASN en Triodos niet in staat een voor de gemeente Utrecht toereikende kredietlimiet beschikbaar te stellen. Vanwege de grote volumes waarmee de gemeente Utrecht werkt is een ruime kredietlimiet echter van fundamenteel belang. In het contract met onze huidige huisbankier ABN Amro is een kredietlimiet afgesproken van 80 miljoen euro. Voor nadere info over het lopende contract met ABN Amro en over zaken als kredietlimiet: zie in de bijlage onder A. 1 Voorheen: Nederlandse Waterschapsbank 2 Voor nadere informatie op dit punt: zie in de bijlage onder D. 2/8

3 Naast deze zaken is nog het aspect van het schatkistbankieren relevant. Zoals bekend zijn alle decentrale overheden in Nederland vanaf eind 2013 verplicht al hun overtollige liquide middelen boven een bepaald drempelbedrag 3 aan te houden in s Rijks Schatkist. Daarvoor wordt een rekening courant geopend bij de schatkist (Ministerie van Financiën). Die rekening courant wordt per dag gesaldeerd met de rekening courant die de decentrale overheid heeft bij de huisbank. Door het Ministerie van Financiën is een lijst opgesteld met banken waarmee die saldering kan worden uitgevoerd. Triodos en ASN staan daar niet op. De primaire focus van ASN Bank en Triodos ligt dus op de particuliere markt. Afgezien van een zakelijke spaarrekening voor ZZP-ers biedt ASN Bank momenteel in het geheel geen zakelijk betalingsverkeer aan. Triodos biedt wel zakelijk betalingsverkeer aan, maar geeft aan dat zij daarbij vooral gericht zijn op ondernemers in het midden- en kleinbedrijf. Recent heeft Triodos nog richting een Utrechtse woningcorporatie aangegeven haar betalingsverkeer niet te kunnen verzorgen vanwege de omvang. Tot dusver hebben beide banken dan ook geen enkele gemeente als klant voor betalingsverkeer en kunnen ook nog niet aangeven vanaf wanneer zij daartoe wel in staat zijn. Ook de NWB Bank valt overigens bij voorbaat af bij een eventuele aanbesteding voor huisbankierschap. Dat komt omdat deze bank zich uitsluitend richt op financiering en om die reden in het geheel geen betalingsverkeerfaciliteiten biedt. Bij een hernieuwde aanbesteding voor het huisbankierschap zullen we op dit moment dus altijd uitkomen bij één van de grote algemene banken of bij de sectorbank (BNG). Naar onze inschatting zal met zo n aanbesteding, ten opzichte van de huidige situatie, geen extra duurzaamheidswinst bereikt worden. Overige relevante bevindingen van het onderzoek: Er is geen wettelijke verplichting tot aanbesteding van het huisbankierschap. Zie voor nadere informatie in de bijlage onder B. Een hernieuwde aanbesteding kan zowel in operationele als in financiële termen grote gevolgen hebben, zeker wanneer deze daadwerkelijk leidt tot een wisseling van huisbankier. Bovendien zijn er marktontwikkelingen die ten opzichte van de huidige situatie een kostenverhogend effect kunnen hebben. Zie voor nadere informatie in de bijlage onder E. Een kostenverhogende uitkomst zou overigens niet in lijn zijn met één van de uitgangspunten van de Motie Duurzaam Inkopen, namelijk het realiseren van een kostenbesparing, dit als onderdeel van de gemeentebrede inkooptaakstelling. Wat kunnen we wel doen ter verduurzaming van de bancaire dienstverlening? Afgezien van de specifieke koppeling aan het huisbankierschap zijn er mogelijkheden om duurzaamheid tot uitdrukking te brengen in onze samenwerking met bancaire relaties. En op sommige fronten doen wij dat al. Zo wordt er inmiddels al op meerdere terreinen zeer vruchtbaar samengewerkt met Triodos. Te denken is daarbij aan de instelling van de het Borgstellingsfonds voor Creatieve Broedplaatsen dat eind 2014 is gestart. Bovendien wordt op dit moment bezien in hoeverre Triodos 3 Voor gemeente Utrecht in 2016 ca. 5,5 miljoen euro. 3/8

4 een rol kan spelen in de financiering van het project Nul op de Meter binnen het Programma Utrechtse Energie. Conclusie. Op grond van het voorgaande zijn wij tot de conclusie gekomen dat er van een hernieuwde aanbesteding van het huisbankierschap nu geen extra duurzaamheidswinst te verwachten is. Daarom zullen wij vooralsnog gebruik maken van de jaarlijkse verlengingsopties zoals vastgelegd in het contract met onze huidige huisbankier, ABN Amro. Deze verlengingen stellen ons tevens in staat optimaal te profiteren van de prijsstellingen onder de lopende contractvoorwaarden, die ten opzichte van huidige marktmaatstaven gunstig te noemen zijn. In de tussentijd houden wij de ontwikkelingen bij duurzame banken met betrekking tot betalingsverkeerfaciliteiten in de gaten. Vertrouwende u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, Burgemeester en wethouders van Utrecht, De secretaris, De burgemeester, BIJLAGE: Nadere toelichting en verdieping op onderdelen. 4/8

5 BIJLAGE Nadere toelichting en verdieping op onderdelen van de commissiebrief Huisbankierschapaanbesteding in relatie tot duurzaam inkopen. A Het huidige huisbankierschap. Het huisbankierschap is in 2009 voor de laatste keer aanbesteed. De opdracht is daarbij aan ABN Amro gegund. De daaruit voortvloeiende en nog geldende overeenkomst is per 1 januari 2010 in werking getreden. Die overeenkomst kende een initiële looptijd van 5 jaar (dus tot en met ) en kan daarna vijf keer voor een periode van telkens 1 jaar onder gelijkblijvende voorwaarden worden verlengd. Het contract gaat daarbij uit van stilzwijgende verlengingen tenzij de gemeente tenminste 6 weken voor het optiemoment kenbaar maakt hiervan geen gebruik te willen maken (opzegdatum). 1 januari 2015 en 2016 waren dus de eerste verlengingsopties en daarvan is gebruik gemaakt. Er resteren dus nog drie verlengingsopties om het contract met één jaar te verlengen, te weten per 1 januari van de jaren 2017, 2018 en Zoals uit de Commissiebrief van 1 juli 2013 naar voren komt is destijds bij de aanbesteding onderzoek gedaan naar de geldende aanbestedingsrichtlijnen. Daarbij is toen duidelijk geworden dat er alleen criteria gesteld worden die verband houden met het voorwerp van de opdracht. Een product als betalingsverkeer heeft op zichtzelf geen duurzame aspecten. Als gevolg daarvan mogen duurzaamheidsaspecten dan ook geen wegingsfactor mogen vormen bij de beoordeling van offertes met betrekking tot betalingsverkeer. Het huisbankierschap wordt door ABN Amro uitgevoerd door middel van een bankrekeningstelsel van enkele tientallen gemeentelijke rekeningen. Deze omvang en complexiteit komt voort uit de gemeentelijke grootte. Deze bankrekeningen zijn ondergebracht in een zogenoemd rente- en saldocompensatiestelsel. Dit betekent dat het stelsel op totaalniveau wordt beoordeeld en afgerekend en dus niet op tegoed- of roodstanden van individuele bankrekeningen. Een dergelijke structuur levert een grote besparing op rentekosten in vergelijking met losse rekeningen. Om die reden is de leverbaarheid van zo n stelsel bij de eerdere aanbesteding ook als stringente eis geformuleerd, dit zoals ook reeds uiteengezet in de Commissiebrief van Onderdeel van het betalingsverkeercontract met ABN Amro is dat de gemeente kan beschikken over een kredietlimiet van 80 miljoen euro. Een dergelijke limiet vormt een fundamenteel onderdeel van de totale set aan afspraken over het betalingsverkeer en stelt de gemeente in staat om incidentele omvangrijke kredietbehoeftes binnen het rekeningstelsel onder goede rentecondities op te kunnen vangen. Met betrekking tot de uitvoering van het huidige huisbankierschap kunnen wij overigens opmerken dat ABN Amro deze taak naar volle tevredenheid uitvoert. B Landelijke regelgeving, richtlijnen en het Treasurystatuut. Op grond van de Wet financiering decentrale overheden (Wet fido) beschikt de gemeente Utrecht over een Treasurystatuut. In een dergelijk statuut zijn de taken, doelstellingen, richtlijnen, organisatie, verantwoordelijkheden en bevoegdheden rond de gemeentelijke financieringsfunctie vastgelegd. 5/8

6 De eerder vanuit de raad geventileerde wens in de sfeer van duurzaamheid ten aanzien van bancaire zaken is bij de laatste actualisatie van het Treasurystatuut verankerd in artikel 16, lid 6: Er wordt gestreefd naar het afnemen van financiële diensten bij bankrelaties die aantoonbaar maatschappelijk verantwoord en duurzaam bankieren. De Wet fido schrijft niet voor dat er periodiek een aanbesteding voor een gemeentelijk huisbankierschap moet plaatsvinden (maar verbiedt deze ook niet). Nog geen overige landelijke richtlijnen. Zoals ook uiteengezet in de Commissiebrief Motie 2014/117: maak werk van duurzaam inkopen d.d. 28 april 2015 wordt er momenteel onder regie van het Ministerie van BZK op landelijk niveau gewerkt aan richtlijnen en criteria voor duurzaamheid in relatie tot onder andere financiële dienstverlening. Op dit moment zijn die minimum duurzaamheidseisen er echter nog niet. C Duurzaamheid bij ABN Amro en BNG. Als voorbeelden van duurzame ontwikkelingen bij onze huisbankier ABN Amro kunnen genoemd worden: ABN Amro financiert GreenFox, een bedrijf dat oudere TL-verlichting ombouwt naar energiezuinigere en milieuvriendelijker exemplaren. Een samenwerkingsproject van GreenFox met UW Integratie won enkele jaren geleden in Utrecht een prijs voor het beste duurzame werkgelegenheidsproject in de regio. In september 2014 werd door het onafhankelijke onderzoeksbureau Sustainalitics aan ABN Amro op het gebied van duurzaamheid de status van Industry Leader toegekend. Daarmee behoort de bank tot de vijf procent meest duurzame bedrijven in de financiële sector op gebied van milieu, sociaal beleid en governance. Het Amsterdamse hoofdkantoor van ABN Amro ( m 2 ) heeft door energiebesparende maatregelen in september 2015 de hoogste certificering behaald op het gebied van duurzame gebouwen, te weten een Breeam Excellent -score van stichting Dutch Green Building Council (DGBC). ABN Amro bekleedt een belangrijke financieringsrol in de realisatie van één van de grootste offshore-windparken in Europa (Gemini). Ten aanzien van sectorbank Bank Nederlandse Gemeenten kunnen de volgende voorbeelden van duurzame activiteiten worden genoemd: Financiering van duurzame renovatie van sociale huurwoningen, bijvoorbeeld 40 appartementen opgewaardeerd naar energielabel A door Woningstichting Woonwaard in Heerhugowaard. Betrokkenheid bij verduurzaming van zorg- en maatschappelijk vastgoed: - BNG treedt op als mede-financier van de nieuwbouw van het Isala-ziekenhuis in Zwolle; - Nieuwbouw gemeentehuis Hardenberg; - Energieneutrale school in Heerhugowaard; ABN Amro fungeert BNG als medefinancier van het Gemini-windpark. 6/8

7 D Relevante aspecten m.b.t. ASN Bank en Triodos. ASN en Triodos zijn beide vooral gericht op de particuliere markt. Voor zover deze banken diensten aanbieden op de zakelijke markt is dit hoogstens gericht op het midden en kleinbedrijf (MKB). De geldinstroom bij deze banken heeft dus vooral een particuliere achtergrond. Om die reden beschikken dergelijke banken ook niet over creditrating. De afwezigheid van een creditrating betekent dat de bank nauwelijks in staat is kapitaal van institutionele investeerders of van andere banken aan te trekken. Het ontbreken van een rating vormt vanuit de Wet fido overigens geen beperking om een dergelijke bank als huisbankier te hebben. Maar uit prudentieoverwegingen geven gemeenten er vaak de voorkeur aan dat een (huis)bank over een goede creditrating beschikt. Dat geeft namelijk scherper zicht op het risicoprofiel van een bank. E Gevolgen van een eventuele aanbesteding. Het uitgevoerde onderzoek heeft eveneens aan het licht gebracht een hernieuwde aanbesteding zowel in operationele als in financiële termen grote gevolgen kan hebben, zeker wanneer deze daadwerkelijk leidt tot een wisseling van huisbankier. Een goed bewustzijn daarvan is noodzakelijk bij de beslissing om al dan niet aan te besteden. Wij gaan hier nader op in. Zoals onder A reeds uiteengezet kent het lopende contract met ABN Amro nog drie optiemomenten om het contract met één jaar te verlengen, te weten per 1 januari van de jaren 2017, 2018 en 2019, dit met een opzegtermijn van zes weken. Een eventuele beslissing tot tussentijdse aanbesteding zal intern echter veel eerder genomen moeten. Daarbij zal moeten worden gedacht aan een termijn van minimaal 9 maanden vòòr een betreffende opzegdatum. Dit komt omdat het gemeentelijke betalingsverkeer een omvangrijk fenomeen is en dus de doorlooptijd van een huisbankier-aanbesteding naar verwachting vele maanden zal vergen. Een eventuele wissel van huisbankier heeft ingrijpende gevolgen en leidt tot de nodige transitiewerkzaamheden en -kosten. Te denken is in dit verband aan: Het inrichten van een volledig nieuwe bankrekeningstructuur met alle daaraan verbonden contracten (aanbieden crediteurenbatches, incasso e.d.) Het aanpassen van de bevoegdhedenstructuur; Herinrichting van de financiële administratie/sap op gebied van koppeling met bankrekeningen; Een breed communicatietraject richting alle gemeentelijke klanten en relaties, zowel zakelijk als particulier; Aanpassen van briefpapier en allerlei gemeentelijke formulieren. De implementatie hiervan zal waarschijnlijk ook enkele maanden vergen. Deze aspecten in ogenschouw nemend zou een wissel van het huisbankierschap per 1 januari 2017 op dit moment al nauwelijks meer realiseerbaar zijn. Naast de interne kosten die uit voorgaande opsomming voortvloeien is de kans aanzienlijk dat een hernieuwd contract ook zal leiden tot hogere externe kosten, dit ongeacht of een nieuw contract met de huidige of met een andere huisbankier wordt gesloten. Dat zit als volgt. Tot voor enige jaren geleden stelden banken dat de activiteit betalingsverkeer verlieslatend was, maar dat dit werd meegenomen in het totaalresultaat van de bank. Die gedachte is inmiddels losgelaten: betalingsverkeer wordt door banken nu gezien als een aparte business case die minimaal kostendekkend moet zijn. Deze marktontwikkeling heeft de afgelopen jaren al bij nagenoeg alle (groot)banken geleid tot forse tariefstijgingen voor betalingsverkeer, vooral ten aanzien van tariferingen (losse productprijzen). 7/8

8 Hoewel dit ook bij ABN Amro aan de orde is raakt dit de gemeente (nog) niet. Dat komt omdat in het huidige contract is bepaald dat verlenging mogelijk is onder gelijkblijvende voorwaarden. Bij een hernieuwde aanbesteding is de kans groot dat deze marktontwikkeling tot uiting komt in de vorm van tariefverhogingen. Bij een recente huisbankier-aanbesteding in de gemeente Eindhoven heeft dit effect zich ook daadwerkelijk voorgedaan. 8/8